Biuletyn teologii laikatu

Eugeniusz Weron

Biuletyn teologii laikatu

Collectanea Theologica 58/3, 113-124

1988

C o lle c ta n e a T h eo lo g ica 58(1988) fase. I I I

BIULETYN TEOLOGII LAIKATU

Z a w a r to ś ć : I. A P O S T O L S T W O Ś W IE C K IC H W N A U C Z A N IU JA N A P A W ­ Ł A I I W C Z A S IE T R Z E C IE J P IE L G R Z Y M K I D O P O L S K I. 1. P o d s ta w y i ź ró d ła a p o s to ls tw a św ie c k ic h . — 2. Ś w ie c c y w s p ó łp r a c o w n ik a m i w e w a n ­ g e liz a c ji. — 3. A p o sto lstw o o d n o w y d o czesn o ści. — 4. W ś ro d o w is k u p ra c y p rz e m y s ło w e j. — 5. A p o sto lstw o ś ro d o w is k tw ó rc z y c h . — 6. O d n o w a ży cia u n iw e rs y te c k ie g o . — 7. K lu c z o w e p ro b le m y a p o s to ls tw a ś w ie c k ic h w P o lsce. II. W Ę Z Ł O W E P R O B L E M Y S Y N O D U 1987 W Ś W IE T L E IN S T R U M E N T U M L A B O R IS . 1. U k ła d tr e ś c i I n s tr u m e n tu m la b o r is. — 2. N ie k tó r e tr u d n o ś c i. — 3. G łó w n e p r o b le m y la i k a tu *. I. A P O S T O L S T W O Ś W IE C K IC H W N A U C Z A N IU J A N A P A W Ł A II W C Z A S IE T R Z E C IE J P IE L G R Z Y M K I D O P O L S K I

M o żn a p o s ta w ić p y ta n ie : czy p a p ie ż w' c z a sie s w e j tr z e c ie j p o d ró ż y a p o ­ s to ls k ie j do P o ls k i d o s trz e g a ł p ro b le m y a p o s to ls tw a św ie c k ic h ? P y ta n ie to je s t o ty le u z a s a d n io n e , że c e le m tr z e c ie j p o d ró ż y b y ło u c z e s tn ic tw o w k r a ­ jo w y m k o n g re s ie e u c h a ry s ty c z n y m . T a k w ię c s p r a w y litu r g ic z n o s a k r a m e n ta l- n e i ściśle r e lig ijn e w y s u w a ły się n ie ja k o z n a t u r y rz e c z y n a p ie r w s z y p la n .

S p ra w y litu r g ic z n e j c e le b ra c ji E u c h a r y s tii n ie p rz e s ło n iły je d n a k p a p ie ­ żow i w id o k u n a sz e ro k ie i g łę b o k ie p o w ią z a n ia teg o s a k r a m e n t u z c a ło ­ k s z ta łte m p o s ła n n ic tw a K o śc io ła w P o lsc e , a w szczeg ó ln o ści a p o s to ls tw a lu d z i św ie c k ic h . M o żn a n a w e t p o w ie d z ie ć , że ż a d n a z d o ty c h c z a so w y c h p ie l­ g rz y m e k do P o ls k i n ie u w z g lę d n iła ro li św ie c k ic h i ic h a p o s to ls tw a w t a k s z e r o k im z a k re s ie , j a k w ła ś n ie trz e c ia p o d ró ż a p o s to ls k a .

A s ta ło się t a k p r z y n a jm n ie j z d w ó c h p o w o d ó w . P ie r w s z y m p o w o d e m je s t b a rd z o is to tn y z w ią z e k E u c h a r y s tii z a p o s to ls tw e m . N a u c z a b o w ie m so ­ b ó r: „ E u c h a ry s tia ... p o d tr z y m u je i k a r m i o w ą m iło ść, k tó r a je s t ź ró d łe m w sz e lk ie g o a p o s to ls tw a ” (K K 32). P o w ta r z a tę m y ś l ró w n ie ż D e k r e t o a p o ­ s to ls tw ie ś w ie c k ic h (p o r. D A 3).

D ru g im p o w o d e m s t a ła się z a p e w n e b lisk o ść V II Z w y c z a jn e g o S y n o d u B isk u p ó w , k tó re g o te m a te m m ia ło b y ć „ p o w o ła n ie i p o s ła n n ic tw o lu d z i św ie ­ c k ic h w K o śc ie le i w ś w ie c ie ”. P a p ie ż od d łu ższeg o ju ż czasu , szczeg ó ln ie w p rz e m ó w ie n ia c h n a A n io ł P a ń s k i, p o ś w ię c a ł w ie le u w a g i ro li św ie c k ic h w K o ściele.

P o z a ty m ta k ż e c z y n n e u c z e s tn ic tw o św ie c k ic h w k o n g re s ie e u c h a r y s ty ­ c z n y m b y ło b a rd z o w id o c z n e . W id o czn e b y ły zw ła sz c z a d u ż e ilo ści ś w ie c k ic h cz ło n k ó w s tr a ż y p o rz ą d k o w e j, w y o d rę b n io n y c h c zęsto o s o b n y m s tro je m , k tó ­ r z y w sz ę d z ie c h ę tn ie i g o rliw ie u c z e s tn ic z y li w k o n g re s ie . T eg o u c z e s tn ic tw a n ie m o ż n a b y ło n ie za u w a ż y ć .

R zecz z n a m ie n n a , że p a p ie ż n a jc z ę śc ie j i n a jw y r a ź n ie j m ó w ił o a p o s to l­ s tw ie ś w ie c k ic h p rz e m a w ia ją c d o k się ż y i s e m in a rz y s tó w (w L u b lin ie i S zcze­ cin ie). S ta ło się t a k c h y b a d la te g o , że w P o ls c e , z b r a k u f o r m a ln y c h o rg a ­ n iz a c ji a p o s to la tu lu d z i św ie c k ic h , s p r a w y w y c h o w a n ia i p rz y g o to w a n ia ś w ie ­ * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. E u g e n iu s z W e r o n SA C, O łta rz e w .

c k ic h d o a p o s to ls tw a z n a jd u j ą się g łó w n ie w r ę k a c h k a p ła n ó w . D la te g o te ż do n ic h k ie r o w a ł p a p ie ż w te j s p r a w ie g o rą c e a p e le .

J a k i e p ro b le m y a p o s to ls k ie o m ó w ił p a p ie ż w c zasie tr z e c ie j p ie lg rz y m k i? W p rz e m ó w ie n ia c h p ie lg rz y m k i m o ż n a o d n a le ź ć t e w s z y s tk ie p ro b le m y , k tó r e są szczeg ó ln ie a k tu a l n e i w a ż n e d la K o śc io ła i n a r o d u p o lsk ieg o .

1. P o d sta w y i źródła a p o sto lstw a św ieck ich

N a jp ie r w , ja k p a p ie ż ro z u m ie p o d s ta w y i ź ró d ła a p o s to ls tw a w K o śc ie le , a ta k ż e a p o s to ls tw a św ie c k ic h ?

W c z a sie m sz y św ię c e ń k a p ła ń s k ic h w L u b lin ie m ó w ił o ty m p a p ie ż n a jb a r d z ie j w y ra ź n ie . O tó ż a p o s to ls tw o c a łe g o lu d u B ożego p o le g a n a u c z e ­ s tn ic tw ie w p o s ła n n ic tw ie , c z y li w „ n a m a s z c z e n iu ” C h ry s tu s a , S y n a B ożego. „ M y w sz y sc y — m ó w ił p a p ie ż — c a ły lu d B oży, m a m y u d z ia ł w ty m « n a ­

m a sz c z e n iu » M e s ja sz a , k tó r e o z n a c z a m o c D u c h a Ś w ięteg o ... S a k r a m e n t c h r z tu cz y n i n a s u c z e s tn ik a m i p o s ła n n ic tw a (czy li a p o s to ls tw a , E. W .) C h r y s t u s a ”, ja k to p rz y p o m n ia ł S o b ó r W a ty k a ń s k i I I . W ie m y te ż , że ju ż p o c h rz c ie w ie r n i z o s ta ją n a m a s z c z e n i. S ta j ą się w t e n sp o só b u c z e s tn ik a m i C h r y s tu s o ­ w e g o k a p ła ń s tw a , k tó r e je s t „ w s p ó ln e ” ; w s z y sc y są w e z w a n i do s k ła d a n ia „ d u c h o w y c h o f ia r ” (1 P 2, 5). W s z y s tk ic h C h r y s tu s - K a p ła n p r a g n ie z je d n o ­ czyć ze s w o ją o d k u p ie ń c z ą o f ia r ą , a b y u c z y n ić n a s „ w ie c z n y m d a r e m d la O jc a ” ( ja k g ło s im y w I I I M o d litw ie e u c h a ry s ty c z n e j). P a p ie ż a k c e n tu je t u szczeg ó ln ie k a p ła ń s tw o w s p ó ln e w ie r n y c h ja k o p o d ­ s ta w ę w s z e lk ie g o a p o s to ls tw a . K a p ła ń s tw o to m a sw e ź ró d ła w s a k r a m e n c ie c h r z tu i b ie rz m o w a n ia . P rz e z te s a k r a m e n ty s t a ją się w sz y sc y w ie r n i u c z n ia ­ m i C h r y s tu s a i s t a ją się p o w o ła n y m i do a p o s to ls tw a , a b y b y ć „ so lą z ie m i” o ra z „ ś w ia tłe m ś w ia t a ” (ta m ż e , w cza sie M szy św ięceń ).

A p o s to ls tw o ś w ie c k ic h , w ro z u m ie n iu p a p ie ż a i so b o ru , je s t w ię c u c z e ­ s tn ic tw e m w s z y s tk ic h o c h rz c z o n y c h w p o tr ó jn y m z a d a n iu i p o s ła n n ic tw ie C h r y s tu s a i K o śc io ła : w u rz ę d z ie k a p ła ń s k im , p ro r o c k im i k r ó le w s k im . M ó ­ w ił p a p ie ż n a te n te m a t do k s ię ż y w L u b lin ie : „ T rz e b a ś w ie c k ic h d a rz y ć

z a u fa n ie m . M a ją o n i (św ieccy), ja k u c z y S o b ó r W a ty k a ń s k i II, s w o je m ie js c e i sw o je z a d a n ie w w y k o n y w a n iu p o tr ó jn e j m is ji C h r y s tu s a w K o śc ie le . J e s t w n ic h w ie lk i p o te n c ja ł d o b re j w o li, k o m p e te n c ji i g o to w o śc i s łu ż e n ia ” .

N e o p re z b ite ro m k ła d ł p a p ie ż m o c n o n a se rc e : „O d w a s, od k a p ła n ó w , k tó r z y w e jd ą w r o k d w u ty s ię c z n y , w z n a c z n y m s to p n iu z a le ż e ć b ę d z ie u k s z ta łto w a n ie p r a w id ło w e j ś w ia d o m o śc i z a ró w n o św ie c k ic h , j a k i k a p ła n ó w , a b y k a ż d y c h r z e ś c ija n in b y ł ż y w ą c z ą s tk ą K o śc io ła — C ia ła C h ry s tu s o w e g o , w n o s z ą c ą sw ó j t r u d o fia rn e g o ż y c ia do w sp ó ln e g o d o b r a ” (p rz e m ó w ie n ie w L u b lin ie ).

T a k w ię c — w ro z u m ie n iu p a p ie ż a — a p o s to ls tw o ś w ie c k ic h je s t p o ­ w ią z a n e g łę b o k im i w ę z ła m i z k a p ła ń s tw e m w s p ó ln y m lu d u B ożego i je s t k o n s e k w e n c ją te g o ż k a p ła ń s tw a ; z a d a n ie m k a p ła n ó w s p r a w u ją c y c h E u c h a ­ r y s tię je s t o ż y w ia n ie św ia d o m o śc i o b o w ią z k ó w p ły n ą c y c h ze w sp ó ln e g o k a ­ p ła ń s tw a . U p o m in a ł p a p ie ż k s ię ż y w L u b lin ie : „ W ra z z s a k r a m e n te m św ię c e ń , s p r a w u ją c E u c h a ry s tię , m a c ie s ta le o ż y w ia ć w ró ż n y c h w s p ó ln o ta c h lu d u B ożego św ia d o m o ść teg o « p o w szech n eg o k a p ła ń s tw a » , k tó r e je s t ró w n ie ż k r ó le w s k im k a p ła ń s tw e m . W y ra ż a się o n o b o w ie m w s k ła d a n iu « d u c h o w y c h o fia r» te m u B ogu, k tó r e m u s łu ż y ć z n a c z y « k ró lo w ać» (K K 36)”.

2. Ś w ie c c y w sp ó łp ra co w n ik a m i w ew a n g eliza c ji

K o n ty n u u ją c s w o ją m y ś l o o b o w ią z k u k s ię ż y b u d z e n ia ś w ia d o m o śc i a p o ­ s to ls k ie j w ś r ó d la ik a tu , p a p ie ż a p e lo w a ł b a rd z o m ocn o do s e m in a rz y s tó w (w S zczecin ie) ta k d ie c e z ja ln y c h , ja k i z a k o n n y c h , b y w c z a sie s w o ic h s t u ­

d ió w s e m in a r y jn y c h , o tw ie r a li się w e w n ę tr z n ie n a tę „ P ra w d ę , ja k ą j e s t C h ry s tu s , b y n ie ś ć J e g o P r a w d ę i c h r z e ś c ija ń s k ą n a d z ie ję ś w ia tu . B y s k u ­

B I U L E T Y N T E O L O G I I L A I K A T U

p ia ć w te n sp o só b i k s z ta łto w a ć św ie c k ic h w s p ó łp r a c o w n ik ó w e w a n g e liz a c ji — te j, k tó r a d o k o n u je się w p a r a f ia c h , ro d z in a c h , w śro d o w is k a c h p ra c y ... P rz y g o to w u ją c się b ą d ź c ie o tw a rc i n a słu ż b ę w sp ó ln o c ie : n a a p o s to ls tw o św ie c k ic h . N ie c h z n a jd u je ono w w a s z y m p o s łu g iw a n iu w ła ś c iw e m ie js c e . S tw a rz a jc ie d la n ie g o o d p o w ie d n ie w a r u n k i. P o p r o s tu w y z w a la jc ie je , i n ­ s p ir u jc ie i p o m a g a jc ie m u się ro z w ija ć z p a s t e r s k ą w ra ż liw o ś c ią i d e lik a ­ tn o ś c ią ” .

W ty m g o rą c y m a p e lu m o ż n a się d o p a tr z e ć c a łe g o p r o g r a m u te g o ty p u a p o s to ls tw a ś w ie c k ic h , k tó r e o b e c n ie n a z y w a się a p o s to ls tw e m p o m o c n ic z y m ś w ie c k ic h w z a k re s ie b e z p o ś r e d n ie j e w a n g e liz a c ji. C h o d z i t u p a p ie ż o w i n a j ­ p ie r w o to , b y k s ię ż a z a tro s z c z y li się o s w o ic h b lis k ic h w sp ó łp ra c o w n ik ó w w p rz e k a z y w a n iu o rę d z ia e w a n g e lic z n e g o . T e n ro d z a j a p o s to ls tw a ś w ie c k ic h o k re ś la n o p rz e d s o b o re m m ia n e m a p o s to ls tw a b e z p o ś re d n ie g o lu b n ie k ie d y n a z w ą a p o s to ls tw a „ m a n d a to w e g o ”, g d y ż w y k o n y w a n e on o b y ło n a szczeg ó ln e w e z w a n ie czy z le c e n ie w s p ó łp r a c y z w a n e „ m a n d a te m ”. P o so b o rz e i o b e c n ie m ó w i się o a p o s to ls tw ie p o m o cn iczy m , k tó r e p o le g a — j a k n a u c z a s o b ó r — „ n a b a rd z ie j b e z p o ś re d n ie j p o m o c y ” (K K 32), ś w ia d c z o n e j h ie r a r c h i i p rz e z lu d z i św ie c k ic h w z a k re s ie p rz e k a z y w a n ia o rę d z ia E w a n g e lii. T a k ą p o m o cą je s t n p . p r a c a k a te c h e ty c z n a p o d e jm o w a n a p rz e z lu d z i św ie c k ic h , p o m o c w z a k re s ie s łu ż b y litu r g ic z n e j, p o m o c ze s tr o n y r u c h u n e o k a te c h u m e n a ln e g o , z e s tro n y r u c h u „ S w ia tło -Ż y c ie ”, R o d z in y R o d z in itp . P a p ie ż z a c h ę c a do p rz y g o to w y w a n ia w s p ó łp r a c o w n ik ó w e w a n g e liz a c ji w „ ro d z in a c h , w p a r a f ii i w ś r o d o w is k a c h p r a c y ” . T e d z ie d z in y są b ez w ą tp ie n ia n a jw a ż n ie js z e z p u n ­ k tu w id z e n ia m o ż liw o śc i b e z p o śre d n ie g o p rz e k a z y w a n ia w ia ry . D la te g o p o ­ w in n y o n e się z n a jd o w a ć s ta le w p o lu w id z e n ia k a ż d e g o d u s z p a s te rz a . Do ty c h d z ie d z in a p o s to ls tw a ś w ie c k ic h p o w ra c a ł b ę d z ie p a p ie ż w p rz e m ó w ie ­ n ia c h p rz y ró ż n y c h o k a z ja c h . P r z e m a w ia ją c do s e m in a rz y s tó w p o ło ż y ł p a p ie ż w ie lk i n a c is k n a o s o b istą f o r m a c ję p rz y s z ły c h k a p ła n ó w : „P o ś w ię c e n ia c h m u s ic ie b y ć z d o ln i, w ła ś n ie w e w s p ó łp r a c y ze ś w ie c k im i; g ru n to w a ć w sp o só b p rz e k o n y w a ją c y p o d s ta w y e ty c z n e g o ła d u , k tó r y je s t n ie z b ę d n y i n ie z a s tą p io n y w ro z w ią z y w a n iu p r o ­ b le m ó w n u r t u ją c y c h s p o łe c z e ń stw o ” (do a lu m n ó w w S zczecinie).

P a p ie ż m ia ł n a u w a d z e p o tr z e b y f o r m a c y jn e a p o s to ls k ie g o la i k a tu : „ C h o ­ dzi t u o k s z ta łto w a n ie ś w ie c k ic h w s p ó łp r a c o w n ik ó w d z ie ła e w a n g e liz a c ji. P e r s p e k ty w a z b liż a ją c e g o się S y n o d u B is k u p ó w c z y n i t e n p o s tu la t szczeg ó ln ie a k tu a ln y m ... W in n iśc ie — z w r a c a ł się p a p ie ż n a s tę p n ie do p ro f e s o ró w i w y ­ c h o w a w c ó w s e m in a rió w d u c h o w n y c h — z a p e w n ić k o m p e te n tn ą p o m o c o ś ro d ­ k o m d u s z p a s te r s tw a in te lig e n c ji, tw ó rc ó w k u lt u r y , lu d z i n a u k i i te c h n ik i, a ta k ż e w s p ó łp r a c o w a ć w p r z e p r o w a d z a n iu s tu d iu m k a to lic k ie j n a u k i sp o ­ łe c z n e j i p o g łę b io n e g o s tu d iu m c h rz e ś c ija ń s k ie g o d la d u s z p a s te r s tw a r o b o ­ tn ik ó w , ro ln ik ó w , d la całe g o sz e ro k o p o ję te g o ś w ia ta p r a c y ” (do a lu m n ó w w S zczecinie). J a k s tą d w y n ik a , p a p ie ż m ia ł n a u w a d z e n ie ty lk o w ą s k o p o jm o w a n e p o m o c n ic z e f o r m y a p o s to ls tw a la i k a tu w z a k re s ie b e z p o ś re d n ie j e w a n g e li­ z a c ji, a le p rz e d e w s z y s tk im ró ż n e g o ty p u a p o s to ls tw o ś w ie c k ic h w z a k re s ie o d n o w y p o r z ą d k u s p r a w d o czesn y ch . W ła ś n ie w s p o m n ia n e w y ż e j a p o s to ls tw o ro b o tn ik ó w , r o ln ik ó w o ra z „całeg o sz e ro k o ro z u m ia n e g o Ś w ia ta p r a c y ” n a le ­ ż y d o „ w ła s n e g o ” a p o s to ls tw a la ik a tu . N a t e n ro d z a j a p o s to ls tw a p o ło ży ł p a p ie ż w sw e j tr z e c ie j p o d ró ż y do P o ls k i sz czeg ó ln ie m o c n y n a c is k . S w o je n a jw a ż n ie js z e p rz e m ó w ie n ia p o św ię c ił p r a w ie w c a ło śc i w ła s n e m u a p o s to l­ s tw u lu d z i św ie c k ic h .

3. A p o sto lstw o od n ow y porządku sp ra w d o czesn ych

P r o b le m o d n o w y p o r z ą d k u d o czesn eg o p o tr a k to w a ł p a p ie ż b a rd z o z a ­ sad n ic z o i b a rd z o w n ik liw ie , p o c z y n a ją c od p u n k tu p o d s ta w o w e g o — od ro ln ic tw a i w y ż y w ie n ia n a ro d u .

T e m u z a g a d n ie n iu p o św ię c ił sw o je p r z e m ó w ie n ia i p r a w ie c a ły sw ó j p o b y t w T a rn o w ie . Z r e lig ijn o m o r a ln ą i g o s p o d a rc z ą o d n o w ą w s i p o ls k ie j w s p a n ia le h a rm o n iz o w a ła b e a ty f ik a c ja K a r o lin y K ó z k ó w n y , c ó rk i w s i p o l­ sk ie j, „ g w ia z d y p o ls k ie g o lu d u ”, p ie r w s z e j w ty s ią c le tn ie j tr a d y c ji c h rz e ś ­ c ija ń s tw a w P o ls c e c h ło p k i w y n ie s io n e j n a o łta rz e . W ty m k o n te k ś c ie r e l i ­ g ijn y m , a ró w n o c z e śn ie w k o n te k ś c ie b a rd z o ż y w e j w ty m re g io n ie tr a d y c ji k u lt u r y w ie js k ie j, p a d ły p a p ie s k ie w s k a z a n ia d o ty c z ą c e o d n o w y e to s u p r a c y n a r o li i w ogóle p o lsk ie g o ro ln ic tw a . W p ra w d z ie p a p ie ż z a s trz e g a ł się, że „ n ie p rz y b y w a m ja k o z n a w c a r o ln ic tw a , n ie p rz y n o s z ę w te j d z ie d z in ie ż a d n y c h (k o n k r e tn y c h ) ro z w ią z a ń . P r a g n ę się z n a le ź ć n ie ja k o n a ś la d a c h d u s z p a s te r s tw a p o ls k ie j w s i” (T a rn ó w ). W ła ś n ie ja k o d u s z p a s te rz p rz y p o m n ia ł p a p ie ż w ie lk ą g o d n o ść p ra c y n a ro li. P r a c a n a ro li u ła tw ia ro z u m ie n ie E w a n ­ g e lii i s p r a w K ró le s tw a B ożego, k tó r e je s t p o d o b n e do z ia r n a z a sia n e g o w zie m ię (p o r. M k 4, 26). P r a c a t a p o w in n a p rz y n o s ić o k re ś lo n e w y n ik i g o sp o d a rc z e . „W szy scy n a n a sz e j zie m i są z g o d n i, że n ie p o w in n o , n ie m oże b ra k o w a ć n a n ie j c h le b a ” — m ó w ił p a p ie ż . R ó w n o cześn ie w ia d o m o , że p o ls k a w ie ś w sp ó łc z e s n a , w w y n ik u d r a m a ty c z n y c h d o św ia d c z e ń , ja k ie s ta ły się je j u d z ia łe m , p rz e ż y w a w ie lo r a k i k ry z y s : g o s p o d a rc z y i m o ra ln y . N a k ry z y s t e n — z d a n ie m p a p ie ż a — z ło ży ły się n ie p rz e m y ś la n e e k s p e r y m e n ty d o k o ­ n y w a n e w p rz e sz ło śc i, s k ą d w y n ik n ą ł b r a k z a u fa n ia , a n a w e t d y s k r y m in a c ja r o ln ik ó w i ro ln ic tw a . A ty m c z a s e m ro ln ic y i ro ln ic tw o — z d a n ie m W . W ito sa , c y to w a n e g o p rz e z p a p ie ż a — m o g ą i p o w in n i s ta n o w ić „siłę p a ń s tw a i n ie ­

z a w o d n ą je g o o s to ję ” . W ty m d u c h u , z g o d n y m z p o ls k ą tr a d y c ją , z o s ta ły z a w a r te w o s ta tn ic h cza sa c h p o ro z u m ie n ia w s p r a w ie ro ln ic tw a . „ W y d a je się — m ó w ił p a p ie ż — że w o b e c n y c h c z a s a c h u k ła d y te n ie ty lk o n ie p o ­ w in n y b y ć p rz e m ilc z a n e . W k a ż d y m ra z ie p a p ie ż n ie m oże o ty m m ilczeć, n a w e t g d y b y n ie b y ł P o la k ie m , a ty m b a r d z ie j p a p ie ż P o la k . W y d a je się w ięc, że u k ła d y te p o w in n y z n a le ź ć sw o ją p e łn ą re a liz a c ję ” .

P a p ie ż z k o le i w s k a z a ł ś r o d k i z a ra d c z e d o w y jś c ia z k ry z y s u . O to o n e (c y tu ję sło w a p a p ie ż a ): „ N iech że ro ln ic tw o p o ls k ie w y jd z ie z w ie lo k r o tn e g o z a g ro ż e n ia i p r z e ­ s ta n ie b y ć s k a z a n e ty lk o n a w a lk ę o p r z e tr w a n ie . N ie c h d o z n a je w s z e c h ­ s tr o n n e j p o m o cy ze s tro n y p a ń s tw a . W iele z n ie k s z ta łc e ń ż y c ia w ie js k ie g o z n a jd u je sw e ź ró d ło w p o d rz ę d n y m s ta tu s ie r o ln ik a ja k o p r a c o w n ik a i o b y ­ w a te la . D la te g o te ż m o d e l c h ło p a lu b c h ło p a - ro b o tn ik a p ra c u ją c e g o z m a ły m s k u tk ie m , a p o n a d siły , w in ie n b y ć z a s tą p io n y m o d e le m w y d a jn e g o , n ie z a ­ le ż n e g o p ro d u c e n ta , św ia d o m e g o i u m ie ją c e g o k o rz y s ta ć , n ie g o rz e j niż in n i, z d ó b r k u l t u r y i z d o ln e g o do je j p o m n a ż a n ia ” (h o m ilia w T a rn o w ie ).

P a p ie ż w s k a z a ł tu n ie ty lk o ś r o d k i do p rz e z w y c ię ż e n ia k r y z y s u ro ln e g o (ja k tr w a ło ś ć s ta n u p o s ia d a n ia , p o m o c ze s tro n y p a ń s tw a , d o w a rto ś c io w a n ie s t a tu s u p ra w n e g o ro ln ik a ), a le w s k a z a ł p o n a d to k ie r u n e k p rz e b u d o w y m o ­ d e lu r o ln ik a ja k o w p e łn i w y d a tn e g o , św ia d o m e g o i n ie z a le ż n e g o p ro d u c e n ta ż y w n o ści, z d o ln e g o do p o m n a ż a n ia k u l t u r y n a ro d o w e j. W ty m p o m n a ż a n iu ta k ż e d ó b r k u lt u r a l n y c h m ia ła w ie ś p o ls k a c h lu b n e tr a d y c je , n a k tó r e z w ró c ił w sw o im c zasie u w a g ę C y p r ia n N o rw id , c y to w a n y p rz e z p a p ie ż a : „ ro ln ik je d n ą r ę k ą s z u k a d la n a s c h le b a , d r u g ą z d ró j św ie ż y c h m y ś li w y d o b y w a z n ie b a ” (T a rn ó w , h o m ilia).

T e p a p ie s k ie w s k a z a n ia w ią ż ą się ściśle z w ła s n y m a p o s to ls tw e m r o l ­ n ik ó w k a to lic k ic h o ra z d u s z p a s te r s tw e m ro ln ik ó w . D la d u s z p a s te r s tw a i r ó w ­ n o c z e śn ie a p o s to ls tw a ro ln ik ó w d a je J a n P a w e ł I I n a s tę p u ją c e w s k a z a n ia : „ n ie c h id z ie (d u s z p a s te rs tw o ro ln ik ó w ) i r o z w ija się, fo r m u ją c u c z e s tn ik ó w ro ln ic z y c h w s p ó ln o t d u s z p a s te rs k ic h i w y p r a c o w u ją c co ra z g łęb sze f o r m y życia w e w n ę trz n e g o , k tó r e u k a z y w a ć b ę d ą t r u d ż y c ia ro ln ic z e g o ja k o r e a l i ­ z a c ję w o li B o g a i c o d z ie n n e j p o w in n o śc i c z ło w ie k a , ja k ó p o w o ła n ie ” (T a rn ó w , h o m ilia ). . . .. K o n k r e tn e i z a ra z e m b a rd z o in te r e s u ją c e są te w s k a z a n ia p a p ie s k ie , d la d u s z p a s te r s tw a ro ln ik ó w . N ie w o ln o p rz e jś ć n a d n im i do p o r z ą d k u d z ie n n e g o .

B I U L E T Y N T E O L O G I I L A I K A T U

1 1 7

N a szczeg ó ln ą u w a g ę d u s z p a s te rz y z a s łu g u je z a le c e n ie fo r m a c ji u c z e s tn ik ó w ro ln ic z y c h w s p ó ln o t d u s z p a s te rs k ic h . J a k ie w s p ó ln o ty m a t u t a j p a p ie ż n a m y śli? N a p e w n o n ie c h o d z i t u t a j o to , b y k s ię ż a tw o rz y li ta k ie w sp ó ln o ty czy m oże z a k ła d a li sp ó łd z ie ln ie ro ln ik ó w . N ie n a le ż y to b o w ie m do k o m p e ­ te n c ji k a p ła ń s k ic h . N a to m ia s t ch o d z i z p e w n o ś c ią o c h ę tn ą d u c h o w ą p o m o c fo r m a c y jn ą d la ty c h w sp ó ln o t, k tó r e o b e c n ie d ość często p o w o łu ją s a m i ro ln ic y z w ła s n e j in ic ja ty w y , a n a s tę p n ie s z u k a ją d u c h o w e g o o p a rc ia i p o ­ m o cy ze s tro n y k a p ła n a . J e s t to w ię c ty p o w a d z ie d z in a o d d o ln e g o a p o s to l­ s tw a ś w ie c k ic h , w y w o d z ą c e g o się z ic h c h rz e ś c ija ń s k ie j i z a w o d o w e j p o ­ tr z e b y i z a ra z e m z g o rliw o ś c i r e lig ijn e j. P a p ie ż w y r a ź n ie w s k a z u je z a k re s te j fo r m a c ji m ó w ią c „o g łę b s z y c h fo r m a c h ż y c ia w e w n ę trz n e g o , k tó r e u k a z y ­ w a ć m a ją t r u d ż y c ia z a w o d o w e g o ja k o d ro g ę B ożego p o w o ła n ia ”. T a k w ię c c h o d z i t u t a j rz e c z y w iś c ie o w ła s n e a p o s to ls tw o lu d z i ś w ie c k ic h w z a k re s ie o d n o w y d o c z e sn e j s f e ry ic h ży cia i d z ia ła ln o ś c i ro ln ic z e j ja k o c z ą s tk i te g o w ie lk ie g o z a d a n ia , ja k im je s t o d n o w a , czy li „ k o n s e k r a c ja ” św ia ta . 4. A p o sto lstw o św ie c k ic h w ś r o d o w is k a c h p r a c y p rz e m y s ło w e j P o t e j sa m e j lin ii id ą p o u c z e n ia J a n a P a w ła II s k ie ro w a n e do p ra c o w ­ n ik ó w ze ś ro d o w is k p rz e m y s ło w y c h , s k ie ro w a n e szczeg ó ln ie do lu d z i m o rz a w G d y n i i w G d a ń s k u o ra z do w łó k n ia r e k w ro b o tn ic z e j Ł odzi. W k a ż d y m z ty c h ś ro d o w is k p a p ie ż b ie rz e p o d u w a g ę w a r u n k i p r a c y o ra z p o tr z e b y i p r a g n ie n ia lu d z i ż y ją c y c h i p r a c u ją c y c h w k o n k r e tn y m ś ro d o w isk u .

W o p a r c iu o te k s ty b ib lijn e i n a u k ę sp o łe c z n ą K o śc io ła w y a k c e n to w a ł p a p ie ż n a s tę p u ją c e m y ś li g łó w n e :

„ P ra c a n ie m oże b y ć tr a k to w a n a — n ig d y i n ig d z ie — ja k o to w a r, bo c z ło w ie k n ie m o ż e d la c z ło w ie k a b y ć to w a re m , a le m u s i b y ć p o d m io te m . W p ra c ę w c h o d z i o n p rz e z c a łe s w o je c z ło w ie c z e ń stw o i c a łą s w o ją p o d m io ­ to w o ść. P r a c a o tw ie r a w ż y c iu sp o łe c z n y m c a ły w y m ia r p o d m io to w o śc i czło ­ w ie k a , a ta k ż e p o d m io to w o śc i s p o łe c z e ń stw a , zło żo n e g o z lu d z i p r a c u ją c y c h ” . W y n ik a s tą d ta k ż e p ra w o p ra c o w n ik ó w do s ta n o w ie n ia o w a rs z ta c ie p r a ­ cy. P r a c o w n ik „ m a p ra w o do p ra c o w n ic z e j sa m o rz ą d n o ś c i — czego w y ra z e m

są m ię d z y in n y m i z w ią z k i z a w o d o w e « n ie z a le ż n e i s a m o rz ą d n e » ” .

Z k o le i p r a c a lu d z k a p o p rz e z s e tk i i ty s ią c e (je śli n ie m ilio n y ) w a r ­ sz ta tó w , p rz y c z y n ia się do d o b ra całe g o s p o łe c z e ń stw a . S tą d ro d z i się t y t u ł lu d z i p r a c y do s ta n o w ie n ia o s p r a w a c h c a łe g o s p o łe c z e ń stw a , k tó r e ży je i ro z w ija się d z ię k i ic h p ra c y .

N a w ią z u ją c do w e z w a n ia św . P a w ła z lis tu do G a la tó w : „ J e d e n d ru g ie g o b rz e m io n a n o ś c ie ”, p a p ie ż s k o m e n to w a ł p ra w id ło w e ro z u m ie n ie h a s ła s o li­ d a rn o ś ć : „ S o lid a rn o ś ć to z n a c z y : je d e n i d ru g i, a sk o ro b rz e m ię , to b rz e m ię n ie s io n e ra z e m , w e w sp ó ln o c ie . A w ię c n ig d y : je d e n p rz e c iw d ru g ie m u , je d n i p rz e c iw d ru g im . P o w tó rz ę , ż e b y n a m się w ą te k n ie z g u b ił: a w ię c n ig d y je d e n p rz e c iw d ru g ie m u , je d n i p rz e c iw d ru g im . I n ig d y « b rzem ię» d ź w ig a n e p rz e z c z ło w ie k a sa m o tn ie . B ez p o m o cy d ru g ic h . N ie m oże b y ć w a lk a m o c n ie j­ sz a od s o lid a rn o ś c i” . — Z a p e w n e p o tr z e b n e b y ły te p o w tó rz e n ia m y ś li p a ­ p ie s k ie j d o ty c z ą c e n a le ż y te g o ro z u m ie n ia „ s o lid a rn o ś c i”, a b y u n ik n ą ć f a ł ­ szy w ej in t e r p r e ta c ji .

W k o ń c o w e j części o w ego p a m ię tn e g o p rz e m ó w ie n ia do ro b o tn ik ó w g d a ń ­ sk ic h w y r a z ił im p a p ie ż p o d z ię k o w a n ie za to „żeście p o d ję li tę s z la c h e tn ą w a lk ę , z m a g a n ia się o g o d n o ść lu d z k ie j p r a c y ” . „K o śc ió ł d z ię k u je w a m za to, żeście ją p o d ję li w o b liczu C h r y s tu s a i J e g o M a tk i”.

I d o d a ł p a p ie ż : „D ziw io n o się n a ró ż n y c h m ie js c a c h , że t a k m oże być. Z e is tn ie je w ię ź p o m ię d z y ś w ia te m p ra c y a K rz y ż e m C h ry s tu s a . Ż e is tn ie je w ię ź p o m ię d z y p r a c ą lu d z k ą a M szą ś w ię tą — O fia r ą C h ry s tu s a . Z d z iw ie n ie , a le ta k ż e p o d z iw i s z a c u n e k b u d z ił w id o k ro b o tn ik ó w p o ls k ic h s p o w ia d a ją ­ cy c h się i p r z y s tę p u ją c y c h do K o m u n ii ś w ię te j n a te r e n ie z a k ła d u p r a c y ”.

W ła ś n ie te n z w ią z e k p r a c y lu d z k ie j z K rz y ż e m C h ry s tu s a , z M szą św ., E u c h a r y s tią i ż y c ie m s a k r a m e n ta ln y m c z ło w ie k a p ra c u ją c e g o u k a z u je i s t a ­ now a a p o s to ls k i w y m ia r p r a c y p o ję te j p o c h rz e ś c ija ń s k u . P rz e z t a k p o jm o w a n ą i w y k o n y w a n ą p r a c ę d o k o n u je s ię d zieło u ś w ię c e n ia c z ło w ie k a i s to s u n k ó w m ię d z y lu d z k ic h . A to p rz y n a le ż y do s a m e j is to ty a p o s to ls tw a c h r z e ś c ija ń ­ sk ieg o .

P r o b le m a ty k ę a p o s to ls tw a p r a c y i p rz e z p r a c ę k o n ty n u o w a ł p a p ie ż ta k ż e w p rz e m ó w ie n iu do w łó k n ia r e k w Ł o d zi. T a k ż e w ty m p rz e m ó w ie n iu u k a z a ł z w ią z e k is tn ie ją c y m ię d z y E u c h a r y s tią a p r a c ą r ą k lu d z k ic h . W sz czeg ó ln o ści je d n a k s k o n c e n tro w a ł się n a p r a c y z a w o d o w e j k o b ie t, k tó r a d ość c zęsto b y w a w y k o n y w a n a ze sz k o d ą ż y c ia ro d z in n e g o , a z w łaszcza w y c h o w a n ia d zieci. P a p ie ż m o cn o w y p o w ie d z ia ł się za k o n ie c z n o ś c ią sp o łe c z n e g o i p ra w n e g o d o w a rto ś c io w a n ia p ra c y d o m o w e j k o b ie t. W k o ń c o w e j części p rz e m ó w ie n ia w y r a z ił z n a m ie n n e ży czen ie:

„ T a k im g o rą c y m m o im p r a g n ie n ie m je s t, że b y w s z y s tk ie d z ie c i n a c a ­ ły m św iecie, a w szczeg ó ln o ści w m o je j o jc z y ź n ie , m o g ły by ć w y c h o w y w a n e p rz e z s w o je w ła s n e m a tk i w s w o ic h w ła s n y c h ro d z in a c h , że b y n ie b y ło dziec i o p u sz c z o n y c h , z d a n y c h n a d o m y d z ie c k a , k tó r e są in s ty tu c ja m i sp o ­ łe c z n y m i, p o ż y te c z n y m i, a le n ie z a s tą p ią , n ie z a s tą p ią m a tk i, n ie z a s tą p ią g e n iu s z u k o b ie ty ” .

To ż y c z e n ie i z a ra z e m z a le c e n ie J a n a P a w ła I I je s t n a p e w n o ta k ż e w a ż n y m z a d a n ie m a p o s to ls k im do p o d ję c ia i z r e a liz o w a n ia p rz e z lu d z i ś w ie ­ c k ic h d la d o b ra p rz y s z ły c h p o k o le ń P o la k ó w .

5. A p o sto lstw o śro d o w isk tw ó rczy ch

P r z e m a w ia ją c w W a rs z a w ie d o c z ło n k ó w ś ro d o w is k tw ó rc z y c h , do ś w ia t a k u l t u r y i s z tu k i, p a p ie ż z w ró c ił u w a g ę n a tę „ p o d s ta w o w ą s u w e re n n o ś ć sp o ­ łe c z e ń s tw a , k tó r a się w y r a ż a w k u lt u r z e n a r o d u . J e s t to z a ra z e m s u w e re n n o ś ć , p rz e z k tó r ą ró w n o c z e ś n ie n a jb a r d z ie j s u w e r e n n y je s t c z ło w ie k ” (cyt. p r z e ­ m ó w ie n ie do U N E S C O z dn. 2 c z e rw c a 1980 r., n r 14).

P a p ie ż u k a z a ł n a s tę p n ie z w ią z e k , j a k i zac h o d z i p o m ię d z y tw ó rc z o ś c ią k u lt u r a l n ą , z w ła sz c z a tw ró c z o ś c ią a r ty s ty c z n ą , a m iło ś c ią i o s ta te c z n ie E u ­ c h a r y s tią . P o s łu ż y ł się d la w y k a z a n ia te g o z w ią z k u z n a n ą d e f in ic ją p ię k n a , p rz e k a z a n ą p rz e z C y p ria n a K a m ila N o rw id a : „C óż w ie s z o p ię k n e m ? ... K s z ta ł­ t e m je s t m iło ś c i” (P r o m e th id io n , w . 109).

J e s t to m iło ś ć tw ó rc z a . M iłość, k tó r a d o s ta rc z a n a tc h n ie n ia . D o s ta rc z a — m ó w ił p a p ie ż — n a jg łę b s z y c h m o ty w ó w w tw ó rc z e j d z ia ła ln o ś c i c z ło w ie k a . R o z w ija ją c sw o ją m y ś l n a te m a t z a d a ń p ię k n a C. N o rw id p o w ie d z ia ł: „B o p ię k n o n a to je s t, b y z a c h ę c a ło do p r a c y — p r a c a , b y się z m a r tw y c h ­ w s ta ło ”.

N ik t z n a s z y c h w ie sz c z ó w t a k g łę b o k o i t a k po c h rz e ś c ija ń s k u n ie u k a ­ z y w a ł z w ią z k ó w r e lig ijn y c h p o m ię d z y p ię k n e m , p r a c ą i z m a r tw y c h w s ta n ie m , ja k w ła ś n ie C y p r ia n K a m il N o rw id . D la te g o p a p ie ż z P o ls k i p o s łu ż y ł się m y ś lą N o rw id a d la u k a z a n ia w e w n ę tr z n y c h i z a ra z e m b a rd z o is to tn y c h p o ­ w ią z a ń , ja k i e z a c h o d z ą m ię d z y k u lt u r ą , s z tu k ą i re lig ią , p o s ła n n ic tw e m a r t y s t y — tw ó r c y w sp o łe c z e ń s tw ie . P a p ie ż w y r a z ił u z n a n ie d la te g o szcze­ g ó ln e g o p rz y m ie r z a , ja k ie się d o k o n a ło u n a s w o s ta tn ic h la ta c h , m ię d z y tw ó rc a m i k u l t u r y a lu d ź m i p r a c y . P o d k o n ie c sw eg o p rz e m ó w ie n ia w y r a z ił ży czen ie:

„Ż yczę w a m , a b y w a sz e d z ie ła s łu ż y ły lu d z io m . S łu ż y ły sp o łe c z e ń s tw u . A b y z n a jd o w a ły o d b ió r. A by b u d z iły a u te n ty c z n e g ło d y d u c h a lu d z k ie g o , z a s p o k a ja ją c je... A b y jeszcze w y o s tr z a ło się w a sz e p o czu cie o d p o w ie d z ia ln o śc i za p ię k n o , k tó r e je s t k s z ta łte m M iłości. A b y śc ie p o m a g a li tr w a ć in n y m w te j s a m e j w sp ó ln o c ie K o śc io ła i n a r o d u ” (p rz e m ó w ie n ie do ś ro d o w is k tw ó rc z y c h w W a rs z a w ie ).

B I U L E T Y N T E O L O G I I L A I K A T U

N a s u w a się r e f le k s j a , że tr u d n o b y ło b y w y r a ź n ie j i p ię k n ie j u k a z a ć lu d z io m k u l t u r y i s z tu k i ic h r e lig ijn e i a p o s to ls k ie z a d a n ia w e w sp ó ln o c ie K o ścio ła i n a r o d u , n iż to u c z y n ił J a n P a w e ł I I w w a rs z a w s k im k o śc ie le św . K rz y ż a .

6. O dnow a życia u n iw ersy teck ieg o

P o d o b n e p ro b le m y o m a w ia ł i w y s u w a ł s u g e s tie p a p ié z w p rz e m ó w ie ­ n ia c h s k ie ro w a n y c h do lu d z i n a u k i ze ś w ia ta u n iw e rs y te c k ie g o o ra z do p r a c o w n ik ó w K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu w L u b lin ie . P a p ie ż z w ró c ił n a jp ie r w u w a g ę n a p o d s ta w o w ą ro lę p r a w d y w w y c h o w y w a n iu c z ło w ie k a , t e j p ra w d y , k tó r a w y z w a la . S łu ż ą c p ra w d z ie z m iło ś c i do p r a w d y i do ty c h , k tó r y m ją p r z e k a z u je m y , b u d u je m y w s p ó ln o tę lu d z i w o ln y c h w p ra w d z ie , tw o rz y m y w sp ó ln o tę lu d z i z je d n o c z o n y c h m iło ś c ią d o p r a w d y i m iło ś c ią w z a je m n ą w p ra w d z ie , w s p ó ln o tę lu d z i, d la k tó r y c h m iło ść p r a w d y s ta n o w i z a sa d ę je d n o c z ą c e j ic h w ięzi.

P a p ie ż z w ró c ił n a s tę p n ie u w a g ę n a p ro b le m lu d z i m ło d y c h . N ie m o żem y d o p u śc ić do te g o , a b y o n i n ie w id z ie li d la sie b ie p rz y s z ło śc i i m ie js c a w k r a ­ ju . D la te g o n a le ż y p rz e m y ś le ć w ie le s p r a w ż y c ia sp o łeczn eg o , s t r u k t u r i o r ­ g a n iz a c ji p ra c y , p o d k ą te m p rz y s z ło śc i m ło d e g o p o k o le n ia P o la k ó w .

U n iw e r s y te t je s t n ie ja k o ze sw e j n a t u r y p re d y s p o n o w a n y do z a b e z p ie c z e ­ n ia w ła s n e j a u to n o m ii, a p rz e z to z a p e w n ie n ia p o d m io to w o śc i całe g o s p o ­ łe c z e ń stw a . „ S p o łe c z e ń stw o o c z e k u je od sw y c h u n iw e r s y te tó w — m ó w ił p a ­ p ie ż — u g r u n to w a n ia w ła s n e j p o d m io to w o śc i, o c z e k u je u k a z a n ia r a c j i, k tó r e j ą u z a s a d n ia ją , o ra z m o ty w ó w i d z ia ła ń , k tó r e je j s łu ż ą ” . O s ta te c z n y m g w a r a n te m lu d z k ie j p o d m io to w o śc i i w o ln o śc i lu d z k ie g o d u c h a je s t B óg o so b o w y B ib lii, B ó g J e z u s a C h ry s tu s a . N a w ią z u ją c do f a k t u , że to p a p ie s k ie s p o tk a n ie ze ś w ia te m n a u k i d o k o ­ n u je się n a te r e n ie K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e ls k ie g o , w s k a z a ł p a p ie ż n a ro lę te g o ż u n iw e r s y te tu ja k o łą c z n ik a m ię d z y W sc h o d e m i Z a c h o d e m . C a łe d z ie je n a sz e g o n a r o d u tk w ią w sa m y m s e r c u teg o w z a je m n e g o o d d z ia ­ ły w a n ia n a sie b ie k u l t u r W sc h o d u i Z a c h o d u . T a k w ię c L u b lin i K U L „ m a ją w y m ia r n ie ty lk o p o ls k i, a le i e u r o p e js k i” (p rz e m ó w ie n ie w a u li K U L ).

R o la i a tr a k c y jn o ś ć K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu — m ó w ił p a p ie ż — w ią ż e się z n a d z ie ją , że tu z n a jd z ie się p ra w d z iw a w s p ó ln o ta łą c z ą c a p ro fe so ró w , p ra c o w n ik ó w a d m in is tr a c y jn y c h i fiz y c z n y c h , w s p ó ln o ta s tu d e n tó w — ś w ia ­ d e c tw o ż y w e g o c h rz e ś c ija ń s tw a ; że a u te n ty c z n a k a to lic k a ro d z in a u n iw e r s y ­ te c k a je s t m ie js c e m n ie ty lk o „ p ra w d y n a u k o w e j” , a le i „ p ra w d y ż y c ia ” (do ś r o d o w is k a K U L ).

7. K lu czo w e p rob lem y a p o sto lstw a św ieck ich w P o lsce To, co d o tą d p o w ie d z ia n o n a te m a t a p o s to ls tw a św ie c k ic h w n a u c z a n iu p a p ie s k im w c zasie tr z e c ie j p o d ró ż y do P o ls k i, s ta n o w i z a le d w ie p ie rw s z ą p ró b ę p r z e d s ta w ie n ia p r o b le m u a p o s to ls tw a św ie c k ic h w n a s z y m k r a j u . M o­ ż n a tę p ró b ę p o ró w n a ć do z a r y s u ja k b y p a r t y t u r y m u z y c z n e j n a z a d a n y te m a t. D o p ie ro je d n a k po ro z p is a n iu n a g ło sy te jż e p a r t y t u r y b ę d z ie m o ż n a d o k ła d n ie j p o z n a ć sz e ro k o ść i z a ra z e m g łę b ię o ra z w n ik liw o ś ć p a p ie s k ie g o n a u c z a n ia . D o p ie ro p o d o k ła d n ie js z e j a n a liz ie w s k a z a ń p a p ie s k ic h d la p o szcze­ g ó ln y c h d z ie d z in i z e sp o łó w lu d z k ic h b ę d z ie m o ż n a w y d o b y ć w p e łn i b o ­ g a c tw o m y ś li o a p o s to ls tw ie n a o b e c n y m e ta p ie ż y c ia k a to lic k ie g o w n a ­ szy m k r a ju . N ie m n ie j w a r to się p o k u sić t u t a j o u k a z a n ie n ie k tó r y c h m y ś li w io d ą ­ cy ch p a p ie s k ie j w iz ji a p o s to la tu ś w ie c k ic h w P o ls c e . P o z w o li to o d n a le ź ć k lu c z do d o k ła d n ie js z e g o ro z u m ie n ia p o sz c z e g ó ln y c h z a g a d n ie ń i p o tr z e b a p o ­ sto lsk ic h .

U s iłu ją c o g a rn ą ć cało ść p a p ie s k ie j n a u k i o a p o s to ls tw ie , n a s u w a się n a j ­ p ie r w r e f le k s j a n a tu r y o g ó ln e j, że m ia n o w ic ie p a p ie ż , p o m im o o d d a le n ia od P o ls k i, w id z i je j s p r a w y ze szczeg ó ln ą o s tro ś c ią i d o k ła d n o ś c ią . B yć m oże w ła ś n ie p r z e s tr z e n n e o d d a le n ie p o z w a la p a p ie ż o w i n a d o s trz e g a n ie w ie lu s p r a w p o ls k ic h , k tó r e u c h o d z ą u w a d z e lu d z i m ie s z k a ją c y c h s ta le w k r a j u . P a p ie ż p a tr z ą c n a n ie z d y s ta n tu le p ie j w id z i ic h c a ło k s z ta łt i w z a je m n e p o w ią z a n ia m ię d z y so b ą, a p rz e d e w s z y s tk im d o s trz e g a ich z w ią z e k i k o n ­ te k s t o g ó ln o k o ś c ie ln y c z y n a w e t o g ó ln o ś w ia to w y . W ła ś n ie p a p ie s k ie w id z e n ie s p r a w d z ie ją c y c h się w P o lsc e , p o w ią z a n y c h z s z e ro k im k o n te k s te m k o ś c ie l­ n y m i św ia to w y m , n a d a je n a u c z a n iu p a p ie ż a sz c zeg ó ln iejsze z n a c z e n ie o ra z sw o is ty u r o k n o w o ści i z a ra z e m p e łn ie js z e g o ro z e z n a n ia s p r a w p o ls k ic h . D la ­ te g o z a w sz e p rz y ja z d y p a p ie ż a do P o ls k i, a z a p e w n e ta k ż e i do k a ż d e g o in ­ n e g o k r a j u , n a b ie r a ją z n a c z e n ia w y d a r z e ń n ie z w y k ły c h i — j a k się to p ó ź n ie j z a u w a ż a — w p ły w a ją n ie k ie d y d o ść z n a c z n ie n a b ieg w y d a rz e ń , n ie ty lk o w sfe rz e ściśle re lig ijn e j.

B io rą c p o d u w a g ę te n o g ó ln o k o ś c ie ln y k o n te k s t n a u c z a n ia p a p ie s k ie g o o a p o s to ls tw ie , d a je się ła tw o z a u w a ż y ć p o ło ż e n ie g łó w n e g o n a c is k u n a a p o s to ls k ie z a a n g a ż o w a n ie lu d z i św ie c k ic h n a d z ie d z in ę o d n o w y tz w . r z e ­ c z y w isto śc i d o c z e sn y c h , a p o z o s ta w ie n ie n a d ru g im n ie ja k o p la n ie tzw . p o m o cn iczeg o a p o s to ls tw a w z a k re s ie b e z p o ś r e d n ie j e w a n g e liz a c ji. O d c z a su S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I i od a d h o r ta c ji P a w ła V I E v a n g e lii n u n ti a n d i te n tr e n d a p o s to ls k i k u o d n o w ie p o rz ą d k u s p r a w d o c z e sn y c h u z y s k u je c o ra z w ię k s z ą p rz e w a g ę w o fic ja ln y m n a u c z a n iu K o ścio ła. R ó w n ie ż p r z y g o to w a n ia do V II Z w y c z a jn e g o S y n o d u B isk u p ó w , p o św ię c o n e g o r o li la i k a tu w p o s ła n - n ic tw ie K o ścio ła, z d a ją się p o d ą ż a ć po lin ii w s p o m n ia n e g o w y ż e j tr e n d u .

S tą d w ię c n ic d z iw n eg o , że J a n P a w e ł I I w P o ls c e m ó w ił p rz e d e w s z y ­ s tk im o z a a n g a ż o w a n iu św ie c k ic h w o d n o w ę ś ro d o w is k p ra c y r o ln e j i p r z e ­ m y s ło w e j o ra z ś w ia ta n a u k i, k u lt u r y i s z tu k i, m a łż e ń s tw a i ro d z in y . M ó w ią c 0 ty c h d z ie d z in a c h św ie c k ie g o z a a n g a ż o w a n ia u k a z y w a ł p a p ie ż z w ią z k i ty c h d z ie d z in z r e lig ią i .m o ra ln o ś c ią c h rz e ś c ija ń s k ą , u n ik a ją c ś w ia d o m ie p o r u ­ sz a n ia a s p e k tó w ściśle p o lity c z n y c h . J e ś li się s p o k o jn ie a n a liz u je tr e ś ć o b y d w u p rz e m ó w ie ń p a p ie s k ic h o te m a ty c e p r a c y lu d z k ie j, w y g ło sz o n y c h w G d y n i 1 w G d a ń s k u , m o ż n a ła tw o s tw ie rd z ić , że p a p ie ż n ie p o w ie d z ia ł n ic in n e g o , a n iż e li w e w c z e śn ie jsz e j e n c y k lic e L a b o r e m e x e r c e n s , d o s to s o w u ją c o g lę d n ie tr e ś ć n a u c z a n ia do k o n k r e tn e j s y tu a c ji lu d z i p o lsk ie g o m o rz a .

B ez w ą tp ie n i a c e n tr a ln ą i w io d ą c ą m y ś lą sp o łeczn eg o n a u c z a n ia p a p ie ­ sk ieg o W c z a sie tr z e c ie j p ie lg rz y m k i, m y ś lą o b e c n ą z re s z tą ju ż w c z e ś n ie j w e n c y k lic e L a b o r e m e x e r c e n s , b y ło tw ie r d z e n ie o p o d m io to w o śc i p r a c y lu d z k ie j. W ła ś n ie z te j m y śli, że c z ło w ie k p r a c u j ą c y a f ir m u je s w o ją lu d z k ą p o d m io to w o ść ja k o Osoby św ia d o m e j, w o ln e j i n ie z a le ż n e j, w y p ro w a d z a ł p a p ie ż g łó w n ie js z e k o n s e k w e n c je i p r a w a p ra c o w n ic z e do . n ie z a le ż n y c h z w ią z k ó w z a w o d o w y c h o ra z d o p o d m io to w o śc i s p o łe c z e ń stw a i n a r o d u , do a u to n o m ii u n iw e r s y te c k ie j i w o ln o śc i tw ó rc z e j w z a k re s ie k u l t u r y i s z tu k i. T ę p o d s ta w o w ą i w io d ą c ą m y ś l u z a s a d n ia ł p a p ie ż b ib lijn ie s tw o r z e n ie m c z ło w ie k a n a „ o b ra z i p o d o b ie ń s tw o ” B o g a o sobow ego, w sz e c h m o c n e g o , w o l­ n e g o i m iłu ją c e g o , k tó r y w J e z u s ie ja k o E u c h a r y s tii „ u m iło w a ł n a s aż do k o ń c a ”. O c z y w iśc ie m o ty w E u c h a r y s tii i w s p o m n ia n e j m iło ś c i „aż d o k o ń c a ” b y ł z r a c j i k o n g re s u m o ty w e m n a d rz ę d n y m , od k tó r e g o z a z w y c z a j ro z p o c z y ­ n a ły się i k u k tó r e m u z m ie rz a ły p r a w ie w s z y s tk ie p rz e m ó w ie n ia .

M o ty w e u c h a ry s ty c z n y b y ł z a ra z e m d o m in a n tą o w ej m iło ści, k tó r a — ja k ju ż n a u c z a ł S o b ó r W a ty k a ń s k i I I — je s t „ d u s z ą w sz e lk ie g o a p o s to ls tw a ”, a o k tó r e j to m iło ś c i D a n te p o w ie d z ia ł, że je s t s iłą , k tó r a „ p o ru s z a sło ń c e i g w ia z d y ”.

B I U L E T Y N T E O L O G I I L A I K A T U

1 2 1

II. W Ę Z Ł O W E P R O B L E M Y S Y N O D U 1987

w Św i e t l e i n s t r u m e n t u m l a b o r i s

N a te m a t S y n o d u 1987, p o św ię c o n e g o P o w o ła n iu i p o s ła n n ic tw ie ś w ie c ­ k ic h w K o śc ie le i ś w ie c ie — w d w a d zie ś c ia ła t po S o b o rz e W a t y k a ń s k i m I I G e n e ra ln y S e k r e t a r i a t S y n o d u B is k u p ó w w y d a ł n a jp i e r w w r. 1985 d o k u m e n t z w a n y L in e a m e n ta , k tó r y z a w ie ra ł z a p o w ie d ź te m a tu sy n o d u o ra z w s tę p n y z a ry s p ro b le m ó w do r e f le k s j i p rz e d s y n o d a ln e j, j a k ró w n ie ż w e z w a n ie do z g ła s z a n ia p ro p o z y c ji i w n io s k ó w n a o b ra d y sy n o d a ln e . G e n e ra ln y S e k r e t a r i a t S y n o d u z e b ra ł n a d e s ła n e m a te r ia ły i o p ra c o w a ł k o le jn y d o k u m e n t ja k o p o m o c d la u c z e s tn ik ó w sy n o d u , w y d a n e w r. 1987, I n s tr u m e n tu m la b o r is („ n a rz ę d z ie p r a c y ”). D o k u m e n t t e n n ie s ta n o w i je d n a k ja k ie g o ś p o d rę c z n ik o w e g o stre s z c z e n ia w s z y s tk ic h zg ło szo n y ch p ro p o z y c ji. N ie z a w ie ra te ż w y c z e rp u ją c e j te o lo g ii la ik a tu , g d y ż p o d s ta w y ta k ie j te o lo g ii z n a jd u ją się w d o k u m e n ta c h so b o ru o ra z w ró ż n y c h w y p o w ie d z ia c h p a p ie s k ic h .

T a k w ię c d r u g i te n d o k u m e n t — ja k p o w ie d z ia n o w jeg o w s tę p ie — m a c h a r a k t e r r a c z e j s y n te ty c z n e g o z b io r u „ p rz e m y ś le ń , d o św ia d c z e ń , su g e s tii i p r o p o z y c ji”, k tó r e z o s ta ły n a d e s ła n e p rz e z in s ty tu c je b is k u p ie o b rz ą d k ó w w s c h o d n ic h , p rz e z k o n f e r e n c je b is k u p ó w i u r z ę d y K u r ii R z y m sk ie j, p rz e z U n ię G e n e ra ln y c h P rz e ło ż o n y c h Z a k o n ó w o ra z in n e g re m ia k o śc ie ln e , w ty m p rz e z o rg a n iz a c je lu d z i św ie c k ic h .

P o m im o , że b e z p o ś re d n im i a d r e s a ta m i te g o d o k u m e n tu są u c z e stn ic y z e b ra n ia sy n o d a ln e g o , je d n a k n a w y ra ź n e ż y c z e n ie O jc a Ś w ięteg o , m ia ł b y ć u d o s tę p n io n y c z ło n k o m całe g o K o ścio ła. Z leco n o zw ła sz c z a lu d z io m ś w ie c ­ k im — ze w z g lę d u n a d o ty c z ą c ą ic h te m a ty k ę — a b y ją „ sto so w n ie do sw o ich w a r u n k ó w i m o ż liw o śc i p rz e m y ś le li p o d k ą te m p o tr z e b p rz y s z ły c h o b ra d s y n o d a ln y c h ” .

S p ró b u je m y n a jp i e r w p rz e d s ta w ić t u w z w ię z ły m z a ry s ie tr e ś ć teg o dość o b s z e rn e g o d o k u m e n tu .

1. U k ład treści „In stru m en tu m la b o ris”

D o k u m e n t s k ła d a się z tr z e c h części, w p ro w a d z e n ia o ra z z a k o ń c z e n ia . C zęść p i e r w s z a z a w ie ra o p is s y tu a c ji w sp ó łc z e sn e g o człow ieka; w ś w ie tle w ia r y . W o p is ie ty m u w z g lę d n io n o s y tu a c ję p o S o b o rz e W a ty k a ń ­ sk im II, ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m ty c h z m ia n , k tó r e d o ty c z ą zw łaszcza lu d z i św ie c k ic h . S tw ie rd z o n o m . in . w z ro s t u c z e stn ic z ą c e g o w s p ó łd z ia ła n ia l u ­ d zi w tw o r z e n iu w s p ó łc z e s n e j h is to r ii ś w ia ta . W z ro s t te n i p o s tę p je s t sz c z e g ó ln ie w id o c z n y w d z ie d z in ie s p r a w s p o łe c z n y c h i w p o lity c e . P o s tę p z a z n a c z y ł się ró w n ie ż w p o c z u c iu g o d n o śc i o so b y lu d z k ie j, co w p ły w a ta k ż e n a p ro m o c ję sp o łe c z n e g o z n a c z e n ia k o b ie ty o ra z d z ie c k a . W z w ią z k u z ty m w z ro s ła i n a d a l w z r a s ta r o la i z n a c z e n ie lu d z i św ie c k ic h w p o s ła n n ic tw ie K o ścio ła. P rz y ś p ie s z y ła t e n p ro c e s w d u ż e j m ie rz e n a u k a S o b o ru W a ty k a ń ­ sk ie g o II. P o w s ta ły je d n a k w o k re s ie p o so b o ro w y m n ie k tó re n o w e p ro b le m y d o ty c z ą c e k o śc ie ln e g o z a a n g a ż o w a n ia św ie c k ic h , k tó r e w y m a g a ją p rz e m y ś le ń i ro z w ią z a n ia . P ro b le m y t e d o ty c z ą z w ła sz c z a d w ó ch w ie lk ic h d z ie d z in : a) z w ię k sz e n ie u c z e s tn ic tw a ś w ie c k ic h w e w sp ó ln o c ie K o śc io ła ; b) s k u te c z ­ n ie js z a o b e c n o ść św ie c k ic h w w y p e łn ia n iu p o s ła n n ic tw a K o śc io ła w s to s u n k u do św ia ta .

B a rd z ie j k o n k r e tn ie m ó w ią c , ch o d zi tu o m o ż liw o śc i w ię k sz e g o u d z ia łu św ie c k ic h w p o d e jm o w a n iu d e c y z ji k o ś c ie ln y c h . W z w ią z k u z ty m n a le ż y n a sy n o d z ie z n a le ź ć o d p o w ie d ź n a p y ta n ia : 1. N a ja k ie j p o d s ta w ie m oże się o p rz e ć p o s tu lo w a n e u c z e s tn ic tw o w ży c iu K o śc io ła ? 2. J a k i e s ą k r y t e r i a „ re p r e z e n to w a n ia ” K o śc io ła ta k ż e p rz e z lu d z i ś w ie c k ic h ? O d p o w ie d ź n a t e p y ta n ia b ęd zie m o ż n a z n a le ź ć — j a k n a to w s k a z a ł I I N a d z w y c z a jn y S y n o d B is k u p ó w — w o p a rc iu o e k le z jo lo g ic z n ą z a s a d ą

w s p ó ln o ty w y ra ż o n ą j u t w n a u c e S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. Z a s a d a t a s ta n o w i o d p o w ie d n ią p o d s ta w ą , b y m o ż n a p o g o d zić w w y w a ż o n e j s y n te z ie „ a u to r y t e t z w o ln o śc ią , o so b istą o d p o w ie d z ia ln o ść i sp o łeczn e w s p ó łd z ia ła n ie o r a z je d n o ś ć z w ie lo r a k o ś c ią ” (n. 13).

C ząść d r u g a d o k u m e n tu n o s i ty t u ł: Ś w ie c c y a ta je m n ic a K o śc io ła . C z ą ść t a m a g łó w n ie d o k tr y n a ln y c h a r a k t e r i u s iłu je w y ja ś n ić , n a cz y m d o k ła d n ie j p o le g a w s p o m n ia n a w y ż e j z a s a d a w s p ó ln o ty w K o ściele. Z a s a d a ta m a sw o ją p o d s ta w ę w fa k c ie p o w o ła n ia w s z y s tk ic h c z ło n k ó w K o śc io ła , a n a w e t o g ó ln ie w s z y s tk ic h lu d z i, do w s p ó ln o ty m iło ści, cz y li „ k o m u n ii” z B o g iem . Ź ró d łe m i z a ra z e m w z o re m t e j k o m u n ijn e j w s p ó ln o ty je s t „ k o ­ m u n i a ” O só b T ró jc y w B ogu. J e s t o n a p u n k te m w y jś c ia i z a ra z e m o s ta te c z ­ n y m ce le m K o śc io ła ja k o s a k r a m e n ta ln e g o n a rz ę d z ia o s ta te c z n e j „ k o m u n ii” z B o g ie m c a łe j lu d z k o ś c i. W ty m celu , k tó r y je s t ró w n o c z e śn ie o s ta te c z n y m p o s ła n n ic tw e m K o ścio ła, m a ją św ie c c y sw ó j w a ż n y i n ie z a s tą p io n y u d z ia ł. W y n ik a o n b e z p o ś re d n io z c h r z tu , b ie r z m o w a n ia i E u c h a r y s tii o ra z z u c z e ­ s tn ic tw a w „ p o tr ó jn y m u rz ę d z ie ” C h r y s tu s a ja k o k a p ła n a , p r o r o k a i k ró la . M a r y ja s ta n o w i szczeg ó ln y w z ó r w ia r y i g o d n o śc i a p o sto lsk ie g o z a a n g a ż o ­ w a n ia lu d z i św ie c k ic h , z w łaszcza d la k o b ie t c h rz e ś c ija ń s k ic h . Ś w ie c c y w y ­ k o n u ją s w o je u c z e s tn ic tw o w p o s ła n n ic tw ie K o śc io ła sto so w n ie do ró ż n y c h p o w o ła ń i c h a ry z m a tó w , ja k ie o tr z y m u ją o d B oga, z w łaszcza zaś p rz e z ży cie m a łż e ń s k ie , ro d z in n e o ra z p rz e z z a w o d o w ą p ra c ę . P e łn ią je ta k ż e p rz e z ró ż n e „ p o s łu g i” p o d e jm o w a n e w K o ściele. W ła ś n ie s p r a w a ty c h „ ś w ie c k ic h p o s łu g ” w y m a g a z a s a d n ic z y c h w y ja ś n ie ń d la u n ik n ię c ia n a r a s ta j ą c y c h n ie ­ p o ro z u m ie ń . C h o d z i m ia n o w ic ie o ic h d o k ła d n e w y o d rę b n ie n ie o d p o d o b n y c h p o s łu g k a p ła ń s k ic h . S p r a w a t a w k r a j a c h z a c h o d n ic h , g d zie w y s tę p u je o s tr y b r a k p o w o ła ń k a p ła ń s k ic h , n a b r a ł a d o ść z a p a ln e g o c h a r a k t e r u i w y m a g a ła in te r w e n c ji sy n o d u . W t r z e с i e j części, z a ty tu ło w a n e j Ś w ia d k o w ie C h r y s tu s a w ś w ie c ie , o m ó w io n e z o s ta ły b a rd z ie j p r a k ty c z n e z a g a d n ie n ia z w ią z a n e z ż y c ie m lu d z i św ie c k ic h . O m ó w io n o n a jp ie r w p o w sz e c h n e p o w o ła n ie do ś w ię to ś c i o ra z ś r o d k i do n ie j w io d ą c e z u w z g lę d n ie n ie m szczeg ó ln ej s y tu a c ji c z ło w ie k a św ie c k ie g o . Z a a k c e n to w a n o m o c n o o b o w ią z e k w s p ó łd z ia ła n ia w s z y s tk ic h w ie r n y c h w p o s ła n n ic tw ie K o śc io ła , a w ię c o b o w ią z e k m is y jn y . C a ły K o ­ śció ł je s t c ią g le „ w s ta n ie m is ji” . S tw ie rd z o n o p r z y ty m , że po so b o rz e p o g łę b iła się w ś ró d ś w ie c k ic h św ia d o m o ść m is y jn e j w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o śc i za K o śció ł, to je d n a k „jeszcze z b y t w ie lu św ie c k ic h p o z o s ta je b ie r n y m i c z ło n k a m i i o g ra n ic z a sw e ży cie c h rz e ś c ija ń s k ie do o b rz ę d o w o śc i”. J a k o p r z y ­ c z y n ę te g o z ła d o k u m e n t w s k a z u je n a „ p e w n e g o ro d z a ju k le r y k a liz m , k tó r y s ta ł się w s p ó łw in n y z a is tn ia łe j s y t u a c ji”. D o k u m e n t u k a z u je ró w n o c z e ś n ie n ie k tó r e z n a k i z a p o w ia d a ją c e p o le p s z e n ie s y tu a c ji k o śc ie ln e j. T y m i „ z n a ­ k a m i n a d z ie i” n a p rz y s z ło ść s ą w z r a s ta ją c e z a a n g a ż o w a n ie się m ło d z ie ż y w ży cie K o śc io ła o ra z co ra z p e łn ie js z e u c z e s tn ic tw o k o b ie t.

2. N iek tó re tru d n oścci

O m a w ia ją c u d z ia ł ś w ie c k ic h w ż y c iu i p o s ła n n ic tw ie K o śc io łó w p a r t y ­ k u la r n y c h , d o k u m e n t sy n o d a ln y z a w ie ra w a ż n e s tw ie rd z e n ie : „ Ś w ie c c y p o ­ n o sz ą w s p ó ło d p o w ie d z ia ln o ś ć za d u s z p a s te rs k ie p o tr z e b y i p ro g r a m y sw o ic h d ie c e z ji” (n. 56). Z d a n ie to s u g e r u je n ie ty lk o o b e c n o ść św ie c k ic h p r z y r o z ­ p o z n a n iu p o tr z e b w ła s n e g o K o śc io ła lo k a ln e g o , a le i e fe k ty w n y ic h u d z ia ł w p r o g r a m o w a n iu d u s z p a s te rs k im i w jeg o re a liz a c ji. P o w ie d z ia n o t u r z e ­ c zy w iście d u żo . C h o d zi n ie w ą tp liw ie o p e łn ie js z e u c z e s tn ic tw o św ie c k ic h w d u s z p a s te r s k ic h r a d a c h d ie c e z ja ln y c h i p a r a f ia ln y c h .

P r o b le m r a d d u s z p a s te r s k ic h w d w u d z ie s to le c iu p o s o b o ro w y m — j a k w y n ik a z tr e ś c i d o k u m e n tu — n ie p r z e d s ta w ia się w z b y t ró ż o w y m k o lo rz e . N ie w sz ę d z ie z o s ta ły o n e p o w o ła n e do ży c ia . S o b ó r z re s z tą n ie w y d a ł n a k a z u w te j s p r a w ie , a le ty lk o z a le c e n ie . W z w ią z k u z ty m d o k u m e n t s y n o d a ln y

B I U L E T Y N T E O L O G I I L A I K A T U _{1 2 3}

p o n a w ia z a le c e n ie s o b o r u w d o ść o g lę d n y c h sło w a c h : „ n a le ż y so b ie życzyć, a b y w K o śc io ła c h p a r ty k u la r n y c h te r a d y b y ły u s ta n a w ia n e , a ic h d z ia ła ln o ś ć m o g ła s k u te c z n ie się r o z w ija ć ” (n. 58). D o k u m e n t m ó w i ró w n o c z e śn ie o f u n k ­ c jo n o w a n iu ty c h ż e r a d i o tr u d n o ś c ia c h , k tó r e się p o ja w iły S ą to : „ p rz e w a ­ g a o rg a n iz a c y jn y c h i b iu r o k r a ty c z n y c h f o r m k o s z te m m is y jn e j o p e ra ty w n o ś c i; p e w n a k o n flik to w o ś ć w s p r a w a c h o so b o w ej « re p re z e n ta ty w n o ś c i» w a h a n ie m ię d z y k le r y k a liz m e m a d e m o k r a ty z m e m ” (n. 58).

Do tr u d n ie js z y c h p ro b le m ó w p ra k ty c z n y c h , z w ią z a n y c h z u d z ia łe m lu d z i św ie c k ic h w ż y c iu w sp ó łc z e s n e g o K o ścio ła, n a le ż y te ż s p r a w a k r y te r ió w „ k o - ś c ie in o ś c i” ru c h ó w o ra z o rg a n iz a c ji tw o rz o n y c h p rz e z św ie c k ic h . S o b ó r o ra z n o w e p ra w o d a w s tw o k o śc ie ln e u z n a ją u p r a w n ie n ie św ie c k ic h do tw o rz e n ia w ła s n y c h z rz e s z e ń i d o k ie r o w a n ia n im i. Z ty m w ią ż e się s p r a w a u z n a n ia ic h za r u c h y w z g lę d n ie o rg a n iz a c y jn e „ k o ś c ie ln e ” czy „ k a to lic k ie ”. W p ra w d z ie o g ó ln e z a s a d y ty c z ą c e te j s p r a w y p o d a n o ju ż w n a u c e s o b o ro w e j i w o d ­ n o w io n y m p r a w ie K o śc io ła , a le ic h p r a k ty c z n a p rz y d a tn o ś ć o k a z u je się ju ż n ie w y s ta r c z a ją c a . T a k ż e w ię c i w te j k w e s tii o c z e k iw a n a je s t i p o tr z e b n a in te r w e n c ja sy n o d u . 3. G łó w n e p rob lem y la ik a tu Z a c h o d z i p o tr z e b a o k re ś le n ia p o w o ła n ia i p o s ła n n ic tw a św ie c k ic h w K o ­ ś c ie le w o p a r c iu o w s p o m n ia n ą ju ż z a sa d ę „ k o m u n ii” . Z a s a d a t a m a m o c n e o p a rc ie w so b o ro w e j w iz ji K o śc io ła ja k o L u d u B ożego. P o z w a la o n a n ą g łę b sz e te o lo g ic z n e s p o jrz e n ie n a n a t u r ę K o śc io ła i n a w y o d rę b n ie n ie K o ­ śc io ła od sp o łe c z n o śc i św ie c k ic h . T a k w ię c s to s u n k i p o m ię d z y s ta n a m i ży cia w o b rę b ie K o śc io ła p o w in n y się u k ła d a ć n a in n e j p ła s z c z y ź n ie n iż w in s ty ­ tu c ja c h ś w ie c k ic h . N ie m u s z ą o n e b y ć p rz e z to ja k o ś c io w o g o rsze. N ie w y d a je s ię je d n a k , a b y w o p a rc iu o s a m ą z a sa d ę „ k o m u n ii” m o ż n a ro z s trz y g a ć w ą t­ p liw o ś c i w s p o s ó b śc iśle p r a w n y , ju ry d y c z n y . M o żn a p rz y p u s z c z a ć , że w a ż n a s p r a w a z w ię k s z e n ia s to p n ia u c z e s tn ic tw a lu d z i św ie c k ic h w p rz y g o to w a n iu d e c y z ji k o ś c ie ln y c h w n ie k tó r y c h in s ty t u ­ c ja c h k o ś c ie ln y c h , j a k r a d y d u s z p a s te rs k ie d ie c e z ja ln e i p a r a f ia ln e , k o m is je k o ś c ie ln e o ra z sy n o d y d ie c e z ja ln e , n ie z o s ta n ie r o z s tr z y g n ię ta n o w y m o d g ó r­ n y m n a k a z e m czy z a rz ą d z e n ie m , a le b ę d z ie u z a le ż n io n a od „ k o m u n ijn e j” e fe k ty w n o ś c i lu d z i ś w ie c k ic h w r e a liz o w a n iu a p o s to ls k ic h z a d a ń czy d u s z ­ p a s te r s k ic h p ro g r a m ó w . W ła ś n ie te n u k s z ta łto w a n y o b y c z a j e fe k ty w n e g o u c z e s tn ic tw a w p la n o w a n iu , a n a s tę p n ie w r e a liz o w a n iu p la n ó w „ k o m u n ij­ n e g o ” d u s z p a s te r s tw a , p o zw o li ro z w ią z a ć is tn ie ją c e tr u d n o ś c i n a p ła sz c z y ź n ie lo k a ln e g o K o śc io ła . T a k ż e , w s p o m n ia n e w d o k u m e n c ie s y n o d a ln y m , is tn ie ją c e jeszcze t u i ó w d z ie „ w a h a n ia m ię d z y k le r y k a liz m e m a d e m o k r a ty z m e m ” w f u n k c jo n o w a n iu r a d d u s z p a s te r s k ic h n ie d a d z ą się u s u n ą ć o d g ó rn y m p o ­ s ta n o w ie n ie m czy z a rz ą d z e n ie m ja k ie jk o lw ie k w ła d z y . W a h a n ia te n a to m ia s t m ogą u s tą p ić ja k o s k u te k c ie rp liw e g o i k o n s e k w e n tn e g o w p ro w a d z a n ia w d z ia ła ln o ś ć w s z e lk ic h g re m ió w z a s a d y k o ś c ie ln e j „ k o m u n ii” , o p a r t e j n a g łę b s z y m z ro z u m ie n iu w ła ś c iw e j n a t u r y K o ścio ła.

T a k ie d o ś w ia d c z a ln e ro z u m ie n ie i p r z e ż y w a n ie „ k o m u n ijn e j” is to ty K o ­ ścio ła p o w in n o się w z a s a d z ie d o k o n y w a ć n a p ła s z c z y ź n ie p a r a f ii. N ie s te ty , j a k w ia d o m o , rz a d k o p a r a f ia — z r a c j i c h o ć b y s w o je j lic z e b n o śc i i w ie lk o ś c i te r y to r i a ln e j — u ła tw i a p rz e ż y w a n ie „ k o m u n ijn o ś c i” K o ścio ła. S tą d ro d z i s ię p o tr z e b a p rz e b u d o w y p a r a f ii w k i e r u n k u „ w s p ó ln o ty m a ły c h w s p ó ln o t”. D o p iero w ła ś c iw ie te tz w . „ m a łe w s p ln o ty c h r z e ś c ija ń s k ie ” n a z y w a n e n ie ­ k ie d y m ia n e m „ w s p ó ln o t p o d s ta w o w y c h ” są b a r d z ie j p rz y s to s o w a n e do p rz e ż y w a n ia „ k o m u n ijn o ś c i” osób. O n e te ż s ta n o w ią m ie js c e o ra z z n a k o m itą szkołę f o r m a c ji o ra z p o s ła n n ic tw a la ik a tu d o w sp ó łc z e s n e g o ś w ia ta . W id a ć to ta k ż e u n a s n a p rz y k ła d z ie c h o ć b y w s p ó ln o t r u c h u n e o k a te c h u m e n a ln e g o i oazow ego. I n s tr u m e n t u m la b o r is z b y t m a ło u w a g i p o św ię c iło ty m d z is ia j ta k b a rd z o p o tr z e b n y m sz k o ło m „ k o m u n ijn e g o ” w y c h o w a n ia la ik a tu . N a to

-m ia s t n a w ię c e j u w a g i z a słu ż y ły so b ie tr a d y c y jn e z rz e s z e n ia , j a k b r a c t w a , trz e c ie z a k o n y . A k c ja K a to lic k a , m ię d z y n a ro d o w e o rg a n iz a c je k a to lic k ie (n. 59). S ta n o w ią on e — z d a n ie m o m a w ia n e g o d o k u m e n tu — „ u p r z y w ile jo w a n e m ie js c a i ś r o d k i w y ra ż a n ia się g o d n o śc i lu d z i o c h rz c z o n y c h ” , m a j ą te ż o n e b y ć m ie js c a m i s ta łe g o „ n a w r a c a n ia s ię ” i c h rz e ś c ija ń s k ie j fo rm a c ji.

O f o r m a c ji la i k a tu m ó w i się w d o k u m e n c ie s to s u n k o w o dużo, z w ła s z c z a p o d k o n ie c tr z e c ie j je g o części. O m ó w io n o m . in . k o n ie c z n o ść o d rę b n e j f o r ­ m a c ji lu d z i św ie c k ic h , p o trz e b ę c a ło ś c io w e j i tz w . p e r m a n e n tn e j f o r m a c j i o ra z z n a c z e n ie fo r m a c y jn e p o b o ż n o śc i lu d o w e j i k a te c h iz a c ji. D o k u m e n t s y ­ n o d a ln y p r a w ie c a łk o w ic ie p o m in ą ł m ilc z e n ie m p ro b le m w ła s n e j, o d r ę b n e j d u c h o w o śc i la ik a tu , z w a n e j o b e c n ie n a jc z ę ś c ie j m ia n e m d u c h o w o śc i i n k a r n a - c y jn e j. W sz e lk a f o r m a c ja c h rz e ś c ija ń s k a z m ie rz a o sta te c z n ie do u k s z ta łto w a ­ n ia w ła s n e g o ż y c ia w e w n ę trz n e g o , czy li w ła s n e j d u ch o w o ści. J e ś li się n ie o k re ś li d o k ła d n ie j p o d s ta w i tr e ś c i te j d u c h o w o śc i, m o ż n a ż y w ić u z a s a d n io ­ n ą o b a w ę o sk u te c z n o ś ć w y c h o w a n ia la i k a tu . P o n a d to ja s n o o k re ś lo n a i z a ­ a k c e p to w a n a w ła s n a d u ch o w o ść, o p a r ta n a o d rę b n y m B o ży m p o w o ła n iu do· ś w ia ta (por. K K 31), s ta n o w i w a ż n y — a n a w e t is to tn y — e le m e n t p o c z u c ia w ła s n e j to ż s a m o śc i la ik a tu . B ez ja s n e g o p o c z u c ia ta k ie j to ż s a m o śc i b ę d z ie n a r a s ta ł a p o k u s a p r z y s w a ja n ia so b ie p o s ta w w ła ś c iw y c h d u c h o w o śc i in n y c h s ta n ó w ż y c ia k o ścieln eg o . O p u sz c z e n ie w z m ia n k i o w ła s n e j, „ i n k a r n a c y jn e j” d u c h o w o śc i l a i k a t u je s t ty m d z iw n ie jsz e , że p ie rw s z y d o k u m e n t sy n o d a ln y , tz w . L in e a m e n ta (1985 r.), z a w ie r a ł dość o b s z e rn y opis p o d s ta w i tr e ś c i w s p o m n ia n e j d u c h o ­ w o ści ów opis, ja k i się z n a jd u je w L in e a m e n ta .