Ziemniak Basotho z Afryki.

Ziemniak Polski 2006 nr 1 31

Informacje ze świata

ZIEMNIAK BASOTHO Z AFRYKI

Akademia Rolnicza, Katedra Zoologii i Ekologii ul. Kożuchowska 5b, 51-631 Wrocław

ramach ekologizacji rolnictwa, szcze-gólnie zaś w zakresie ochrony roślin uprawnych, coraz większe znaczenie ma wprowadzanie odmian odpornych na choro-by i szkodniki. W hodowli odpornościowej ziemniaka nie udało się dotychczas otrzy-mać form odpornych na stonkę ziemniacza-ną (Chrzanowska 2002). Spośród ok. 3 ty-sięcy wyhodowanych na świecie odmian ziemniaka (Gabriel 1985) wiele jest odpor-nych na jeden-trzy wirusy. Większość od-mian zarejestrowanych w Polsce odznacza się wysoką odpornością na wirus Y (Potato

virus Y, PVY) i liściozwoju (Potato leafroll virus, PLRV). W latach 1989-2000 pojawiło

się w Polsce kolejnych 81 nowych odmian ziemniaka, ale – tak jak i wszystkie wcze-śniej wyhodowane – żadna z nich nie jest odporna na cały kompleks wirusów, jak PVY, PLRV, PVM (Potato virus M), PVS (Potato

virus S), PVX (Potato virus X) (Spierth i in.

1996, Chrzanowska 2002). Nie wyhodowano dotychczas odmian ziemniaka o pełnym za-kresie odporności na choroby wirusowe i szkodniki (Spierth i in. 1996, Chrzanowska 2002). Jedna z odmian, bardzo słabo znane w Europie ziemniaki Basotho, zdaje się wy-kazywać cechy takiej kompleksowej odpor-ności.

Ziemniaki Basotho, znane w Lesotho jako Litapole tsa Sesotho albo Basotho potatoes (Solanum aff. tuberosum), występują w sta-nie dzikim we wszystkich ośmiu dystryktach Królestwa Lesotho. Jest to górzysty kraj w południowej Afryce, w którym panuje pod-zwrotnikowy klimat, a dominuje roślinność trawiasta. Ziemniaki Basotho rosną tam czę-sto pośród innych roślin uprawnych, takich

jak kukurydza, sorgo, pszenica czy jęczmień. Spotyka się je także na różnego rodzaju użytkach, zwłaszcza zaś na czasowo nie-użytkowanych gruntach ornych. Można je również znaleźć pośród dzikich krzaków bądź przy skałach w dolinach rzek i więk-szych potoków.

Bulwy ziemniaków Basotho rosnących w Lesotho w stanie dzikim są na ogół małe i mają jasnopurpurowo zabarwioną skórkę, odznaczają się jednak wyższymi walorami smakowymi niż nasze odmiany – po ugoto-waniu mają delikatną strukturę miąższu, nie rozsypują się, są zwięzłe i tylko lekko wilgot-ne, zawierają stosunkowo dużo suchej ma-sy. Co ważniejsze, ziemniaki te są odporne na PVY, PLRV, PVM, PVS, PVA (Potato

virus A) i wiele innych, a także na PVX, który

atakuje niemal wszystkie współczesne od-miany (Van der Plank 1949). Zauważyłem także, że uprawianymi przeze mnie ziemnia-kami Basotho, które w 2002 r. sprowadziłem do Polski, prawie wcale nie interesuje się stonka ziemniaczana, chociaż na sąsiednich krzakach współczesnych odmian żerowała w dużych ilościach. Wskazywać to może na wysoką zawartość glikoalkaloidów.

Pewną, raczej niekorzystną, cechą ziem-niaków Basotho są ich niewielkie rozmiary (rys. 1), ale plonują one znacznie obficiej niż większość współczesnych odmian. Na nie-których obszarach Lesotho są uprawiane, np. na farmie Mochobane koło Maseru (Am-brose i in. 2000), i tam pojedyncze bulwy mogą osiągać znacznie większą masę; re-kordowa masa jednej wynosiła aż 575 g (Ambrose i in. 2000).

32 Ziemniak Polski 2006 nr 1

Rys. 1. Ziemniaki Basotho

W lutym 2002 r. autor przywiózł z Lesotho 18 bulw. Były one tam uprawiane przez dr S. Talukdar w ogrodzie kampusu Narodowego Uniwersytetu Lesotho w Romie koło Maseru. W kwietniu 2002 r. wszystkie te bulwy zosta-ły posadzone na polu w Rączce, gm. Korfan-tów, pow. Nysa, woj. opolskie. Jednak tylko cztery spośród nich tuberyzowały. W na-stępnym, 2003 roku, otrzymano 3-4 kg bulw potomnych pierwszego polskiego pokolenia. W 2004 r. zebrano już tyle bulw, że większą część mogłem przeznaczyć na konsumpcję, a resztę zachować do wysadzenia na wiosnę 2005 r, by we wrześniu tego roku zebrać ok. 10 kg.

Jak wiadomo, ziemniaki w stanie natural-nym występują tyko w Nowym Świecie. Stamtąd kilkaset lat temu trafiły jako rośliny uprawne na wszystkie kontynenty. Fakt wy-stępowania odmiany ziemniaka w Afryce musi więc przyciągnąć uwagę. Podobną odmianę znaleziono bowiem tylko na izolo-wanej grupie wysepek Tristan da Cunha na południowym Atlantyku (Van der Plank 1949).

Ziemniaki Basotho są najprawdopodob-niej starą, a na świecie już prawie wymarłą odmianą ziemniaków, które wymknęły się z uprawy i przetrwały genetycznie niezmodyfi-kowane w stanie dzikim w Lesotho (Brüch- ner 1966). Prawdopodobnie zostały one tam

sprowadzone przez francuskich misjonarzy, którzy w latach 30. XIX wieku rozpoczęli ewangelizację tego kraju (Gill 1993). Ze względu na skrajną odporność na choroby i szkodniki oraz duże walory smakowe zaleca się przeprowadzenie kompleksowych badań i eksperymentów nad tą odmianą i ewentu-alne rozpowszechnienie jej uprawy w Polsce i na świecie.

Literatura

1. Ambrose D., Pomela M., Talukdar S. (eds.) 2000.

Biological Diversity in Lesotho: a Country Study. Mase-ru: National Environment Secretariat; 2. Brüchner H.

1966. ‘Wilde Kartoffelen’ in Afrika? – Z.

Pflanzenzuch-tung 56: 147-163; 3. Chrzanowska M. 2002. Wyko-rzystanie odporności odmian na choroby w ekologicz-nej uprawie ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 21-32; 4. Gabriel W. (red.) 1985. Biologia ziem-niaka. PWN Warszawa; 5. Gill S. J. 1993. A Short History of Lesotho. Morija: Morija Museum & Archives;

6. Spierth J. H. J., Haverkort A. J., Vereijken P. H. 1996. Environmentally safe and consumer-friendly

potato production in the Netherlands. Development of ecologically sound production systems. – Potato Res. 39: 371-378; 7. Van der Plank J. E. 1949. Some sug-gestions on the history of potato virus X. – J. Linean Society. Botany 53: 251-262; 8. Weinmann H. 1967. Basuto potatoes. Lesotho: Basutoland Notes and Re-cords 6: 14-15