Budowa geofizycznego sprzętu pomiarowego w Przedsiębiorstwie Poszukiwań Geofizycznych w latach 1952-61

EDWARD SKRZYPCZAK, JULIAN SMOLEŃSKI

Przedsiębiorstwo Poszukiwań Geofizycznych

BUDOWA GEOFIZYCZNEGO

SPRZĘTU

POMIAROWEGO

W

PRZEDSIĘBIORSTWIE POSZUKIWAŃ

GEOFIZYCZNYCH W LATACH 1952-61

. Róż:noroidmość przeprowadzanych przez Przedsię­ biorstwo PlolwJukiwań Goofizycmych prac z zakTesu goofizY'ki prospekicyjnej wymaga zastosowania du-żego asortymentu wys:dk:i€'j jakości sprzętu pomiaro-~o. Sprzęt ten był dotychczas sprowaili;any z za-grarucy:, ·przede wszystkim ze Związku Radzieckiego

i Węgier. Import sprzętu, pomimo iż ;był realizowa-ny stosunk:OWIO dabrzle, pociągał . za sobą z jednej strony bard2l0 dU'Że wydatki dewizowe, z drugiej zaś nie zawsze Odpowiadał stawianym mu waru111k:om. Poza tym amlbicją PPG było ~e budowy aparatur geofi'zycznych w kraju, a zwłaszcza tych typów', łdóre za granicą są trud1110 osiągalne lub bu-dowane są w wersjach n.ieodpowialdającY'Ch naszym wymaganiom.

W latalcl) 1952-,55 Istniejący :przy PPG Pzdał Stu-diów obok prac rel11lJOnltowyah prowadził równie'L prace lronstrukcyjne. Z tego okresu pochodzą geo-fony z tł'Umieniern olejowym, próby kionstrukcji geofonów dY'Uami~ych. piV.enlOŚna półau1lomatycz­ na aparatura karotarowa oraz prototyp p~ej dwunastokanałowej aparatury sejsmiCZillej. Prace te były eł1aipem wstępnym do systematyx:mego kon-struowania sprzętu geofizycm.ego. ·

W drugim eta:pie prac zels.pół llronstruktoo-ów roz-począł budowę prototypów geCJifonów dynamicznych małowymiarowych d•la prac sejsmicznych, stale je \.lldoskonalają~. przy czym produlrow.any obecnie . se-ryjnie mOdel GF-5 jest produktem pełnowartościo­ wym, a roczna. jego prod'Ukcja ·całkowicie pokrywa zapotrzebowa1111ie rynku !krajowego. Rów.oolegle z geofonami prv..eznac7X>lllym'i dla prac reifleksyjny-oh opraoowano model · geofonu o niskiej <."ZęStotli~ci własnJej (3-10 Hz), który może być stasowany w pracaiCh refrakcyjnych jak również w sejsmlice dla po1lm:lełb .goologii inłiynderslkiiE\j. r

te

geolfony :produ-łrowane są ju'Ż l()lbecnie sery:jn:ie.

Dla potrWb mellOd geoelektrycmych ztbudowano w <lSitatnim okresie nadwiększy asortyment sprzętu. Pi~ą slronstruowaną aparaturą była aparatura do pomiarów metodą indukicyjną o częstotliwości pracy 20 kHz. Jej przez.naczeniem było przeprowa-dzaJnie prac geoeiE!ktrycznyctl przy pooiZukiwan.iach rozproszonych złóż rudn~h zalegających stosunkio-WIO nli.egłębołro. Drugim typem sprzętu był lrompen-satoo- palowy do prac elektlrooporowY'Ch. który z>bu-dowany następnie w większej settLi zastąpił zużyte, używane dotychczas kiompel1Satory radzieckie typu EP-1.

Wpr<Ow'aldze'nie mle'tody rez.istiwimetryczn.ej jako uzupełniająrej w pracach elektrooporowych WY'llla-gało wyposażenia zespołów poloWYC!h w specjalny typ ~tiwimetr6w do pomiarów opol"lllŚCł właści­ wei cielOZY oraz pulsatorów llrondecm.yoch do prze-twarzania prądu st-Mego. Zarówno rezistiwimetry, iak i pulsatory 7JbudOW<lne zostały w krótkich se-riMh i już trzeci rok z pomyśLnym rezultait:em sPeł­ ni~ią swoje za:da:nia. Ponli~'Ż przeprowadzanie pr~c Ple'~<-t~ch w rejonach, w których wyoste-miJą W''SIO'Iroopo<rowe warstwy 'P'OW'ierzchnli~. nie by!'<' moż11we przy użyciu zwykł~h kompensatorów, kto-r:v'Oh opór wejściowy jest stosururowo mały, skon-~tr•J~al!O auwlromoensator elektronowy o wYSokirn

~P weiściow:vm, dobrze nadający się

do

rozwią-7vw<>n~.fl prdł)l"'!!TTÓW ttooelektrycm~h w w'Vmienio-nw.oh w:>r.un1r:ach. Obecnie ?naiduie się w 'budowie

w!P'ks .. a S'Pl"ia t--o tyou przyrzadów.

· · Ko.,.ieoczność l"'OPPCZecia bao~ń tellur:vcmV'C'h na obs'>'l'll"T.P kTa·iu postawiła pr7ed PPG Ziadan.i.e spr.o-,.,."A,...":ifl " r.>~rn·niev ·lub ztbudowania we Włflsnym

,..,•-,_.; . ., "'fi~ri..O:n~(>; aoor:>ł.nrv. Pi".niewa?: nof)(Św'iad­ ,..,.." ... ~" 'l«m~l!d.t:YMw w ostf!tn.im okresie b:vł:v już eJ--M nu7e. PPG 'Podieło decyzje skonstruowania aoa-ratury tellurycznej własnymi siłamil. Aparatura',

zł<>-510

żona tz dwóch rejestratorów dwukanałowych, z urzą­ dzeń zasilających i sprzętu pomocll!iczego, została zbu-dowana i od początku &e!OOilU 1961 r. pracuje na wybranych tematach w tęrende.

Kompensator polowy. Field compensator

Pulsator

W ostatn.im dkresie odczuwano również brak apa-ratury geoeletktrycznej, kltórą moż.na by przeprowa-dzać głębokie sondowania elektrooporowe symetrycz-ne jak rówmeż di;polowe.

Slronstruuwano i zbudowaoo aparaturę wyposa-żoną w rejestrad:ory oraz w agregat prądotwórczy o mocy 5,6 kW dostan:zający na.pdęć do 1000 V. Apa-ratura

rta

pracuje obecnie rówll!it!'Ż w terenie.

Dla potnzeb sejsmiki skan.struow.ano a.para.t sk2a-łowy łącmie z ukŁadem fondcznym. Seria tyoh apa-ratów oddana ,została w bieżącym seron.ie do eks-ploatacji. Również dla metody sejsmicmej, w

SZC7Je-góln-ości pr.zy Pl'Ze\Pl"'Wadzaniu długlich sondowań

refralkcyjnych, zbudowane 2X)Stały radiowe urządze­

nia nadaJWCZo-odbi,oreze, które już drugi rok spe'ł­

niają należycie swoje zadanda ku zadowol-eniu

użytlrowników.

Korinpensator elektronowy. Electronic compensator

Aparatura telluryczna. Telturic apparatuses

KORStruktorzy nie zapomnieli również o

potrze-bach gooffizyiki lropa:lndanej, w s7lCzególilooci w ża­

kresie kar~u radi'Oaiktywn~go. Sikonstruowa'!lJO trzy

typy .sond do pamiarow radioaktywn~h, dbając

prze-d~ wszystklim o to, ażeby loch wymiary wwnętrzme

(sredndea) pyły możHwie małe. Pierwszy nrodel sondy

wyposażony . był w liczniki Geigera-Mtillera, przełą­

czane . automaitycznie . z pawler.zchni na picmaar

pro-mieniiowanW. gamma~ lub n·eutron...gamma, drugi-

to

sonda wyposażona w licznik scy'Illtyla'Cyjny o du'żej

wydlijnośai, której ś:rednka zewnętrzna wyn'OISi

79 man. Okazało· się jednak, że dla dużej ilooci

od-wiertów te średniice są zbyt duże. Opracowano zatem

noWY model SQIJ.dy z Uczudkiem scyntyLacyjnym,

któ-rego ś.rednlica nie przeikracza 55 mm. Wszystlde

wy-s.zozególnione typy są wyprddukowane w krótkich

se-riach. Zespół konstruktorów pracuje obecnie nad bl.ł­

dową stacyjnej aparatury do badań prądów

tellurycz-nych, której użyTtlrownikiem b'ędzie zakład Gedliizyki

Polskliej Akademii Nauk, a uzyskiwane przy jej

po-mocy materiały będą służyły również jako punkt

wyjści:owy dla tellurycz.n}"''h prac prospelkcyjnych.

PPG włączyłoO się J:ówniię-ż Q.Q *cj.i ~ą~ej

prze-L Zakład Geio~ylki P AN, która ma za zadanie

systematyoz.ne przebadanie ;głębs1Lyteih

warstw

Sko-rupy ziemskiej m~ą sejsmiczną. W tym celu

bu-duje się dbecnie zestaw 10 specjalnych rejestratorów

sejsmicrmyiC!h, .które będą współpracowały a: wykona·

nymi

w

P AN sejsmografami.

Przeprowadzane są równi~ prace związane z

bu-dową probotypui, a następnie serii automatycznych

aparatur karotailowy'Ch, rundW'e'l"Saln:ego

typu

o 7JaSięgu

głębokościowym 2000 m. Jeszcze w roku . bieżącym

rQZ'POCI'Lęte a:ootaną prace konstrukcyjne związane

z budową aparatury do badań iiilldukcyjnyoh przy

zastosowaniu ·różnych częstotliwości pracy. . ·

Warllo również wspomniierć o !konstruowanym

obec-nie d·I:a :potnreb magnetyki polowym przymądzie do

badań pobudliWIOŚCi magnety•cz.n:ej oraz

laboratoryj-nym magnetometrze, llrllóry u:muiliiwi badanie takrich

parametrów magnetyrC'ZJil~h. jak: •pabuidliwość,

na-magne60W'alnie SZ<!'Zątkowe oraz we!kto.r

namagnesowa-nia próbek Slkaln'Ycll. Magnetometr ten jest obelcn:ie

w końcowym stadium budOWY.

Dużym sulreeserm było slronstruowanie i

zbutlowa-nlie piei"W'SrLyc:h ~1ai!'lzy lmmersytjnycll

gallwano-metrów antywsrtrząoowych, ,maijdutj.ącyiCh

rzJa:S

'

tosow:a-me

we

wtszellcielglo .typu .reijes:tratoracll. PierlwM.e

~ tyiC!h ~gta:'llw:alnlol:OOtów !pl'acuiją duż rw

apa-rarfnm.-7,e ~'llcyiC"lJJlJe.

Asortyment aparatur z rdku na rok powiększa się,

a ·jakość produkowanych przyrządów jest coraz

lep-sza. ProdUJkeja tego typu -s.przętu przysparria k:rtljow'i

dużyclh oo?.C'Zędnośai dewlizowych.

SUMMARY

The paper deals with construction of the own mea-suring apparatuses used in the geophysical prospec-tions.

Recently, a produetlon of following 3\I)paratuses was begun, viz:

- dynarnic small-dimension geophones fór seismic

works, '

- Ww freqUEIIliCY ~ fur 'l."E!diraJction

wooks.

- apparatuses for in.duction measurements of 20 kHz

frequency, ·

- resistivimeters and electronic autooompensators,

- geoelectric instruments for deep symmetrical

elec-troresistance logging, .

- shot-awaratuses and sending.-receiving

instru-ments,

- anti-shocldng immersion galvanometers,

- telluric awaratuses and others ..

The instruments men.tioned above are of . faultless

construclion: and work excellently.

PE310ME

B CTaTbe H3JiaraiOTCH BO'IIpocbl KOHCTpYJt~HH

C06-CTBeHHoa H.3MepHTeJibHoa aii:mapaTypbi JtJIH reo!lm:mqe-·

CKHX HOCJieAOBaHHa.

B nocneAHee BpeMa Haqaro npcm3BOACTBO

·cneJ{yro-~x aim8iPatrOB: . . .

Manora6apHTHbie AlflJaMHqecKHe reO<Połłbi JtJIH

CeiłeMH'ieCKHX pa60T,

HH3KoqacTOTHbie reo4lOHbl J{JIH HCCJie,ltOBaHHH

npeJIOMJieHHbiX BOJIH,

armapaTypa JtJI$1 HlfJtYK~HOHHbiX H3·MepeHHA.

C qacro'IIHOCTbiO 20 KI'Il;, .

pe3HCTHBHMeTpbl, 3JICKTpoHIHbie

aBTOKOMIIea«:a-TOphl, .

aneKTPHqe·cKaa armapaTypa AJIH rny6HHHoro

CHMMeTpHqHQI'O 30HJtHpOBaHWł 'IIO MeTO,Izy

CO'IIpO-THBJICRHA,

B3pbiBHbie MailiHHKH, rrepeJ{aToqHO-<IIpH.eMHbie

ycrpoacrBa,

- HMMCpcHOHHble yJ{apOCTOaire raJibBaHOMeTphl, .

~ rennypHqecKaa armaparypa H AP·

OriJHcaHHOe o6opyAoQBa'HHe He OOJ{epJKHT

KOHCTPYK-~HOHHbiX norpeiiiHocreA H 6e30TKa3aHo BbmonHaer

npeAHa3łiaqeHRhle eMy 3aJ{aHHa.