[137]
Maria Marszałkowska*
POWSTAWANIE OBSZARU METROPOLITALNEGO.
PRZYKŁAD BYDGOSZCZY I TORUNIA
1. WSTĉP
Rozpatrując procesy społeczno-ekonomiczne zachodzące w przestrzeni, poszukujemy ich mechanizmu sprawczego, a precyzyjniej – staramy siĊ ustaliü, jakie czynniki, czy teĪ ich splot, spowodowały, Īe region znalazł siĊ na okre-Ğlonej trajektorii rozwoju. UwzglĊdniü trzeba m.in. zmiany znaczenia czynników rozwoju w czasie oraz rodzajów i sposobu przepływów strumieni istotnych dla dynamicznego rozwoju. UwagĊ przyciąga proces „glokalizacji” podkreĞlający „komplementarnoĞü i równoczesnoĞü rozwijającego siĊ procesu globalizacji i rosnącego znaczenia rozwoju lokalnego” (J e w t u c h o w i c z 2005, s. 37). Obecnie tworzą siĊ nowe łaĔcuchy relacji przybierające formĊ sieci, przy czym wĊzłami w globalnej sieci są metropolie i duĪe miasta ze swoimi przewagami konkurencyjnymi. Zachodzące zmiany są immanentną cechą rozwoju. Na przy-kładzie Bydgoszczy i Torunia przeĞledzono próbĊ wpisania siĊ miast i regionów w zachodzące procesy przemian.
2. WARUNKI ZEWNĉTRZNE ZMUSZAJĄ DO WSPÓŁPRACY
Bydgoszcz i ToruĔ są połoĪone prawie centralnie w województwie kuja-wsko-pomorskim. LeĪą po przeciwnych stronach Wisły w odległoĞci 45 km od siebie, Bydgoszcz po lewej, a ToruĔ po prawej stronie rzeki, szeroko do niej zwrócony. Oba miasta o długiej historii; Bydgoszcz posiada prawa miejskie 664 lat, ToruĔ 777 lat. Odmienne ich losy i historia sprawiły, Īe niegdyĞ bogaty, hanzeatycki ToruĔ tracił swoją pozycjĊ i moĪliwoĞci rozwoju. Natomiast Byd-goszcz w XIX w. pod rządami pruskimi została stolicą jednej z dwóch rejencji
*
Dr, adiunkt na Wydziale Społeczno-Ekonomicznym w WyĪszej Szkole Gospodarki w Bydgoszczy.
Wielkiego KsiĊstwa PoznaĔskiego, zaczĊła dynamicznie rozwijaü siĊ i industria-lizowaü. Wówczas ToruĔ, jako pruska nadgraniczna twierdza wojskowa I klasy, zaliczana do najwiĊkszych w Europie, z 15 wielkimi fortami i prawie 200 budowlami fortecznymi, rozwijał siĊ wolniej. Po odzyskaniu niepodległoĞci, przez cały okres miĊdzywojenny ToruĔ był stolicą województwa pomorskiego, a Bydgoszcz została najwiĊkszym w przedwojennej Polsce miastem powiato-wym. Po II wojnie Ğwiatowej stolicĊ województwa ulokowano w Bydgoszczy. MieszczaĔski ToruĔ tracił wiele funkcji; do Bydgoszczy przenoszono urzĊdy, instytucje i media, tam teĪ koncentrowały siĊ nakłady inwestycyjne. W latach 1975–1998 Bydgoszcz i ToruĔ były stolicami sąsiadujących województw, od 1999 r. w Bydgoszczy znajduje siĊ siedziba UrzĊdu Wojewódzkiego, w Toruniu UrzĊdu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego.
Nowe województwa, w obliczu niedalekiej perspektywy włączenia do UE i szerszego korzystania z funduszy europejskich, przygotowywały swoje drogi rozwoju. W dyskusji toczącej siĊ wokół Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju (K o ł o d z i e j s k i 1998, s. 93) i polityki regionalnej paĔstwa do 2012 r. podnoszono potrzebĊ zróĪnicowanego podejĞcia do regio-nów, w obliczu koniecznoĞci zwiĊkszenia konkurencyjnoĞci gospodarki Polski. CzĊĞü regionów (K l a s i k 2001, s. 103), w których istniały warunki i moĪli-woĞci kształtowania ekspansywnych, innowacyjnych struktur regionalnych mia-ła zostaü objĊta polityką prokonkurencyjną. W tej grupie waĪną rolĊ miały odegraü aglomeracje miejskie, wzmacniając swoją konkurencyjnoĞü poprzez: rozwój funkcji metropolitalnych o znaczeniu i zasiĊgu miĊdzynarodowym oraz regionalne systemy innowacyjne. W stosunku do pozostałych regionów prowa-dzona polityka miała zapobiegaü ich marginalizacji, a proponowana pomoc paĔ-stwa powinna zostaü ograniczona do przebudowy kryzysogennych i tradycyj-nych struktur gospodarczych, wsparcia przekształceĔ sektora rolnego i obszarów wiejskich oraz restrukturyzacji bazy ekonomicznej małych i Ğrednich miast. W grupie tej znalazło siĊ województwo kujawsko-pomorskie (obok podlaskiego, lubelskiego, lubuskiego, opolskiego, podkarpackiego, ĞwiĊtokrzyskiego i war-miĔsko-mazurskiego).
Rysujące siĊ powaĪne zagroĪenie marginalizacją doprowadziło do mobiliza-cji społeczno-politycznej władz regionalnych województwa kujawsko-pomor-skiego na rzecz niezbĊdnych działaĔ, by znaleĨü siĊ w grupie województw objĊtych polityką prokonkurencyjną. Celem było doprowadzenie do „wpisania” aglomeracji bydgosko-toruĔskiej jako obszaru metropolitalnego, co dawało szanse na objĊcie tego województwa polityką prokonkurencyjną.
Szczególną rolĊ musiały odegraü konkurujące miĊdzy sobą samorządy Byd-goszczy i Torunia, które pomimo powszechnie znanych wzajemnych animozji, stanĊły wobec koniecznoĞci odpowiedzi na ostro rysujące siĊ problemy i py-tania:
– czy współdziałaü jako aglomeracje autonomiczne i poszukiwaü moĪli-woĞci zwiĊkszenia konkurencyjnoĞci w efektach synergii,
– czy alternatywnie – dąĪyü do integracji, tworząc układ bipolarny (K u -d ł a c z, M a r k o w s k i 2001, s. 413–430, Z i o ł o 2003), który wymaga konie-cznoĞci partycypacji obu aglomeracji w kosztach przebudowy układu i zmianach w obszarze oĞrodków przenoszenia bipolaryzacji,
– czy integracja przez łączenie jest uzasadniona i konieczna, jeĞli poszukuje siĊ moĪliwoĞci wykreowania oĞrodków o funkcjach ponadnarodowych, przecieĪ taki układ rzadko wykształca siĊ samoistnie; musi powstaü inicjatywa, wykorzy-stująca szanse rozwoju tkwiące zarówno w czynnikach wewnĊtrznych, jak i oto-czeniu poparta rachunkiem ekonomicznym; niezbĊdna jest wiĊc analiza efekty-wnoĞci podejmowanych działaĔ oraz system ich monitorowania,
– czy istnieje ĞwiadomoĞü, Īe w rozpoczĊtym procesie integracji działa sy-stem, który cechuje brak moĪliwoĞci cofania, a co najmniej, powaĪne trudnoĞci i ograniczenia w wycofaniu siĊ z tej drogi,
– czy oprócz barier ekonomicznych, społecznych, technicznych i ekologicz-nych uwzglĊdniono bariery mentalne, bowiem powszechnie znane są wzajemne niechĊci wystĊpujące miĊdzy miastami i chociaĪ racjonalnie trudno je czĊsto wyjaĞniü, stanowią one bariery integracji o niemałej sile; mogą one wypaczaü faktycznie istniejący obraz barier o charakterze materialnym i są czĊsto trudniej-sze do pokonania od innych barier.
PodjĊte działania na płaszczyĨnie głównie politycznej i społecznej oraz sa-morządowej biegły dwutorowo: pokazując zagroĪenia marginalizacją oraz szan-se na wymkniĊcie siĊ procesom marginalizacji przy współdziałaniu miast, w oparciu o potencjał tkwiący m.in. w ich cechach specyficznych, jak i w ich funkcjach komplementarnych. Szansa stała siĊ rzeczywistoĞcią, przynajmniej od strony formalnej, o czym Ğwiadczył zapis w Koncepcji przestrzennego zagospo-darowania kraju (2001, s. 10) „potencjalne bieguny rozwoju społeczno-gospo-darczego o znaczeniu europejskim (tzw. europoli) kształtują siĊ w Warszawie, TrójmieĞcie, Poznaniu i Krakowie. Do oĞrodków, które mogą potencjalnie w dłuĪszym okresie osiągnąü tĊ szansĊ w układzie konkurencji europejskiej, moĪna zaliczyü takĪe: Szczecin, Wrocław, ŁódĨ, Katowice, Lublin, Białystok, Rzeszów, a takĪe bipolarną aglomeracjĊ Bydgoszcz-ToruĔ”.
3. INTEGRACJA MIAST. POLITYKA STRATEGICZNA WOJEWÓDZTWA I OBU MIAST
Przyjmując, Īe polityka jest ujĊta w strategiach rozwoju nie tylko werbalnie, krótko scharakteryzowano zapisy o integracji miast w strategii rozwoju woje-wództwa kujawsko-pomorskiego oraz w strategiach obu miast.
W strategii rozwoju województwa kujawsko pomorskiego na lata 2007–2020 (Strategia Rozwoju Województwa... 2005) celem była „poprawa konkurencyj-noĞci regionalnej i podniesienie poziomu Īycia mieszkaĔców przy respekto-waniu zasad zrównowaĪonego rozwoju”. Jednym z trzech przyjĊtych obszarów działaĔ strategicznych było „unowoczeĞnienie struktury funkcjonalno-prze-strzennej regionu”. Generalnie, załoĪono rozwój wszystkich wĊzłów sieci osad-niczej w zakresie rozwoju funkcji obsługi mieszkaĔców. DostrzeĪono równieĪ „rolĊ oĞrodków centralnych miast Bydgoszczy i Torunia jako biegunów wzrostu, które poprzez swe funkcje oddziałują na całe otoczenie”. Zapisano dla nich „wzmacnianie funkcji o regionalnym i ponadregionalnym znaczeniu (funkcji metropolitalnych), dla zwiĊkszenia efektywnoĞci ich oddziaływania na stymulo-wanie wzrostu w otoczeniu”. W działaniu – wspieranie procesów metropolizacji Torunia i Bydgoszczy załoĪono, Īe obszar ten moĪe staü siĊ „potencjalnym europolem ĝrodkowej Europy” na co wskazuje łączny potencjał: demograficzny, ekonomiczny, naukowo-kulturalny, ujawnione predyspozycje, aspiracje i poten-cjalne korzyĞci. Z uwagi na rolĊ miast Bydgoszczy i Torunia przyjĊto przewagĊ polityki wzrostu ich konkurencyjnoĞci gospodarczej nad polityką spójnoĞci regionu. Natomiast dla gmin ich bezpoĞredniego zaplecza przyjĊto, Īe projekty w zakresie wzrostu konkurencyjnoĞci i spójnoĞci mogą byü rozpatrywane równorzĊdnie. Jak z powyĪszego wynika, w koncepcji tej przyjĊto pogląd o komplementarnoĞci procesów koncentracji rozwoju w silnym centrum i jego dyfuzji na otoczenie.
RównieĪ w dokumentach sporządzonych przez oba miasta znalazły siĊ zapisy dotyczące tworzącej siĊ metropolii. W strategii rozwoju Bydgoszczy do roku 2015 (Strategia Rozwoju Bydgoszczy 2004) misja miasta została okreĞlona nastĊpująco:„Bydgoszcz – miastem bezpiecznym, przyjaznym ludziom i Ğrodo-wisku, nowoczesną i funkcjonalną metropolią sprzyjającą rozwojowi innowa-cyjnej gospodarki, znaczącym krajowym i miĊdzynarodowym oĞrodkiem admi-nistracyjnym, naukowym, kulturalnym, sportowym i turystycznym”. W interesu-jącym nas obszarze działaĔ zapisano: „Stymulowanie rozwoju miasta jako oĞrodka metropolitalnego o znaczeniu miĊdzynarodowym, poprzez efektywne wykorzystanie i rozwój potencjałów: naukowego, kulturalnego, sportowego i tu-rystycznego oraz partnerskie współdziałanie z samorządami miasta Torunia i gmin sąsiadujących”. W strategii znalazły siĊ zapisy dotyczące kształtowania struktur funkcjonalnych aglomeracji (np. rozwój potencjału naukowego), wspól-ne starania o Ğrodki finansowe z funduszy europejskich, współdziałanie w kształtowaniu zagospodarowania przestrzennego obszarów bĊdących w zasiĊ-gu obu biezasiĊ-gunów oraz zagospodarowania obszarów doliny Wisły. Zwraca rów-nieĪ uwagĊ zapis jednego z celów strategicznych „wzmocnienie roli Bydgoszczy jako jednego z krajowych centrów usług”, w ramach którego wskazano m.in. na koniecznoĞü dąĪenia do umiejscowienia w Bydgoszczy kolejnych delegatur
agend rządowych, jak i ustanowienia Bydgoszczy stolicą euroregionu. W Planie Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009–2014 (2009), który jest planem operacyjnym Strategii Rozwoju Bydgoszczy do roku 2015 „kształtowanie i rozwój aglome-racji bydgosko-toruĔskiej” zapisano jako szansĊ w analizie SWOT. Natomiast utrzymując poprzednie cele strategii, przypisano wagi realizowanym priory-tetom. NajniĪszą wagĊ, na piĊü przyjĊtych celów, uzyskał „rozwój regionu metropolitalnego”, co za tym idzie, w Programie finansowym Planu Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009–2014 finansowanie zadaĔ „metropolitalnych” w zasa-dzie nie przewidywało Ğrodków z budĪetu miasta (Plan Rozwoju... 2009, s. 305).
Strategia rozwoju Torunia (Strategia Rozwoju Miasta Torunia 2002) przyjĊta w 2002 r., a wiĊc wczeĞniej niĪ strategia rozwoju Bydgoszczy, była istotnie od niej odmienna. Misja Torunia „znane w Ğwiecie miasto historyczne, w którym rozwija siĊ nauka, kultura i gospodarka, gdzie dobrze siĊ Īyje i do którego chĊtnie siĊ wraca” eksponuje historyczne dziedzictwo i kulturowy potencjał miasta. W jednym z piĊciu przyjĊtych celów „ToruĔ jednym z liderów gospo-darczych Polski Północnej” wyraĨnie zapisano partnerskie współdziałanie w dziedzinie rozwoju gospodarczego samorządów miast Torunia i Bydgoszczy oraz miast oĞciennych. W projekcie strategii rozwoju Torunia na lata 2009–2020 (Strategia Rozwoju Miasta Torunia 2010) zapisano nową wizjĊ rozwoju miasta „ToruĔ nowoczesnym miastem europejskiej przestrzeni rozwoju”. Proces metro-polizacji ujĊto znacznie szerzej niĪ poprzednio podkreĞlając, Īe wspólne sko-ordynowane zadania na rzecz powstania przyszłej metropolii muszą stanowiü jeden z podstawowych kierunków działania obok rozwoju juĪ istniejących obszarów współpracy. W projekcie tym podkreĞlono dwa aspekty tej współ-pracy (Strategia Rozwoju Miasta Torunia 2010, s. 39):
1) wspólne przedsiĊwziĊcia inwestycyjne powstałe w wyniku partnerskiego dialogu, tj. nie tylko współfinansowane lecz wzajemnie uzupełniające i oddzia-łujące na oba miasta,
2) wspólne działania polityczne na rzecz uwzglĊdnienia Bydgosko-ToruĔ-skiego Obszaru Metropolitalnego (B-TOM) w dokumentach rządowych i woje-wódzkich, czyli m.in. w przygotowywanej Koncepcji Przestrzennego Zagospo-darowania Kraju do roku 2033 oraz Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2010–2020 r., chodzi tu o zapis „powołujący” formalnie B-TOM, co umoĪliwi jego sprawniejsze funkcjonowanie.
Co wiĊcej, podkreĞlono, Īe wszystkie cele strategiczne i operacyjne prowa-dzą do budowy metropolitalnoĞci Torunia, a bogata oferta kulturalna, turysty-czna, nowoczesna gospodarka oparta na wiedzy, nowoczesny przemysł, zaplecze kongresowe, wysoko wyspecjalizowane zaplecze oĞrodków naukowych, poz-woli na podniesienie rangi Torunia i Bydgoszczy jako oĞrodka metropolitalnego nie tylko w kraju, lecz i w Europie.
strate-giach obu miast istnieją; początkowo skromne zapisy w strategii Torunia w na-stĊpnej edycji strategii zostały szeroko wpisane w rozwój miasta, które w warun-kach globalizacji jedynie z Bydgoszczą moĪe przekształcaü siĊ metropoliĊ, nie tylko krajową, lecz i europejską. Strategia Bydgoszczy z 2004 r. szerzej potrak-towała problem metropolizacji, natomiast w planie operacyjnym na lata 2009– 2014 przypisała temu celowi najniĪszą wagĊ, ograniczając finansowanie zadaĔ z budĪetu jedynie do tych, które wzmacniają potencjał miasta i są konkurencyjne wobec Torunia.
4. FORMALNE POROZUMIENIA NA RZECZ INTEGRACJI MIAST. POROZUMIENIA W SPRAWIE B-TOM
Działania obu miast oraz samorządu województwa znalazły z czasem od-zwierciedlenie w budowie porozumieĔ miĊdzy nimi. Prezydenci Bydgoszczy i Torunia juĪ w 2002 r. podpisali deklaracjĊ o współpracy w zakresie budowy przyszłej aglomeracji regionalnej. W kwietniu 2005 r. marszałek województwa kujawsko-pomorskiego, prezydenci Torunia i Bydgoszczy oraz starostowie powiatów bydgoskiego i toruĔskiego podpisali partnerskie porozumienie w spra-wie Bydgosko-ToruĔskiego Obszaru Metropolitalnego (B-TOM). Powołano wówczas Kolegium B-TOM. Formalnie podstawą funkcjonowania tego obszaru było wpisanie metropolii bydgosko-toruĔskiej do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju w ramach prac nad jej aktualizacją. Pomimo braku ostatecznych rozstrzygniĊü administracyjnych B-TOM jest ujmowany w progra-mach operacyjnych wydatkowania Ğrodków europejskich na lata 2007–2013 w ramach Narodowej Strategii SpójnoĞci.
Po upływie dwóch lat, w czerwcu 2007 r. przedstawiciele wszystkich samo-rządów powiatów bydgoskiego i toruĔskiego (piĊciu miast w tym dwóch na pra-wach powiatu i 19 gmin) oraz marszałek województwa podpisali porozumienie partnerskie, wyraĪające deklaracjĊ współpracy m.in. w zakresie tworzenia zinte-growanych pakietów projektów rozwojowych dla B-TOM, promocji, okreĞlenia wspólnej polityki przestrzennej gmin czy teĪ wybranych koncepcji drogowych na terenie B-TOM. Terytorialnie B-TOM pokrywa siĊ z podregionem bydgosko--toruĔskim, zgodnie z NTS 3 obowiązującym od stycznia 2008 r. Porozumienie partnerskie uznaü naleĪy za sukces, gdyĪ obowiązująca ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie zapewnia skutecznych mechanizmów wspólnego rozwiązywania problemów na szczeblach gmin i powiatów ani skutecznej koordynacji planistycznej marszałka województwa.
Efekty porozumieĔ partnerskich.
1. Podejmowanie działaĔ i ciągłe monitorowanie prac nad ustawą metropoli-talną mające na celu niedopuszczenie do pominiĊcia w niej B-TOM.
2. Monitorowanie opinii, przygotowywanych opracowaĔ i ekspertyz w celu upowszechniania tych, które wpisują B-TOM w proponowane rozwiązania, jak np: w syntezie wojewódzkich postulatów do Koncepcji Przestrzennego Zago-spodarowania Kraju na lata 2008–2033 w zakresie podstawowych elementów krajowej sieci osadniczej, z wyodrĊbnieniem obszarów metropolitalnych. Byd-goszcz i ToruĔ ujĊto jako oĞrodki centralne dwubiegunowego obszaru metro-politalnego, ponadto przyjĊto Bydgosko-ToruĔski Obszar Metropolitalny jako krajowy oĞrodek równowaĪenia rozwoju; czy teĪ opinii Zespołu Głównej Ko-misji Urbanistyczno-Architektonicznej o eksperckim projekcie Koncepcji Prze-strzennego Zagospodarowania Kraju.
3. Realizacja projektu dotyczącego budowy sieci szybkiej kolei, która ma na celu integracjĊ podsystemów zbiorowego transportu publicznego Torunia i Byd-goszczy z transportem kolejowym, oraz poprawĊ sprawnoĞci funkcjonowania i atrakcyjnoĞci podróĪowania transportem zbiorowym. W efekcie realizacji tego projektu planuje siĊ znaczne skrócenie czasu przejazdu miĊdzy miastami do 30 minut i zwiĊkszenie czĊstotliwoĞci kursowania pociągów. Projekt ten został naz-wany BiT City i wymagał wielu wspólnych działaĔ:
– w maju 2006 r. podpisano porozumienie o zasadach i warunkach współ-pracy i dofinansowaniu zadania „Przygotowanie i opracowanie studium wyko-nalnoĞci dla projektu BiT City”,
– w maju 2007 r. opracowano studium wykonalnoĞci przebiegu bydgosko- -toruĔskiej kolei metropolitalnej,
– od lutego 2009 r. powstał projekt „Szybka Kolej Metropolitalna w Byd-gosko-ToruĔskim Obszarze Metropolitalnym BiT-City oraz integracja systemów transportu miejskiego”, który został umieszczony na liĞcie projektów indywidu-alnych Programów Operacyjnych Infrastruktura i ĝrodowisko ogłoszonej przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,
– w czerwcu 2009 r. Sejmik Województwa wyraĪa zgodĊ na zawarcie poro-zumienia w sprawie okreĞlenia zasad i warunków współpracy w celu wykonania Zintegrowanego Programu Rozwoju Transportu Publicznego (ZPRTP) dla aglo-meracji bydgosko-toruĔskiej,
– w budĪecie województwa kujawsko-pomorskiego na wykonanie ZPRTP zarezerwowano kwotĊ 1890 mln zł dla realizacji zadania: „Szybka kolej metro-politalna BiT-City”,
– w listopadzie 2009 r. zawarto porozumienie okreĞlające podział odpowie-dzialnoĞci za realizacjĊ i finansowanie poszczególnych elementów przedsiĊ-wziĊcia,
– w styczniu 2010 r. wybrano wykonawcĊ koncepcji Zintegrowanego Pro-gramu Rozwoju Transportu Publicznego dla aglomeracji bydgosko-toruĔskiej w ramach projektu BiT City,
4. Od 1 stycznia 2008 r. został wprowadzony na trasie łączącej stolice wo-jewództwa, czyli BiT City, bilet aglomeracyjny. UmoĪliwia on, podróĪowanie pociągiem przewozów regionalnych oraz komunikacją miejską Torunia i Byd-goszczy (po 1 godzinie w kaĪdym z miast) . Eksperyment uznano za udany i po 5 miesiącach obniĪono cenĊ biletu o 25%, przy wzroĞcie przewozów. Idea ta znalazła zastosowanie w innych aglomeracjach Polski.
5. Miasta Bydgoszcz i ToruĔ podjĊły działania na rzecz budowy spalarni odpadów komunalnych oraz uzyskania na ten cel Ğrodków z Funduszy Euro-pejskich. Projekt dotyczy budowy spójnego systemu gospodarki odpadami dla obu miast oraz gmin okalających wraz z budową instalacji do termicznego przekształcania odpadów o wydajnoĞci 180 tys. ton/rok z odzyskiem energii.
– w 2008 r. powołany został zespół ds. przygotowania i realizacji budowy Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych dla Bydgosko- -ToruĔskiego Obszaru Metropolitalnego,
– we wrzeĞniu 2009 r. przygotowano Studium WykonalnoĞci dla projektu. Gdyby prace biegły zgodnie z planem, to proponowany terminarz jest nastĊ-pujący:
– otrzymanie pozwolenia na budowĊ do 30 listopada 2010 r., – przygotowanie dokumentacji technicznej do 31 stycznia 2011 r., – rozpoczĊcie prac w lutym 2011 r.,
– zakoĔczenie prac przewidziane w paĨdzierniku 2013 r.
Trzeba zauwaĪyü, Īe przy doĞü zgodnej współpracy wszystkich szeĞciu pod-miotów biorących udział w budowie BiT City (partnerami porozumienia są: samorząd województwa, samorząd Bydgoszczy, samorząd Torunia, samorząd miasta i gminy Solec Kujawski, miejska spółka Tramwaj Fordon, PKP S.A., PKP Polskie Linie Kolejowe SA.) przewidywany czas jego realizacji jest długi, bo oĞmioletni, a budowy spalarni szeĞcioletni. Łatwo wiĊc spostrzec, Īe proces integracji wymaga czasu, a nieuwzglĊdnianie rozwiązaĔ metropolitalnych w za-gospodarowaniu obszaru pochłaniaü bĊdzie dodatkowo czas i pieniądze.
5. POTENCJAŁY BYDGOSZCZY I TORUNIA ORAZ B-TOM Bydgoszcz i ToruĔ łączą dwie drogi krajowe: po prawej stronie Wisły droga nr 80, po lewej stronie biegnie droga nr 10 oraz linia kolejowa. MiĊdzy miastami dogodne są połączenia drogowe i dobre połączenia kolejowe (aktualnie ponad 40 autobusowych i 35 połączeĔ kolejowych w ciągu doby), jednak czas poko-nywania niezbyt duĪej odległoĞci wynosi około godziny. Miasta te są równieĪ waĪnymi wĊzłami krajowego systemu infrastruktury technicznej, przecinają siĊ w nich ponadto drogi krajowe nr 25 i nr 5 po stronie Bydgoszczy oraz droga nr 1, nr 15 oraz autostrada A1 po stronie Torunia.
Bydgoszcz. Jest najwiĊkszym miastem województwa i ósmym pod wzglĊ-dem liczby ludnoĞci w Polsce. Charakteryzuje siĊ duĪym potencjałem wzglĊ- demo-graficznym, gospodarczym, kulturowym i sportowym. Ponadto pełni szereg fun-kcji o znaczeniu ponadregionalnym i krajowym, szczególnie w zakresie admini-stracji, produkcji, handlu, finansów, sportu, nauki i kultury. Potencjał ekono-miczny stawia miasto wĞród znaczących centrów gospodarczych Polski. Gospo-darka lokalna opiera siĊ głównie na branĪach: chemicznej, elektromaszynowej, elektronicznej, drzewnej i spoĪywczej. AtrakcyjnoĞü miasta podnoszą:
1. Wysokie kwalifikacje zawodowe i poziom wykształcenia mieszkaĔców. 2. Silny ponadregionalny oĞrodek muzyczny z operą, filharmonią i wyĪszą szkołą muzyczną.
3. Lokalizacja w Bydgoszczy Centrum Szkolenia Wojsk NATO (JFTC) od 2004 r., które ma zostaü poszerzone do 2011 r. o Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych. BĊdzie to jednostka analityczna, która bĊdzie zbierała, analizo-wała i rozpowszechniała dane na potrzeby całego NATO, ma równieĪ ekspery-mentowaü, tworzyü nowe koncepcje i sposoby prowadzenia działaĔ. Ponadto w tym roku zadecydowano takĪe o ulokowaniu w Bydgoszczy dowództwa 3. Batalionu ŁącznoĞci NATO. BĊdzie to druga stała baza NATO w Polsce.
4. Najmłodszy w Polsce MiĊdzynarodowy Port Lotniczy im. Ignacego Jana Paderewskiego, który znajduje siĊ w odległoĞci 3,5 km od centrum miasta, 18 km od Inowrocławia oraz 50 km od Torunia. Zlokalizowany jest w południowo- -zachodniej czĊĞci Bydgoszczy, niedaleko skrzyĪowania szlaków przelotowych przecinających województwo kujawsko-pomorskie (dróg krajowych nr 5, nr 10, nr 25 oraz nr 80). W maju 2010 r. samorząd województwa zakupił 47% akcji od austriackiego właĞciciela i obecnie jest właĞcicielem 67% akcji lotniska. Krok ten ma zapobiec groĨbie likwidacji portu bĊdącego oknem regionu na Ğwiat. W ciągu szeĞciu lat od 2004 r. 10-krotnie wzrosła liczba przewiezionych pasa-Īerów i wyniosła w 2009 r. niespełna 280 tys. pasapasa-Īerów (rys. 1).
*czerwiec
Rys. 1. Liczba pasaĪerów portu lotniczego w Bydgoszczy w latach 2004*(czerwiec)–2010
ToruĔ. Znany nie tylko w Polsce dziĊki zabytkom architektury. Posiada po Krakowie najwiĊkszą w Polsce liczbĊ autentycznych gotyckich budowli oraz oryginalny dobrze zachowany i konserwowany Ğredniowieczny układ urbani-styczny. ToruĔ wpisany jest na ListĊ ĝwiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Hasło „ToruĔ – gotyk na dotyk” dobrze eksponuje unikatowy charakter miasta. Jest silnym regionalnym oĞrodkiem kulturowym i akademickim, w którym wĞród siedmiu uczelni wyĪszych dominuje UMK z 16 wydziałami i prawie 33 tys. studentów (w roku akademickim 2008/2009). Charakteryzuje siĊ wysokim udziałem osób z wyĪszym wykształceniem. Wyka-zuje siĊ rosnącą przedsiĊbiorczoĞcią, czego przejawem jest nie tylko liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkaĔców, lecz równieĪ fakt, Īe toruĔ-skie przedsiĊbiorstwa znajdują siĊ w czołówce krajowych liderów przedsiĊbior-czoĞci. ToruĔ, otoczony lasami, dysponuje korzystnymi warunkami dla rekreacji mieszkaĔców w Ğrodowisku leĞnym, a Ğrodowisko przyrodnicze w unikatowy sposób komponuje siĊ ze Ğrodowiskiem kulturowym.
Wybrane, waĪne elementy potencjału obu miast i tworzącego siĊ obszaru metropolitalnego przedstawione są w tabelach 1–8.
I. Potencjał przyrodniczy. B-TOM zajmuje 16,2% powierzchni wojewódz-twa. Ponad trzecią czĊĞü obszaru B-TOM zajmują tereny charakteryzujące siĊ szczególnymi walorami przyrodniczymi objĊte ochroną prawną. Obszary o szczególnych walorach to głównie obszary chronionego krajobrazu, które stanowią 90% tego zasobu oraz parki krajobrazowe (tab. 1).
T a b e l a 1 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych
prawnie chroniona i lesistoĞü w 2008 r.
Wyszczególnienie Obszar prawnie chroniony
w % LesistoĞü w % Województwo 32,0 23,3 B-TOM 36,8 36,4 Bydgoszcz 34,9 27,8 ToruĔ 6,2 23,9 Powiat bydgoski 41,0 40,6 Powiat toruĔski 35,3 33,9 ħ r ó d ł o: Województwo kujawsko-pomorskie (2009, s. 76, 208).
II. Potencjał demograficzny. Na terenie B-TOM w 2008 r. mieszkało 760 tys. osób, co stanowiło 36,8% mieszkaĔców województwa kujawsko-pomorskiego, 17,4% ludnoĞci województwa mieszkało w Bydgoszczy, w Toruniu 10%.
Po-ziom urbanizacji B-TOM jest wysoki, w latach 2000–2008 wykazywał tendencjĊ malejącą (z 83,1% spadł do 79,8 %). Przyrost naturalny na 1000 ludnoĞci w B-TOM był dodatni, choü na niewielkim poziomie, i w 2008 r. wyniósł 1,29, przy czym tylko w Bydgoszczy w całym okresie był ujemy. W obu miastach wystĊpuje ujemne saldo migracji i wysoki poziom feminizacji (tab. 2).
T a b e l a 2 Liczba ludnoĞci, gĊstoĞü zaludnienia i współczynnik feminizacji w B-TOM
Liczba ludnoĞci 2008 Wyszcze-gólnienie 2000 2005 2008 w wieku produkcyjnym gĊstoĞü zaludnienia współynnik feminizacji B-TOM 753,7 757,7 760,0 65,5 261 111 Bydgoszcz 375,7 366,1 358,9 65,0 2040 114 ToruĔ 210,2 208,0 206,0 67,1 1780 116 Powiat bydgoski 86,4 94,8 101,5 65,0 73 103 Powiat toruĔski 81,4 88,8 93,6 64,7 76 109 ħ r ó d ł o: Województwo kujawsko-pomorskie (2009, s. 97–106).
III. Gospodarka. W obu miastach dominują pracujący w usługach rynko-wych, a nastĊpnie w przemyĞle i budownictwie. WyraĨna przewaga przemysło-wej niegdyĞ Bydgoszczy stała siĊ niewidoczna. DuĪe zmiany w strukturze zatrudnionych wystąpiły w powiecie toruĔskim, zmniejszył siĊ wydatnie udział pracujących w rolnictwie i usługach nierynkowych na rzecz wzrostu liczby pra-cujących w przemyĞle i budownictwie, co ma związek z powstaniem w Łyso-micach Cristal Parku jako podstrefy Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomi-cznej (PSSE) (tab. 3).
W 2008 r. podmioty gospodarcze zarejestrowane w REGON stanowiły 45,4% liczby podmiotów z terenu województwa (82,7 tys.). WiĊkszoĞü z nich to najmniejsze przedsiĊbiorstwa zatrudniające do 2 osób (81% stanu w wojewódz-twie). Na podstawie tabeli 4 moĪemy dostrzec wzrost liczby podmiotów gospo-darczych w Toruniu i prawie jednakowe nasycenie nimi obu miast. Ponadto w B-TOM zarejestrowanych było w 2007 r. 1028 spółek z udziałem kapitału zagranicznego (Bydgosko-ToruĔski... 2009, s. 106), z tego 501 w Bydgoszczy i 377 w Toruniu, co stanowiło odpowiednio 14,6 i 18,4% ogółu spółek handlo-wych w tych miastach.
T a b e l a 3 Struktura pracujących w B-TOM w latach 2005–2008
Ogółem w %
usługi rolnictwo przemysł
i budownictwo rynkowe nierynkowe Wyszczegól-nienie 2005 2008 2005 2008 2005 2008 2005 2008 Województwo 22,8 21,2 30,7 32,0 24,1 25,4 22,4 21,4 B-TOM 6,7 6,1 34,7 36,1 33,9 34,3 24,7 23,5 Bydgoszcz 0,6 0,6 34,3 35,0 38,0 38,4 27,1 26,0 ToruĔ 0,8 0,8 36,6 34,6 37,5 39,2 25,1 25,4 Powiat bydgoski 27,4 24,2 39,7 41,2 18,1 21,0 14,8 13,6 Powiat toruĔski 45,9 32,4 24,2 41,0 11,6 12,0 18,3 14,6 ħ r ó d ł o: Województwo kujawsko-pomorskie (2009, s. 59–60). T a b e l a 4 Podmioty gospodarcze w B-TOM zarejestrowane w rejestrze REGON
(na 10 tys. mieszkaĔców) Lata Wyszczególnienie 2000 2005 2008 Województwo 815,7 905,3 929,4 B-TOM 1036,6 1138,1 1147,7 Bydgoszcz 1146,6 1276,1 1260,0 ToruĔ 1086,4 1213,0 1236,0 Powiat bydgoski 762,2 873,3 940,0 Powiat toruĔski 691,2 676,9 746,6 ħ r ó d ł o: Województwo kujawsko-pomorskie (2009, s. 65).
Stopa bezrobocia na obszarze B-TOM jest znacznie niĪsza aniĪeli w woje-wództwie. NajniĪszy poziom bezrobocia wystĊpuje w Bydgoszczy, najwyĪszy w powiecie toruĔskim. Na koniec 2009 r. stopa bezrobocia wzrosła do poziomu 7,2% w Bydgoszczy i 8,3% w Toruniu. UwagĊ zwraca fakt, Īe w Toruniu przeciĊtne miesiĊczne wynagrodzenie brutto osiągnĊło poziom nieco wyĪszy niĪ w Bydgoszczy, co narusza obiegową opiniĊ funkcjonującą od lat o wyĪszych zarobkach w tym mieĞcie. Tym niemniej, przeciĊtne wynagrodzenie w B-TOM
osiągnĊło w 2008 r. 92,2% wynagrodzenia przeciĊtnego w Polsce, a w miastach stołecznych obszaru przekroczyło tĊ wielkoĞü (tab. 5).
T a b e l a 5 Stopa bezrobocia i przeciĊtne miesiĊczne wynagrodzenie
w B-TOM w latach 2005–2008 Stopa bezrobocia rejestrowanego w % PrzeciĊtne miesiĊczne wynagrodzenie brutto w zł Wyszczególnienie 2005 2008 2005 2008 Województwo 22,3 13,3 2153,5 2691,7 B-TOM 13,8 6,5 2308,2 2911,0 Bydgoszcz 10,8 4,9 2344,0 2973,9 ToruĔ 12,0 6,1 2384,0 3038,6 Powiat bydgoski 19,9 8,9 1930,4 2538,4 Powiat toruĔski 28,9 13,2 1864,5 2334,2 ħ r ó d ł o: Województwo kujawsko-pomorskie (2009, s. 60, 62).
IV. Kultura i szkoły wyĪsze. Liczba placówek nie zawsze odzwierciedla wielkoĞü, zasoby i aktywnoĞci placówek, np. przy zbliĪonej liczbie muzealiów zwiedzających w Toruniu było piĊü razy wiĊcej. Liczba klubów sportowych oraz ich członków pokazuje niewielkie zróĪnicowanie miĊdzy stołecznymi mia-stami (tab. 6).
T a b e l a 6 Wybrane placówki kultury i sportu w Bydgoszczy i Toruniu w 2008 r.
Wyszczegól-nienie P la có w k i b ib li o te cz n e M u ze a M u ze al ia Z w ie d za ją cy W id zo w ie w k in ac h K lu b y sp o rt o w e C zł o n k o w ie k lu b ó w Województwo 607 27 677 350 798 663 1 663 021 644 46 515 B-TOM 153 10 352 320 305 824 1 272 818 183 15 480 Bydgoszcz 36 6 179 684 49 328 722 306 65 6 301 ToruĔ 39 3 171 886 252 809 550 512 55 5359 ħ r ó d ł o: Województwo kujawsko-pomorskie (2009, s. 196, 204–207).
ToruĔ i Bydgoszcz jako oĞrodki akademickie mają zróĪnicowana ofertĊ kierunków. Bydgoszcz ma szerszą ofertĊ studiów inĪynierskich i medycznych
i muzycznych. ToruĔ z dominującym UMK ma szeroką ofertĊ w zakresie nauk humanistycznych, ekonomicznych, prawnych, matematyczno-fizycznych i przy-rodniczych. NaleĪy dodaü, Īe nauki medyczne skupione są głównie w Collegium Medicum w Bydgoszczy, które jest czĊĞcią UMK w Toruniu (tab. 7).
T a b e l a 7 Liczba studentów i szkół wyĪszych w B-TOM
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 Województwo 86 700 88 900 86 500 84 100 - B-TOM 77 900 79 800 77 600 76 700 - Bydgoszcz - - - - 43 900a ToruĔ b 36 545 37 545 34 552 32 841 31 954
Liczba szkół wyĪszych, bez filii i oddziałów zamiejscowych
B-TOM 12 14 13 13 14 ħ r ó d ł o: a
Bydgosko-ToruĔski Obszar... (2009, s. 41); Bydgoszcz w liczbach (2009), b Raport o stanie miasta (2009, s. 56).
V. Turystyka. W B-TOM znajduje siĊ ponad 1/4 miejsc noclegowych w wo-jewództwie, ale korzysta z nich prawie połowa turystów odwiedzających woje-wództwo. Dwie trzecie turystów zagranicznych odwiedzających B-TOM korzy-sta z noclegów w Toruniu. Tym niemniej w Toruniu brakuje miejsc noclego-wych, szczególnie wysokiej jakoĞci (tab. 8).
T a b e l a 8 Turystyka. Obiekty zbiorowego zakwaterowania w 2008 r.
Korzystający z noclegów Wyszczególnienie Obiekty Miejsca
noclegowe ogółem w tym turyĞci zagraniczni Podmioty REGONU w sekcji hotele i restauracje Województwo 306 24 746 778 400 77 398 4772 B-TOM 87 6 471 369 176 59 158 2061 Bydgoszcz 22 2 244 126 441 16 192 914 ToruĔ 32 2 189 176 777 39 210 782 Powiat bydgoski 22 1 713 46 147 2 585 216 Powiat toruĔski 11 325 19 811 1 171 149 ħ r ó d ł o: Województwo kujawsko-pomorskie (2009, s. 206, 264).
VI. Wybrane instytucje umoĪliwiające dostĊp do wiedzy i transferu inno-wacji. Silna zaleĪnoĞü od konkurencyjnego otoczenia zmusza do wykorzystania pojawiających siĊ szans. Infrastruktura wspomagająca transfer innowacji sprzyja procesowi uczenia siĊ i rozwojowi endogenicznemu (J e w t u c h o w i c z 2005, s. 134 i nastĊpne). Oba miasta aktywnie działały na rzecz powstania instytucji umoĪliwiających dostĊp do wiedzy i informacji, tak istotnych na etapie społe-czeĔstwa informacyjnego. Dostrzegały teĪ narastającą potrzebĊ zwiĊkszenia po-wiązaĔ miĊdzy sferą nauki a przedsiĊbiorczoĞcią, wspomagając proces tworze-nia tych instytucji. Oto wybrane przykłady działaĔ zrealizowanych i planowa-nych, czĊsto współfinansowanych ze Ğrodków Europejskiego Funduszu Roz-woju Regionalnego lub w mniejszym zakresie dofinansowanych z budĪetów samorządowych:
A. Parki technologiczne, wspieranie rozwoju przedsiĊbiorczoĞci i innowacji: 1. Bydgoski Park Przemysłowy działa od 2003 r. na obszarze 283 ha, obecnie 35 ha w PSSE, z własną stacją kolejową, w pobliĪu dróg krajowych nr 5, 10, 25 oraz portu lotniczego. Obecnie działa tu 39 przedsiĊbiorstw róĪnych branĪ.
2. Park Technologiczny w Toruniu z Centrum Transferu Technologii CTT. Od 2004 r. realizuje projekty, ukierunkowane na wpieranie: rozwoju przedsiĊ-biorczoĞci, innowacji i transferu technologii, zastosowaĔ technologii informaty-cznych w działalnoĞci gospodarczej, zarządzania przedsiĊbiorstwem. Wspomaga w procedurach uzyskiwania patentów i znaków towarowych.
3. Regionalne Centrum PrzedsiĊbiorczoĞci w Solcu Kujawskim, w skład którego wchodzą Inkubator PrzedsiĊbiorczoĞci i Park Przemysłowy (16 przed-siĊbiorstw, 600 osób zatrudnionych, obszar 36,3 ha połoĪony bezpoĞrednio przy drodze krajowej S-10) – obecnie rozbudowywany o nastĊpne 31 ha.
4. Funkcjonujący Kujawsko-Pomorski Fundusz PorĊczeĔ kredytowych sp. z o.o. (w ramach wzrostu dostĊpnoĞci do kredytów dla MĝP).
B. DostĊp do Internetu i e-usług:
5. Kujawsko-Pomorska Sieü Informacyjna1, była pierwszym w Polsce pro-jektem IT o charakterze regionalnym, który powstał we współpracy Ğrodowisk akademickich Bydgoszczy i Torunia (ATR i UMK) oraz władz samorządowych województwa. Celem projektu było zapewnienie powszechnego dostĊpu do szerokopasmowego Internetu jako bazy do realizacji usług e-administracja (e-government), e-nauczanie (e-learning), telemedycyna (e-health): urzĊdom, placówkom oĞwiatowym i kultury, słuĪby zdrowia i ratownictwa na terenie całego województwa kujawsko-pomorskiego. Sieü ma zapewniü wszystkim 144
1
Projekt powstał w 2001 r., realizowany w latach 2004–2008 w ramach Zintegro-wanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (Regionalna Strategia Innowa-cji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 r., 2004, s. 5).
gminom dostĊp do szerokopasmowego Internetu i zapobiec wykluczeniu infor-matycznemu.
6. Infostrada Pomorza i Kujaw – projekt przygotowywany od 2008 r., reali-zowany od 2010 r. wraz z systemem informacji przestrzennej i e-administracją dla mieszkaĔców i turystów.
7. Regionalne Studium Edukacji Informatycznej przy Wydziale Matematyki i Informatyki UMK w Toruniu (szkolenia dla MSP, e-learnig, e-administracja)
C. Budowa sieci partnerstwa, powiązania technologiczne nauki i przemysłu, podjĊte działania:
8. Regionalne Centrum InnowacyjnoĞci przy Uniwersytecie Technologiczno- -Przyrodniczym w Bydgoszczy. PrzyjĊte cele: stworzenie centrum dystrybucji informacji o charakterze innowacyjnym na potrzeby regionu, zacieĞnianie po-wiązaĔ miĊdzy Ğrodowiskiem akademickim i sektorem MĝP, obecnie utworze-nie sieci laboratoriów badawczych w obszarze nauk technicznych i przyrodni-czych umoĪliwiającej prowadzenie badaĔ na rzecz otoczenia gospodarczego.
9. ToruĔski Inkubator Technologiczny w ramach miejskiego systemu wspie-rania przedsiĊbiorczoĞci, innowacji i transferu technologii (sektor naukowo-ba-dawczy, szkoły, przedsiĊbiorstwa) w ramach budowy sieci partnerstwa.
10. Interdyscyplinarne Centrum Nowoczesnych Technologii w Toruniu (ICNT) przy UMK, projekt realizowany w ramach tworzenia infrastruktury badawczo-naukowej i realizacji usług na rzecz gospodarki. Udział laboratoriów w całkowitej powierzchni obiektu bĊdzie dominujący.
11. Istniejący Instytut InĪynierii Materiałów Polimerowych i Barwników w Toruniu w jego składzie jednostki badawczo-rozwojowe ze Zgierza, Piastowa, OĞwiĊcimia i Gliwic, przekształcony w 2008 r. z Instytutu Przetwórstwa Two-rzyw Sztucznych „Metalchem” w Toruniu.
12. ToruĔska Elana rozpoczĊła działania w 2009 r. na rzecz utworzenia Biznes Park Elana Centrum na terenie dawnej fabryki Elana. W załoĪeniu ma powstaü park technologiczny i centrum logistyczne w ramach projektu wzma-cniania potencjału badaĔ i rozwoju technologii. Realizacja projektu ma zostaü rozpoczĊta w bieĪącym roku i docelowo (do 2017 r.) objąü 18 ha.
D. Zagospodarowanie przemysłowe:
13. Bydgoski Klaster Przemysłowy (skupia przedsiĊbiorstwa branĪy chemi-cznej, sektora tworzyw sztucznych i branĪy narzĊdziowej).
14. Tworzący siĊ Kujawsko-Pomorski Klaster Badawczo Przemysłowy. 15. Podstrefa Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Cristal Park w Łysomicach pod Toruniem, to kompleks elektroniczny zajmujący siĊ pro-dukcją modułów ciekłokrystalicznych do LCD. Całkowita powierzchnia 178 ha jest zagospodarowana przez 11 przedsiĊbiorstw, głównie japoĔskich i polsko- -japoĔskich. Płytko zakorzeniona (do 2017 r.), czeka na dogodne połączenie z autostradą A1. Instytucje te mogą tworzyü sieü, której powstanie jest moĪe tylko kwestią czasu.
6. ATRAKCYJNOĝû INWESTYCYJNA B-TOM
Instytut BadaĔ nad Gospodarką Rynkową przygotowuje raporty dotyczące atrakcyjnoĞci inwestycyjnej województw. Województwo kujawsko-pomorskie w tym rankingu w 2005 r. zajmowało 12 pozycjĊ, w 2006 r. przesunĊło siĊ na 11 pozycjĊ i utrzymało ją do 2009 r.
Od 2008 r. IBnGR bada równieĪ poziom NTS 3, co pozwala spojrzeü na miejsce B-TOM w rankingu 66 podregionów Polski (tab. 9).
T a b e l a 9 Miejsce B-TOM w rankingu atrakcyjnoĞci inwestycyjnej podregionów Polski
w latach 2008–2009 B-TOM (NTS 3) w działalnoĞci Lata Województwo kujawsko- -pomorskie (NTS2) przemysłowej usługowej zaawansowanej technologicznie 2008 11 7 7 8 2009 11 5 6 8
ħ r ó d ł o: AtrakcyjnoĞü inwestycyjna województw... (2009, s. 21–33).
AtrakcyjnoĞü inwestycyjną B-TOM naleĪy uznaü jako bardzo wysoką, gdyĪ obszar ten znalazł siĊ w grupie 11 podregionów o najwyĪszej atrakcyjnoĞci (wyróĪniono piĊü grup dla kaĪdego rodzaju działalnoĞci). Zajął w tej grupie po-zycje od 5 do 8 (najwyĪszą piątą w działalnoĞci przemysłowej w 2009 r.), co wiĊcej, poprawił swoją pozycjĊ porównując lata 2008 i 2009. Łatwo zauwaĪyü, Īe liderami atrakcyjnoĞci inwestycyjnej dla działalnoĞci usługowej i zaawanso-wanej technologicznie są podregiony o charakterze metropolitalnym, odmienne są jednak motywy lokowania tam okreĞlonego rodzaju działalnoĞci. Jednym z najwyĪej ocenianych czynników atrakcyjnoĞci inwestycyjnej był kapitał ludz-ki. NajniĪej oceniono infrastrukturĊ gospodarczą.
7. MECHANIZMY PRZYĝPIESZANIA I HAMOWNIA ROZWOJU OBSZARU METROPOLITALNEGO
A. Czynniki przyĞpieszające integracjĊ miast i powstawanie B-TOM:
– bliskoĞü połoĪenia, wspólna dwubiegunowa stolica województwa;
– spontaniczny proces urbanizacji gmin podmiejskich, typowa zurbanizo-wana strefa podmiejska wokół obu miast;
– prowadzone inwestycje na rzecz zwiĊkszenia dostĊpnoĞci obszaru dla oto-czenia, w tym: budowa szybkich połączeĔ komunikacyjnych miĊdzy miastami Bydgoszczą i Toruniem (BT City), budowa autostrady A1 biegnącej ze Skandy-nawii na południe Europy oraz przeprawy przez WisłĊ w Toruniu, uruchomie-nie i rozbudowa portu lotniczego;
– komplementarnoĞü rozwoju funkcjonalnego miast;
– wysoka przedsiĊbiorczoĞü i kreatywnoĞü podmiotów gospodarczych;
– bardzo wysoka atrakcyjnoĞü inwestycyjna obszaru w działalnoĞci przemy-słowej, usługowej i zaawansowanej technologicznie, wysoki udział obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych zwiĊksza atrak-cyjnoĞü w zakresie wypoczynku i rekreacji;
– konkurowanie miĊdzy miastami, wysoka jakoĞü zróĪnicowanych zasobów pracy;
– umiejĊtnoĞü mobilizacji w chwilach zagroĪeĔ;
– rozwój funkcji metropolitalnych.
B. Bariery integracji miast i powstawanie B-TOM:
– niedostateczna dostĊpnoĞü aglomeracji „z zewnątrz”, niewystarczająca do-stĊpnoĞü do oĞrodków krajowych i zagranicznych (słabo rozwiniĊta komuni-kacja krajowa i miĊdzynarodowa), brak przeprawy przez WisłĊ w Toruniu i Solcu Kujawskim (w połowie odległoĞci miĊdzy Bydgoszczą a Toruniem), opóĨnienia w realizacji krajowych inwestycji infrastrukturalnych na trenie B-TOM i w jego otoczeniu;
– wysoki udział obszarów prawnie chronionych, co ogranicza moĪliwoĞci realizacji niektórych funkcji gospodarczych i utrudnia realizacjĊ rozwiązaĔ infrastrukturalnych;
– niedostatecznie rozwiniĊte funkcje metropolitalne;
– upodabnianie siĊ struktur działalnoĞci gospodarczej miast;
– niedostateczne uwzglĊdnianie sfery interferencji wpływów obszaru bipo-larnego, obejmującą tĊ czĊĞü sfery bipolarnej, która pozostaje pod istotnym wpływem obu aglomeracji równoczeĞnie, duĪym zagroĪeniem dla rozwoju B-TOM moĪe byü zagospodarowywanie przestrzenne gmin z nim sąsiadujących, nieuwzglĊdniające funkcjonowania w organizmie obszaru metropolitalnego;
– brak aktualnej koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju oraz od-powiednich programów rządowych, a w efekcie brakiem inwestycji;
– podtrzymywanie istniejących barier mentalnych przez działania utrudnia-jące zdobycie zaufania we wzajemnych partnerskich relacjach, np. po dwóch la-tach „wspierania” Torunia w staraniach o nominacjĊ na Europejską StolicĊ Kul-tury w 2016 r., podjĊto uchwałĊ o takich staraniach dla Bydgoszczy (kwiecieĔ 2010 r.)
– niezadowalające i niewspółmierne do potencjału związki Ğrodowisk na-ukowo-technicznych i gospodarki lokalnej, niewiele wspólnych przedsiĊwziĊü społecznych i gospodarczych.
8. ZAKOēCZENIE
Bydgosko-ToruĔski Obszar Metropolitalny jest atrakcyjnym miejscem dla mieszkania i realizowania swoich celów. Jest równieĪ atrakcyjnym miejscem lokalizacji kapitału, przedsiĊbiorczoĞci, działalnoĞci przemysłowej, usługowej i zaawansowanej technologicznie. Z obawami rozpoczĊty proces integracji, nie bez przeszkód i potkniĊü zmierza powoli ku dalszej integracji. Zapisy w strategii rozwoju Torunia do roku 2020 nie pozostawiają wątpliwoĞci. Nie moĪna juĪ rozwaĪaü sytuacji, Īe dalszy rozwój Bydgoszczy i Torunia moĪe biec osobno, gdyĪ wzajemnych powiązaĔ stale przybywa. Silnie akcentowana przez samo-rządy Bydgoszczy i Torunia potrzeba krajowych rozwiązaĔ instytucjonalnych jest niezbĊdna dla sprawnego funkcjonowania obszaru i rozwiązywania jego problemów, którym nie mogą sprostaü samorządowe związki partnerskie. Na pytanie, czy nastąpi dyfuzja rozwoju na otaczający obszar, trudno odpowiedzieü jednoznacznie. Czynnikiem sprzyjającym moĪe byü dobrze rozwiniĊta sieü osad-nicza województwa z 52 miastami, dobra dostĊpnoĞü do centrum i atrakcyjnoĞü szczególnie północnej czĊĞci województwa. Potrzeba wspólnych skoordynowa-nych działaĔ powinna byü priorytetem w rozwoju obu miast. Aktualnie istnieje potrzeba krajowych rozwiązaĔ instytucjonalnych dla sprawnego funkcjonowania obszaru metropolitalnego i rozwiązywania jego problemów, którym nie mogą sprostaü samorządowe związki partnerskie.
LITERATURA
AtrakcyjnoĞü inwestycyjna województw i podregionów Polski, 2009, Instytut BadaĔ nad
Gospodarką Rynkową, GdaĔsk.
H i l d e b r a n d A., N o w i c k i M., S u s m a r s k i P., T a r k o w s k i M. (red.), 2009,
AtrakcyjnoĞü inwestycyjna województw i podregionów Polski, Instytut BadaĔ nad
Gospodarką Rynkową, GdaĔsk.
J e w t u c h o w i c z A., 2005, Terytorium i współczesne dylematy jego rozwoju, Wyda-wnictwo UŁ, ŁódĨ.
K l a s i k A., 2001, MiĊdzynarodowa konkurencyjnoĞü jako kryterium restrukturyzacji
polskich regionów, [w:] K l a s i k A. (red.), KonkurencyjnoĞü miast i regionów a przedsiĊbiorczoĞü i przemiany strukturalne, Wydawnictwo AE im. Karola
Adamie-ckiego, Katowice.
K o ł d z i e j s k i J., 1998, Strategiczna koncepcja przekształceĔ polskiej przestrzeni
a wyzwania cywilizacyjne XXI w., [w:] M a r s z a ł T., O p a ł ł o M. (red.), Współ-czesne problemy rozwoju regionalnego, Biuletyn KPZK PAN, z. 180, Warszawa. Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, 2001, Warszawa.
K u d ł a c z T., M a r k o w s k i T., 2001, Układy bipolarne w kształtowaniu
Zadania – gospodarka – rozwój, WyĪsza Szkoła PrzedsiĊbiorczoĞci i Marketingu
w Chrzanowie, Chrzanów–Kluczbork.
Z i o ł o Z., 2003, Bipolarny rozwój aglomeracji – kierunki rozwoju układów
bipo-larnych, Biuletyn KPZK PAN, z. 209, Warszawa. Materiały Ĩródłowe
Bydgoszcz w liczbach 2009. Oficjalny serwis Bydgoszczy: um. bydgoszcz.pl
Bydgosko-ToruĔski Obszar Metropolitalny w liczbach, 2009, Urząd Statystyczny, Bydgoszcz.
Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009–2014. Miejski Plan Operacyjny, 2009, Bydgoszcz.
Raport o stanie miasta, 2009 i wczeĞniejsze, ToruĔ.
Regionalna Strategia Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015, 2004, Zarząd województwa kujawsko-pomorskiego, ToruĔ.
Strategia Rozwoju Bydgoszczy do roku 2015, 2004, Bydgoszcz: www.um.bydgoszcz.pl. Strategia Rozwoju Miasta Torunia, 2002, ToruĔ: www.um.torun.pl.
Strategia Rozwoju Miasta Torunia na lata 2009–2020. Projekt, 2010, ToruĔ.
Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko Pomorskiego na lata 2007–2020, 2005, ToruĔ: www.kujawsko-pomorskie.pl.
Województwo kujawsko-pomorskie, 2009, Urząd Statystyczny, Bydgoszcz.
Maria Marszałkowska
CREATING OF A METROPOLITAN AREA. THE EXAMPLE OF BYDGOSZCZ AND TORUē
(Summary)
Social and economic phenomena in the spatial environment reflect the changes occurring in close and distant surroundings in which the globalization, metropolization and glocalization are observed. The knowledge-based economy brings the adaptation to new conditions and also ability of avoiding threats and taking opportunities. This is the reason why two, not far distant but competing towns have been encouraged to cooperate. In the paper the process of the metropolization is presented on the example of central towns of the Kujawsko-Pomorskie Voivodship. The selected aspects of this process have been taken into account, i.e. external determinants, formal reasons for integration and its signs presented in development strategies in comparison with social and economic potentials, and also institutions allowing the access to knowledge and innovation transfer among towns. The short description of these aspects has shown that slow changes with regard to the process of metropolization are observed.
