FOLIA OECONOMICA 249, 2011
Jan Michalak*
PODSTAWY TEORETYCZNE SPRAWOZDAWCZOĝCI
ZRÓWNOWAĩONEGO ROZWOJU A ZAKRES
JEJ ZASTOSOWANIA W POLSCE I NA ĝWIECIE
1. WstĊp
Postulat zrównowaĪonego rozwoju został postawiony na skutek konstatacji, iĪ obecny model rozwoju gospodarczego, bazujący na globalnym zwiĊkszaniu konsumpcji, jest niemoĪliwy do utrzymania ze wzglĊdu na wyczerpywanie siĊ zasobów oraz coraz bardziej dokuczliwe skutki uboczne, takie jak skaĪenie Ğrodowiska i efekt cieplarniany. Dalszy rozwój moĪliwy jest zatem tylko w przypadku zmiany wzorców produkcji i konsumpcji we współczesnym Ğwiecie. Dla wprowadzenia tych zmian Komisja Europejska opracowała zatwierdzoną przez RadĊ Europy w 2001 r. StrategiĊ UE dotyczącą zrównowa-Īonego rozwoju, która została odnowiona w 2006 r. Zidentyfikowano w niej siedem nastĊpujących, podstawowych wyzwaĔ w obszarze polityki gospodar-czej, ekologicznej i społecznej:
• ograniczaniezmian klimatu orazpromowanie czystszej energii;
• zapewnienie, by systemy transportowe odpowiadały wymogom ochrony
Ğrodowiska oraz spełniały gospodarcze i społeczne potrzeby społeczeĔstwa;
• promowanie zrównowaĪonych wzorców produkcji i konsumpcji;
• lepsze zarządzanie oraz przeciwdziałanie nadmiernej eksploatacji
zaso-bów przyrodniczych;
• promowanie wysokiej jakoĞci zdrowia publicznego na
niedyskryminują-cych zasadach;
• stworzenie społeczeĔstwa opartego na integracji społecznej,
uwzglĊdnia-jącego solidarnoĞü miĊdzy pokoleniami oraz w ramach pokoleĔ, a takĪe zagwa-rantowanie wysokiej jakoĞci Īycia obywateli;
*
Dr, adiunkt, Katedra RachunkowoĞci, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Łódzki. [217]
• aktywne promowanie zrównowaĪonego rozwoju na forum
miĊdzynaro-dowym oraz zapewnienie zgodnoĞci wewnĊtrznych i zewnĊtrznych polityk UE z zasadami zrównowaĪonego rozwoju, jak równieĪ z podjĊtymi przez UE miĊdzynarodowymi zobowiązaniami1.
Zmiana we wzorcach produkcji i konsumpcji nie jest moĪliwa bez przeob-raĪeĔ w przedsiĊbiorstwach realizujących działalnoĞü gospodarczą. Na skutek przemian zachodzących w społeczeĔstwie oraz wzrastających potrzeb informa-cyjnych róĪnych grup interesu przedsiĊbiorstwa decydują siĊ na coraz szerszy zakres ujawnieĔ. Ujawnienia te dotyczą zarówno informacji o strategii i sposo-bach ich realizowania zawartych w sprawozdaniach z działalnoĞci (lub innej formy sprawozdaĔ zarządczych, ang. management reports), aĪ po informacje o wpływie na społeczeĔstwo i Ğrodowisko naturalne zawarte w raportach okreĞlanychjako raporty społecznej odpowiedzialnoĞci (corporate responsibility reports), raporty Ğrodowiskowe (environmental reports), raporty zrównowaĪo-nego rozwoju (sustainability reports)2. W literaturze polskiej brak jest prezenta-cji bieĪącego stanu sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju i jej standar-dów. W związku z tym jednym z celów opracowania jest zaprezentowanie sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju pod wzglĊdem: zadaĔ i zakresu standardów i sprawozdaĔ, poĪądanych cech informacji zawartych w raportach. Celem opracowania jest równieĪ próba odpowiedzi na pytanie, co skłania przedsiĊbiorstwa do ujawniania informacji w zakresie zrównowaĪonego rozwoju oraz co wpływa na zakres prezentowanych informacji. Prezentowane rozwaĪania teoretyczne zostały skonfrontowane ze stopniem rozpowszechnienia sprawoz-dawczoĞci finansowej na Ğwiecie – na podstawie badaĔ literaturowych, oraz w Polsce – na podstawie badaĔ empirycznych autora.
2. Podstawy teoretyczne zastosowania sprawozdawczoĞci
zrównowaĪonego rozwoju
RachunkowoĞü społeczna i Ğrodowiskowa, nazywana w póĨniejszym okre-sie rachunkowoĞcią zrównowaĪonego rozwoju, pozostaje w krĊgu zainteresowaĔ specjalistów rachunkowoĞci od lat 70. XX w. (zob. szerzej A n d e r s o n 1977). W Polsce tematyką tą juĪ w latach 80. zajmowali siĊ pracownicy naukowi z Uniwersytetu Łódzkiego (por. J a r u g o w a, 1984; J a g l i Ĕ s k a, 1984).
1
O postĊpach we wdraĪaniu strategii zrównowaĪonego rozwoju zob. szerzej w raporcie
UwzglĊdnianie kwestii zrównowaĪonego rozwoju w polityce UE w róĪnych dziedzinach. Przegląd strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównowaĪonego rozwoju – rok 2009.
2 W opracowaniu przyjĊto okreĞlenie sprawozdawczoĞü zrównowaĪonego rozwoju, poniewaĪ jest ono stosowane w najbardziej powszechnych obecnie standardach GRI.
Badaczki te wskazywały na zwiĊkszenie zakresu odpowiedzialnoĞci przedsiĊ-biorstw przed społeczeĔstwem niezbĊdne do konkurowania we współczesnym społeczeĔstwie, „bowiem społeczeĔstwo powierzyło przedsiĊbiorstwom znaczną czĊĞü swoich zasobów, a te, jako powiernicy, powinny tak nimi gospodarowaü, Īeby przyczyniü siĊ do poprawy jakoĞci Īycia całego społeczeĔstwa” (J a g l i Ĕ -s k a 1984, -s. 16). W-skazywały one równieĪ na trudnoĞci w opracowaniu -sytemu rachunkowoĞci społecznej odpowiedzialnoĞci, takie jak problem braku obiektywi-zmu i trudnoĞü doboru mierników niefinansowych. Z. J a g l i Ĕ s k a (1984, s. 18) przytoczyła równieĪ jedną z pierwszych definicji rachunkowoĞci o odpowie-dzialnoĞci społecznej R. K. Elliota, według której rachunkowoĞü ta „ma za zadanie systematyczny opis wpływu decyzji przedsiĊbiorstwa na zanieczyszczenie Ğrodowiska naturalnego, zuĪycie nieodnawialnych zasobów i na inne aspekty ekologiczne, na bezpieczeĔstwo publiczne, na zdrowie i oĞwiatĊ, na prawa jednostek i grup społecznych oraz na wiele innych aspektów społecznych”. Tematyką rachunkowoĞci Ğrodowiskowej zajmowali siĊ w Polsce równieĪ: M. S t Ċ p i e Ĕ (2005) oraz W. A. N o w a k (2002), A. S z a d z i e w s k a (2006a, b).
Obecnie w wiĊkszoĞci krajów Ğwiata sprawozdawczoĞü zrównowaĪonego rozwoju jest dobrowolna. Jednak, jak wskazują liczne badania, w tym badania KPMG przedstawione w dalszej czĊĞci opracowania, zwiĊksza siĊ liczba jednostek sporządzających takie sprawozdania. Zjawisko upowszechniania siĊ sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju jest objaĞniane na gruncie róĪnorodnych teorii nauk ekonomicznych. Uzasadnienie tego zjawiska zostanie przedstawione z wykorzystaniem nastĊpujących teorii:
1) neoklasycznej ekonomii; 2) ekonomii politycznej; 3) agencji; 4) instytucjonalnej; 5) interesariuszy; 6) legitymizacji.
Neoklasyczna teoria ekonomii, zakładająca działanie dla własnej korzyĞci,
zdolnoĞü jednostek gospodarujących do formułowania racjonalnych oczekiwaĔ i stawiająca jako podstawowy cel funkcjonowania przedsiĊbiorstw maksymali-zacjĊ bogactwa właĞcicieli, zasadniczo nie znajduje uzasadnienia dla funkcjo-nowania sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju. Jedynym czynnikiem przemawiającym za sporządzaniem sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju jest moĪliwoĞü uzyskania korzyĞci finansowych z ich upublicznienia. KorzyĞciami takimi mogą byü: zwiĊkszony popyt na produkty firmy poprzez zastosowanie „zielonego marketingu” lub dostĊp do taĔszego finansowania, np. z funduszy dofinansowywanych przez paĔstwa na rozwój ekologicznych technologii. W literaturze (zob. m. in. S o l o m o n, S o l o m o n, 2006; G r a y, 2010) trwa dyskusja, czy istnieje rzeczywisty popyt na informacje zawarte w
sprawozda-niach zrównowaĪonego rozwoju i czy są one przydatne do podejmowania decyzji. Badania wskazują na ich umiarkowaną przydatnoĞü dla inwestorów ( S o l o m o n, S o l o m o n, 2006; M u r r a y i in., 2006).
Teoria ekonomii politycznej dostarcza innego uzasadnienia dla stosowania
sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju. Bazuje ona na znajdujących siĊ potencjalnie w konflikcie motywacjach politycznych, społecznych i ekonomicz-nych w społeczeĔstwie. SprawozdawczoĞü zrównowaĪonego rozwoju z punktu widzenia tej teorii pozostaje domeną obszaru polityczno-społecznego. Według tej teorii przedstawianie informacji o wpływie na społeczeĔstwo jest samoistnym obowiązkiem przedsiĊbiorstwa i przedsiĊbiorstwo nie powinno spodziewaü siĊ uzyskania jakichkolwiek korzyĞci z ich publikowania (P a r k i n s o n, 2003). Nie zwalnia to jednak przedsiĊbiorstw z obowiązku upubliczniania takich informacji.
Teoria agencji wskazuje na moĪliwoĞü wystĊpowania konfliktu pomiĊdzy
pryncypałami (właĞcicielami/akcjonariuszami) a agentami (menedĪerami), ze wzglĊdu na ich odmienne cele oraz inny zakres ryzyka podejmowanego przez te dwie grupy. Dla sprawnego funkcjonowania przedsiĊbiorstw, w Ğwietle tej teorii, pryncypałowie powinni zawieraü umowy skłaniające agentów do działa-nia zgodnie z interesami właĞcicieli. NiezbĊdne jest równieĪ, w Ğwietle teorii agencji, okresowe sprawdzanie wyników agentów i sporządzanie przez nich sprawozdaĔ z efektywnoĞci zarządzania powierzonym im majątkiem. Do głównych postulatów tej teorii naleĪy równieĪ asymetria informacji pomiĊdzy dwiema wspomnianymi grupami oraz ich oportunizm. Zgodnie z badaniami S. B. G r a v e s a i S. A. W a d d o c k a (1994), agenci (menedĪerowie) są bardziej skłonni do podejmowania działaĔ na rzecz zrównowaĪonego rozwoju, poniewaĪ w mniejszym stopniu partycypują oni w podziale zysków przedsiĊ-biorstwa w długim horyzoncie czasu. Co wiĊcej, działania takie mogą w wiĊk-szym stopniu doprowadziü do utrzymania piastowanych przez nich stanowisk, które mogliby utraciü na skutek oskarĪeĔ o działanie na szkodĊ społeczeĔstwa. Mogą oni wykorzystując sprawozdawczoĞü zrównowaĪonego rozwoju, popra-wiaü swoją reputacjĊ i zwiĊkszaü uznanie społeczne, co moĪe z kolei ułatpopra-wiaü im budowanie własnych ĞcieĪek kariery. WłaĞciciele ponoszą natomiast koszty sporządzania sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju i są mniej skłonni do rozwijania sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju.
Teoria instytucjonalna zakłada, Īe przedsiĊbiorstwa podejmują działania
społecznie odpowiedzialne pod wpływem nacisku ze strony kluczowych instytucji zewnĊtrznych, włączając w to instytucje społeczne, poza najczĊĞciej rozpatrywanymi przez specjalistów ekonomii instytucjonalnej rynkiem i rządem (O l i v e r, 1991). Zgodnie z teorią instytucjonalną przedsiĊbiorstwa naĞladują inne instytucje (zarówno konkurentów, jak i inne organizacje) w ich otoczeniu gospodarczym i społecznym. To upodobnianie i efekt mimikry mogą powodo-waü, Īe w najwiĊkszym stopniu skłonne do publikacji sprawozdaĔ
zrównowaĪo-nego rozwoju bĊdą przedsiĊbiorstwa, których bezpoĞredni konkurenci podjĊli decyzjĊ o sporządzaniu takich raportów.
Według teorii interesariuszy (ang. stakeholder theory) przedsiĊbiorstwa
podejmują decyzje, tak aby zadowoliü szersze grono grup interesu, poniewaĪ tylko wtedy, gdy są w stanie uwzglĊdniü potrzeby tych grup, mogą właĞciwie funkcjonowaü. W związku z tym przedsiĊbiorstwa ponoszą odpowiedzialnoĞü nie tylko przed właĞcicielami (akcjonariuszami), co zakładają teorie w głównym nurcie neoklasycznej ekonomii. Zwolennicy teorii interesariuszy (F r e e m a n, E v a n, 1990) wskazują równieĪ, Īe dziĊki realizacji potrzeb róĪnych stake-holders, przedsiĊbiorstwa mogą zwiĊkszyü efektywnoĞü funkcjonowania przez taĔsze pozyskiwanie zasobów (kapitału, wyspecjalizowanych pracowników, gruntów). Poprzez uwzglĊdnienie róĪnych grup interesu przedsiĊbiorstwa mogą zwiĊkszyü równieĪ swoją skutecznoĞü, unikając sprzeciwu społecznego przy działaniach przez nie podejmowanych (np. protestów organizacji ekologicznych przy budowie nowych zakładów czy instalacji przez przedsiĊbiorstwo). Potrzeby interesariuszy, które powinny byü zaspokajane, obejmują równieĪ potrzeby informacyjne. Nacisk ze strony róĪnych interesariuszy bĊdzie powodował, Īe przedsiĊbiorstwa sporządzą sprawozdania dla róĪnych grup uĪytkowników (interesariuszy). Sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju prezentujące wpływ przedsiĊbiorstwa na Ğrodowisko, społeczeĔstwo i zrównowaĪony rozwój gospo-darczy ułatwią zaspokojenie potrzeb informacyjnych szerszego krĊgu odbiorców niĪ standardowe sprawozdania finansowe sporządzane zgodnie ze standardami sprawozdawczoĞci finansowej.
Jedną z najczĊĞciej wykorzystywanych obecnie teorii w badaniach nad sprawozdawczoĞcią zrównowaĪonego rozwoju jest teoria legitymizacji. Zakłada ona, Īe przedsiĊbiorstwa podejmują róĪne działania w celu legitymi-zacji (uprawnienia) swojego funkcjonowania w oczach opinii publicznej. Jednostki podejmują działania legitymizujące społecznie w celu maksymaliza-cji pozyskiwania zasobów i moĪliwoĞci przetrwania w długim okresie. Teoria legitymizacji zakłada istnienie umowy społecznej pomiĊdzy przedsiĊbior-stwem i społeczeĔprzedsiĊbior-stwem (M a t h e w s, 1993). Tomorrow’s Company Report (RSA Inquiry 1995, cyt. za: T r e b u c q, 2008) zakłada, Īe zwiĊksza siĊ potrze-ba podtrzymania publicznego zaufania i legitymizacji działaĔ przedsiĊbiorstwa dla utrzymania „licencji do funkcjonowania”. Ta „licencja” jest udzielana przez szerokie grono interesariuszy, a zatem waĪne jest, Īeby przedsiĊbiorstwo zaspo-koiło potrzeby (w tym informacyjne) tych grup interesu i zapewniło w ich oczach odpowiedni poziom reputacji. Teoria legitymizacji jest uĪywana do wyjaĞ- nienia, dlaczego przedsiĊbiorstwa decydują siĊ dobrowolnie przedstawiaü in-formacje o zrównowaĪonym rozwoju (por. H a r t e, O w e n, 1991). C. D e e g a n i M. R a n k i n (1996) przeprowadzili badanie, w którym potwierdzili, Īe przedsiĊbiorstwa starają siĊ za pomocą sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju legitymizowaü swoje działanie.
Zwolennicy teorii legitymizacji (C a m p b e l l i in., 2003) wskazują rów-nieĪ na wystĊpowanie zjawiska braku (luki) legitymizacji w przypadku przedsiĊbiorstw, których działalnoĞü prowadzi do negatywnych skutków społecznych, takich jak: przewlekłe choroby, powstawanie duĪych iloĞci Ğmieci, skaĪenie Ğrodowiska. R. R o b e r t s (1992) wyróĪnił dwa typy branĪ, jeĪeli chodzi o odbiór społeczny: „szeroko znane” (ang. high profile) i „nie rzucające siĊ w oczy” (ang. low profile). PrzedsiĊbiorstwa szeroko znane, jego zdaniem, charakteryzują siĊ silnym zainteresowaniem konsumentów, wysokim ryzykiem politycznym oraz silną konkurencją w branĪy. Stwierdził on równieĪ, Īe przedsiĊbiorstwa szeroko znane bĊdą przejawiały wiĊkszą skłonnoĞü do sporządzania i prezentacji sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwo-ju. D. C a m p b e l l, B. C r a v e n, P. S h r i v e s (2003) z kolei wyodrĊbnili przedsiĊbiorstwa „grzeszne” (ang. sinful), czyli takie, których podstawowe produkty budzą głównie negatywne skojarzenia społeczne. PodjĊli oni dysku-sjĊ, czy przedsiĊbiorstwa, których działalnoĞü jest szczególnie szkodliwa dla społeczeĔstwa, takie jak kasyna, producenci papierosów, są w stanie przedsta-wiü swój pozytywny wpływ na społeczeĔstwo. Uznali oni, Īe przedsiĊbiorstwa takie raczej bĊdą podejmowaü działania słuĪące minimalizacji negatywnego odbioru społecznego i udowadniające, Īe w istocie nie są one „aĪ tak złe”. D. C a m p b e l l i in. (2003) postawili równieĪ dwie hipotezy:
1) przedsiĊbiorstwa uwaĪane za bardziej „grzeszne” bĊdą ujawniały wiĊcej informacji o zrównowaĪonym rozwoju niĪ przedsiĊbiorstwa „praworządne”;
2) przedsiĊbiorstwa o podobnym poziomie „grzesznoĞci” powinny przeja-wiaü podobne poziomy ujawnieĔ zrównowaĪonego rozwoju.
Dla weryfikacji hipotez porównali oni sposób ujawniania informacji o zrów-nowaĪonym rozwoju przez 5 przedsiĊbiorstw, naleĪących do indeksu FTSE, z trzech branĪ: sprzedaĪy detalicznej, produkcji napojów i tytoniowej. Wyniki badania nie potwierdziły hipotez autorów. Okazało siĊ bowiem, Īe przedsiĊbior-stwo tytoniowe, uznane za najbardziej „grzeszne”, prezentowało najmniej informacji o zrównowaĪonym rozwoju. Hipotez D. C a m p b e l l a i in., (2003) nie moĪna uznaü za całkowicie sfalsyfikowane, poniewaĪ badanie było prowa-dzone na bardzo małej próbie – zaledwie 5 przedsiĊbiorstw.
Niektórzy teoretycy (por. T r e b u c q, 2008) wskazują równieĪ, Īe czĊĞü działaĔ podejmowanych przez przedsiĊbiorstwa jest jedynie próbą „zazielenie-nia” wizerunku firmy (ang. green wash) i Īe sporządzane przez nie raporty zrównowaĪonego rozwoju mają bardziej charakter materiałów public relations słuĪących kształtowaniu obrazu firmy w oczach róĪnych grup społecznych niĪ rzeczywistą prezentacjĊ wpływu na Ğrodowisko i osiągniĊü w tym obszarze. Sprawozdania takie charakteryzują siĊ małą szczegółowoĞcią, nielicznymi ujawnieniami liczbowymi, pełne są natomiast ogólnikowych, niepopartych faktami stwierdzeĔ, wskazujących na pozytywny wpływ na Ğrodowisko natural-ne i otoczenie społecznatural-ne.
Przeciwnicy okreĞlenia sprawozdawczoĞci odpowiedzialnoĞci społecznej jako sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju, tacy jak R. G r a y (2010), wskazują, Īe zrównowaĪony rozwój jest pojĊciem systemowym i przez to nie moĪna mówiü o sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju poszczególnych jednostek, poniewaĪ jest on dopuszczalny na poziomie całych ekosystemów i gatunków, a nawet na poziomie planety jako całoĞci. W skrajnych przypadkach (G r a y, 2010) sprawozdawczoĞü zrównowaĪonego rozwoju jest sprowadzana nie do rzeczywistego ruchu, mającego na celu zapewnienie zrównowaĪonego rozwoju w skali całej planety, ale pełni rolĊ „fikcji” słuĪącej uspokojeniu sumienia zarządzających przedsiĊbiorstwem.
3. Cele i zawartoĞü standardów sprawozdawczoĞci
zrównowaĪonego rozwoju
W chwili obecnej najlepiej rozwiniĊtymi (pod wzglĊdem zakresu regulacji) i najbardziej rozpowszechnionymi w praktyce przedsiĊbiorstw na Ğwiecie standardami sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju są standardy opraco-wane przez Globalną InicjatywĊ SprawozdawczoĞci (Global Reporting Initiative – GRI) (por. T r e b u c q, 2008). Standardy zrównowaĪonego rozwoju w jĊzyku angielskim nie są okreĞlane słowem standards tylko guidelines, co na jĊzyk polski moĪna przetłumaczyü jako wytyczne – wskazuje to na ich mniej wiąĪący charakter. Początki GRI siĊgają lat 1997–1998. PrzedsiĊwziĊcie GRI zostało zapoczątkowane przez nienastawioną na zysk organizacjĊ CERES, mającą swoją siedzibĊ w Bostonie. W 1999 r. GRI opracowała projekty pierwszych standar-dów, które zostały opublikowane w 2000 r.
Głównym zadaniem standardów (wytycznych) GRI jest wspieranie idei zrównowaĪonego rozwoju. ZrównowaĪony rozwój jest z kolei w nich definio-wany jako „zaspokojenie potrzeb obecnego pokolenia bez pozbawiania moĪli-woĞci przyszłych pokoleĔ do zaspokojenia ich potrzeb”. SprawozdawczoĞü zrównowaĪonego rozwoju polega na mierzeniu, ujawnianiu oraz ponoszeniu odpowiedzialnoĞci wzglĊdem wewnĊtrznych i zewnĊtrznych interesariuszy za wyniki w obszarze zrównowaĪonego rozwoju. Sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju mają umoĪliwiaü porównanie wyników społecznych i Ğrodowiskowych danej organizacji w czasie oraz wzglĊdem innych organizacji.
Standardy sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju3 składają siĊ z na-stĊpujących składników:
3
1) czĊĞci ogólnej, obejmującej zasady raportowania;
2) standardowych ujawnieĔ (obowiązujących wszystkie jednostki); 3) protokołów raportowania;
4) suplementów branĪowych.
W czĊĞci pierwszej zawarte są podstawowe cechy jakoĞciowe informacji,
okreĞlane mianem nadrzĊdnych zasad sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego
rozwoju, tzn.: wywaĪenia, porównywalnoĞci, dokładnoĞci, terminowoĞci, przejrzystoĞci oraz wiarygodnoĞci, które razem z opisanymi w tej czĊĞci testami mają słuĪyü jako pomoc w osiągniĊciu odpowiedniej jakoĞci prezentowanych informacji.
Standardowe ujawnienia stanowią podstawowy element sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju. Obejmują one zakres sprawozdaĔ, bez wzglĊdu na wielkoĞü, sektor i siedzibĊ jednostki. Standardy okreĞlają sposoby ujawniania, tzn. wskaĨniki odwzorowujące róĪne aspekty wpływu jednostki na społeczeĔ-stwo i Ğrodowisko, oraz zakres, w jakim ujawnienia mogą byü dostosowywane przez jednostki je stosujące. Raport zrównowaĪonego rozwoju sporządzony zgodnie ze standardami GRI powinien składaü siĊ z trzech podstawowych czĊĞci:
1) opisu strategii i profilu działalnoĞci, czyli informacji, które przedstawiają ogólne uwarunkowania wewnĊtrzne i zewnĊtrzne niezbĊdne do zrozumienia funkcjonowania danej jednostki, takie jak główne cele strategiczne, rynek, na którym działa jednostka i stosowane przez nią technologie oraz strukturĊ nadzoru właĞcicielskiego;
2) opisu podejĞcia do zarządzania, czyli informacji o modelu zarządzania jednostką w kontekĞcie zrównowaĪonego rozwoju, przydatnych do zrozumienia funkcjonowania jednostki;
3) wykazu wskaĨników wyników, które prezentują w sposób porównywal-ny informacje o ekonomiczporównywal-nych, Ğrodowiskowych i społeczporównywal-nych aspektach funkcjonowania jednostki; wskaĨniki zostały podzielone na dwie grupy: podstawowe i dodatkowe; te wskaĨniki, które uznano za podstawowe, są obowiązkowe dla wszystkich jednostek (por. GRI..., 2006c).
Jak wspomniano, wyniki są prezentowane w sprawozdaniach zrównowaĪo-nego rozwoju w podziale na trzy podstawowe wymiary: ekonomiczny, Ğrodowi-skowy i społeczny.
Wymiar ekonomiczny koncentruje siĊ na dwóch zagadnieniach: jak
efek-tywnie jednostka generuje wartoĞü dodaną oraz w jaki sposób redystrybuuje ją pomiĊdzy róĪnych interesariuszy. WskaĨniki w wymiarze ekonomicznym odzwierciedlają przepływ kapitałów pomiĊdzy poszczególnymi interesariuszami oraz główny wpływ ekonomiczny, jaki organizacja wywiera na społeczeĔstwo. Zgodnie ze standardami zrównowaĪonego rozwoju w sprawozdaniu powinny znaleĨü siĊ informacje o wartoĞci ekonomicznej wytworzonej i podzielonej z uwzglĊdnieniem przychodów, kosztów operacyjnych, wynagrodzenia
pracow-ników (w tym wynagrodzeĔ minimalnych), dotacji i innych inwestycji na rzecz społecznoĞci, niepodzielonych zysków oraz wypłat dla właĞcicieli kapitału i instytucji paĔstwowych.
Wymiar Ğrodowiskowy sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju obejmuje
wskaĨniki odzwierciedlające wpływ na Ğrodowisko naturalne w przekroju nastĊpujących pozycji: zuĪycia surowców/materiałów, zuĪycia energii, zuĪycia wody, wpływu na bioróĪnorodnoĞü; poziomu emisji substancji niebezpiecznych dla Ğrodowiska, oddziaływania produktów i usług na Ğrodowisko, zgodnoĞci z regulacjami w zakresie ochrony Ğrodowiska, intensywnoĞci transportu i jego wpływu na Ğrodowisko.
Wymiar społeczny skoncentrowany jest na wskaĨnikach prezentujących
relacje z pracownikami: ich liczbĊ, rodzaj i rozmieszczenie geograficzne, rodzaj umów o pracĊ, na jakie są zatrudnieni, odsetek zatrudnionych objĊtych umowa-mi zbiorowyumowa-mi, liczbĊ godzin szkoleĔ, poziom bezpieczeĔstwa i higieny pracy, skład ciał nadzorczych i kadry pracowniczej w podziale na kategorie według płci, wieku, przynaleĪnoĞci do mniejszoĞci oraz innych wskaĨników róĪnorod-noĞci. Przedmiotem prezentacji i oceny w wymiarze społecznym jest równieĪ sposób respektowania praw człowieka przez daną jednostkĊ.
Protokoły raportowania zawierają algorytm wyliczania kaĪdego
wskaĨni-ka zawartego w standardach oraz prezentują definicje podstawowych pojĊü i sposób pomiaru, oczekiwany zakres zastosowania danego wskaĨnika oraz inne zagadnienia techniczne związane z prezentacją sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju.
Suplementy branĪowe mają stanowiü odpowiedĨ na ograniczenia
podej-Ğcia zawartego w standardach podstawowych, Īe są one odpowiednie dla wszystkich rozmiarów i typów działalnoĞci. Suplementy branĪowe uzupełniają, a nie zastĊpują, standardowe ujawnienia w przypadku specyficznych problemów wystĊpujących w danych branĪach, takich jak górnictwo, bankowoĞü, agencje publiczne. Obecnie obowiązuje 15 suplementów branĪowych opracowanych przez GRI. Suplementy branĪowe są odzwierciedleniem powszechnego przeko-nania, Īe sprawozdawczoĞü zrównowaĪonego rozwoju jest silnie uzaleĪniona od branĪy, w której działa dana jednostka, choü badania w tym zakresie przynoszą róĪne wyniki (por. C a m p b e l l i in., 2003; G u r t h i e i in., 2008).
4. Cechy jakoĞciowe informacji zawartych w sprawozdaniach
zrównowaĪonego rozwoju
NadrzĊdne zasady sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju zawierają opis rezultatów, jakie jednostka spodziewa siĊ osiągnąü poprzez raport i które stanowią pomoc na kaĪdym etapie procesu opracowania sprawozdaĔ
zrównowa-Īonego rozwoju przy podejmowaniu decyzji, dotyczących wyboru zagadnieĔ i wskaĨników do uwzglĊdnienia oraz sposobu ich prezentacji. KaĪda z nadrzĊd-nych zasad sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju obejmuje definicjĊ, wyjaĞnienie i zestaw testów pozwalających organizacji raportującej oceniü, w jakim stopniu udało jej siĊ zastosowaü te nadrzĊdne zasady. NadrzĊdne zasady w sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju znacząco róĪnią siĊ od nadrzĊdnych zasad (załoĪeĔ podstawowych) sprawozdawczoĞci finansowej (memoriałowej, kontynuacji działania). NadrzĊdne zasady w sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju odpowiadają bardziej cechom jakoĞciowym sprawoz-dania finansowego w standardach sprawozdawczoĞci finansowej.
Zarówno w załoĪeniach koncepcyjnych MiĊdzynarodowych Standardów SprawozdawczoĞci Finansowej, jak i w Standardach ZrównowaĪonego Rozwoju opracowanych przez GRI waĪną rolĊ odgrywają nadrzĊdne cechy jakoĞciowe sprawozdaĔ. Cechy te zostały wymienione w tab. 1 w kolejnoĞci ich przedsta-wienia w obu systemach standardów. MoĪna zakładaü, Īe kolejnoĞü prezentacji Ğwiadczy o waĪnoĞci poszczególnych cech.
T a b e l a 1 Porównanie cech jakoĞciowych sprawozdaĔ finansowych i sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju
Standardy sprawozdawczoĞci
finansowej Standardy zrównowaĪonego rozwoju zrozumiałoĞü uwzglĊdnienie interesariuszy
przydatnoĞü kontekst zrównowaĪonego rozwoju
istotnoĞü istotnoĞü
wiarygodnoĞü wiarygodnoĞü
wierne odzwierciedlenie dokładnoĞü, wywaĪenie przewaga treĞci nad formą –
neutralnoĞü –
zasada ostroĪnej wyceny przejrzystoĞü
kompletnoĞü kompletnoĞü
porównywalnoĞü –
terminowoĞü terminowoĞü
przewaga korzyĞci nad kosztami – ħ r ó d ł o: opracowanie własne.
Z zestawienia przedstawionego w tab. 1 wynika, Īe czĊĞü cech jest wspól-na dla obu systemów standardów (standardów sprawozdawczoĞci fiwspól-nansowej i standardów sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju). Cechami
wspól-nymi dla obu systemów sprawozdawczoĞci są: istotnoĞü, kompletnoĞü, terminowoĞü i wiarygodnoĞü. Jednak ich ujĊcie w hierarchii waĪnoĞci jest róĪne. WiĊkszoĞü cech jakoĞciowych informacji jest bardzo podobnie okreĞlo-na w obu systemach standardów, choü czasami iokreĞlo-naczej okreĞlo-nazwaokreĞlo-na, tak jak cecha przejrzystoĞci (transparentnoĞci) w standardach zrównowaĪonego rozwoju odpowiada cesze zrozumiałoĞci w standardach sprawozdawczoĞci finansowej. Do cech specyficznych dla systemu sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju naleĪą: kontekst zrównowaĪonego rozwoju i uwzglĊdnienie interesa-riuszy. Kontekst zrównowaĪonego rozwoju został zdefiniowany w standardach GRI w nastĊpujący sposób: „Podstawowe pytanie, na które ma odpowiadaü raport zrównowaĪonego rozwoju, to pytanie o sposób, w jaki organizacja przyczynia siĊ (dziĞ lub w przyszłoĞci) do polepszenia lub pogorszenia warunków, procesów i trendów ekonomicznych, społecznych i Ğrodowisko-wych na szczeblu lokalnym, regionalnym i globalnym”. Jest to cecha specy-ficzna dla standardów zrównowaĪonego rozwoju, poniewaĪ wskazuje ona na podstawowy cel tych sprawozdaĔ. UwzglĊdnienie interesariuszy zostało okreĞlone w standardach GRI nastĊpująco: „Organizacja raportująca powinna zdefiniowaü swoich interesariuszy i wyjaĞniü w raporcie, w jaki sposób reagowała na ich uzasadnione oczekiwania i interesy. Wyzwaniem jest wiĊc wywaĪenie okreĞlonych oczekiwaĔ interesariuszy, którzy prawdopodobnie bĊdą korzystaü z raportu, z szerszymi oczekiwaniami dotyczącymi odpowie-dzialnoĞci wobec wszystkich interesariuszy” (na temat cech jakoĞciowych informacji zrównowaĪonego rozwoju zob. szerzej: GRI... (2006b). Natomiast cechami odrĊbnymi dla standardów sprawozdawczoĞci finansowej są: przewa-ga treĞci nad formą, zasada ostroĪnej wyceny i porównywalnoĞü. Ta ostatnia cecha (porównywalnoĞü) nie jest co prawda wyraĨnie wyodrĊbniona w stan-dardach sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju, jednak na początku czĊĞci ogólnej standardu (wytycznych) znajduje siĊ wskazanie, iĪ mają one umoĪliwiü porównywalnoĞü wyników społecznych i Ğrodowiskowych róĪnego typu jednostek.
5. StopieĔ rozpowszechnienia sprawozdaĔ zrównowaĪonego
rozwoju na Ğwiecie w Ğwietle badaĔ empirycznych
Według danych GRI, liczba jednostek sporządzających sprawozdania zgod-nie ze standardami sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju na całym Ğwiecie przekroczyła 850 w roku 2006. W przypadku jednostek sporządzających sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju, ze wzglĊdu na ich dobrowolny
charakter, mogą one przyjmowaü róĪny poziom aplikacji. GRI wyróĪniła trzy poziomy aplikacji, oznaczone literami C, B i A. Na poziomie C konieczne jest ujawnienie 10 wskaĨników, na poziomie B juĪ 20 wskaĨników, na poziomie A konieczne jest ujawnienie wszystkich 50 wskaĨników zawartych w standardo-wych ujawnieniach. Jednostki same deklarują poziom aplikacji na podstawie własnej oceny zawartoĞci raportu, odnosząc siĊ do kryteriów poszczególnych „poziomów aplikacji” GRI (por. GRI..., 2006a). Mogą one wystąpiü do GRI o zweryfikowanie poziomu zadeklarowanej aplikacji.
W latach 2005 i 2008 spółka audytorsko-doradcza KPMG przeprowadziła badanie o zakresie sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju najwiĊkszych firm na Ğwiecie. Obejmowało ono 250 najwiĊkszych spółek na Ğwiecie z listy Forbesa Global 250 (G250) oraz po 100 najwiĊkszych firm (N100) z 22 krajów Ğwiata: Australii, Brazylii, Kanady, Czech, Danii, Finlandii, Francji, WĊgier, Włoch, Japonii, Meksyku, Norwegii, Portugalii, Rumunii, Republiki Południo-wej Afryki, Korei PołudnioPołudnio-wej, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii, Holandii, Wielkiej Brytanii, USA. Badanie obejmowało branĪĊ, zastosowanie standardów sprawozdawczoĞci, czynniki wpływające na podjĊcie decyzji o raportowaniu wyników Ğrodowiskowych. ħródła danych zostały ograniczone do raportów zrównowaĪonego rozwoju, stron internetowych, raportów rocznych badanych przedsiĊbiorstw.
Głównym wnioskiem z raportu KPMG jest zwiĊkszający siĊ odsetek jedno-stek sporządzających sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju. W 2008 r.:
• prawie 80% przedsiĊbiorstw z listy G250 ujawniało informacje o zrów-nowaĪonym rozwoju, przy czym 75% nich robiło to zgodnie ze standardami zrównowaĪonego rozwoju opracowanymi przez GRI;
• Ğrednio 45% przedsiĊbiorstw z list krajowych (N100) ujawniało informa-cje o zrównowaĪonym rozwoju, przy czym najwyĪszy odsetek przedsiĊbiorstw sporządzających sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju został odnotowany w Japonii (88%) i Wielkiej Brytanii (84%).
Na zwiĊkszanie siĊ udziału procentowego jednostek sporządzających rapor-ty zrównowaĪonego rozwoju miały wpływ zmiany w prawie poszczególnych krajów. W Szwecji w roku 2007 wprowadzono regulacje, które nakładają obowiązek sporządzania raportów Ğrodowiskowych dla 55 duĪych przedsiĊ-biorstw naleĪących do Skarbu PaĔstwa. Raporty zrównowaĪonego rozwoju są integralną czĊĞcią raportów rocznych w Brazylii, Szwajcarii, Francji, Republice Południowej Afryki, Norwegii, Australii.
RóĪne są podejĞcia do integracji danych z raportu zrównowaĪonego rozwo-ju z raportem rocznym. Zakres integracji raportów zrównowaĪonego rozworozwo-ju z raportami rocznymi przedstawiono w tab. 2.
T a b e l a 2 StopieĔ integracji sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju z raportem rocznym (w %)
Grupa G250
ĝrednia w grupie
N100
Brak integracji 40 55
Ograniczona integracja (jedna sekcja w sprawozdaniu rocznym)
49 33
CzĊĞciowa integracja – raport zrównowaĪonego rozwoju jest wykorzystywany kilkakrotnie na potrzeby raportu rocznego
18 19
Pełna integracja raportu zrównowaĪonego rozwoju z ra-portem rocznym (raport zrównowaĪonego rozwoju sta-nowi czĊĞü raportu rocznego)
13 13
ħ r ó d ł o: KPMG..., 2008, s. 17.
Kolejnym waĪnym aspektem wdroĪenia sprawozdawczoĞci zrównowaĪone-go rozwoju w praktyce przedsiĊbiorstw na Ğwiecie, który został przebadany w ramach projektu prowadzonego przez KPMG, były przyczyny wpływające na decyzjĊ o wprowadzeniu sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju. Specja-liĞci KPMG zidentyfikowali nastĊpujące przyczyny:
1) wzglĊdy etyczne; 2) wzglĊdy ekonomiczne;
3) reputacja lub promowanie marki; 4) wspomaganie innowacji i uczenia siĊ; 5) motywowanie pracowników;
6) zarządzanie ryzykiem i jego redukcja; 7) wzmocnienie relacji z dostawcami;
8) dostĊp do kapitału lub zwiĊkszenie wartoĞci dla interesariuszy; 9) poprawienie relacji z agendami rządowymi;
10) redukcja kosztów.
IstotnoĞü wpływu poszczególnych przyczyn na decyzjĊ o wdroĪeniu spra-wozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju w latach 2005 i 2008, mierzona udziałem respondentów, którzy wskazali na daną przyczynĊ, została zaprezen-towana na rys. 1.
W badaniu KPMG jako najwaĪniejsze przyczyny zostały podane dwie bar-dzo szerokie i nie całkiem jasno sprecyzowane przyczyny – wzglĊdy etyczne i wzglĊdy ekonomiczne. Bycie bardziej etycznym zyskało na znaczeniu w stosunku do badania z roku 2005. Nie moĪe to dziwiü, albowiem sprawoz-dawczoĞü zrównowaĪonego rozwoju jest w coraz wiĊkszym stopniu kojarzona z kształtowaniem odpowiedzialnych postaw społecznych przedsiĊbiorstw.
Rys. 1. Przyczyny wdroĪenia sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju. ħ r ó d ł o: KPMG..., 2008, s. 18.
W badanym okresie zwiĊkszyło siĊ znaczenie takich przyczyn, jak reputacja lub promowanie marki, wzmocnienie współpracy z dostawcami, poprawianie relacji z agendami rządowymi oraz redukcja kosztów moĪliwa dziĊki pomiarowi i sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju. ĝwiadczy to prawdopodobnie o dostrzeganiu wymiernych korzyĞci z działalnoĞci społecznie odpowiedzialnej dla przedsiĊbiorstw. Jest to zgodne z neoklasycznym nurtem ekonomii. Zdaniem respondentów zmniejszyło siĊ w duĪym stopniu znaczenie przyczyn sprawoz-dawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju, takich jak: dostĊp do kapitału lub zwiĊk-szenie wartoĞci dla interesariuszy i zarządzanie ryzykiem oraz jego redukcja. Zmniejszenie znaczenia tych przyczyn jest spowodowane najprawdopodobniej spadkiem popularnoĞci idei kreowania wartoĞci dla akcjonariuszy i zarządzania ryzykiem w praktyce zarządzania. Idee te były szczególnie popularne w pierw-szych latach XXI w.
Sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju, zgodnie ze standardami GRI, po-winny zawieraü strategiĊ jednostki z uwzglĊdnieniem zagadnieĔ zrównowaĪo-nego wzrostu. Okazuje siĊ jednak, Īe nie wszystkie jednostki sporządzające raporty społecznej odpowiedzialnoĞci posiadają takie strategie. Posiadanie i ogłaszanie strategii jest bardziej charakterystyczne dla okreĞlonych krajów, np. Japonii i Francji, gdzie giełdy i instytucje nadzoru wspierają proces sporządzania i publikowania raportów zrównowaĪonego rozwoju. Nie bez znaczenia dla prezentacji strategii zrównowaĪonego rozwoju jest równieĪ struktura
właĞciciel-ska. Strategie czĊĞciej prezentują w swych sprawozdaniach spółki notowane na giełdach i przedsiĊbiorstwa paĔstwowe, a rzadziej wielkie przedsiĊbiorstwa rodzinne i naleĪące do zamkniĊtych funduszy inwestycyjnych. Jest to po-wszechna tendencja odnoĞnie do zakresu prezentowanych informacji zarówno finansowych, jak i niefinansowych.
6. StopieĔ rozpowszechnienia sprawozdawczoĞci
zrównowaĪonego rozwoju w Polsce i w innych krajach
Europy ĝrodkowej w Ğwietle badaĔ empirycznych
Informacje na temat stopnia rozwoju sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju w Polsce nie są dostĊpne w raporcie KPMG... (2008), podjĊta została w związku z tym decyzja o przeprowadzeniu badaĔ empirycznych w tym zakresie. Badania empiryczne stopnia rozpowszechnienia sprawozdaĔ zrówno-waĪonego rozwoju były prowadzone w okresie od grudnia 2009 do stycznia 2010 r. i obejmowały 100 najwiĊkszych przedsiĊbiorstw działających w Polsce według listy 500 najwiĊkszych przedsiĊbiorstw „Rzeczpospolitej”. Badanie obejmowało 2 etapy. W etapie pierwszym analizie poddano strony internetowe badanych przedsiĊbiorstw, w celu ustalenia, czy idee zrównowaĪonego rozwoju i odpowiedzialnoĞci społecznej są istotne dla zarządzających oraz czy są ujmowane w publikowanych przez nie informacjach. Dwie trzecie (67 przedsiĊ-biorstw) ujmuje na swoich stronach informacje Ğwiadczące o ich „przywiązaniu do” idei zrównowaĪonego rozwoju i odpowiedzialnoĞci społecznej. W etapie drugim przeanalizowane zostały sprawozdania sporządzone i opublikowane przez badane jednostki. Analizie podlegały: zidentyfikowane w raporcie grupy interesariuszy, zgodnoĞü ze standardami GRI, rodzaj ujawnieĔ iloĞciowych, aspekty sprawozdania, sposób weryfikacji danych zawartych w raporcie oraz liczba stron. Ze wzglĊdu na ograniczenie objĊtoĞci opracowania wyniki badaĔ zostały przedstawione w tab. 3.
Zaledwie 11 przedsiĊbiorstw spoĞród 100 najwiĊkszych z listy „Rzeczpo-spolitej” sporządzało sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju (PKN, Lotos, PGNiG, BRE, BPH, Kompania Piwowarska, Grupa ĩywiec, Budimex, Kredyt Bank, Bank Millenium, Polpharma, Anwil). To poziom nieco niĪszy niĪ w innych krajach regionu o podobnym poziomie rozwoju gospodarczego. Niski odsetek przedsiĊbiorstw sporządzających te sprawozdania jest równieĪ zastana-wiający, biorąc pod uwagĊ, Īe aĪ 67 najwiĊkszych przedsiĊbiorstw w Polsce podkreĞlało na stronach internetowych swoje przywiązanie do idei odpowie-dzialnoĞci społecznej (zrównowaĪonego rozwoju).
T a b e l a 3 S p ra w o zd an ia z ró w n o w a Īo n eg o ro zw o ju 1 0 0 n aj w iĊ k sz y ch f ir m w P o ls ce S p ó łk a P K N O rl en L o to s P G N iG B ra n Īa ra fi n ac ja i s p rz ed aĪ ro p y n a ft o w ej ra fi n ac ja i s p rz ed aĪ ro p y n a ft o w ej w y d o b y ci e, d y st ry b u cj a i sp rz ed aĪ g az u zi e m n eg o In te re sa ri u sz e zi d en ty fi k o w an i w ra p o rc ie ak cj o n ari u sz e, p ra co w n ic y , k li en ci d e-ta li cz n i i h u rt o w i, k o n tra h en ci , sp o -łe cz n o Ğü lo k al n a, m ed ia , d o st aw c y i p o d w y k o n a w c y , aj en ci , ad m in is tra cj a p u b li cz n a, sk arb p a Ĕ st w a, k o n k u re n ci , sp ó łk i z g ru p y k ap it ał o w ej , o rg a n iz ac je b ra n Īo w e i k o n su m en ck ie , o rg a n iz ac je p o za rz ąd o w e, u cz el n ie ak cj o n ari u sz e, o rg an iz ac je b ra n Īo w e, o rg a n iz ac je b iz n es o w e (F O B , G lo b al C o m p ac t) , p ra co w n ic y , sp o łe cz n o Ğü lo -k al n a, s k arb p a Ĕ st w a, z ak ła d o w e o rg a-n iz ac je z w ią zk o w e, m ie sz k aĔ c y o k o li c za k ła d ó w o ra z d zi ec i i m ło d zi eĪ , k tó -ry m d ed y k o w an e są sp ec ja ln e, d łu -g o fa lo w e p ro g ra m y ro z w o jo w e d o st aw c y g az u , st ra te g ic zn i o d b io rc y g az u , ce n tra ln e u rz Ċd y p aĔ st w o w e, O G P G A Z -S Y S T E M S A , P o ls k i L N G sp . z o .o ., in st y tu cj e fi n an so w e, G P W , fi rm y d o ra d cz e i w y k o n a w cz e, m ed ia , p ra co w n ic y , ak cj o n ari u sz e, o rg an iz ac je b ra n Īo w e, s p o łe cz n o Ğü l o k al n a Z g o d n o Ğü z e st an -d ard am i G R I p o zi o m ap li k ac ji B , st ru k tu ra n ie w p eł n i zg o d n a ze st an d ard em , b ra k u w zg lĊ d n ie n ia p ro to k o łó w b ra n Īo w y ch p eł n a, p o zi o m a p li k ac ji A je st p o w o ła n ie i u zg o d n ie n ie z e st ru k -tu rą ra p o rt u zg o d n ą ze st an d ard am i G R I U ja w n ie n ia il o Ğc io w e p o d st aw o w e d an e fi n an so w e, s u ro w ce , li cz b a w y p ad k ó w p rz y p ra c y , e m is ja sz k o d li w y ch s u b st an cj i, w y n ik i k o n tr o li ja k o Ğc i, p o b ó r w o d y , ch o ro b y za w o -d o w e, li cz b a za tru d n io n y ch w ed łu g re g io n ó w , li cz b a o d ej Ğü , st ru k tu ra w ie -k o w a, o ce n a p u b li k ac ji p ra so w y c h , sp o -só b r o zp at ry w an ia re k la m a cj i g łó w n e d an e fi n an so w e – p rz e p ły w y d la ró Īn y ch g ru p , w y k o rz y st y w an e su ro w ce , b ez p o Ğre d n ie i p o Ğre d n ie zu Ī y ci e en erg ii , p o b ó r w o d y , e m is je , w p ły w n a b io ró Īn o ro d n o Ğü , w y tw o rz o -n e o d p ad y , z p o d zi ał em n a g ru p y i s p o -só b u n ie sz k o d li w ie n ia , za tr u d n ie n ie p ra -co w n ik ó w w ed łu g u m ó w , w y p ad k i p rz y p ra c y , ch o ro b y za w o d o w e, sk ła d o r-g an ó w , w sk a Ĩn ik i sa ty sfa k cj i k li en tó w , zn aj o m o Ğc i m ark i, l ic zb a p ra co w n ik ó w p rz es zk o lo n y ch o p ro ce d u ra ch an ty -k o ru p cy jn y ch za tru d n ie n ie , st ru k tu ra k li en tó w , p re -fe re n cj e in te re sa ri u sz y , w y p ad k i p rz y p ra c y , ro d za j i il o Ğü e m is ji z an ie cz y sz -cz eĔ , p o b ó r w o d y , sp o só b u ty li za cj i o d p ad ó w , ce n y g az u , li cz b a w y p ad k ó w p rz y p ra c y , w y so k o Ğü o d sz k o d o w a Ĕ d la sp o łe cz n o Ğc i lo k al n y ch , w y n ik i b ad aĔ w a Īn o Ğc i p o sz cz eg ó ln y ch za g ad n ie Ĕ zró w n o w a Īo n eg o ro zw o ju d la p ra co w -n ik ó w sp ó łk i, k o sz ty p ra c re m o n to -w y ch , p ro Ğro d o w is k o w y ch
A sp e k ty sp ra w o zd an ia sp o łe cz n y , Ğro d o w is k o w y , u p ro sz cz o n y ek o n o m ic zn y sp o łe cz n y , ek o n o m ic zn y , Ğro d o w is -k o w y sp o łe cz n y , ek o n o m ic zn y , Ğro d o w is -k o w y Z ew n Ċt rz n a w er y fi k ac ja (a u d y t) cz ĊĞ ci o w a (F O B , fi rm a au d y to rs k a) cz ĊĞ ci o w a (a u d y t d an y ch f in an so w y ch , au d y t ja k o Ğc io w y ) sp o rz ąd zo n a n a p o d st aw ie zb a d an y ch sp ra w o zd a Ĕ fi n an so w y ch i au d y tó w sy st e m ó w o ch ro n y Ğ ro d o w is k a L ic zb a st ro n 8 4 1 3 3 1 4 7 S p ó łk a B P H M il le n iu m B R E B ra n Īa b an k b an k b an k In te re sa ri u sz e zi d en ty fi k o w an i w ra p o rc ie ak cj o n ari u sz e, p ra co w n ic y , sp o łe cz n o Ğü lo k al n a (p rz ed e w sz y st k im in st y tu cj e k u lt u ry ), k li en ci , d o st aw c y , k li en ci , p ra co w n ic y , p art n erz y b an k u , in w es to rz y , sp o łe cz e Ĕ st w o k li en ci , p ra co w n ic y , in w es to rz y , re g u -la to rz y , o to cz en ie i Ğro d o w is k o ze w -n Ċt rz n e, i n n e o rg an iz ac je Z g o d n o Ğü z e st an d ard am i G R I b ra k o d w o ła n ia zg o d n o Ğü z G R I, b ra k w sk a za n ia n a p o zi o m ap li k ac ji , al e sp eł n ia p o zi o m ap li k ac ji A zg o d n o Ğü z G R I, p o zi o m a p li k ac ji B U ja w n ie n ia il o Ğc io w e p o d st aw o w e d an e fi n an so w e, w art o Ğü d o d an a d la ak cj o n ari u sz y , li cz b a p ra co w n ik ó w i st a Ī y st ó w u cz es tn ic zą -c y ch w p ro g ra m ac h s zk o le n io w y c h sa ty sf a k cj a k li en tó w , li cz b a, ro d za j, sp o só b ro zp at ry w an ia re k la m ac ji , k a-n ał y k o m u n ik ac ji z k li en ta m i, zw iĊ -k sz an ie d o st Ċp n o Ğc i u sł u g , ra ti n g i, li cz b a i ro d za j p rz et arg ó w , ro d za j w d ra Ī an y ch p o m y sł ó w , sa ty sf a k c ja p ra -co w n ik ó w , d zi ał an ia au d y to w e , p ro -g ra m y ro z w o jo w e, d zi ał al n o Ğü sz k o le -n io w a, in fo rm ac je o p ra co w n ik ac h , m . in .: p ary te ty p łc io w e, o p ie k a m e-d y c zn a, z u Ī y ci e m at eri ał ó w , u ty li za cj a i re c y k li n g , zu Ī y ci e en er g ii i w o d y , w p ły w n a o b sz ar y ch ro n io n e, d aro -w iz n y w ed łu g t y p u za d łu Īe n ie w ed łu g b ra n Ī, li cz b a p o -z y sk an y ch k li en tó w w ed łu g se g m en -tó w , w ie lk o Ğü si ec i d y st ry b u c y jn y ch , p o d st aw o w e d an e fi n an so w e, li cz b a i sp o só b ro zp at rz en ia re k la m ac ji , w sk aĨ n ik sa ty sf a k cj i, w y so k o Ğü o d p i-só w z w ią z an y ch z o p cj am i w al u to w y -m i, z es ta w ie n ie li c zb y p ra co w n ik ó w z p o d zi ał em n a ty p u m o w y o p ra cĊ , re g io n , w ie k , p łe ü, ro ta cj a p ra co w n i-k ó w , zu Ī y ci e w o d y i e n erg ii e le k tr y cz -n ej , p ap ie ru , p al iw , sp o só b u ty li za cj i o d p ad ó w , li cz b a st a Īy st ó w , li cz b a sz k o le Ĕ A sp e k ty sp ra w o zd an ia sp o łe cz n y , ek o n o m ic zn y sp o łe cz n y , ek o n o m ic zn y , Ğro d o w is -k o w y sp o łe cz n y , ek o n o m ic zn y , Ğro d o w is -k o w y
T ab el a 3 (c d .) Z ew n Ċt rz n a w er y fi k ac ja (a u d y t) b ra k b ra k w er y fi k ac je p rz ez fi rm Ċ au d y to rs k ą P W C L ic zb a st ro n 1 1 9 2 1 4 4 S p ó łk a G ru p a ĩ y w ie c K o m p an ia P iw o w ars k a P o lp h arm a B ra n Īa sp o Īy w c za sp o Īy w c za fa rm ac eu ty cz n a In te re sa ri u sz e zi d en ty fi k o w an i w ra p o rc ie ak cj o n ari u sz e, k li en ci , p art n erz y h an -d lo w i, p ra co w n ic y b u d Īe t p aĔ st w a, p ra co w n ic y , k li en ci , k o n su m en ci , d o st aw c y i p art n erz y , m ed ia , in w es to rz y , sp o łe cz eĔ st w o p ra co w n ic y , fa rm ac eu ci le k arz e, p a-cj en ci , u cz en i, s p o łe cz n o Ğü l o k al n a Z g o d n o Ğü z e st an d ard am i G R I je st p o w o ła n ie , b ra k u st al en ia p o zi o m u ap li k ac ji , p o zi o m ap li k ac ji zb li Īo n y d o C b ra k b ra k U ja w n ie n ia il o Ğc io w e p o d st aw o w e d an e fi n an so w e, za tru d -n ie n ie , sz k o le n ia , zu Īy ci e w o d y , zu Īy -ci e en erg ii w ie lk o Ğü sp rz ed aĪ y , p rz ec iĊ tn e w y n a-g ro d ze n ie , st aĪ p ra c y , li cz b a p ra co w n i-k ó w z p o d zi ał em w ed łu g p łc i za tru d n ie n ie w ed łu g p łc i, k o sz ty s zk o -le Ĕ, i lo Ğü o cz y sz cz o n y ch Ğ ci ek ó w , il o Ğü sp al o n y ch Ğ m ie ci A sp e k ty sp ra w o zd an ia sp o łe cz n y , ek o n o m ic zn y , Ğro d o w is -k o w y sp o łe cz n y , ek o n o m ic zn y , Ğro d o w is -k o w y sp o łe cz n y , Ğro d o w is k o w y Z ew n Ċt rz n a w er y fi k ac ja (a u d y t) w er y fi k ac ja p rz ez fi rm Ċ au d y to rs k ą P W C b ra k b ra k L ic zb a st ro n 3 4 5 6 3 6 S p ó łk a B u d im ex A n w il B ra n Īa b u d o w la n a ch em ic zn a In te re sa ri u sz e zi d en ty fi k o w a-n i w ra p o rc ie in w es to rz y g ie łd o w i, a k cj o n ari u sz e, i n w es to rz y z arz ąd za ją c y b u d o w a m i n o w y ch o b ie k tó w , p o d w y k o n a w c y , p ra co w n ic y i zw ią z k i za w o d o w e o rg an iz ac je z rz es za ją c e p rz ed si Ċb io rs tw a, u cz el n ie
Z g o d n o Ğü z e st an d ard am i G R I je st p o w o ła n ie n a st an d ard y G R I, p o zi o m a p li k ac ji p o m iĊ d zy C i B b ra k o d w o ła n ia U ja w n ie n ia il o Ğc io w e p o d st aw o w e d an e fi n an so w e, l ic zb a za tru d n io n y ch w ed łu g g ru p i ro d za jó w u m ó w , w y n ag ro d ze n ia w ed łu g g ru p p ra co w n ik ó w , li cz b a p ra co w n ik ó w o b jĊ ty ch u m o w ą zb io ro w ą, l ic zb a g o d zi n s zk o le n io w y ch , p ła tn o Ğc i n a rz ec z p o d st aw o w y ch g ru p i n te re sa ri u sz y , zu Īy ci e p al iw a e m is je s z k o d li w y ch s u b st an cj i, p o b ó r w o d y , il o Ğü s u b st an cj i o d zy sk an y ch , w y p ad k i p rz y p ra c y A sp e k ty sp ra w o zd an ia sp o łe cz n y , ek o n o m ic zn y , Ğro d o w is k o w y Ğro d o w is k o w y Z ew n Ċt rz n a w er y fi k ac ja b ra k b ra k L ic zb a st ro n 4 1 9 ħ r ó d ł o : o p ra co w an ie w ła sn e.
Dla porównania wyników stopnia rozpowszechnienia sprawozdawczoĞci wybrano 3 kraje z Europy ĝrodkowej, na temat których dane są zawarte w raporcie KPMG... (2008):
1) Czechy; 2) WĊgry; 3) Rumunia.
W Czechach 14 przedsiĊbiorstw z listy N100 sporządza raporty zrównowa-Īonego rozwoju, a 33 jednostki ujmują informacje o społecznej odpowiedzialno-Ğci w sprawozdaniach z działalnoodpowiedzialno-Ğci lub na stronach internetowych. Cztery przedsiĊbiorstwa poddają swoje sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju zewnĊtrznej weryfikacji, a 2 wykorzystują komentarze i oceny zewnĊtrznych instytucji w swoich sprawozdaniach zrównowaĪonego rozwoju. Wiodącymi branĪami, jeĪeli chodzi o ujawnianie informacji o zrównowaĪonym rozwoju są: przemysł chemiczny, elektroniczny, wydobywczy i spoĪywczy. Podobna liczba sporządzanych sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju jest w Rumunii (17), natomiast 24 ujmują informacje o wynikach społecznych w swoich raportach rocznych lub na stronach internetowych. Tylko 1 rumuĔskie przedsiĊbiorstwo dokonuje zewnĊtrznej weryfikacji swoich sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju. Na WĊgrzech aĪ 25 przedsiĊbiorstw z listy N100 opracowuje i publiku-je raporty zrównowaĪonego rozwoju, a 44 ujmują informacpubliku-je o społecznej odpowiedzialnoĞci w sprawozdaniach z działalnoĞci lub na stronach interneto-wych. Do wiodących branĪ pod wzglĊdem sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju naleĪą: chemiczna, medialna, transportowa i rafineryjna. Jedynie 6% wĊgierskich przedsiĊbiorstw z listy N100 poddaje sprawozdania zrównowaĪo-nego rozwoju zewnĊtrznej weryfikacji.
We wszystkich sprawozdaniach zrównowaĪonego rozwoju najwiĊkszych przedsiĊbiorstw w Polsce zostały zidentyfikowane grupy interesariuszy. Wska-zuje to na fakt, iĪ zarządzający badanymi przedsiĊbiorstwami uwzglĊdniają w swoich działaniach nacisk ze strony róĪnych grup interesu, które uznają za szczególnie istotne dla powodzenia ich funkcjonowania w konkurencyjnej gospodarce. Identyfikacja interesariuszy i ich potrzeb informacyjnych oraz próba odwołania siĊ do nich w sprawozdaniach zrównowaĪonego rozwoju Ğwiadczy o tym, Īe teoria stakeholders moĪe czĊĞciowo słuĪyü objaĞnieniu zjawiska dobrowolnego upubliczniania sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju przez naj-wiĊksze przedsiĊbiorstwa w Polsce. JednakĪe interesariusze powinni w podob-nym stopniu wpływaü na wiĊkszoĞü duĪych przedsiĊbiorstw w Polsce, a zatem zastanawiający jest brak ujawnieĔ ze strony np. wszystkich banków naleĪących do grupy 100 najwiĊkszych przedsiĊbiorstw w Polsce.
Do najczĊĞciej wymienianych w sprawozdaniach zrównowaĪonego rozwoju grup interesu naleĪą akcjonariusze (inwestorzy), pracownicy, dostawcy i klienci. Jednak zakres interesariuszy uwzglĊdnianych w sprawozdaniach
zrównowaĪo-nego rozwoju był zróĪnicowany. NajwiĊkszą liczbĊ grup interesu zidentyfikowa-ły przedsiĊbiorstwa z branĪ wydobycia i rafinacji ropy naftowej oraz wydobycia, dystrybucji i sprzedaĪy gazu ziemnego. NajwiĊcej, aĪ 19, grup interesów zostało wyróĪnionych w sprawozdaniu PKN Orlen. Byli to akcjonariusze, pracownicy, klienci detaliczni i hurtowi, kontrahenci, społecznoĞü lokalna, media, dostawcy i podwykonawcy, ajenci, administracja publiczna, skarb paĔstwa, konkurenci, spółki z grupy kapitałowej, organizacje branĪowe i konsumenckie, organizacje pozarządowe, uczelnie. WyodrĊbnienie tak licznej grupy interesariuszy spowo-dowane jest niewątpliwie wielkoĞcią przedsiĊbiorstwa i wynikającym zeĔ intensywnym wpływem na społeczeĔstwo oraz rodzajem działalnoĞci, powodu-jącym intensywne oddziaływanie na Ğrodowisko naturalne.
Wszystkie wielkie przedsiĊbiorstwa sporządzające sprawozdania zrówno-waĪonego rozwoju moĪna zaliczyü do „szeroko znanych” zgodnie z definicją Robertsa. Nie sporządzały przedsiĊbiorstwa „nie rzucające siĊ w oczy” i stosunkowo słabo znane opinii publicznej, takie jak przedsiĊbiorstwa zajmują-ce siĊ handlem hurtowym, huty, przedsiĊbiorstwa zajmujązajmują-ce siĊ handlem złomem. Jednak nie wszystkie szeroko znane i posiadające duĪe budĪety marketingowe przedsiĊbiorstwa sporządzały takie raporty. Brakowało wielu banków, instytucji finansowych, przedsiĊbiorstw zajmujących siĊ handlem detalicznym, przedsiĊbiorstw telekomunikacyjnych.
Brak wzajemnej konkurencji w zakresie publikowania sprawozdaĔ zrów-nowaĪonego rozwoju dotyczy przedsiĊbiorstw naleĪący do branĪ „szeroko znanych” i o duĪym oddziaływaniu na społeczeĔstwo, jak równieĪ licznie reprezentowanych na liĞcie 100 najwiĊkszych przedsiĊbiorstw polskich, takich jak: branĪa energetyczna, branĪa ubezpieczeniowa, branĪa sprzedaĪy detalicznej i hurtowej, przedsiĊbiorstwa telekomunikacyjne.
Wyniki badania empirycznego nie potwierdzają teĪ hipotez postawionych przez D. Campbella, B. Cravena, P. Shrivesa. Na liĞcie 100 najwiĊkszych przedsiĊbiorstw nie ma co prawda wielu przedsiĊbiorstw, które moĪna zaliczyü do kategorii „grzesznych”. Jako najbardziej grzeszne moĪna uznaü przedsiĊbior-stwa produkujące napoje alkoholowe, czyli GrupĊ ĩywiec i KompaniĊ Piwowar-ską, jednak ich sprawozdania są stosunkowo mało obszerne w porównaniu ze sprawozdaniami przedsiĊbiorstw, których produkty nie budzą tak negatywnych konotacji społecznych, takich jak banki4 czy przedsiĊbiorstwa zajmujące siĊ wydobyciem i rafinacją ropy naftowej.
Teorią, która, jak wydaje siĊ, w jeszcze doskonalszym stopniu objaĞnia za-kres rozpowszechnienia sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju, jest teoria instytucjonalna i zawarte w niej załoĪenie o wpływie na sprawozdawczoĞü
4 Ostatni kryzys finansowy i nieetyczne zachowania pracowników najwiĊkszych Ğwiatowych banków niewątpliwie wpłynął jednak na pogorszenie odbioru społecznego branĪy bankowej.
zrównowaĪonego rozwoju instytucji w bezpoĞrednim otoczeniu przedsiĊbior-stwa, oraz o efekcie mimikry pomiĊdzy przedsiĊbiorstwami bĊdącymi swoimi bezpoĞrednimi konkurentami. Fakt wystĊpowania upodabniania siĊ pomiĊdzy bezpoĞrednimi konkurentami dobrze widoczny jest pomiĊdzy nastĊpującymi grupami przedsiĊbiorstw: Orlenem i Lotosem, bankami – BPH, Millenium, BRE oraz przedsiĊbiorstwami z branĪy piwowarskiej: Grupą ĩywiec i Kompanią Piwowarską. W wiĊkszoĞci przypadków sprawozdania przedsiĊbiorstw bĊdą-cych swoimi bezpoĞrednimi konkurentami są podobne pod wzglĊdem objĊtoĞci i zakresu zawartych w nich informacji. Wyjątkiem w wymienionych powyĪej grupach bezpoĞrednich jest bank BPH, którego sprawozdanie zawierało znaczą-co mniej informacji od informacji bezpoĞrednich konkurentów. Mogło to byü jednak spowodowane przejĊciem znaczącej czĊĞci działalnoĞci BPH przez Pekao SA i znaczącym zmniejszeniem skali działalnoĞci przez Bank BPH.
Czynnikiem Ğwiadczącym o zastosowaniu raportów zrównowaĪonego roz-woju jako próby „zazielenienia” wizerunku przedsiĊbiorstwa moĪe byü zaprze-stanie sporządzania i prezentacji sprawozdaĔ zrównowaĪonego rozwoju w sytuacji pogorszenia sytuacji ekonomicznej lub pogorszenia wyników Ğrodowiskowych i/lub pogorszenia wskaĨników Ğrodowiskowych. Sytuacja taka nastąpiła w przypadku TP SA, która ostatni raport zrównowaĪonego rozwoju zaprezentowała za rok 2005 i Tesco Polska, które opublikowało raport za lata 2002–2005, a nastĊpnie zaprzestało prezentacji takich raportów w jĊzyku polskim5.
7. Podsumowanie
SprawozdawczoĞü zrównowaĪonego rozwoju staje siĊ coraz bardziej popu-larna na Ğwiecie. Według badania KPMG prawie 80% przedsiĊbiorstw z listy 250 najwiĊkszych przedsiĊbiorstw globalnych ujawniało informacje o zrówno-waĪonym rozwoju, przy czym 75% nich robiło to zgodnie ze standardami zrównowaĪonego rozwoju opracowanymi przez GRI. W Polsce takie sprawoz-dania sporządza zaledwie 11% najwiĊkszych przedsiĊbiorstw. W tej liczbie reprezentowane są przede wszystkim przedsiĊbiorstwa naleĪące do takich branĪ, jak rafinacja ropy naftowej, finansowa (banki), chemiczna, spoĪywcza (napoje) i farmaceutyczna. Sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju o najwiĊkszej pojemnoĞci informacyjnej, zawierające najwiĊkszą liczbĊ ujawnieĔ iloĞciowych i uwzglĊdniające potrzeby najwiĊkszej liczby interesariuszy sporządzały przedsiĊbiorstwa szeroko znane, naleĪące do branĪ rafinacji ropy naftowej, wydobycia i dystrybucji gazu oraz banki.
5
Dobrowolne sporządzanie i prezentacja sprawozdaĔ zrównowaĪonego roz-woju moĪe byü objaĞnione na gruncie szeregu teorii, np. neoklasycznej teorii ekonomii, teorii ekonomii politycznej, teorii agencji, teorii instytucjonalnej, teorii interesariuszy, teorii legitymizacji. W Ğwietle badaĔ autora najbardziej przydatne dla objaĞnienia stopnia rozpowszechnienia i zakresu ujawnianych informacji o zrównowaĪonym rozwoju są: teoria legitymizacji, teoria interesa-riuszy i teoria instytucjonalna.
PrzyszłoĞü sprawozdawczoĞci zrównowaĪonego rozwoju moĪe zostaü za-groĪona przez przeminiĊcie „mody na zrównowaĪony rozwój” wraz z zakoĔcze-niem kryzysu finansowego. Zjawisko takie nastąpiło po przezwyciĊĪeniu poprzedniego kryzysu finansowego i energetycznego w latach 80. ubiegłego wieku. C. A. A d a m s i G. W h e l a n (2009) wskazują z kolei, Īe dla zwiĊk-szenia rozpowszechnienia stosowania tych standardów najwaĪniejsze są postawy i przekonania członków zarządów przedsiĊbiorstw, czyli opierają siĊ na załoĪe-niach teorii agencji. Do wyzwaĔ stojących przed przedsiĊbiorstwami sporządza-jącymi sprawozdania zrównowaĪonego rozwoju naleĪy równieĪ niewątpliwie ich zewnĊtrzna weryfikacja przez niezaleĪne jednostki. Zaledwie trzy spoĞród badanych przedsiĊbiorstw poddawały je zewnĊtrznej weryfikacji, a kolejne dwa wskazały, Īe ich sprawozdania zostały sporządzone na podstawie poddanych audytowi danych finansowych, jakoĞciowych.
Literatura
A d a m s C. A., W h e l a n G. (2009), Conceptualising future change in corporate sustainability
reporting, „Accounting, Auditing & Accountability Journal”, Vol. 22, No. 1.
A n d e r s o n R. H. (1977), Social Responsibility Accounting: evaluating its objectives, concepts
and principles, „CA Magazine”, October.
C a m p b e l l D., C r a v e n B., S h r i v e s P. (2003), Voluntary social reporting in three FTSE
sectors: A comment on perception and legitimacy, „Accounting, Auditing and Accountability Journal”, Vol. 16, No. 4.
D e e g a n C., R a n k i n M. (1996), Do Australian companies report environmental news
objectively? An analysis of environmental disclosures by firms prosecuted successfully by the Environmental Protection Authority, „Accounting Auditing and Accountability Journal”, Vol. 9, No. 2.
F r e e m a n R. E., E v a n W. M. (1990), Corporate governance: A stakeholder interpretation, „Journal of Behavioral Economics”, Vol. 19, No. 4.
G r a v e s S. B., W a d d o c k S. A. (1994), Institutional Owners and Corporate Social
Perfor-mance, „Academy of Management Journal”, Vol. 37, No. 4.
GRI, Application levels (2006a), www.globalreporting.org/ReportingFramework/ReportingFrame-workDownloads/.
GRI, G3 Guidelines (2006b), www.globalreporting.org/ReportingFramework/ReportingFrame-workDownloads/.
GRI, Indicators protocols (2006c), www.globalreporting.org/ReportingFramework/ReportingFrame-workDownloads/.
G r a y R. (2010), Is accounting for sustainability actually accounting for sustainability … and
how would we know? An exploration of narratives of organizations and the planet, „Accoun-ting, Organizations and Society”, Vol. 35.
G u r t h i e J., C u g a n e s a n S., W a r d L. (2008), Industry specific social and environmental
reporting, „Accounting Forum”, Vol. 32.
H a r t e G., O w e n D. (1991), Environmental disclosure in the annual reports of British
companies: A research note, „Accounting, Auditing and Accountability Journal”, Vol. 4, No. 3.
J a g l i Ĕ s k a Z. (1984), RachunkowoĞü odpowiedzialnoĞci społecznej przedsiĊbiorstw
kapitali-stycznych (zarys problemu), „Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia KsiĊgo-wych w Polsce”, t. 7 (Warszawa).
J a r u g o w a A. (1984), RachunkowoĞü społeczna na tle tendencji rozwoju rachunkowoĞci, „Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia KsiĊgowych w Polsce”, t. 7 (War-szawa).
KPMG. International Survey of Corporate Responsibility Reporting (2008), Warszawa.
M u r r a y A., S i n c l a i r D., P o w e r D., G r a y R. (2006), Do financial markets care about
social and environmental disclosure? Further evidence and exploration from the UK, „Accounting, Auditing and Accountability Journal”, Vol. 19, No. 2.
N o w a k W. A. (2002), Czym jest dzisiejsza rachunkowoĞü Ğrodowiskowa, „RachunkowoĞü”, nr 2. O l i v e r C. (1991), Strategic responses to institutional processes, „Academy of Management
Review”, Vol. 16.
P a r k i n s o n J. E. (2003), Disclosure and Corporate Social and Environmental Performance:
Competitiveness and Enterprise in a Broader Social Frame, „Journal of Corporate Law Stu-dies”, No. 4 (April).
R o b e r t s R. (1992), Determinants of corporate social responsibility disclosure: An application
of stakeholder theory, „Accounting, Organisations and Society”, Vol. 17, No. 6, s. 595–612. S o l o m o n J., S o l o m o n A. (2006) Private social, ethical and environmental disclosure,
„Accounting, Auditing and Accountability Journal”, Vol. 19, No. 4.
S t Ċ p i e Ĕ M. (2005), Rola rachunkowoĞci w ochronie Ğrodowiska w opinii praktyków – wyniki
badaĔ ankietowych, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie”, nr 674.
S z a d z i e w s k a A. (2006a), RachunkowoĞü Ğrodowiskowa w systemie rachunkowoĞci
przedsiĊbiorstwa, [w:] Z. M e s s n e r (red.), Problemy rachunkowoĞci zarządczej. Rewizja ksiąg rachunkowych, kontrola i audyt wewnĊtrzny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice, s. 143–155.
S z a d z i e w s k a A. (2006b) ĝrodowiskowa rachunkowoĞü zarządcza jako Ĩródło danych na
potrzeby zarządzania przedsiĊbiorstwem; [w:] M. N o w i c k a - S k o w r o n (red.), Koszty w zarządzaniu przedsiĊbiorstwem. Standardy miĊdzynarodowe, Wydawnictwo AGH,
Kraków.
T r e b u c q S. (2008), Adoption of GRI’s Guidelines Reporting by European Companies, EAA, Amsterdam, referat na konferencjĊ.
UwzglĊdnianie kwestii zrównowaĪonego rozwoju w polityce UE w róĪnych dziedzinach. Przegląd strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównowaĪonego rozwoju – rok 2009, komunikaty:
Komisji Europejskiej do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekono-miczno-Społecznego i Komitetu Regionów, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ. do?uri=COM:2009:0400:FIN:PL:PDF.
Jan Michalak
THEORETICAL FRAMEWORK OF SUSTAINABILITY REPORTING AND APPLICATION LEVEL OF THIS REPORTING IN POLAND
AND AROUND THE WORLD
The main aim of the paper is an attempt to answer the questions, what makes companies to publish sustainability reports and what influences the scope of presented information. Presented theoretical discussion is confronted with sustainability reporting statements adoption and its prospects around the world in the light of literature research and in Poland based on author’s empirical research.
