Ziemniak Polski 2005 nr 3 23
CHEMICZNE NISZCZENIE NACI
A OGRANICZENIE PORAŻENIA BULW PRZEZ ZARAZĘ ZIEMNIAKA
mgr Tomasz Erlichowski
Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka IHAR w Boninie e-mail: tom.erlich@wp.pl
nowoczesnych technologiach uprawy ziemniaka jadalnego niszczenie naci jest zabiegiem bardzo ważnym i związanym z poprawą jakości i zdrowotności bulw (szczególnie jeśli chodzi o mniejsze poraże-nie zarazą ziemniaka).
Na plantacjach ziemniaków jadalnych, zwłaszcza nawożonych intensywnie, desy-kacja ułatwia zbiór i ogranicza uszkodzenia mechaniczne bulw. Odporność bulw na uszkodzenia mechaniczne wynika z poprawy stanu dojrzałości technologicznej skórki, przez co staje się ona odporniejsza na obicia i stłuczenia. Ważną sprawą jest także zwal-czenie chwastów występujących w za-chwaszczeniu wtórnym (ułatwia to pracę maszyn do zbioru, ogranicza straty energii i robocizny).
Na termin niszczenia naci ma wpływ: technologia uprawy (jeśli jest to plantacja nasienna, mówimy o wczesnym terminie niszczenia naci), odmiana i grupa wczesno-ści, chemiczna ochrona roślin na plantacji i warunki pogodowe panujące w danym roku. Optymalnym terminem desykacji na plan-tacjach ziemniaka jadalnego jest początek starzenia się roślin. Starzenie się roślin określane jest w skali fenologicznego wzro-stu jako faza 90 BBCH (wzrost roślin staje się wtedy mniej intensywny, a jagody i liście dolnych partii rośliny żółkną). Faza początku starzenia oznacza również, że masa plonu bulw osiągnęła w tym momencie wartość najwyższą.
Zaraza ziemniaka (Phytophthora
infe-stans (Mont.) de Bary) jest najważniejszą
gospodarczo i najgroźniejszą chorobą grzy-bową występującą na plantacjach ziemniaka w naszym kraju. Szkodliwość jej polega nie tylko na obniżeniu plonu, lecz także na bez-pośrednim porażeniu bulw (zniszczenie czę-ści nadziemnej w 50-70% zatrzymuje całko-wicie przyrost plonu (Kapsa 2000). Plantacje można chronić za pomocą dostępnych fun-gicydów i programów ochrony. Bardzo
czę-sto małe plantacje w ogóle nie są chronione przed zarazą (lub środki są stosowane w nieodpowiednim terminie).
Zarodniki patogenu, spłukiwane z liści, zakażają młode bulwy o niewykształconej skórce, znajdujące się tuż pod powierzchnią gleby. Pierwsze objawy chorobowe mogą być widoczne już w czasie zbioru. Do zaka-żenia bulw może dochodzić także podczas jesiennego zbioru i sortowania. Objawy roz-wijają się w ciągu 6-8 tygodni przechowywa-nia. Na powierzchni porażonej bulwy tworzą się różnej wielkości ołowianoszare plamy, a w miąższu występują rdzawe, twarde nacie-ki, postępujące w głąb bulwy. Bulwy porażo-ne przez zarodniki zarazy spływające z łodyg i liści gniją w czasie przechowywania, a po-nadto są wtórnie atakowane przez inne grzyby i bakterie (najczęściej bakterie wywo-łujące mokrą zgniliznę), dodatkowo zwięk-szając straty.
Istnieją trzy sposoby niszczenia naci ziemniaka: mechaniczny, mechaniczno-che-miczny i chemechaniczno-che-miczny. Najbardziej efektywna jest desykacja chemiczna ze względu na szybkość działania i stosowane środki che-miczne (Erlichowski i in. 2001).
Mechaniczne niszczenie naci za
pomo-cą rozdrabniaczy łęcin w latach „zarazo- wych” może przyczynić się do większego porażenia bulw, co ma związek z dużą ilo-ścią zarodników zalegających w resztkach roślinnych na powierzchni gleby. W czasie deszczu zarodniki te bardzo łatwo wnikają do gleby, przez skórkę i przetchlinki przedo-stając się do bulw. Metoda mechaniczna jest bardzo popularna w małych gospodarstwach ze względu na niskie nakłady. Wadą mecha-nicznego rozbijania łęcin jest niedokładność, ponieważ przy wysokim nawożeniu pól i w sprzyjających warunkach wilgotnościowych duża część roślin płoży się, wskutek czego około 50% ich masy nie ulega rozdrobnieniu.
Kolejnym sposobem niszczenia jest
me-toda mechaniczno-chemiczna. W
pierw-W
24 Ziemniak Polski 2005 nr 3 szej fazie stosuje się rozbijacz łęcin, który
rozdrabnia rośliny do wysokości 25 cm, a następnie wykonuje zabieg preparatem chemicznym (Reglone 200 SL, Basta 150 SC) w dawce zmniejszonej o 50% w stosun-ku do dawki pełnej. Metoda ta jest sstosun-kutecz- skutecz-niejsza i pewskutecz-niejsza niż każda z metod osobno, szczególnie na plantacjach o silnym
wzroście i bujnej naci (stosuje się ją po-wszechnie w Niemczech i Holandii). Po roz-drobnieniu naci rozdrabniaczem łęcin w krót-kim czasie powinno się wykonać zabieg de-sykacji.
W metodzie chemicznej stosuje się pre-paraty wymienione w tabeli 1.
Tabela 1
Preparaty do desykacji naci na plantacjach ziemniaka jadalnego wg danych MRiRW – 2005 r.
Możliwość dzielenia zabiegu
Preparat Dawka
na 1 ha I zabieg II zabieg
Reglone 200 SL 4,0-5,0 l 2-3 l 2 l (po 4-6 dniach od I zabiegu) Basta 150 SL 2,5-3,0 l 2,0 l 1,5 l (5-7 dni po I zabiegu) Spotlight 60 EO* 1,0 l 0,7 l 0,3 l (do 7 dni po I zabiegu)
Harvade 250 SC 2-3 l 2-3 l ---
* EO – formulacja woda w oleju; SC – koncentrat w postaci stężonej zawiesiny; SL – koncentrat rozpuszczalny
Doświadczenia prowadzone w Boninie w latach 1998-2004 na odmianie Arkadia (ja-dalna, średnio późna), w czasie kiedy rośliny osiągnęły fazę początku starzenia się (90 wg skali BBCH), potwierdziły wysoką skutecz-ność zasychania naci po zastosowaniu wy-mienionych środków. Celem tych badań było wykazanie, czy desykacja ma wpływ na zmniejszenie ilości bulw porażonych przez zarazę i w jakim zakresie. Warunki klima-tyczne – wysokie temperatury i mała ilość opadów – sprzyjają zasychaniu naci ziem-niaka, dzięki temu możliwe jest zmniejszenie dawek, np. preparatu Basta do 2 l na 1 ha, bez obawy obniżenia skuteczności zabiegu, (tab. 2).
Preparaty Reglone 200 SL i Reglone Tur-bo 200 SL (zarejestrowany, ale obecnie
nie-osiągalny w hurtowniach) są preparatami szybko działającymi, gdyż efekty są widocz-ne już po 1-2 dniach od zastosowania środ-ka. Zawierają substancję aktywną – dibro-mek dikwatu, która wykazuje silne działanie
parzące i działa na roślinę w miejscu
nanie-sienia (nie działa systemicznie!). Zbiór z plantacji można przeprowadzić już po 10-14 dniach od zabiegu. W wypadku bujnej naci, aby zabieg był dokładniejszy, możliwe jest dzielenie preparatu na dwie dawki, które powinno się zastosować w odstępach 4-6- -dniowych we wczesnych godzinach rannych lub wieczorem, gdyż warunkiem skuteczne-go działania preparatu jest dobry turskuteczne-gor ro-ślin.
Tabela 2
Tempo zasychania naci ziemniaka odmiany Arkadia (w skali 9-stopniowej) po zastosowaniu desykantów (2000-2004)
Dni po zabiegu (obserwacje) Kombinacja Dawka na 1 ha (litry) 7 14 21 Basta 150 SL 2,5 8 8 9 Reglone Turbo 200 SL 2,5 8 9 9 Spotlight Plus 60 EO 1,0 7 8 9 Kontrola ---- 1 2* 3*
skala 9-stopniowa: 1 – brak uszkodzeń, 9 – całkowite zniszczenie roślin * fizjologiczne zasychanie
Ziemniak Polski 2005 nr 3 25 Tabela 3
Porażenie bulw zarazą ziemniaka (%), odmiana Bryza, 2000 r.
Program ochrony Procent wagowy plonu porażonego zarazą Plon w stosunku do kontroli (%) 5 zabiegów fungicydowych + desykacja
preparatem Basta 150 SL – 2 l/ha 3,3 201
6 zabiegów fungicydowych
(ostatni zabieg środkiem Brestanid 502 SC) 2,7 207
Kontrola (bez zabiegów) 39,8 100
Sposób działania preparatu Basta 150 SL jest oparty na naturalnych procesach bio-chemicznych. Substancja aktywna – glufo-synat amonowy – powoduje zahamowanie procesu fotosyntezy, wskutek czego rośliny żółkną, więdną i usychają. Preparat wykazu-je działanie wgłębne i ulega redystrybucji wewątrz liści. Zbiór jest możliwy 14-21 dni po zabiegu.
Spotlight Plus 60 EO zawiera 60 g karfen-trazonu etylowego w 1 litrze środka. Sub-stancja aktywna preparatu jest inhibitorem enzymu fotosyntetycznego i zwiększa nad-wrażliwość roślin na światło. Preparat działa kontaktowo w miejscu naniesienia. Spotlight Plus 60 EO (formulacja emulsja – woda w oleju) zawiera w składzie gotowy zwilżacz w postaci oleju mineralnego, dlatego nie trzeba już dodawać adiuwanta.
Charakterystycz-nym przejawem działania substancji jest zasychanie roślin od stożków wzrostu.
Preparat Harvade 250 SC zawiera dimetipinę, substancję z grupy regulatorów wzrostu. Przyśpiesza ona dojrzewanie plantacji w okresie 18-21 dni po zabiegu. Substancja aktywna ma działanie wgłębne. Szybsze działanie preparatów obserwuje się w latach suchych i o małej ilości opadów .
Z badań Zakładu Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka IHAR w Boninie wynika, że dzia-łanie desykantów w latach wilgotnych, gdy pojawia się wysokie zagrożenie infekcji za-razą, jest porównywalne z ostatnimi zabie-gami fungicydowymi (tab. 3). W tabeli 3 przedstawiono porażenie bulw zarazą (%) oceniane w czasie zbioru oraz po 6 tygo-dniach przechowywania w stosunku do kon-troli bez zabiegów.
W programie ochrony plantacji ziemniaka przed zarazą desykacja (niszczenie naci) jest traktowana jak ostatni zabieg ochronny, niszczący zarodniki grzyba przemieszcza-jące się z części nadziemnej roślin do bulw.
W programach ochrony plantacji ziemnia-ka w krajach Unii Europejskiej (Niemcy, Ho-landia, Belgia, Francja) dodawanie fungicydu do ostatniego zabiegu desykantem jest bar-dzo popularne. Zwykle dodaje się połowę lub całą dawkę fungicydu o działaniu zarodniko-bójczym (Altima, Brestanid), aby wspomóc ochronę bulw przed zarazą.
Podsumowując, desykacja chemiczna dobrze przygotowuje plantację ziemniaków do zbioru, który jest zdecydowanie łatwiejszy i krótszy dzięki niezakleszczaniu się maszyn, ponadto straty i uszkodzenia bulw są
mini-malne. W trakcie zabiegu najważniejsze jest użycie odpowiedniej ilości cieczy aktywnej, aby zapewnić dobrą penetrację, wchłanianie i pokrycie roślin.
Literatura
1. Kapsa J. 2000. Zwalczanie zarazy ziemniaka –
stare i nowe problemy. IHAR Oddz. Bonin: 35 s.;
2. Erlichowski T., Pawińska M., Grzbiela M. 2001.
Zastosowanie preparatu Spotlight 60 EO do desykacji naci na plantacjach ziemniaka jadalnego. Ochrona ziemniaka. Konferencja. Kołobrzeg, 19-20.04.2001 r. IHAR Oddz. Bonin: 69-72
