A R T Y K U Ł Y
- A R T I C L E S
- P A P E R S
„TURYZM ”, t. 8, z. 2, 1998
Jolanta Latosińska
PRZESTRZEŃ TURYSTYCZNA ŁODZIAN
L’ESPACE TOURISTIQUE DES HABITANTS DE ŁÓDŹ
THE TOURIST SPACE OF THE INHABITANTS OF LODZ
Artykuł jest próbą określenia przestrzeni turystycznej łodzian połowy lat dziewięć dziesiątych. N a potrzeby niniejszych rozważań wykorzystano dorobek Katedry Geo grafii M iast i Turyzmu UL (prace teoretyczne i aplikacyjne) z zakresu badań nad wypoczynkiem mieszkańców Lodzi. Uzyskane wyniki porównano' z wynikami z lat osiemdziesiątych. Przestrzeń turystyczna łodzian została zidentyfikowana na podstawie miejscowości i obszarów odwiedzanych podczas wyjazdów urlopowo-wakacyjnych, krajoznawczych oraz specjalistycznych, zaprezentowanych w artykule w podziale na regiony.
B adania nad w ypoczynkiem m ieszkańców Łodzi w łódzkim ośrodku geogra ficznym prow adzone s ą od końca lat siedem dziesiątych. Od tego czasu pow stało kilkanaście prac zarów no o charakterze teoretycznym , ja k i aplikacyjnym , głów nie ja k o prace m agisterskie czy doktorskie. M ożna tu w ym ienić studia: A. B a l c e r a k 1996, D. B e d n a r s k i e j 1978, E. D z i e g i e ć , S. L i s z e w s k i e g o 1985, M. G w a d e r y 1996, D. K e g l e r 1990, A. K o p e r k i e w i c z a 1980, A. M a t c z a k a 1993, 1994, M. M i ą - z e k - K a j k o w s k i e j 1988, M. S a l t a r s k i e j 1991, W. S i b e r y 1977, M. S z c z e g i e l s k i e j 1989, A. S z y m a ń s k i e j 1995, E. Z m y s ł o w s k i e j 1994,
J.
K o s t r z e w y 1991,J.
L a t o ś i l i s k i e j 1997a, b, R. W i l u s i a 1991, M. P a w 1 a k 1990, P. L e w a n - d o s k i e g o 1993, E. W a l b o r s k i e j 1995, W. R o g a l s k i e g o 1995, M. K o ł o d z i e j c z y k a 1997, K. D e n y s - S k u p i e ń s k i e j 1997, A. M i c h a I a k 1998. Prace te z a w ie ra ją istotną dla podjętego tem atu, analizę rozkładu przestrzennego, w yznaczają regiony koncentracji m iejsc w ypo czynku urlopow o-w akacyjnego, w eekendow ego oraz w ycieczkow ego m iesz kańców Lodzi w g grup społecznych, zaw odow ych, m iejsc zam ieszkania (osiedlem ieszkaniow e), ja k rów nież preferow ane kierunki w yjazdów wypoczynkow o- -poznaw czych proponow ane przez łódzkie biura podróży.
Od kilku lat jednym z nurtów zainteresow ań geografii turyzm u są badania nad przestrzenią turystyczną. Pow stało wiele definicji, które dziś uw aża się ju ż za klasyczne. Dotyczy to zw łaszcza przestrzeni geom etrycznej zdefiniow anej przez N ew tona i K anta ( S t a c h o w s k i 1993), a do której odw ołują się czę sto geografow ie w swoich badaniach ( C h o j n i c k i 1974, D o m a ń s k i
1965, D z i e w o ń s k i 1967a, b, L e s z c z y c k i 1972).
P rzyjm ując założenie, że obszarem wszelkiej działalności człow ieka je st w łaśnie przestrzeń trójw ym iarow a (fizyczna) - której dośw iadczam y - geogra fow ie w yróżniają najczęściej pięć głów nych rodzajów przestrzeni: geodezyjną, geograficzną, ekonom iczną, społeczno-ekonom iczną i społeczną. Literatura geo graficzna bardzo szeroko om aw ia każdą z wym ienionych rodzajów przestrzeni ( D z i e w o ń s k i 1967a, b, 1988, L e s z c z y c k i 1972, B e r e z o w s k i
1969, D o m a ń s k i 1965, 1990, O t o k 1987, W a l l i s 1983, 1990, G r z e s z c z a k 1 9 7 1 , B a r t k o w s k i 1974, W o j c i e c h o w s k i 1986, J a ł o w i e c k i 1986, D r a m o w i c z 1984), co nie oznacza, że istnieje peł na zgodność w tym zakresie.
W ramach przestrzeni geograficznej została w yróżniona przestrzeń turys tyczna. W ydzielenie takiej przestrzeni zostało sprow okow ane analizą zjaw iska turystyki, interpretow anego jako pokonywanie przestrzeni przez człowieka w ce lach w ypoczynkow ych, poznaw czych, doznania przeżyć, przy zachow aniu dob row olności i czasowej zm iany m iejsca zam ieszkania. Poza aspektem przestrzen nym turystyka to zjaw isko społeczno-kulturow e oraz ekonom iczne ( P r z e ć - ł a w s k i 1994, R o g a l e w s k i 1977, L i s z e w s k i 1995a, M a t c z a k
1992, G a w o r e c k i 1994).
W geografii turyzm u „przestrzeń” stanowi zarów no jed n o z podstawowych pojęć, ja k i w ażne zagadnienie badawcze. Najczęściej spotykane ujęcia prze strzeni turystycznej można określić jako: funkcjonalne (W a r s z y n s k a, J a c k o w s k i 1978, W a r s z y ń s k a 1986, S t a c h o w s k i 1993, L i s z e w s k i 1995b, D z i e g i e ć 1995, S t a l s k i 1984) lub system ow e ( M a t c z a k 1992, H u s b a n d s 1983, M i o s s e c 1977). Bliskie proble mowi badaw czem u podjętej pracy są teoretyczne rozw ażania w yw odzące defi nicje przestrzeni turystycznej z teorii przestrzeni geograficznej (W a r s z y ń - s k a, J a c k o w s k i 1978, W a r s z y ń s k a 1986, L i s z e w s k i 1995b). J. W a r s z y ń s k a i A. J a c k o w s k i (1978) d efiniują przestrzeń turys tyczną jak o część przestrzeni geograficznej i społeczno-ekonom icznej, w której zachodzą zjaw iska turystyczne. W innej pracy J. W a r s z y ń s k a (1986) uw a ża przestrzeń turystyczną za przestrzeń geograficzną (fizycznogeograficzną i spo łeczno-gospodarczą), w której zachodzą zjaw iska turystyczne.
Zdaniem autorki, najbardziej w yczerpującą definicję przestrzeni turystycz nej form ułuje S. L i s z e w s k i (1995b) w artykule Przestrzeń turystyczna.
W edług tego autora: „Przestrzeń turystyczna je st funkcjonalnie w yróżniającą się częścią (podprzestrzenią) przestrzeni geograficznej rozum ianej w sensie largo,
to znaczy ja k o przestrzeń, na k tórą składają się elem enty przyrodnicze powłoki Ziemi (środow isko naturalne), trw ałe efekty działalności ludzkiej w tym środo wisku (środow isko gospodarcze), a także środow isko człow ieka w rozum ieniu społecznym ” (s. 94). W dalszej części artykułu autor wskazuje, iż „m otyw em jej pow stania i rozwoju są potrzeby wypoczynku, poznanie i doznanie przeżyć” (s. 94).
Jak słusznie zauw ażył J. S t a c h o w s k i (1993) w artykule O pojm owa niu przestrzeni w geografii tliryzmu, term in ten „m im o swego niew ątpliw ie pod staw ow ego charakteru, nie należy do term inów często stosow anych” (s. 171). Zam iennie używane są terminy: „obszar”, „terytorium”, ’’region”, „rejon”, „miejs cowość”, czyli synonimy przestrzeni geograficznej, tyle że z określeniem przy m iotnikow ym : „turystyczny (-a)”.
Tak rozum iana przestrzeń turystyczna (m iejscow ości i regiony czy obszary turystyczne poza m iejscem zam ieszkania) pozostaje przedm iotem niniejszych rozw ażań, podm iotem zaś człow iek, poniew aż to on w łaśnie w swoich zacho w aniach turystycznych w ybiera obszar, region, m iejscow ość, zakreślając tym samym przestrzeń wypoczynku w czasie wolnym od pracy, obow iązków służ bowych i społecznych. U w zględniając czas wypoczynku, a także jeg o cel i for mę, przestrzeń turystyczną m ożna określać jako: urlopow ą, w eekendow ą, w ypo czynku codziennego czy pobytow ą (w ypoczynkow ą), krajoznaw czą, specjalis tyczną.
W niniejszej pracy przestrzeń turystyczna rozum iana je st jak o część prze strzeni geograficznej (podprzestrzeń), czyli jakościow o zróżnicow anej pow ierz chni Ziem i, której w alory środow iska naturalnego oraz antropogenicznego stw arzają m ożliwości wypoczynku niezbędnego do norm alnego funkcjono w ania organizm u, a której w ybór należy do człow ieka. Tak pojęta przestrzeń z jednej strony ma charakter obiektyw ny (środow isko naturalne i antropoge niczne), z drugiej zaś subiektyw ny, bowiem o jej identyfikacji decyduje czło wiek, dokonując je j w yboru. M oże to oznaczać, że człow iek k reu je-tw orzy sw o j ą przestrzeń w ypoczynkow ą (L a t o s i ń s k a 1997b). W tym znaczeniu prze strzeń je s t środow iskiem , w którym człow iek realizuje w łasne potrzeby w ypo czynkow e zaspokajając różnorodne „gusty i snobizm y rekreacyjne” (S t a I s k i 1984). Przestrzeń turystyczna (w ypoczynkow a), szczególnie zaś urlopow a, w y cieczkow a czy w eekendow a m a sw oją cenę, a je j w ybór je s t zdeterm inow any czynnikam i ekonomicznymi, społecznymi, demograficznymi, geograficznym i, oso bow ościow ym i i psychosom atycznym i ( K r z y m o w s k a - K o s t r o w i c - k a 1995, L a t o s i ń s k a 1997a, b). Zakładając, że przestrzeń rekreacji po jaw iła się na pew nym etapie cyw ilizacyjnego rozwoju w dobie industrializacji
i urbanizacji ( J a ł o w i e c k i 1988) i nie jest dostępna w jednakowym dla każ dego człow ieka zakresie, m ożna warunki wypoczynku m ieszkańców aglom eracji traktow ać ja k o św iadczące o standardzie życia człow ieka. Szczególnego zna
czenia nabiera w ypoczynek na obszarach odległych od m iejsca zam ieszkania, poniew aż św iadczy on nie tylko o potrzebie, ale głów nie o m ożliw ościach eko nom icznych i organizacyjnych człow ieka ( L i s z e w s k i 1995a).
U podstaw w szelkiej działalności człowieka, w tym również zachowań turys tycznych, leży zespół potrzeb i dążeń ludzkich; potrzeba wypoczynku, poznania, doznania. W przypadku m ieszkańców dużych aglom eracji, gdzie warunki życia i pracy były i są nadal trudne i uciążliw e ( L a t o s i ń s k a 1997a), m ożna m ów ić nie tylko o potrzebie, lecz w ręcz konieczności wypoczynku poza m iejs cem zam ieszkania ( D z i e g i e ć , L i s z e w s k i 1985). Lódź je s t przykładem dużego m iasta, aglom eracji m iejsko-przem ysłow ej, gdzie realizacja potrzeb w y poczynkow ych w ym aga zm iany środow iska, rozproszenia w przestrzeni oraz zm iany czynności. Zewnętrznym przejawem realizacji potrzeb turystycznych (w y poczynkow ych) m iejskiego społeczeństw a je s t ucieczka z m iasta w początku sezonu letniego, w akacji zim ow ych oraz podczas św iąt i weekendów.
J. Z d e b s k i (1996) w badaniach z zakresu psychologii turystyki uważa, iż „żyjący w w ielkich aglom eracjach m iejskich ludzie częstokroć pozbawieni zostali tak podstaw ow ych potrzeb, ja k czyste pow ietrze, słońce, zieleń, w oda”, czyli w w yniku procesów urbanizacyjnych zerw ana została w ięź pom iędzy czło w iekiem a je g o naturalnym środow iskiem przyrodniczym . Stąd, dla zachow ania zdrow ia fizycznego i psychicznego, niezbędny je s t racjonalny w ypoczynek w czystym ekologicznie środowisku, a wyjazdy weekendowe, szczególnie zaś w a kacyjne czy urlopow e, stanow ią niew ątpliw ie okazję do opuszczenia „zatłoczo nego i hałaśliw ego m iasta” . Turystyka jak o jed n a z form wypoczynku, poza cza sow ą zm ianą m iejsca zam ieszkania, zm ianą środow iska, dostarcza silnych prze żyć poznaw czych, em ocjonalnych, estetycznych, je s t okazją do odprężenia psy chicznego, likw iduje napięcie i uw alnia od pośpiechu tow arzyszącego codzien nemu życiu - pod w arunkiem , że w yzw ala em ocje dodatnie. Poprzez turystykę realizuje się zaspokojenie pragnienia wiedzy i rozum ienia oraz potrzeby doznań estetycznych, co je s t szczególnie ważne dla rozwoju człow ieka. Jednak potrzeba rekreacji i jej realizacja należą do „skrajnie zindyw idualizow anych” (B r e c - ł a w i k 1988), co nastręcza wielu trudności badaczom zachow ań turystycz nych. B ardzo trafnie zauw ażyli D. J. W a 1 m s I e y i G. J. L e w i s (1997), cytując za Y oungiem i W ilm ottem (odw ołując się do ich publikacji z 1973 r.), iż opis i pom iar działalności w czasie wolnym m ożna porów nać do „próby zła pania m eduzy gołym i rękam i” . Dotyczy to zarów no zachow ań w czasie wolnym , ja k i m otyw ów uprzednio dokonyw anego wyboru m iejsca spędzenia urlopu, które m ożna zaw sze interpretow ać niejednoznacznie. Pomim o iż każde działanie człow ieka je s t um otyw ow ane, to ludzie nie zaw sze są świadom i m otyw ów kie rujących ich w yborem . W badaniach nad m otyw acją upraw iania turystyki trud no je s t jednozn acznie określić, czy źródłem m otyw acji je s t to, co turystę przy ciąga - w szelkiego rodzaju atrakcje turystyczne - czy to, co popycha go do w y jazd u , czyli cały zespół potrzeb, dążeń i zainteresow ań ( W i n i a r s k i 1988).
I. METODOLOGIA BADAŃ
Ze względu na brak danych obrazujących zjaw isko w ypoczynku i prefe rencji w yjazdow ych m ieszkańców Łodzi w skali całego m iasta, w analizie prze strzeni turystycznej łodzian połow y lat dziew ięćdziesiątych posłużono się bada niami cząstkow ym i, których wyniki znajdują się w pracach m agisterskich: A. S z y m a ń s k i e j (1995) Model turystyki i wypoczynku mieszkańców osiedla Radogoszcz Zachód w Łodzi, E. Z m y s ł o w s k i e j (1994) Turys tyka i wypoczynek mieszkańców osiedla Stare Chojny oraz pracy doktorskiej J. L a t o s i ń s k i e j (1997) Przestrzeń urlopowo-wakacyjna pracowników wyższych uczelni Łodzi. Pozostałe prace w ykonane w ośrodku łódzkim w ym ie nione we w stępie posłużą jak o m ateriał porów naw czy i uzupełniający. W spom niane prace zaw ierają dane dotyczące połowy lat dziew ięćdziesiątych. W yko nane zostały w latach 1994-1997 na podstaw ie badań z lat 1993-1995. W dobo rze próby do badań zastosow ano m etodę reprezentacyjną. W ielkość próby do badań w przypadku m ieszkańców osiedli Stare C hojny i R adogoszcz Zachód oraz pracow ników wyższych uczelni Lodzi stanow iła 8% całej analizow anej zbiorow ości. B adane populacje są zróżnicow ane pod względem dem ograficz nym, społecznym , zawodowym, ekonomicznym i zajm ują różne miejsce w struk turze przestrzennej m iasta. B adania przeprow adzono m etodą w yw iadu kw estio nariuszow ego. W przypadku badań w osiedlach m ieszkaniow ych były to ankiety rodzinne, a w przypadku pracow ników wyższych uczelni ankieta personalna. Łącznie przeankietow ano 2668 osób. W śród m ieszkańców osiedla Stare Chojny przeprow adzono 342 ankiety rodzinne obejm ujące 1082 osoby. W śród m iesz kańców osiedla R adogoszcz Zachód przebadano 786 osób w ykonując 244 an kiety. B adania pracow ników wyższych uczelni (UL, PL, A kadem ia M edyczna, A kadem ia M uzyczna, PW SFTiT, PW SSP) objęły 800 osób spośród 9817 za trudnionych i prow adzone były w pięciu form alnie w ydzielonych grupach pra cow niczych — od pracow ników naukow o-dydaktycznych począwszy, na pracow nikach obsługi kończąc (L a t o s i ń s k a 1997b).
2. CHA RAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-EKONOM ICZNA BADANYCH ZBIOROW OŚCI
O siedle R adogoszcz Zachód usytuow ane je st w północno-zachodniej części m iasta, w dzielnicy Bałuty. W ybudow ane zostało w końcu lat siedem dziesiątych i latach osiem dziesiątych. Społeczność zam ieszkująca to osiedle to w 51,6% ko biety. A naliza struktury wieku wykazała, że najliczniejszą grupę stanowią m iesz kańcy w wieku 4 0 -4 9 oraz 3 0 -3 9 lat i odpow iadająca im grupa dzieci i m ło dzieży w wieku szkolnym (1 0 -1 9 lat). Pod względem dem ograficznym je s t to osiedle m łode.
O soby w wieku produkcyjnym stanow ią 64,6% m ieszkańców, natom iast w wieku poprodukcyjnym 2,1%. Najliczniejszą grupę czynnych zawodowo (53,4% ) stanow ią robotnicy (24,6% ). Struktura w ykształcenia m ieszkańców osiedla wy kazuje, iż w 36,5% posiadają w ykształcenie średnie, 29,9% ukończone podsta wowe, 14,6% wyższe. Prawie 25% ankietow anych to robotnicy, a co dw udziesty respondent to w łaściciel zakładu lub handlowiec. Pracow nicy um ysłowi oraz osoby z w ykształceniem wyższym stanow ią 23,9% . Biorąc pod uwagę poprzed nie m iejsce zam ieszkania są to głów nie dawni m ieszkańcy Bałut (43% ) i Śród m ieścia (21% ), w m niejszym zaś stopniu Polesia (16% ), W idzew a (10% ) i G ór nej (8% ). K ilkanaście rodzin (13 wśród badanych) pochodzi spoza Lodzi, głów nie w ojew ództw sąsiednich. M ieszkańcy osiedla należą do średnio zamożnej klasy m ieszkańców Łodzi. W yższy poziom m aterialny p rezentują osoby z w y kształceniem wyższym i średnim . Posiadacze sam ochodu to w ponad 70% osoby z w ykształceniem średnim (40,1% ) i wyższym (36,7% ).
O siedle Stare C hojny usytuowane jest w południowej części miasta, w dziel nicy G órna. W ybudow ane zostało w w iększości w latach osiem dziesiątych (65% zabudow y). A naliza struktury pici społeczności osiedla w ykazuje (podobnie ja k w poprzednim przypadku) nieznaczną przew agę liczby kobiet (52,2% ) nad m ęż czyznam i. Jest to m łoda dem ograficznie jed n o stk a osiedlow a. N ajliczniejszą grupę stanow ią osoby w wieku 3 5 -4 4 lata oraz odpow iadające im dzieci w w ie ku szkoły podstaw ow ej i średniej (1 0 -1 9 lat). W wieku produkcyjnym znajduje się 62,1% m ieszkańców tego osiedla, a w wieku poprodukcyjnym 5,5% . Czynni zaw odow o stanow ią 49,1% badanej zbiorow ości, w śród których najliczniejsza grupa to robotnicy - 21,6% . W ykształcenie m ieszkańców osiedla Stare C hojny kształtuje się na podobnym poziom ie jak m ieszkańców osiedla R adogoszcz Za chód: osoby z w ykształceniem średnim stanow ią 38,1% badanej zbiorow ości, podstaw ow ym 27,3% , wyższym - 10,8%. W obu przypadkach je s t to poziom nieco w yższy niż ogólny dla m iasta. M ieszkańcy osiedla Stare C hojny pochodzą w 33,9% z dzielnicy G órna (zm iana m iejsca zam ieszkania w granicach tej samej dzielnicy), w 26,8% Bałut, 15,3% W idzewa, 13,4% Polesia i tylko w 10,4% Śródm ieścia. K ilkanaście rodzin (11 wśród badanych) pochodzi spoza Lodzi - Pabianic, Rzgowa, Piotrkowa Trybunalskiego, Poznania, Czerniejewa, Kalisza, T o runia, ja k rów nież Szczecina i N ow ego Targu.
Społeczność pracow ników wyższych uczelni Łodzi stanow ią zatrudnieni w pięciu form alnie w ydzielonych grupach: pracow ników naukow o-dydaktycz- nych - samodzielnych (10%) i pomocniczych (39%), pracowników inżynieryjno- -technicznych (21% ), obsługi (16,8% ) i adm inistracji (12,6% ). W szyscy badani respondenci to osoby czynne zawodowo. A naliza struktury płci badanych res pondentów w ykazuje ogólnie w yrów nany jej poziom - 49,5% stanow ią m ęż czyźni i 50,5% kobiety. Przewagę liczby kobiet nad liczbą m ężczyzn obserw uje się w grupach wiekowych 31-40 i 41-50 lat oraz zależność odw rotną we w szyst kich grupach pracow ników naukow o-dydaktycznych. N ajliczniejszą grupę sta
now ią pracow nicy w wieku 31—40 i 41—50 lat. Rozbieżności w strukturze wieku poszczególnych grup pracow ników w ystępują głów nie pom iędzy reprezentan tami grupy sam odzielnych (w szyscy m ają powyżej 40 lat) i pom ocniczych (w szyscy m ają powyżej 24 lal) pracow ników naukow o-dydaktycznych oraz po zostałych grup, których pracow nicy reprezentow ani są w e wszystkich przedzia łach w iekow ych. D om inujący model rodziny wśród pracow ników to rodziny z jednym czy dw ójką dzieci (70% ) lub osoby bezdzietne (25% ). A naliza w y kształcenia badanych respondentów obrazuje specyfikę struktury zatrudnienia w w yższych uczelniach. W śród badanej grupy aż 64,2% to osoby z wyższym w ykształceniem (praw ie sześć razy więcej niż w śród m ieszkańców badanych osiedli). W ykształceniem średnim i policealnym legitym uje się 23,2% , zasadni czym i podstaw ow ym odpow iednio 6,1% i 6,4% . Sam odzielni i pom ocniczy pracow nicy naukow o-dydaktyczni, co je s t oczyw iste, w 100% posiadają w y kształcenie wyższe. W 93,2% badani respondenci to mieszkańcy Łodzi: w 32,1% m ieszkańcy Bałut, 20,4% Polesia, 17% Śródm ieścia, 16,8% Górnej i tylko 13,5% W idzewa. Pozostali s ą m ieszkańcam i 28 m iejscow ości położonych głów nie w najbliższych je j okolicach. Porównując średnie zarobki badanych grup ze średnią krajow ą m ożna zauw ażyć, że w 1994 r. tylko średnie zarobki pracow ników naukow o-dydaktycznych przekraczały poziom średniej krajow ej - od 199% dla profesorów do 109% dla asystentów . Zarobki pozostałych grup pra cow ników kształtow ały się na poziom ie od 80% dla pracow ników inżynieryjno- -technicznych i administracji do 66% średniej krajowej dla pracow ników obsługi - najsłabiej uposażonej grupy w śród całej badanej populacji. Dobra posiadane przez pracow ników wyższych uczelni to głów nie sam ochód - 59% , m ieszkanie w łasnościow e - 47% , działka letniskow a - 23% , dom ek letniskow y - 16,6% (najliczniej przez pracow ników naukow o-dydaktycznych).
3. PRZESTRZEŃ TURYSTYCZNA
Przestrzeń turystyczna łodzian to m iejscow ości i obszary turystyczne poza stałym m iejscem zam ieszkania, zakreślona podczas w yjazdów turystycznych: urlopow o-w akacyjnych, weekendow ych i wycieczkow ych. W ypoczynek urlopo- w o-w akacyjny od życia w ielkom iejskiego zajm uje m iejsce szczególne, je s t to bowiem okres w olny od pracy trw ający nieprzerw anie średnio 26 dni roboczych (42 dni dla pracow ników naukow o-dydaktycznych wyższych uczelni). Długość urlopu precyzyjnie określa Kodeks Pracy (1996) i „D ziennik Ustaw R zeczypos politej P olskiej” (1990).
A utorka przyjm uje w swoich badaniach, że wyjazd urlopow o-w akacyjny to wyjazd poza m iejsce zam ieszkania, trw ający co najm niej 7 dni, w ychodząc z za łożenia, że je st to m inim alny czas potrzebny dla adaptacji człow ieka do innego
środow iska, co je s t w arunkiem racjonalnego i efektyw nego wypoczynku. W przypadku m ieszkańców Lodzi dostępność najatrakcyjniejszych w alorów w y poczynkow ych - morze, góiy, jezio ra - mieści się praktycznie w czasie je d n o dniow ego dojazdu, co znacznie skraca czas efektyw nego wypoczynku. W ystę pująca obecnie na św iecie tendencja do skracania długości w yjazdów urlo powych, a za to zw iększania ich częstotliw ości, pozw ala na traktow anie ju ż okresu pięciu dni ja k o wypoczynku urlopowego.
Udział w w yjazdach urlopowych (krajow ych i zagranicznych) ludności Pol ski kształtow ał się w ostatnich latach na poziomie ok. 40% ( Turystyka w 1994 r).
W skaźnik aktyw ności urlopowej (stosunek procentow y liczby osób uczestniczą cych w w yjazdach urlopow o-w akacyjnych do ogólnej liczby osób badanej gru py) w śród grup badanej populacji kształtow ał się na poziom ie 71% dla pra cow ników w yższych uczelni (od powyżej 80% dla pracow ników naukow o-dy daktycznych do 41% dla pracow ników obsługi), 52,2% dla m ieszkańców osiedla R adogoszcz Zachód, 46,5% dla m ieszkańców osiedla Stare Chojny. Przyjm ując prognozy S. O s t r o w s k i e g o (1980) można uznać potrzeby w ypoczyn kowe w pełni zaspokojone wśród pracow ników naukow o-dydaktycznych w yż szych uczelni, poniew aż w skaźnik aktywności urlopow o-w ypoczynkow cj w y m ienionych grup kształtow ał się na poziom ie przekraczającym 80%. W śród po zostałych grup m ożna mówić o zaspokojeniu potrzeb wypoczynkow ych na poziom ie dostatecznym . N ależy zauważyć, iż w rozwiniętych gospodarczo kra jach EW G uczestnictw o w wyjazdach urlopowych w 1989 r. (10 lat tem u)
kształtow ało się ju ż na poziom ie 6 0-65 % . W H iszpanii i Portugalii zbliżone było do w skaźnika dla Polski i w ynosiło odpow iednio 44% i 31%. W yjazdy tu rystyczne łodzian charakteryzują się bardzo dużą sezonow ością. Gros w yjazdów urlopow o-w akacyjnych zrealizow ano w lipcu i sierpniu (ok. 90% ). W yjazdy w ycieczkow e realizow ano głów nie w sezonie w iosennym i jesiennym , natom iast w yjazdy w eekendow e od kw ietnia do października. Z wypoczynku zim ow ego łodzianie korzystają nielicznie. N ajczęściej z dw ukrotnych w yjazdów w ciągu roku korzystały dzieci i m łodzież (zim ow iska, obozy narciarskie, kolonie itd.). N iew ątpliw ie na częstotliw ość w yjazdów w ciągu roku najw iększy w pływ m ają sytuacja finansow a oraz przyzwyczajenie. Rodzice często rezygnują z w łasnego wypoczynku bądź korzystają z tańszych m ożliw ości, udostępniając tym samym w ypoczynek dzieciom . Głównym m otywem wyjazdu na w ypoczynek w akacyjny i w eekendow y pozostaje potrzeba zm iany środow iska, podróży w ycieczkow ych chęć poznania, natom iast w ybór m iejsca zależy od przyzw yczajenia, w zględów rodzinnych, kontaktów tow arzyskich, uw arunkow ań zdrow otnych i czynników bliżej nieokreślonych przez respondentów . O czyw iście m ożliw ość wyjazdu i w ybór m iejsca determ inow any je s t często w zględam i finansow ym i. D om inują ca form a w ypoczynku m ieszkańców Łodzi to: wczasy, pobyt we własnym dom - ku letniskow ym , turystyka w ycieczkow a i kw alifikow ana, pobyt u rodziny na wsi i w m ieście. Łodzianie najczęściej na w ypoczynek urlopow y w yjeżdżają
z rodziną, a w yjazdy organizow ane są w w iększości indyw idualnie. C zęsto są to w czasy zorganizow ane, lecz w ykupione indywidualnie. Im wyższy poziom w y kształcenia badanej grupy, tym wyższy poziom deklaracji indywidualnej orga nizacji w ypoczynku: od 83% wśród pracow ników wyższycli uczelni do 52,5% w przypadku m ieszkańców osiedla R adogoszcz Zachód. Częściej z pośrednika (biura podróży, szkoły, zakładu pracy) korzystano w przypadku w yjazdów kra joznaw czych, a szczególnie zagranicznych. Preferow any środek lokom ocji to sa m ochód, następnie PKP, PKS, autokar biura turystycznego i biura przew ozo wego.
Dla znacznej części m ieszkańców Lodzi m iejscem wypoczynku było m iejs ce zam ieszkania - od 29% wśród pracow ników wyższycli uczelni do 53% wśród m ieszkańców osiedla Stare Chojny. Przyczyny pozostania w domu były różno rodne, lecz zdecydow anie najczęściej o pozostaniu w m ieście decydow ały trud ności finansow e (ok. 60% respondentów pozostających w Lodzi deklarow ało takie uw arunkow anie), które w przypadku każdej badanej grupy w ym ieniano na pierw szym m iejscu. K olejne przyczyny pozostania w dom u to sytuacja rodzinna, brak czasu, stan zdrow ia, brak urlopu, dodatkow a praca zarobkowa.
A naliza struktury w yboru regionów pozw ala zauw ażyć, iż najwięcej w yjaz dów urlopow o-w akacyjnych zrealizow ano nad m orze i w tzw. „inne regiony”, co należy rozum ieć ja k o Polskę Środkow ą i pozostałe regiony. M niej prefe rowany przez łodzian był region górski i pojezierny.
Z akreślon ą podczas w yjazdów przestrzeń wypoczynku urlopow o-w akacyj- nego m ożna podzielić na krajow ą i zagraniczną. Z decydow aną w iększość (od 95% dla m ieszkańców analizow anych osiedli m ieszkaniow ych do 84% dla pra cow ników uczelni łódzkich) ogółu w yjazdów stanow iły w yjazdy krajow e, pod czas których odw iedzono m iejscow ości w różnych regionach Polski. Szczegó łow a analiza przestrzeni (tab. I, rys. 1) w ypoczynkow ej badanej grupy została przedstaw iona w podziale na pięć regionów.
T a b e l a I
Wyjazdy urlopowe łodzian (%) Les departs de conge des habitants de Lódź (%)
Grupa Region pracownicy wyższych
uczelni3 mieszkańcy osiedla Stare Choiny*5 mieszkańcy osiedla Radogoszcz Zachód0 Morze 23,8 23,6 33,4 Góry 20,6 17,8 15,1 Jeziora 15,3 13,1 14,5 Polska Środkowa i pozostałe regiony 25,2 20,9 30,6 Turystyka 15,4 5,1 6,4 zagraniczna Ź r ó d ł o : a J. L a t o s i ń s k a (1997), b E. Z m y s ł o w s k a (1994), c A. S z y m a ń s k a (1995).
Rys. 1. K oncentracja wyjazdów urlopowo-wakacyjnych (wypoczynkowych) łodzian w latach dziewięćdziesiątych; a - mieszkańców osiedla Radogoszcz Zachód ( S z y m a ń s k a 1995), b - mieszkańców osiedla Stare Chojny ( Z m y s ł o w s k a 1994), c — pracowników wyższych uczelni ( L a t o s i ń s k a 1998), d - koncentracja wyjazdów wypoczynkowych mieszkańców
Łodzi w 1981 r. ( D z i e g i e ć , L i s z e w s k i 1985)
Dessin I . La concentration des départs de congé et de vacances (de repos) des habitants de: a - la cité résidentielle Radogoszcz Zachód ( S z y m a ń s k a 1995); b - la cité résidentielle Stare Chojny ( Z m y s ł o w s k a 1994) ; c - des travailleurs des écoles supéieures à Łódź ( L a t o s i ń s k a 1998), d - la concentration des départs de congé et de vacances des habitants à Łódź
en 1981 ( D z i e g i e ć , L i s z e w s k i 1985)
N a obszarze Polski w yróżniono cztery główne regiony geograficzne układające się rów noleżnikow o: m orze, góry, pojezierza oraz pozostałe regiony, natom iast m iejscow ości i obszary odw iedzone podczas w yjazdów zagranicznych potrakto wano łącznie ja k o piąty region. Podczas w yjazdów zagranicznych odw iedzono praw ie w szystkie kraje europejskie oraz kilkanaście poza Europą.
/• : n Wejherowo
^
° 1
ZakopaneRys. 2. Wyjazdy krajoznawcze mieszkańców Lodzi; a -w y ja z d y krajoznawcze mieszkańców Łodzi w 1988 r. (K o s t r z e w a 1991); b - wycieczki szkolne zorganizowane przez biuro turystyczne „Panoram a” w latach 1994-1996 ( D e n y s - S k u p i e ń s k a 1997)
Dessin 2. Les départs chorographiques des habitants de Łódź; a - les départs chorographiques des habitants de Łódź en 1988 ( K o s t r z e w a 1991); b - les excursions scolaires organisées par l'agence de tourisme „Panorama” dans les années 1994-1996 ( D e n y s - S k u p i e i i s k a 1997)
Wodynia / G d a ń s k S o p o t . / O * “ • ■‘"l" ■ ■ B ytów / „ O — ' q ( Kartuzy j c % ' jO K o ś c ie r z y n a 1 Elbląg j 'i O W d z y d z e / • M a lb o r k / > | « S z t u p r " " GiertoZO ) Chojnice j Olsztyn i
O K J # Kwidzyrt Ostróda O Mrat
i / Tuchola / n
O ć . . )— i o u
J S w i« y e Q G rudziądzVUąwa ^ G ru nw ald > \ / Brodnica j — %# , , J
) / * • / ^ idzica— { / Golub-Dobrzyń \
---t \ • T o r u i l / ^ \ \ I Inowr o c ła v ry / ~ ^ ( Ciech o cirfeK \ \
B is k u p in ® ^ - T W łocławek ( ^ \ Gniezno^hS tr z e ln o i^ ;/ US2wi c ^ ' P ł o c k \ O G iźy cko >w. Lipka Hajnówka % Białow ieża! Poznań Konin Gościkowo Rogalin Zielona Góra Goluch« Kalisz Ochla W roclaw Lublin kblęgorek ^ • K ie lc e Nowa C zę s to c h o w a ^
Chęciny K riy ź Sandom ierz
• . V • J R aj ; • B ao n ó w S . Z a m o ś ć # OBitgoraj Olsztyn Kłodzko Ogrodzieniej # Chorzów^ Duszniki Zdrój LeZ ajskO ŁańcutO^ #0,CDVV fKrakóy Wieliczka O św irtjm , Cieszyn^-Istebna!
Jstroń W adow jce/^ -- # Żywiec/'' 'K o n ia k ó w „ r- \ Czorsztyn Sanok' , Ustrzyki Dolne Zako p an lf r--v Szklarska Poręba
miasta zawarte w ofercie BT Panorama miasta do których odbyły się wycieczki szkolne w latach 1994-1996
M iejscow ości nadmorskie wybrane przez łodzian (pozbawionych na co dzień dostępu do w alorów naturalnych) tw orzą wąski pas w zdłuż w ybrzeża Bałtyku - od Ś w inoujścia na w yspie W olin na zachodzie, po K rynicę M orską i Piaski na M ierzei W iślanej na w schodzie. N ajchętniej odw iedzano: K ołobrzeg Ustkę, M ielno, Jarosław iec, Rowy, Jastrzęb ią Górę, m iejscow ości M ierzei H elskiej, Trójm iasto. W ypoczynek w tym regionie łączy się z p enetracją strefy brzegowej i najbliższych okolic. W yjazdy nad morze stanow iły ok. 23% zrealizow anych w yjazdów przez pracow ników wyższych uczelni i m ieszkańców osiedla Stare C hojny oraz 33% w yjazdów zrealizow anych przez m ieszkańców osiedla Rado- goszcz Zachód. Region ten szczególnie preferow any byl przez m ieszkańców osiedla Stare C hojny. M iejscow ości regionu nadm orskiego bogate w w alory an tropogeniczne i środow iska naturalnego to rów nież cel w ycieczek krajoznaw czych łodzian zarów no tych realizow anych podczas pobytu nad m orzem , jak i realizow anych z m iejsca zam ieszkania (rys. 2). Szczególnym zainteresow a niem cieszą się: G dańsk, Gdynia, Sopot, Łeba, Słowiński Park N arodow y, Sm ołdzino, Kluki oraz M albork, Elbląg, From bork ( D e n y s - S k u p i e ń - s k a 1997, K o s t r z e w a 1991). Łodzianie w strefie nadm orskiej (choć nie licznie) p o siad ają rów nież działki letniskowe, gdzie najczęściej realizują w ypo czynek letni, ale rów nież i św iąteczny (L a t o s i ń s k a 1997b).
Region górski cieszył się m niejszym pow odzeniem w śród łodzian niż om a wiany w cześniej region nadm orski. T)bszary recepcji na obszarach górskich zw iązane s ą głów nie z Tatram i, Pieninam i, Beskidem Sądeckim , Beskidem Śląs kim i Żyw ieckim , natom iast w m niejszym stopniu z Sudetami oraz jeszcze m niejszym z B ieszczadam i. Jako najliczniej odw iedzane m iejscow ości m ożna w ym ienić: Zakopane, Bukowinę Tatrzańską, M uszynę oraz Szklarską Porębę i K arpacz - ośrodki wypoczynku zim owego, sportów zim owych. M im o nieza przeczalnych w alorów turystycznych w szystkich obszarów górskich szczególnie preferow anym obszarem przez łodzian są Tatry, co wynika najpraw dopodobniej z przyzw yczajeń wypoczynkow ych oraz dobrej dostępności kom unikacyjnej, dobrego zagospodarow ania turystycznego, m ody turystycznej itd. Łodzianie realizow ali w regionach górskich od 20,5% w yjazdów pracow ników wyższych uczelni do 15% w yjazdów m ieszkańców osiedla R adogoszcz Zachód. M iejsco wości i regiony najczęściej odw iedzane przez w ycieczki pokryw ają się z w y znaczonym i regionam i wypoczynku urlopowego. Dla nielicznych łodzian posia dających działki letniskow e w m iejscow ościach górskich je s t to rów nież region wypoczynku w eekendow ego i św iątecznego.
O bszary pojezierne cieszyły się najm niejszym pow odzeniem w śród łodzian. O dw iedzane m iejscow ości są bardzo rozproszone na terenach Pojezierzy: Draw skiego, w Borach T ucholskich, na Pojezierzu Iławskim , Olsztyńskim , Suw al skim. Jak w ynika z przeprow adzonych badań, w alory turystyczne obszarów pojeziernych nie s ą znane bądź nie są doceniane przez ogół m ieszkańców Łodzi, gdyż w regionie pojezierzy zrealizow ano najm niej w yjazdów urlopow o-w
aka-cyjnych. Jest to uw arunkow ane m.in. nierów nom iernym (pom ijając W ielkie Je ziora M azurskie), w ręcz słabym zagospodarow aniem turystycznym , ja k rów nież słabą dostępn ością kom unikacyjną. Zaskakująco m ała je s t w regionie pojezie rzy, z w yjątkiem regionu kościerzyńsko-kartuskiego oraz Pojezierzy B rodnic kiego i O lsztyńskiego, frekw encja w ycieczek krajoznaw czych ( D e n y s - -S k u p i e ń s k a 1997, K o s t r z e w a 1991). W obszarach leśnych Polski północnej i środkow o-zachodnicj oraz w niew ielkim stopniu Polski w schodniej, czyli w Puszczy N oteckiej, Rzepińskiej, G oleniow skiej, Borach Tucholskich oraz Puszczcy B iałow ieskiej i Knyszyńskiej (rys. 3) łodzianie chętnie przebyw a li na grzybobraniach (W i I u ś 1991). Region pojezierzy to rów nież obszar w y poczynku urlopow ego dla wędkarzy, szczególnie woj. suwalskie, olsztyńskie, bydgoskie, koszalińskie, gorzow skie ( L e w a n d o s k i 1993).
Za tzw. „inne regiony” Polski uznano w pracy obszary: N izinę W ielko polską, N izinę Śląską, N izinę M azowiecką, N izinę Podlaską, W yżynę Lubelską, Roztocze, W yżynę M ałopolską oraz Jurę K rakow sko-C zęstochow ską. W w ięk szości s ą to obszary o dużej i niewielkiej przydatności dla wypoczynku oraz nieprzydatne. Pomimo m niejszej atrakcyjności niż regiony nadm orskie, górskie czy pojezierne w yjazdy w tzw. „inne regiony” stanow iły często najw iększy od setek - od 20,9% w yjazdów m ieszkańców osiedla Stare C hojny do 30,6% w y jazd ó w m ieszkańców osiedla R adogoszcz Zachód. N ajintensyw niej w ykorzysty wanym obszarem wypoczynku był region łódzki z w yraźnie zakreślonym ob szarem strefy podmiejskiej Lodzi (Grotniki, Sokolniki, Rosanów, Swędów), Z bior nika Sulejow skiego i obszarów nadpilicznych (Inow łódz, Spała, Borki, Sm ar dzew ice, Sulejów ) oraz Zbiornika Jeziorsko i obszarów nadw arciańskich (K się że M łyny, Kościanki, Miłkowice, Pęczniew, Jeziorsko). Region łódzki pod w zglę dem przydatności do w ypoczynku w prow adzonych w aloryzacjach i rankingach określany je s t m ianem „nieatrakcyjny” (W y r z y k o w s k i 1986) lub „nieko rzystny” (Alias środowiska geograficznego Polski, 1994, tabl. 66), co nie ozna cza jed n ak , ja k w ykazały badania, że jeg o eksploatacja turystyczna je s t ogra niczona. O bszar w yznaczony od zachodu rzeką W artą i Zbiornikiem Jeziorsko, od południow ego w schodu rzeką P ilicą i Zbiornikiem Sulejowskim , a od pół nocy kraw ędzią W yżyny Łódzkiej - nazyw any um ownie Polską Ś rodkow ą - od daw na stanow i zaplecze rekreacyjne dla m ieszkańców Łodzi ( L i s z e w s k i 1987, M a t c z a k 1981, 1985) ze względu na walory środow iska naturalnego obszarów nadw arciańskich i nadpilicznych. Nie odnotow ano natom iast w ięk szego zainteresow ania atrakcyjnym i dla wypoczynku regionam i: W yżyny Lubel skiej, Roztocza, G ór Św iętokrzyskich i Juty K rakow sko-C zęstochow skiej. Re giony te są natom iast obszarem penetracji krajoznaw czej łodzian ( D e n y s - - S k u p i e ń s k a 1997, K o s t r z e w a 1991). W yjazdy do K rakow a, O św ię cim ia, Pieskowej Skały, Ojcow a, W ieliczki, K azim ierza Dolnego, Puław, N ałę czowa, C zarnolasu, jaskini Raj, C hęcin, K ielc to trasy w ycieczek często uczęsz czanych przez m łodzież szkolną. W regionie Polski Środkowej realizow ane są
Rys. 3. K oncentracja wyjazdów na grzybobrania i wypraw wędkarskich; a - tereny wypraw węd karskich mieszkańców aglomeracji łódzkiej w okresie wakacyjnym ( L e w a n d o s k i 1993), b - tereny wypraw wędkarskich mieszkańców aglomeracji łódzkiej w okresie weekendowym (L e w a n d o s k i 1993), c - wyjazdy na grzybobrania pracowników łódzkich zakładów pracy
(W i l u ś 1991)
Dessin 3. La concentration des départs des amateurs des champignons et de la pêche: a - les ter rains de la pêche à la ligne des habitants de l’agglomération de Łódź pendant les vacances (L e - w a n d o s k i 1993); b - les terrains de la pêche à la ligne des habitants de l’agglomération de Łódź pendant les week-ends ( L e w a n d o s k i 1993); c - les départs des travailleurs des étab
lissem ents et des entreprises de Łódź pour la cueillette des champignons (W i 1 u ś 1991)
rów nież w ycieczki jednod niow e w najbliższe okolice Łodzi oraz do W arszawy, A rkadii, N ieborow a, Żelazowej W oli, W alewic, N iepokalanow a, Płocka, T oru nia, G olubia D obrzynia, Ciechanow a, oraz w części zachodniej i północno-za chodniej do Kruszwicy, Strzelna, Gniezna, Poznania, Rogalina, Biskupina,
Gołu-chow a, Kalisza. O bszary nadw arciańskie, nadpiliczne oraz woj. konińskiego i w łocław skiego to tereny wyjazdów w ędkarskich w eekendow ych i urlopowych. Strefa podm iejska Łodzi oraz obszar Polski Środkowej stanowi strefę najinten syw niejszych w yjazdów w eekendow ych i letniskowych łodzian, a szczególnie w prom ieniu do 24 km od Łodzi, w której realizow anych je st aż 82,7% w szyst kich w yjazdów wypoczynkow ych łodzian, strefa od 24 do 33 km skupiająca 12,4% ruchu w ypoczynkow ego oraz strefa 5 0 -6 0 km, o atrakcyjności której d ecydują w alory rzek W arty i Pilicy. Zauw aża się rów nież istotne zależności pom iędzy m iejscem zam ieszkania w Łodzi a strefą wypoczynku weekendow ego czy letniskow ego, a m ianow icie najczęściej odw iedzane są m iejscow ości poło żone po tej samej stronie Łodzi, w której znajduje się m iejsce stałego zam iesz kania. Pozw ala to unikać przem ieszczania się przez m iasto. M ieszkańcy Bałut i Polesia p referują region zachodni i północny, W idzew a - w schodni, G órnej - południow y. M ieszkańcy centralnie położonego Śródm ieścia preferują kierunek północno-w schodni i południow y ze względu na d ob rą dostępność kom unika cyjną (M a t c z a k 1994). Lasy w ojew ództw a piotrkow skiego (lasy spalskie) i sieradzkiego (lasy doliny W arty, okolic W ielunia, W idawy i Sieradza) były i są obszarem skupiającym praw ie połowę w yjazdów łodzian na grzybobrania. Poza wym ienionym i w Polsce Środkowej duże znaczenie m ają dla m iłośników grzy bobrania lasy w ojew ództw : w łocław skiego, płockiego, konińskiego, kaliskiego, kieleckiego.
Podróże zagraniczne cieszyły się najw iększą popularnością w śród pracow ni ków w yższych uczelni (w szczególności pracow ników naukow o-dydaktycz nych), stanow iąc 15,4% zrealizow anych wyjazdów. Podczas w yjazdów odw ie dzano najczęściej i najliczniej kraje i wyspy europejskie: Francję, Włochy (m.in. Sycylię), H iszpanię, Belgię, H olandię, W ielką Brytanię, Austrię, M altę, Szw aj carię oraz mniej licznie kraje pozaeuropejskie: Izrael, Egipt, A ustralię, Kanadę, USA, Brazylię, M eksyk. Głównym motywem podróży zagranicznych była chęć poznania stolic krajów europejskich oraz pobyt wypoczynkow y w basenie M o rza Śródziem nego ja k rów nież w w ysokich górach (Alpy), w celu upraw iania turystyki kw alifikow anej (narciarstw o, turystyka piesza górska). Dla porów na nia, w końcu lat osiem dziesiątych w yjazdy zagraniczne organizow ane przez łódzkie biura podróży kierow ały się do krajów europejskich w 97,85% w yjaz dów zagranicznych, w tym najliczniej do krajów Europy środkow ej, w schod niej i śródziem nom orskiej (M a t c z a k 1994, R o g a l s k i 1995). O becnie zostały w ykreow ane now e kierunki, do których niew ątpliw ie - oprócz ciepłych krajów europejskich basenu M orza Śródziem nego - dołączyły kraje afrykańskie (Tunezja, M aroko, Egipt), Turcja, G recja oraz W yspy Kanaryjskie. D użą popu larnością cieszą się nadal w ycieczki do stolic krajów europejskich: Paryża, Pra gi, B udapesztu, W iednia.
W celu podsum ow ania wyboru przestrzeni urlopow o-w akacyjnej posłużono się m etodą koncentracji. K orzystający w 1994 r z w yjazdów urlopow o-w
aka-cyjnych łodzianie wypoczyw ali w m iejscow ościach rozproszonych na terenie całego kraju. W spółczynnik koncentracji kształtujący się wśród badanych grup na poziom ie od 0,66 do 0,41 w skazuje na średni poziom koncentracji, czyli dość znaczne rozproszenie w ypoczyw ających w przestrzeni. N ajw iększa koncentracja w ypoczyw ających zaznacza się na terenie 12 wojew ództw: czterech nadm or skich (gdańskiego, słupskiego, koszalińskiego, szczecińskiego), trzech górskicli (now osądeckiego, jeleniogórskiego, bielskiego) oraz pięciu Polski Środkowej - łódzkiego, piotrkow skiego, sieradzkiego, konińskiego oraz w łocław skiego. W y jazd y łodzian do m iejscow ości obszarów pojeziernych w ykazują duże rozpro szenie. N ajliczniej odw iedzane w tej strefie są: suw alskie, elbląskie (m iejsco wości na M ierzei W iślanej), olsztyńskie i bydgoskie.
W ypoczynek urlopow y to rów nież okazja do penetracji najbliższych okolic m iejsca wypoczynku. M ożna zauważyć, że im dalej od Łodzi, od terenów zna nych, w zrasta aktyw ność poznaw cza urlopowicza. Przy okazji pobytu w m iejs cow ościach w ypoczynkow ych odw iedzano miejscowości sąsiednie bądź znajdu ją c e się na trasie przejazdu, zajm ujące często m iejsce szczególne na m apie tu rystycznej kraju, także o znaczeniu m iędzynarodow ym . W ybrane m iejscow ości czy regiony odgryw ają różnorodną rolę w ruchu turystycznym , będąc dla je d nych p rzestrzenią eksploracji, dla innych zaś penetracji, asym ilacji, kolonizacji czy naw et urbanizacji, co - ja k podaje S. L i s z e w s k i (1995b) - wynika z pełnionych przez nie funkcji: poznawczych, poznaw czo-w ypoczynkow ych, w ypoczynkow o-poznaw czych, w ypoczynkow ych czy w ręcz m ieszkaniow ych. W ypoczynek w obszarach Polski Środkowej oraz w pasie nadm orskim ograni cza się głów nie do pobytu w m iejscu wypoczynku i penetracji najbliższych okolic, w regionach górskich i pojeziernych łączy się z pen etracją większych terenów . M oże to w skazyw ać na różny charakter tego wypoczynku: nad morzem - bierny, w Polsce Środkowej - czynny, ale w jednym m iejscu (pobyt na dział ce, pobyt u rodziny), natom iast w górach i nad jezioram i - aktywny, czynny, poznawczy. M ożna więc m ówić o wypoczynku „punktow ym ” i „pow ierzch niow ym ” .
4. WNIOSKI
1. Porów nując wyniki badań z połowy lat osiem dziesiątych ( D z i e g i e ć , L i s z e w s k i 1985, M a t c z a k 1994) z wynikam i badań prezentowanych prac (rys. 1) m ożna pokusić się o stw ierdzenie, iż zasadnicze znaczenie w prze strzeni turystycznej łodzian posiada nadal przestrzeń o zasięgu krajow ym . Porów nanie obszarów koncentracji pozw ala zauważyć, iż w ykrystalizow ały się regio ny wypoczynku krajow ego, które na mapie kraju pozostają niezm ienne od kilkunastu lat, różny je s t natom iast stopień natężenia badanego zjaw iska. N a j
większe znaczenie wypoczynkow e dla łodzian mają: region nadm orski, region Polski Środkowej oraz górski z w yraźnie dom inującym w ojew ództw em now osą deckim (rys. 1).
2. Badania prow adzone w połow ie lat dziew ięćdziesiątych w skazują na stale rosnące znaczenie strefy podm iejskiej (szczególnie w zakresie wypoczynku w eekendow ego) i regionu Polski Środkowej traktow anego jak o zaplecze w ypo czynkow e (w yjazdy urlopow e i w eekendow e) łodzian. Dla niektórych je s t to j e dyny region w ypoczynku, dla innych zaś kolejnego wyjazdu turystycznego po uprzednim wypoczynku nad m orzem czy w górach. N ależy podkreślić rosnącą rolę najatrakcyjniejszych obszarów regionu łódzkiego jak o przestrzeni turys tycznej łodzian, zw łaszcza doliny W arty i zbiornika Jeziorsko, doliny Pilicy i Zalew u Sulejow skiego oraz północnej części W yżyny Łódzkiej.
3. W zakresie w yjazdów w ycieczkow ych od lat pozostaje w yznaczony przez odw iedzane m iejscow ości szlak przebiegający z północy na południc od G dań ska po Zakopane. Łodzianie na ogół nie znają obszaru Polski północno-w schod niej i w schodniej oraz północno-zachodniej i zachodniej. Region Dolnego Śląs ka, Ziemi Lubuskiej, Podlasia i Polesia nadal pozostają „białym i plam am i” dla m ieszkańców Lodzi (rys. 2).
4. N ajw iększe zm iany zachodzą w zakresie w yjazdów zagranicznych za rów no w ypoczynkow ych, ja k i wycieczkow ych. Ze względu na zniesienie ogra niczeń paszportow ych kraje odległe stają się coraz bardziej dostępne. Z m ieniają się kierunki w yjazdów zagranicznych, kreow ane dziś głów nie przez biura turys tyczne, a nie ja k to było daw niej, przez zakłady pracy i FW P (M i ą z e k - K a j k o w s k a 1988). W propozycji biur podróży, poza o fertą krajow ą i stan dardow ą zagraniczną, zn a jd u ją się najdalsze zakątki świata. To co kiedyś było m arzeniem , staje się rzeczyw istością. W związku z łatw iejszą dostępnością kra jó w położonych nad ciepłym morzem w ydłuża się sezon turystyczny łodzian
trw ający od m aja do października.
5. Z decydow anie od początku lat dziew ięćdziesiątych zm ienia się organi zator w yjazdów turystycznych. M iejsce zakładu pracy, szkoły, organizacji zajęły biura turystyczne oraz indyw idualna organizacja wyjazdów. W Lodzi są to w w iększości biura pośredniczące w sprzedaży oferty wykreowanej przez tour- operatorów .
6. Przestrzeń turystyczna nie je s t dostępna w jednakow ym zakresie dla każ dego człow ieka. N a w ybór przestrzeni turystycznej ma w pływ zespól czynników dem ograficznych, społeczno-zaw odow ych, ekonom icznych oraz geograficznych i trudno jednoznacznie określić, który z nich je s t czynnikiem dom inującym . Do tyczy to zarów no analizy wyboru jednostki, ja k i wydzielonej grupy czy całej badanej populacji. Równie istotny - a niejednokrotnie decydujący - w pływ na w ybór przestrzeni w ypoczynkow ej ma czynnik osobow ościow y. Jego specyfika i charakter uniem ożliw iają jeg o analizę w ujęciu geograficznym . Zdaniem au torki najw iększy w pływ na zachow ania przestrzenne m ają czynniki określone
m ianem społeczno-zaw odow ych, a szczególnie w ykształcenie, bowiem można w ykazać ścisłą zależność pom iędzy poziom em w ykształcenia, w skaźnikiem ak tywności turystycznej, preferencjam i w zakresie m iejsc w ypoczynku oraz po ziom em zaspokojenia potrzeb w ypoczynkowych, lin w yższe w ykształcenie tym sw obodniejszy w ybór przestrzeni turystycznej. Druga grupa czynników m ają cych duży w pływ na w ybór przestrzeni to kondycja finansow a oraz poziom zam ożności. Jako trzecią grupę czynników należy wym ienić czynniki geogra ficzne, czyli m iejsce zam ieszkania i pochodzenia oraz m iejsce lokalizacji posia danej działki letniskowej czy ogródka działkow ego. N ajw ięcej trudności spra w ia jednoznaczne określenie zw iązków i zależności pom iędzy cecham i dem o graficznym i a wyborem przestrzeni turystycznej (L a t o s i ń s k a 1997b).
PIŚM IENNICTW O
Atlas środowiska geograficznego Polski, 1994, PAN, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagos
podarowania, Warszawa, tabl. 66.
B a I c e r a k A., 1996, Turystyka i wypoczynek nauczycieli zgierskich szkól podstawowych
i średnich, maszynopis pracy magisterskiej, K atedra Geografii Miast i Turyzmu UL, Łódź.
B a r t k o w s k i T., 1974, Zastosowanie geografii fizycznej, W arszawa-Poznań.
B e d n a r s k a D., 1978, Miejsca wypoczynku nauczycieli szkól średnich dzielnicy Łódż-W idzew
w roku 1977, maszynopis pracy dyplomowej wykonanej na Podyplomowym Studium Tu
rystyki przy Instytucie Geografii Ekonomicznej i Organizacji Przestrzeni UŁ, Katedra Geo grafii Miast i Turyzmu UL, Łódź.
B e r e z o w s k i S., 1969, Struktura przestrzenna gospodarki narodowej Polski, Warszawa. B r e c ł a w i k K , 1988, Turystyka w system owej koncepcji potrzeb, „Problemy Turystyki”, nr 2. C h o j n i c k i Z., 1974, Przestrzeń społeczno-ekonom iczna Polski, „Biuletyn KPZK PAN”,
z. 84.
D e n y s - S k u p i e ń s k a K . , 1997, Funkcja poznawcza wycieczek szkolnych organizowanych
przez biuro turystyczne Panorama, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii M iast i
Turyzmu UL, Łódź.
D o m a ń s k i R., 1965, Problematyka m etodologiczna ogólnej teorii przestrzeni ekonomicznej, „Prace Geograficzne IGiPZ PAN”, nr 37.
D o m a ń s k i R., 1990, Z asady geografii społeczno-ekonomicznej, PWN, W arszaw a- Poznań. D r a m o w i c z K., 1984, Przestrzeń w geografii - wciąż now y stary problem, „ P rzeg ląd Zagra
nicznej Literatury Geograficznej”, z. 3—4.
D r z e w i e c k i M., 1983, Uwagi o zakresie pojąć: „turystyka ", „rekreacja”, „wczasy", „wypo
czynek ”, „Przegląd Geograficzny”, z. 1.
D z i e g i e ć E., L i s z e w s k i S., 1985, Wyjazdy wakacyjno-urlopowe m ieszkańców Łodzi, „Acta Universitatis Lodziensis” , Turyzm 1.
D z i e g i e ć E., 1995, Urbanizacja turystyczna terenów wiejskich w Polsce, „Turyzm”, t. 5, z. 1. D z i e w o ń s k i K., 1967a, Baza ekonomiczna i struktura funkcjonalna miast. Studium pojęć,
m etod i ich zastosowań, „Prace Geograficzne IGiPZ PAN”, nr 63.
D z i e w o ń s k i K., 1967b, Teoria regionu ekonomicznego, „Prace Geograficzne IGiPZ PAN”, nr 39.
D z i e w o ń s k i K., 1988, Teoretyczne problem y gospodarki przestrzennej, „Biuletyn KPZK PAN”, z. 138.
„D ziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, nr 65, z dnia 27 września 1990 r. G a w o r e c k i W., 1994, Turystyka, PW E, Warszawa.
G r z e s z c z a k J., 1971, Koncepcje polaryzacyjne w przestrzennym zagospodarowaniu kraju
(na przykładzie Francji), „Studia KPZK PAN”, t. 36.
G w a d e r a M., 1996, Turystyka i wypoczynek pracowników ŁZPB im. Obrońców Pokoju
„ Uniontex", maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, Łódź.
H a j n Z., S e w e r y ń s k i M., 1996, Kodeks pracy. S ta n p r a w n y z 2.02. ¡996 r., Dz.U., nr 24, poz. 110, PPU PARK, Kraków.
H u s b a n d s W. C., 1983, Tourist space a nd touristic attraction, an analysis o f the destination
choices o f European travellers, „Leisure Sciences”, vol. 5, s. 285-307.
J a ł o w i e c k i B., 1986, Społeczne funkcje i znaczenie centrum miasta, [w:] Centrum m iasta -
centrum Wrocławia, Wrocław.
J a ł o w i e c k i B., 1988, Społeczne wytwarzanie przestrzeni. Ki W, Warszawa.
K e g I e r D., 1990, Wypoczynek urlopowy rzemieślników Łodzi, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UL, Łódź.
K o ł o d z i e j c z y k M., 1997, Przedsiębiorstwo Turystyczne „Łódź" Centrum Usług Turys
tycznych ja k o organizacja turystyczna i wypoczynkowa mieszkańców Łodzi i województwa,
maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, Łódź.
K o p e r k i e w i c z A., 1980, Miejsca i fo r m y wypoczynku wakacyjnego nauczycieli szkół
podstawow ych zatrudnionych na terenie Łodzi i woj. piotrkowskiego w roku 1979, maszyno
pis pracy dyplomowej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UL, Lódź.
K o s t r z e w a .!., 1991, Wyjazdy wycieczkowe mieszkańców Łodzi ja k o form a wypoczynku
poznawczego, „Turyzm”, z. 2.
K r z y m o w s k a - K o s t r o w i c k a A., 1980, Terytorialny system rekreacyjny. Analiza
struktury i charakteru powiązań (studium teoretyczno-metodyczne), „Prace Geograficzne”, Uni
wersytet Warszawski, z. 138.
K r z y m o w s k a - K o s t r o w i c k a A., 1995, Zarys geoekologii rekreacji, t. 2, UW, War szawa.
L a t o s i ń s k a J„ 1997a, Przestrzeń urlopowo-wakacyjna ja ko obszar realizacji potrzeb wypo
czynkowych m ieszkańców dużego miasta. Na przykładzie grupy pracowników wyższych uczel ni Łodzi, „Turyzm” , t. 7, z. 1.
L a t o s i ń s k a J., 1997b, Przestrzeń urlopowo-wakacyjna pracowników wyższych uczelni Łodzi, maszynopis pracy doktorskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UL, Łódź.
L e s z c z y c k i S., 1972, Pojęcie czynnika przestrzeni i je g o rola we współczesnej gospodarce, [w:] Elem enty teorii planow ania przestrzennego, Warszawa.
L e w a n d o w s k i R., 1993, Wędkarstwo ja k o fo rm a turystyki kwalifikowanej mieszkańców
aglom eracji łódzkiej, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UL,
Lódź.
L i s z e w s k i S., 1987, Geneza i rozwój osadnictwa wypoczynkowego w otoczeniu Łodzi, „Acta Universitatis Lodziensis” , Turyzm, nr 3.
L i s z e w s k i S., I995a, Zróżnicowanie przestrzenne poziom u i ja ko ści warunków życia lud
ności w aglom eracjach miejskich (Program badań, pierwsze wyniki), „Acta Universitatis Lo
dziensis”, Folia geographica, nr 20, s. 207-219.
L i s z e w s k i S., 1995b, Przestrzeń turystyczna, „Turyzm”, t. 5, z. 2, s. 87-103. M a t c z a k A., 1981, Tereny wypoczynkowe w strefie podm iejskiej Łodzi, „M iasto”, nr 6. M a t c z a k A., 1985, Funkcja wypoczynkowa strefy podm iejskiej Łodzi, „Acta Universitatis Lo
dziensis”, Folia geographica, nr 5.
M a t c z a k A., 1992, Model badań ruchu turystycznego. Studium metodologiczne, „Acta Uni versitatis Lodziensis” .
M a t c z a k A., 1993, Wykorzystanie wypoczynkowe terenów zielonych miasta Łodzi, „Acta Uni versitatis Lodziensis”, Folia geographica, nr 19.
M a t c z a k A., 1994, Rola turystyki i wypoczynku w integracji i rozwoju regionu łódzkiego, [w:]
Studium wiedzy o regionie łódzkim. Wybrane problem y, ŁTN, Łódź.
M i ą z e k - K a j k o w s k a M., 1988, Struktura przestrzenna i fo r m y wypoczynku urlopowo-
-wakacyjnego i sobotnio-niedzielnego mieszkańców osiedla im. S. Batorego w Łodzi, maszy
nopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, Łódź.
M i c h a l a k A., 1998, Turystyka i wypoczynek mieszkańców osiedla „Pojezierska" w Łodzi, ma szynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, Łódź.
M i o s s e c I. M., 1977, Un modèle de l'espace touristique, „L ’Espace Géographique”, no 1. O s t r o w s k i S., 1980, Rozwój potrzeb turystyczno-wypoczynkowych społeczeństwa, „Prob
lemy Turystyki”, nr 2.
O t o k S., 1987, G eografia społeczna, PWN, Warszawa.
P a w l a k M., 1990, Wyjazdy wycieczkowe organizowane przez zakłady pracy, ja k o fo rm a w y
poczynku mieszkańców, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu
UŁ, Łódź.
P r z e c ł a w s k i K., 1994, Turystyka a świat współczesny, UW, Warszawa. R o g a l e w s k i O., 1977, Zagospodarowanie turystyczne, WSiP, Warszawa.
R o g a l s k i W., 1995, Weryfikacja zagranicznej oferty turystycznej P T „G rand T our" w sezo
nie letnim 1994 roku przez mieszkańców Łodzi, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra
Geografii M iast i Turyzmu UŁ, Łódź.
S a I t a r s k a M., 1991, Wyjazdy zagraniczne mieszkańców Łodzi w 1990 roku, maszynopis pracy magisterskiej, K atedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, Łódź.
S i b e r a W., 1977, O rganizacja przestrzenna wypoczynku i turystyki pracowników ZPP. im.
M. Buczka „ Z enit" w Łodzi, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Tu
ryzmu UL, Łódź.
S t a c h o w s k i 1993, O pojm owaniu przestrzeni w geografii turyzmu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Geografia XXIV, Toruń, s. 172.
S t a I s k i M., 1984, Użytkowanie ziem i w turystyce, „Przegląd Zagranicznej Literatury Geo graficznej”, z. 2, s. 139-148.
S z c z e g i e l s k a M., 1980, Zagospodarowanie czasu wolnego ZPD z „ O lim pia" w Łodzi, ma szynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, Łódź.
S z y m a ń s k a A., 1995, Model turystyki i wypoczynku mieszkańców osiedla Radogoszcz
Zachód w Łodzi, praca magisterska wykonana w Katedrze Geografii Miast i Turyzmu UL,
Łódź.
Turystyka w 1994 r., 1995, GUS, Warszawa.
W a l b o r s k a E., 1995, Turystyka i wypoczynek uczniów X X V Liceum Ogólnokształcącego
w Łodzi, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ, Łódź.
W a I 1 i s A., 1983, Przestrzeń ja k o wartość. Księga pam iątkow a Profesora J. C halasińskiego, Wrocław.
W a 11 i s A., 1990, Socjologia przestrzeni, N iezależna Oficyna W ydawnicza, Warszawa.
W a I m s 1 e y D. J., L e w i s G. J., 1997, Geografia człowieka. Podejścia behawioralne, PWN, Warszawa.
W a r s z y ń s k a .1 a c k o w s k i A., 1978, Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa. W a r s z y ń s k a .1., 1986, Problemy badawcze geografii turyzmu, „Folia Geographica”, ser.
Geographica Oeconomica, vol. 19, s. 59-63.
W a w r z y n i a k S., 1988, Wypoczynek wcikacyjno-urlopowy w Polsce. Współczesne tendencje
w świetle badań wykorzystania bazy noclegowej, „Problemy Turystyki”, nr 3.
W i 1 u ś R., 1991, Wyjazdy na grzybobrania, ja k o fo rm a wypoczynku mieszkańców miast.
P rzykład Łodzi, „Turyzm”, t. 1, z. 1.
W i n i a r s k i R., 1988, Motywacje turystyczne: struktura i społeczne uwarunkowania, „Prob lemy Turystyki” , nr, 2.
W o j c i e c h o w s k i K. U., 1986, Problem y percepcji i oceny estetycznej krajobrazu, UMCS, Lublin.
W y r z y k o w s k i J., 1986, Geograficzne uwarunkowania rozwoju urlopowej turystyki
wypoczynkowej w Polsce, „Acta Universitatis W ratishwiensis”, Studia Geograficzne XLIV.
Z a w a d z k i M., 1990, Uczestnictwo ludności Polski w wyjazdach urlopowo-wakacyjnych, „Biuletyn Informacyjny”, nr 4, s. 4-14.
Z d e b s k i .1., 1996, Elem enty psychologii turystyki, [w:] Pilotaż wycieczek zagranicznych, Ku rek Z. (red.), PUS „M entor”, Kraków.
Z m y s ł o w s k a E., 1994, Turystyka i wypoczynek mieszkańców osiedla Stare Chojny w Łodzi, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Miast i Turyzmu UL, Łódź.
Dr Jolanta Latosińska Wpłynęło:
Katedra Geografii Miast i Turyzmu 18 września 1998 r.
Uniwersytet Łódzki al. Kościuszki 21 9 0-418 Łódź
RÉSUMÉ
Depuis quelques années, ce sont les recherches sur l’espace touristique qui constituent un des courants des intérêts de la géographie du tourisme. Dans le travail présenté l’espace touristique est identifié avec localités et les terrains touristiques en dehors des localités où l’on est installé à de meure, tracés pendant les départs touristiques de congé, de vacances, de week-ends et d ’cxcursion. Au cas des habitants d ’une grande agglomération, où les conditions de vie et de travail sont toujours difficiles et incom modes, le repos loin de la maison est non seulement utile, mais avant tout indispensable.
Vu le manque des donnés illustrant le problème du repos et des préférences spatiales des habitants de Łódź sur une échelle de la ville, en analysant l’espace touristique au milieu des années quatre-vingt-dix, on s ’est servi de recherches partielles de A. S z y m a ń s k a (1995), A. Z m y s ł o w s k a (1994) et J. L a t o s i ń s k a (1997b), faites parmi les habitants de deux cités résidentielles Radogoszcz Zachód et Stare Chojny et les travailleurs des écoles supérieures de Łódź. Dans le centre géographique de Łódź, la tradition des recherches sur le repos des habitants de la ville remonte à la fin des années soixante-dix. Depuis ce temps ont paru plus de dix travaux théoriques et applicables enferm ant l’analyse de la disposition spatiale, essentielle pour le sujet abordé, les régions de la concentration des lieux du repos de congé annuel, de week-end ou d ’excursion des habitants de Łódź selon les groupes sociaux, professionnels et des habitants des cités résidentielles, ainsi que les directions préférées des départs de repos et d ’instrucion proposées par les agences touristiques à Łódź.
En analysant l’espace touristique des habitants de Łódź, on peut rem arquer que ceux-ci suivent les chem ins battus. En comparant les résultats des recherches de la deuxièm e moitié des années quatre-vingts ( D z i e g i e ć , L i s z e w s k i 1985) avec ceux des travaux présentés on est tenté de constater que l’espace touristique à l’étendue du pays a de l’importance pour les habitants de Łódź. Quelques régions de repos, qui se sont cristallisées, restent inchangées depuis plusieurs années sur la carte du pays, change seulement le degré de l’intensification du phénomène analysé. Les habitants de Łódź préfèrent se reposer au bord de la mer Baltique (y passant le congé et les vacances), dans la région de la Pologne Centrale (le repos de congé et de week-end, aux endroits où l’on pêche et cueille les champignons) et les régions montagneuses avec les terrains de ski (le repos de congé et de vacances). La voïvodie de Nowy Sącz y joue le rôle dominant. La région de lacs et les voyages à l’étranger (de 15 à 6,4% des départs dans les groupes examinés) ne sont pas très populaires parmi les habitants de Łódź.
Les recherches faites dans la moitié des années quatre-vingt-dix dém ontrent l’importance croissante toujours de la zone suburbaine (surtout pour le repos de week-end) et de la région de la Pologne Centrale, traitée comm e le terrain facilement accessible avec la vallée de Warta, le bassin de Jeziorsko, la vallée de Pilica, la subm ersion de Sulejów et la partie nord du plateau de Łódź. Pour les uns c ’est la région unique de repos, pour les autres - du départ successif après les vacan ces passées au bord de la mer, à la montagne ou à l’étranger.
Q uant aux départs d ’excursion, depuis longtemps reste le même itinéraire, tracé par les loc- lités visitées, parcourant du Nord vers le Midi de Gdańsk à Zakopane. Les habitants de Łódź ne connaissent pas la Pologne nord-est et est, la Pologne nord-ouest et ouest (ces terrains constituent des taches blanches sur la carte chorographique).
Les départs à l’étranger, ainsi ceux de repos que ceux d ’excursion subissent des changements considérables. Les passeports étant accessibles, on peut aller où l’on veut. Les directions des départs changent. Ce sont les agences touristiques qui s ’en occupent. L ’accessibilité des pays situés aux bords des mers chaudes prolongent la saison touristique des habitants de Łódz, qui dure du mois de mai ju sq u ’au mois d ’octobre. Dès le commencement des années quatre-vingt-dix change l’organisateur des départs touristiques. Ce sont les agences touristiques qui ont remplacé les responsables agissant dans les établisse - ments, les écoles, les organisations et le Fonds de Vacances des Salariés (à Łódź elles servent d ’intermédiaire en vente des offres élaborées par les opérateurs). L ’organisation des départs individuels est aussi possible.
L ’espace touristique n ’est pas accessible à tout le monde au même degrée. Le choix de celui- ci est inlluencé par l’ensem ble de facteurs démographiques, socio-professionnels, économiques et géographiques. Il est difficile de dire d ’une façon équivalente lesquels d ’entre eux sont dom i nants. Selon l’auteur, ce sont les facteurs socio-professionnels (avant tout l’instruction), écono miques (la condition financière et le niveau de l’aisance), géographiques (le lieu d ’habitation, la possession d ’une parcelle de terre) qui ont la plus grande influence sur les comportem ents spa tiaux. La détermination des liaisons et des dépendances entre les traits démographiques et le choix de l’espace touristique occasionne le plus de difficultés. Aussi principale et souvent décisive est l’influence du facteur personnel sur le choix de l’espace touristique.
Traduit p a r Lucjan Kowalski
SUMMARY
For several years one o f the main problems in the geography o f tourism has been research into the tourist space. In this article the tourist space is identified as tourist places and areas outside the place o f perm anent residence, marked during holiday, weekend and excursion trips. In the case o f the inhabitants o f a large agglomeration where living and working conditions have always been difficult, one can speak not only about the need but even about the necessity to rest outside the place o f perm anent residence.
Due to the lack o f information illustrating the phenomenon o f recreation and spatial preferen ces o f Lodz inhabitants, in the analysis o f their tourist space in mid 1990s, results o f the research carried out by A. S z y m a n s k a (1995), E. Z m y s l o w s k a (1994) and J. L a t o - s i n s k a (1997b) were used. Their research concerned the inhabitants o f housing estates o f Ra- dogoszcz W est and Old Chojny, as well as university employees. In the Lodz geographical centre the tradition o f research into the recreation o f Lodz inhabitants dates back to the 1970s. Since then several theoretical and applied analyses o f spatial distribution have been made, as well as a des cription o f the regions o f holiday, weekend and excursion recreation according to social,
