R ecenzje
391
W biblio grafii odnotowano kilkadziesiąt p rac tych uczonych. Z are je stro w a n o także d w ie prace znakomitego znaw cy lu d ó w wschodnich Józefa K o w a le w s k ie g o *, doty
czące b u d d yjsk iej kosm ologii i chińskiego kalen darza.
Szczególnie in teresujący d la historyka n au ki jest dział historii astronom ii (ss. 54— 77), za w ierają cy ok. 350 pozycji bibliograficznych, w tym kilkanaście dotyczą cych Kopernika.
W arto jeszcze wspom nieć, że w przedm ow ie do b ib lio g ra fii autorka d ała krótką charakterystykę ro z w o ju dziewiętnastowiecznego rosyjskiego p iśm ien nictw a z dzie dziny astronomii, ilustrując te w y w o d y 4 tablicam i statystycznymi.
Jerzy R óziew icz
A n n K erstin T u n e l d , C arin D e d i j e r, M a j-B r it t J o h a n s s o n , A n A ttem p t at a Bibliography of Bibliographies in Science of Science. R esearch P olicy P ro g ra m (Lu n d , S w eden ), L u n d 1966, kart 69 jednostr. (w y d a w n ic tw o pow ielon e).
O p racow an a w szwedzkiej placów ce nau koznaw czej Bibliografia bibliografii, n az w an a skrom nie „próbą”, stanowi p ierw sze bo d a j zestawienie spisów p u blik a cji z zakresu szeroko pojętej nauki o nauce.
Bibliografia za w iera 160 nu m erow anych pozycji, o b ejm u je jednakże ty lk o 155 publikacji, pon iew aż 5 pozostałych opisów to odsyłacze. W śró d zarejestrow anych w Bibliografii spisów piśm iennictwa zdecydow aną w iększość (100 pozycji) stanowią p u blik acje samoistne, zw arte ‘lub ciągłe. Reszta pozycji to b ib lio g ra fie p u blik o w an e w czasopismach (np . w „Isis”) lu b tzw . b ib lio g ra fie załącznikowe, tj. zestawienia piśm iennictwa zamieszczone w książkach, p odające odpow iednią literaturę p rzed m iotu (nip. w dziele W . B e v e rid g e ’a The A r t of Scientific Investigation lu b w książce S. K am ińskiego P o ję cie nauki i klasyfikacja nauk).
Z a się g chronologiczny B ibliografii w yzn aczają daty graniczne: 1913 i 1966. Z a k re s Bibliografii o b ejm u je zarów no problem atykę praktyczną organizacji nauki, polityki n au ko w ej, zarządzania nauką, ja k i dyscypliny teoretyczne: filozofię nauki, socjolo gię nauki, psychologię twórczości n au kow ej, historię nauki i techniki.
Interesująca jest b u d o w a Bibliografii, która składa się z trzech części. Część pierwsza, p od staw ow a, o bejm u je alfabetyczny w y k a z biblio grafii. Część druga, za ty tułow an a Contents of Selected Bibliographies, p od aje w y k a z zawartości 49 w y bran y ch bibliografii, które są zaznaczone w części pierw szej lite rą C (Con tents). Część trzecia zaw iera d w a indeksy: przedm iotow y (tem atyczny) i geograficzny (w e dłu g k ra jó w ).
P e łn y opis bibliograficzny w części I w y m ien ia: autora, tytuł, kolejność w ydan ia, m iejsce i ro k w ydania, liczbę stron o raz liczbę pozycji bibliograficzn y ch sk ła d a ją cych się n a d an ą bibliografię. N a ¡końcu podana jest n a z w a w y d a w cy , 'tytuł serii, ew en tualnie tytuł, rocznik i num er czasopisma, w którym z n ajd u je się re jestro w an a bibliografia. Zaznaczono rów nież pozycje p ow ielone (m im eographed) oraz podano inform ację, które bibliografie są adnotowane. W opisach p u blik a cji w językach in nych niż angielski umieszczono po tytule oryginalnym jego angielskie tłum aczenie. W części I'I, podającej zawartość niektórych b iblio grafii, opis bibliograficzn y o gra niczony jest do niezbędnych elem entów (autor, skrócony tytuł).
Po tych w stępnych in form acjach o charakterze form alnym postaram y się scha rakteryzow ać om aw ia n ą Bibliografię od strony m erytorycznej.
1 Por. m.in.: N . O. S z a r a k s z y n o w a, Józef K ow alew sk i na Syberii. „ K w a r talnik Historii N a u k i ¡i Tech niki”, n r 2/1968.
392
R ecenzjeS p isy piśm iennictwa zarejestrow ane w Bibliografii są nierów n ej wartości. O bok obszernych b iblio grafii, liczących niejednokrotnie p on ad 1000 pozycji, zn ajd u ją się tu zupełnie m ałe zestawienia, o b ejm u jące kilkanaście lu b n aw e t k ilk a pozycji. W śró d b ib lio g ra fii retrospektyw n ych do najp ow ażn iejszych należą: Bibliografie lite ratury o organizad, rizeni, planovani a koordinaci vedeckeho vyzkum u. P ra h a 1964 i 1966 (1340 i 1461 poz. bibliogr.); G . P. Bush, Bibliography on Research A d m in istra - tion. W ash in gto n 1954 (1412 poz. biblio gr.); M . H . E ller, J. W ein er, Scientific P e r s o n - nel. A Bibliography. W ash in gto n 1950 (1746 poz. biblio gr.) o raz bib lio grafie historii n au k przyrodniczyoh i historii techniki, p u blik o w an e przez A k ad em ię N a u k Z S R R W śró d b ib lio g ra fii bieżących n a uw agę za słu g u ją: „B u lletin A n aly tiq u e des O u vrages de P o litk ju e Scientifique” (B ru x e lle s ) i Critical B ibliography p u b lik o w an a w czaso piśm ie „Isis” .
M ożn a jednakże stwierdzić b ra k b ib lio g ra fii naukoznawczych, które n iew ątp li w ie p ow in n y b y ły znaleźć się w Bibliografii, ja k np.: polski „Przegląd In fo rm acji o N au k o z n a w stw ie ” ; ra d zieck a „ N o w a ja L itiera tu ra o N a u k ie i N au czn oissledow a- tielskoj R abotie” (p u b lik o w an a w 2 seriach — k r a jo w e j i zagranioznej — przez B i bliotekę A k ad em ii N a u k w M o s k w ie 2); w ę g ie rsk i przegląd dokum entacyjny z za kresu o rgan izacji, n au ki i polityki n au k o w ej „Tudom ányszervezési Tájékoztató”, o p raco w y w an y w B ibliotece W ęgie rsk iej A kad em ii N a u k ; „In dex to L ite ratu re on Science of Science”, w y d a w a n y przez C ouncil o f Scientific and Technical R esearch w N e w Delhi.
Z d ru g ie j strony, spotyka się w Bibliografii pozycje nie należące do je j zakresu, np.: M . C. Leikind, A Bibliography of A to m ie Energy, lu b J. B ru szew ska, A . Lech, Bibliografia prac naukow o-badaw czych z dziedziny nauk technicznych, przyrodni czych i ekonomicznych za rok 1961.
Z p u blik a cji polskich — poza w y że j w ym ien ioną — umieszczono w Bibliografii d w ie pozycje: 1) Bibliografię artykułów zawartych w „N a u ce Polsk iej”, t. 1— X X (pod hasłem „Nauka Polska” ), p od ając w opisie niezgodną z tekstem oryginalnym liczbę stron (84 zam iast 33) oraz uw agę, że jest to p u b lik a cja p ow ielon a (może w ię c dyspo n ow an o tekstem m aszynow ym przepisanym z o rygin ału?); 2) książkę S. K am ińskiego, Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk — ze w zg lęd u n a za w artą w niej obszerną biblio g ra fię „z dziedziny szeroko pojętej filo zo fii n a u k i”.
In teresu jący jest „rozk ład” chronologiczny p u b lik a cji objętych Bibliografią, obrazujący rosnące tem po roz w oju piśm iennictw a naukoznawczego. I tak, na okres lat 1913— 1945 przyp ad a 12 pozycji bibliograficznych (w y dan ych w tych latach), na lata 1946— 1960 — 54 publikacje, n a lata 1961— 1966 — 89 publikacji.
C iek aw e w y n ik i d aje rów nież analiza treściow ej zaw artości Bibliografii. P o s łu żyć się tu m ożna indeksem rzeczowym , który w ym ien ia w szeregu alfabetycznym w ażniejsze dziedziny lu b zagadnienia <m a jor subjects) uw zględnione w publikacjach zarejestrow anych w Bibliografii. P rzy k ażd ym temacie podane są nu m ery odpow ied nich pozycji, p rzy czym uw zględn iona jest ró w n ież zaw artość w y b ra n y c h publikacji, w y k a z a n a w częśoi I I Bibliografii. (N u m e ry tych p u blik a cji są w indeksie podkreś lone).
P o r ó w n u ją c liczbę pozycji w y stęp ujący ch pod poszczególnym i tematami, można stwierdzić, że n ajw ię cej pozycji obejm uje hasło A dm inistracja i zarządzanie (26 poz.), d ru gie m iejsce (25) za jm u je temat P otencjał ludzki (M a n p o w e r), trzecie — Historia nauki i Organizacja i klasyfikacja (po 23 poz.); w dalszej kolejności id ą tematy: Psychologia nauki i Polityka naukowa (p o 22 poz.), M etodologia (21), Filozofia
1 Zob. recenzje kolejnych tom ów jedn ej i drugiej b ib lio grafii w ,.K w artaln ik u ”, n r 3/1965, ss. 4 2 3 ^ 2 7 .
2 Zob. om ów ienie dwudziestu ro cznik ów biu lety n ó w o by d w u serii w „ K w a rt a l n ik u ”, n r 2/1968, ss. 474— 475.
R ecenzje
393
nauki (18), Finansowanie i Inform acja (po 17 poz.), Szkolnictwo (16), Ekonom ika i Socjologia nauki (po 14 poz.).
D ru g i indeks, geograficzny, ułożony jest w e d łu g n az w k r a jó w ugru p o w an ych w obrębie o dpow iednich części świata. P fz y poszczególnych hasłach (nazw ach części św iata lu b k r a jó w ) w ym ien ione są num ery p u b lik a cji za rejestrow anych w B ib lio grafii, w których n a z w a danej części św iata lu b d anego k r a ju w y stęp u je bądź w tytule, bąd ź w spisie treści, podanym w części I I Bibliografii. (N ie jest to W ięc in deks biorący pod u w a g ę m iejsce w y d a n ia p u blik acji, lecz je j treść dotyczącą j a kiegoś k ra ju lu b całej części św iata).
T a k np. p od hasłem Poland zn ajd ujem y p ięć pozycji, których treść odnosi się m.in. do Polski, p rzy czym jed n a tylko z tych p u blik a cji została w y d a n a w Polsce (jest to Bibliografia artykułów zawartych w „N a uce Polsk iej” , t. I— X X ). N a jw ię k s z a liczba p u blikacji w y k azan ych w indeksie geograficznym dotyczy Z w ią z k u R adziec kiego (23 poz.), potem dopiero id ą Stany Zjednoczone, B e lg ia i ¡Francja z liczbą po zycji o połow ę m niejszą (odp ow ied n io : 12, 11 i 10), W . B ry ta n ia (9), Czechosłow acja, N R F i S z w a jc a ria (po 8 poz.).
Jeżeli natom iast w eźm iem y pod u w a gę n ie treściow y zw iązek poszczególnych p u blikacji z danym krajem , lecz ich m iejsce w y d a n ia, to otrzym am y odm ienne dane. I tak 2/3 w szystkich pozycji zarejestrow anych w Bibliografii uk azały się w Stanach Zjednoczonych (101 poz.), 1/5 w e F ran cji i B e lg ii (razem 31 poz.), w Z S R R — 5, w W . B ry ta n ii — 4, w N R F , Polsce i S zw ecji p o 3, w Czechosłow acji i na W ę g rz e c h — po 2 poz. D an e te p o z w alają sądzić, że o m aw ia n a Bibliografia bibliografii z zakresu naukoznawstwa n ie u w zględn iła w dostatecznej m ierze odpow iednich p u blik a cji z k r a jó w socjalistycznych, w tym przede w szystkim z Z S R R , gdzie — jak w iadom o — zainteresowanie p roblem am i n au k o zn aw stw a jest bardzo duże. M im o to analiza Bibliografii może dać podstaw ę do p ew nych ogólniejszych w n io s k ó w dotyczących ro z w oju p iśm iennictw a z zakresu n au koznaw stw a, a w ko n sek w en cji — sam ego naukoznaw stw a. Już sam fa k t o pracow an ia i o p u b lik o w a n ia tak obszernej b ib lio grafii biblio grafii z tej dziedziny św iadczy o osiągnięciu przez n ią p ew n ego stopnia dojrzałości, a zróżnicow ana tem atyka p ublikacji objętych Bibliografią, uwidoczniona w indeksie przedm iotowym , w sk az u je na tendencję do szerokiego u jm o w an ia zakresu naukoznaw stw a.
M aria D em bow ska
N O T A T K I B I B L I O G R A F I C Z N E
Z b ig n ie w R y n d u c h, Nauka o stylach w retorykach polskich X V I I wieku. G dańskie T o w a rz y stw o N au k o w e , G d ańsk 1967, ss. 129.
Jak pisze w e W stępie autor w ym ienionej pracy, o m a w ia o n a p ro blem , w jak iej m ierze siedem nastowieczni autorzy podręczn ików w y m o w y (autor określa je term i nem : retoryki) „kształtow ali 'tradycje w y m o w y i stylu, w y w ied zio n e z antyku, m o d yfikow an e w średniow ieczu i renesansie”. W P o lsce w X V I I w . w y m o w a m ia ła w ie le m an ier stylowych, istniało w ie le stylów zdecydow anie złych, często potępianych w teorii w y m o w y, ale żyw ych w praktyce szkolnej i o byczajow ej — pisze dalej autor i tak określa g łó w n y cel tej pracy: .... udokum entow anie i zegzem plifikow anie p o wyższych tez łącznie z p ró bą d op racow ania się w stępnych w n io s k ó w dotyczących nauki o stylach m ów ionych o raz ich fu n k cji artystycznej i społecznej” .
Zam ieszczony w książce w y k a z źródeł o b e jm u je 46 rę k o p isó w i 51 źródeł d r u kowanych, w y k a z literatury — 43 pozycje (m.in. d w ie prace w ła s n e autora: Jana Kw iatkiew icza „P h oe n ix rhetorum ” jako traktat o wymouHe barokow ej z 1962 r.
