"Głos Ziemi" (1945-1948)

Chłosta, Jan

"Głos Ziemi" (1945-1948)

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 221-228

Ja n Chłosta

„GŁOS ZIEMI” (1945— 1948)

Do te j p o ry dzieje w y d a w a n ia „G łosu Z ie m i”, p ierw szeg o p ism a p o w stałeg o w O lsztynie po 1945 roku, o m aw ian o jed y n ie m arg in eso w o . W sp o m in ał o nim A n d rz ej W a k a r 1, c h a ra k te ry z u ją c całą p ra sę o lsz ty ń sk ą, w zm ia n k o w an o n a t e ­ m a t teg o p ism a w o p ra co w a n iu ru c h u ludow ego n a M azu rach i W arm ii w la ta c h 1945— 1949 2 o ra z o b sze rn ej, a z a razem w n ik liw e j re la c ji o d ziałaln o ści S p ó ł­ d zieln i W y d aw n ic zej „Z a g o n ” , n a p is a n e j p rz ez W ła d y sław a W a c h a 3. N adto in fo rm a c je o ty m piśm ie z a w a rli w sw oich p ra c a c h H e n ry k S y sk a 1 i a u to r nin iejsz eg o a r ty k u łu 5. O „G łosie Z ie m i” p isał tak ż e Z y g m u n t L ie tz 6.

O becnie p ra g n ę p rz ed sta w ić h is to rię w y d a n ia s ie d em n as tu n u m e ró w „G ło­ su Z ie m i” z la t 1945— 1948 o raz te m a ty k ę sam ego p ism a 7.

„G łos Z iem i” b y ł je d n ą z in ic ja ty w T ym czasow ego Z a rz ąd u S tro n n ic tw a L ud o w eg o n a O k ręg M azurski, k tó ry u k o n sty tu o w a ł się w k w ie tn iu 1945 ro k u . P re z ese m w y b ra n o Je rz e g o B ursk ieg o , a w sk ła d Z a rz ą d u w chodzili: L ucjusz D u ra , B o h d an W ilam ow ski, F ry d e r y k L eyk, G u s ta w L eyding, F e lik s M u raw a i W a lte r P ó ź n y 8. P ism o m iało za cel p ro p a g o w a n ie id e i w s p ó łp ra c y ludności n a p ły w o w e j z W arm ia k a m i i M azu ram i w z a g o sp o d aro w y w an iu regionu, w zajem n eg o p o z n a n ia się i zbliżenia, a n a d to rz e te ln e in fo rm o w an ie o za­ chodzących w Polsce p rz em ia n a ch . „ R ed ak cji p ism a chodziło p rz e d e w szy stk im o p rz ek o n a n ie lu d n o śc i n ap ły w o w ej, że ziem ię tę zam iesz k iw a li i z am iesz k u ją P olacy, p o słu g u ją c y się ty lk o in n ą g w a rą. Że ci P o lacy tu n a W arm ii i M azu­ rach , ta k sam o ja k cała P o lsk a, po zb y li się ja rz m a g e rm a ń sk ieg o i m ają ta k ie sam e p ra w a , ja k P o lacy n a p ły w a ją c y z c e n tra ln e j P olski, a m oże n a w e t w iększe, g d y ż są to przecież ich ziem ie ro d zin n e. T ak ie n a w ią z y w a n ie do p rz e ­

1. A . W a k a r , Z a r y s d z i e j ó w p r a s y o l s z t y ń s k i e j , W a r m ia i M a z u r y , 1966, n r 2, s s. 5, 13, 14; P o r . p r z e d r u k P r a s a o l s z t y ń s k a , w : 25 l a t p r a s y n a Z i e m i a c h Z a c h o d n i c h i P ó ł n o c n y c h , K r a ­ k ó w 1972, s. 131. 2. J . F a j k o w s k i, R u c h l u d o w y n a M a z u r a c h i W a r m i i 1945—1949, W a r s z a w a 1968, s. 54. 3. W . W a c h , S p ó ł d z i e ln i a W y d a w n i c z a ,,Z a g o n ”, K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k ie , 1974, n r 3, s. 331. 4. H . S y s k a , O k r u c h y z d a r z e ń , W a r s z a w a 1968, s. 183. 5. J . C h ło s ta , O l s z ty ń s k i e p i s m a k u l t u r a l n e , S ło w o n a W a r m ii i M a z u r a c h , 1970, n r 19 z 8 V . 6. Z . L ie tz , „ G lo s Z i e m i ” — p is m o w i e j s k i e r e g io n u w a r m i ń s k o - m a z u r s k i e g o , S ło w o n a W a r m ii i M a z u r a c h , 1960, n r 5 z 2 II. 7. W b a d a n i a c h n a d p i s m e m z n a c z n ą p o m o c o k a z a l i m i F e l ik s M u r a w a , a p r z e d e w s z y s t ­ k i m W ła d y s ła w W a c h , d z ie l ą c s ię w s p o m n ie n i a m i z o k r e s u , k i e d y r e d a g o w a li „ G ło s Z i e m i ” . Z a to c h c ia ł b y m im t ą d r o g ą s e r d e c z n ie p o d z ię k o w a ć .

8. J . F a j k o w s k i, o p . c it ., s. 52.

2 22 Jan C h łosta

szłości p ozw alało g ro m ad zić in fo rm a c ję d la w iększości u rz ęd n ik ó w o b ard zo ró żn y m p rz y g o to w an iu , jeśli chodzi o znajom ość dziejó w te j ziem i, k tó rą a d m i­ n is tro w a li i h is to rii ludzi, z k tó ry m i trz e b a b y ło w sp ó łd ziałać p rz y tw o rz e n iu now ego sp o łe cz eń stw a ” s.

P ie rw sz y n u m e r „G łosu Z ie m i” u k a za ł się w d n iu Ś w ię ta L u d o w eg o — 20 m a ja 1945 ro k u . P o d o b n ie ja k sześć n a stęp n y c h , zo stał o d b ity n a h e k to - g ra fie . Ze w szy stk ich w y d a n y c h n u m e ró w zag in ął jed y n ie d ru g i n u m e r pism a. M a try ca p ierw sze g o n u m e ru n a to m ia s t b y ła tłoczona n a m aszy n ie do pisan ia, p o zb aw io n e j czcionek ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż. N u m e r te n o b e jm o w a ł p ięć stro n o fo rm ac ie 30X21 cm. Z espół re d a k c y jn y w osobach F e lik sa M u ra w y i W ła ­ d y sła w a W acha ta k o k re ślił założenia p ro g ram o w e p ism a: (tek st p o d aję w w e rsji o ry g in aln ej) „S k ład a m y h o ld p o ś m ie rtn y zasłu żo n em u w y d a w c y p o lsk ich p ism n a Z iem i M a z u rsk iej, sw . p. P ie n ie z n em u S ew ery n o w i. S ch y lam y czoło p rz e d zn an y m i i n iez n a n y m i g ro b a m i n aszy ch b ra c i W arm ia k ó w i M a­ zurów , k tó rz y jak o b o jo w n icy s p ra w y p o lsk iej zg in ęli z re k i te u to n sk ic h z b i­ rów . Z g łęb o k im szacu n k iem s ta je m y p rz e d g ro b a m i zo ln ierzy A rm ii C zer­ w o n ej i P o lsk iej, co życie sw e o d d ali w w alce z h o rd a m i h itle ro w sk im i dla u w o ln ie n ia n a sz ej Z iem i M a z u rsk iej i p rz y łą c z e n ia jej n a w ie k i do P olski. K rw ią n a jle p sz y c h sió str i b ra c i L u d tu te js z y p isał w h isto rii Z iem i M a z u r­ sk ie j im ie P o lsk a ” 10. Słow o Od R e d a k c ji n aw iąz y w a ło do tra d y c ji p o lsk ich g azet, w y d a w a n y ch n a te re n ie P ru s W schodnich do 1939 roku: „«Glos Ziem i» je s t d alszy m o gniw em w p ra sie m ie jsc o w ej Z iem i M az u rsk iej. J e s t dalszy m ciągiem «P oczty K ró lew iec k ie j» , p ierw sze j w ogolę g a ze ty w y d a w a n e j w je ­ ży k u polskim , w d alszy m ciągu «M azurskiego P rz y ja c ie la L u d u » , «G azety M azu rsk iej» , « G azety O lszty ń sk iej» , «M azura» i w ie lu in n y ch . «Glos Z iem i», ja k i jego p o p rzed n icy , n ie c h a j b u d u je polskosc n a ty c h od w ieczn ie polsk ich ziem iach. N ie ch aj jednoczy z a h a rto w a n y c h w d łu g ich b o jach ojcow m ow e W arm iak ó w i M azurów z B ra ćm i z W arsza w y , K ra k o w a , P o zn an ia, T o ru n ia, L u b lin a i każdego z a k a tk a ziem i, gdzie b rz m i po lsk ie słow o” n . Jeszcze d w u ­ k ro tn ie re d a k c ja zw ró ciła się do c zy teln ik ó w z p o d o b n y m i ap elam i. W słow ie

Do C z y te ln ik ó w z p ierw szeg o d ru k o w a n eg o n u m e ru czytam y: „N asze sk ro m n e

pism o m a służyć ty lk o Polsce, m a być głosem całej ziem i p o lsk iej, a w szcze­ gólności te j p ra s ta re j, um ęczonej, n ie d a w n o o d zy sk an ej, n a k tó re j się n a r o ­ dziło” IS, a w p ierw szy m n u m e rz e z 1948 ro k u : „ W z n a w ia m y pism o, m a ­ jące służyć sp ra w o m ra d y k aln eg o ru c h u ludow ego. C iężkie w a ru n k i m a te ria l­ n e zm u siły n a s w k ró tc e do z ap rz es ta n ia w y d a w a n ia pism a, je d n a k nie z re ­ z y g n o w aliśm y z tego ta k n iezb ęd n eg o in s tru m e n tu w p ra c y dla n a sz ej w s i” 1:l. Do m o m e n tu p o w o łan ia do życia S p ó łd zieln i W y d aw n ic zej „Z agon” (11 w rz eś n ia 1945 roku) k o szty d ru k u p o k ry w a n o z w p ły w ó w ze sp rzed aży „G łosu Z ie m i” o raz dochodów , jak ie p rz y n ió sł u ro c zy sty w ieczó r a u to rs k i M a rii Z ie n ta ry -M a le w sk ie j i F e lik s a M u raw y , u rz ą d z o n y w sali olszty ń sk ieg o

9. w . W a c h s t w i e r d z i ł : „ m ó j u d z ia ł w r e d a k c j i p i s m a b y ł c z y s to f o r m a l n y i to o d p i e r w ­ sz e g o n u m e r u . P r z e d s t a w i a j ą c o s o b iś c ie w u r z ę d z i e K o n t r o l i P r a s y w W a r s z a w ie z a m i a r w y ­ d a w a n i a « G ło s u Z ie m i» d r u k ie m , z g ło s iłe m j a k o r e d a k t o r a F e l ik s a M u r a w ę , a j a k o z a s t ę p c ę — s ie b i e ” . ( R e la c ja W . W a c h a w p o s i a d a n i u a u t o r a a r t y k u ł u ) . Z o b . t a k ż e W . W a c h , o p . c it ., s. 332.

10. G ło s Z ie m i, 1945, ПГ 1 z 20 V. 11. I b id e m .

12. D o C z y t e l n i k ó w , ib id e m , 1945, n r 8 z 23 X . 13. O d W y d a w n i c t w a , ib id e m , 1948, n r 15 z 22 I I.

2 2 3 te a tr u im . S te fa n a J a ra c z a C en a p ism a b y ła je d n a k sto su n k o w o n isk a . W 1945 ro k u e g ze m p la rz koszto w ał 3 zł, a w tr z y la ta p o tem — 10 zł. F e lik s M u ra w a i W ła d y sław W ach nie o trz y m y w a li żad n eg o w y n a g ro d ze n ia za p rz y ­ g o to w an ie poszczególnych n u m e ró w do d ru k u )5. P ra c o w a li w tru d n y c h w a ­ ru n k a c h . P is a ł o ty m szerzej W ach w a rty k u le o m aw ia jąc y m działaln o ść „Z a­ g o n u ” 16. K o lp o rto w a n ie m „G łosu Z ie m i” z ajm o w ały się te re n o w e o g n iw a S tro n n ic tw a L udow ego. Część n a k ła d u o d d aw an o w k om isow ą sp rzed aż o l­ s z ty ń sk ie j k się g a rn i o ra z n ie k tó ry m sklepom . P o czątk o w o n a k ła d sięgał k il­ k u s e t eg zem p larzy , a od 23 p a źd z ie rn ik a 1948 ro k u , k ie d y pism o zaczęto w y ­ d a w ać d ru k iem , w yn o sił 2000 e g ze m p la rzy 17. T ak n isk i n a k ła d n ie p o k ry w a ł pon iesio n y ch w y d a tk ó w , d la te g o p o w s ta ły d e fic y t p o k ry w a ła S p ó łd zieln ia W y­ d aw n icza „Z ag o n ” .

W śród działaczy zw iąz an y c h z p ism em d o jrze w a ła m y śl zam ian y ty tu łu „G łosu Z iem i” n a „G azetę O lsz ty ń sk ą ” . P ro w ad z o n o n a te n te m a t rozm ow y z W an d ą P ien iężn ą, w d o w ą po w łaśc ic ie lu o ficy n y „G az e ty O lsz ty ń sk ie j” sp rz ed 1939 ro k u . R ozm ow y te p ro w a d ził W ład y sław W ach. P ie n ię ż n a p r z e ­ kazała p o d obno w szelk ie u p ra w n ie n ia z w iązan e ze w zn o w ien ie m p rz erw a n e g o d ru g ą w o jn ą św ia to w ą ty tu łu 18.

P o czątk o w o „G łos Z ie m i” b y ł o rg a n em S tro n n ic tw a L udo w eg o n a O kręg M azurski. Od n r 14 z 1946 ro k u s ta ł się p ism em społeczn o -g o sp o d arczy m w si.

P rz e d p o w sta n ie m „W iadom ości M a z u rs k ich ” w piśm ie zam ieszczano tak ż e in fo rm a cje bieżące z k r a ju i z ag ra n ic y w ta k ic h ru b ry k a c h jak : W te le g ra ­

fic z n y m skrócie, W ia d o m o ści p o lity c z n e, N asza k ro n ik a , Z życia O lszty n a , W yd a rzen ia . T e k ró tk ie w z m ia n k i sta n o w ią p ra w d z iw ą k ro n ik ę p o w racająceg o

do życia m ia sta . N ie b r a k też w ty c h p o w ielaczo w y ch n u m e ra c h a rty k u łó w pub licy sty czn y ch . A u to re m a rty k u łu , o k re ślając eg o ro lę W arm ia k ó w w u tr w a ­ lan iu polskości b y ł W ład y sław W ach )s. P u b lik a c ja ta n a ro d ziła się w o k resie d a ją c e j się odczuć s u p re m a c ji M azu ró w w śró d lu d n o śc i a u to c h to n ic zn e j. Był to okres, w k tó ry m k ażd a p o w s ta jąc a w O lsz ty n ie in s ty tu c ja p rz y jm o w a ła w n azw ie p rz y m io tn ik — m a z u rsk i. D ru k o w an o ta k ż e fe lie to n y n a te m a ty m ię d z y n a ro d o w e 20, a p ią ty n u m e r pośw ięcono w całości sk u tk o m zrzucenia bom b a to m o w y ch n a H iro szim ę i N agasaki.

W b a d a n ia c h n a d z aw a rto śc ią treśc io w ą „G łosu Z iem i” zasto so w ałem m e­ todę w y łączn ie p raso zn aw cz ą, z w an ą s ta ty s ty c z n ą an alizą zaw a rto śc i treści. D o tąd nie k o rz y sta n o z te j m eto d y w b a d an iac h n a d p ra s ą o lszty ń sk ą, za­ ró w n o w y d a w a n ą tu p rz ed 1939 ro k iem , ja k i po w o jn ie **. P o d o b n ie ja k J e rz y R a ta je w s k i w sto su n k u do w y b ra n y c h ty tu łó w p ra s y ślą sk iej, zrezy g n o w a łe m z p rz y ję cia w całości p ro p o n o w a n y c h p rzez Ire n ę T etelo w sk ą k a te g o rii z a w a r­

14. W . W a c h , o p . c it., s. 331. 15. W s p o m n i e n ie F . M u r a w y (w p o s i a d a n i u a u t o r a a r t y k u ł u ) . 16. W . W a c h , o p . c it ., s. 321. 17. A . W a k a r , P r a s a o l s z t y ń s k a , s. 132. 18. H . S y s k a , o p . c it ., s. 185. 19. W . W a c h , N a M a z u r a c h , G ło s Z ie m i, 1945, n r 4 z V I I I. 20. M . P . [ = M ie c z y s ła w P r z y s t a s z ] , P o k ł o s ie k o n f e r e n c j i , ib id e m . 21. M e to d ę t ę z a s t o s o w a ł J e r z y R a t a j e w s k i , b a d a j ą c z a w a r t o ś ć t r e ś c io w ą t r z e c h p is m ś lą s k i c h , a m ia n o w i c ie : „ N o w in ” , „ G a z e ty O p o l s k ie j ” i „ K a t o l i k a ” , w s z y s tk i e z 1911 r . W y n ik i t y c h b a d a ń z a m i e ś c i ł w a r t y k u l e P r ó b a z a s to s o w a n i a m e t o d y s t a t y s t y c z n e j a n a l iz y z a w a r ­ t o ś c i t r e ś c i n a p r z y k ł a d z i e p i s m ś lą s k i c h z 1911 r .. R o c z n i k H i s to r i i C z a s o p iś m ie n n i c tw a P o l­ s k ie g o , 1969, t . 8, S S . 2, 215.

22 4 Jan C hłosta

to ści t r e ś c i 22, o b e jm u jąc b a d a n ia m i ty lk o d w a p o d sta w o w e e le m e n ty pism a — te k s t i ilu s tra c je (ty tu ł a r ty k u łu b ąd ź in fo rm a c ji zalicz y łem do k a te g o rii tek s tu ). N ad to w a n alizie p o m in ię te zo stały e le m e n ty k ry ty cz n o śc i, podział in fo rm a c ji n a czystą i z b eletry z o w a n ą. P rz y ję to zaś id e n ty c zn y ja k w an alizie pism śląsk ich u k ła d k a te g o rii zam ieszczonych w piśm ie tre ś c i w e d łu g k r y te ­ rió w fo rm aln y ch . W p ro w ad z iłe m oprócz teg o u z u p ełn ien ie do p o d ziału te m a ­ tyczn eg o m ate ria łó w , ro z ró ż n ia ją c m a te ria ły re g io n a ln e i te, w k tó ry c h p o d ję ­ te zo stały p ro b le m y ogólnopolskie. T e m a ty k ę re g io n a ln ą p o d zieliłem d o d atkow o n a a r ty k u ły p o d e jm u jąc e p o lsk ą przeszłość re g io n u , b ieżącą p ro b le m a ty k ę sp o ­ łec zn o -g o sp o d arc zą o ra z in n e p u b lik a c je .

A n alizą z aw a rto śc i tre ś c i „G łosu Z iem i” m eto d ą s ta ty s ty c z n ą o b jęto dzie­ sięć n u m e ró w pism a, k tó re u k a z a ły się od 23 p a ź d z ie rn ik a 1945 ro k u do 16 m a ja 1948 ro k u . J e s t to k o m p le t d ru k o w a n y c h n u m e ró w teg o czasopism a (p o m in ięto n u m e ry o d b ite n a p o w ielaczu). „G łos Z ie m i” n ie w ych o d ził r e g u ­ la rn ie . W 1945 ro k u w y d a n o sześć n u m e ró w , a w n a stęp n y m , 1946 ro k u ty lk o jed e n n u m e r p ism a. T rzy k o le jn e w y d a n ia „G łosu Z ie m i” z 1948 ro k u p o sia­ d a ją okolicznościow y c h a ra k te r, a w ięc n r 15 z 22 lu te g o z aw ie ra m a te ria ły ze z ja zd u działaczy Z w iązk u „Sam opom ocy C h ło p sk iej” i p o d leg ły ch m u u rz ę ­ d ów w o jew ó d zk ich o raz p o w ia to w y ch w ład z ro ln y ch w o jew ó d ztw olszty ń sk ieg o i b iałostockiego, k tó ry to zjazd o d był się 5— 7 lu te g o 1948 ro k u z u d z iałem ów czesnego m in istra ro ln ic tw a i leśn ic tw a, J a n a D ąb-K ocioła. N astęp n y , 16 n u m e r z 16 m arc a w y d a n o z o k a zji II Z jazd u S tro n n ic tw a L u d o w e g o n a W arm ii i M azurach, zaś n u m e r o statn i, s ie d em n as ty 'z kolei, w y d ru k o w an o w zw iązk u ze Ś w ię tem L ud o w y m , p rz y p a d a ją c y m 16 m a ja . O sta tn ie cztery n u m e ry p ism a p rz y g o to w ał do d ru k u W ład y sław W ach.

C zasopism o było c ztero k o lu m n o w e o szerokości k o lu m n y 25,5 cm i w y ­ sokości w a h a ją c e j się od 37,5 do 38 cm. P rz e c ię tn a p o w ie rzc h n ia n u m e r u w y n o siła zatem w p rz y b liż e n iu 3970,08 cm 2. N u m e ry 15 i 16 sk ła d a ły się z ośm iu, a n u m e r 17 — z sześciu k o lu m n . D zieląc śro d k i w y ra z u z a w a rte w p iśm ie od s tro n y fo rm a ln e j, n a w y p o w ie d zi języ k o w e p rz y p a d a 97,84 p ro c en t (48 536 cm 2), a n a w y p o w ie d zi ilu s tro w a n e zaledw ie 2,16 p ro cen t. B io rąc pod u w ag ę a u to rs tw o w ypow iedzi, w y p o w ie d zi re d a k c y jn e sta n o w iły 34,26°/o, w y p o w ied zi p o z are d ak c y jn e 57,92% , p rz e d ru k i 1,38% , nie do u s ta le n ia 6,44% . M niej w ięcej je d n a trze cia w y p o w ied zi d z ie n n ik arsk ic h , tj. 17 130 cm 2, a w ięc 34,26% , pochodziła od re d a k to ra p ism a F e lik s a M u ra w y o raz jego z astęp cy — W ła d y sław a W acha, p rz y czym a u to re m w iększości a rty k u łó w b y ł M u ra ­ w a. N a w y p o w ied zi p o z are d ak c y jn e sk ła d a ły się a rty k u ły działaczy S tr o n ­ n ictw a L ud o w eg o o raz in n y ch w s p ó łp ra co w n ik ó w p ism a, ogłoszenia (szczegól­ n ie różnego ro d z aju spó łd zieln i ro ln iczo -h an d lo w y c h „Sam opom oc C h ło p sk a — R o ln ik ” ) o raz p roza a rty s ty c z n a . W ypow iedzi te z ajm o w ały aż 57,92% po­ w ie rzc h n i p ism a (28 960 cm 2). W „G łosie Z iem i” n ie d ru k o w a n o z u p ełn ie w y ­ p o w ied zi a g en c y jn y c h .

A n alizę g a tu n k ó w w y p o w ied zi zacznę od p rz e d sta w ie n ia fo rm d z ie n n ik a r­ skich. S ta n o w iły one w piśm ie aż 62,58% (31 290 cm 2). Z łożyły się n a n ie: in fo rm a cja — 16,76 % , in fo rm a c ja ilu s tro w a n a — 2,16% , a r ty k u ły p u b licy

-22. I . T e t e l o w s k a , Z a s a d y k a t e g o r y z a c j i z a w a r t o ś c i d z i e n n i k ó w , Z e s z y ty P r a s o z n a w c z e , 1965, n r 3, s. 33.

225

sty czn e — 31,33% , fe lie to n — 4,76% , a r ty k u ły p o p u larn o -o ś w iato w e — 7,75% . P o śró d w y p o w ie d zi d z ie n n ik a rsk ic h p u b lic y sty k a zajm o w ała w ię ce j m ie j­ sca od z w y k łe j in fo rm a cji. G a tu n k i p u b lic y sty c zn e o b jęły aż 21 930 cm 2 p o ­ w ierzch n i, co sta n o w iło 43,66% , a in fo rm a c ja z aled w ie 9 360 cm 2 (18,92%), z teg o in fo rm a c ja ilu s tro w a n a o b ejm o w ała 1090 cm 2 (2,16% ). „G łos Z iem i” n ie zam ieszczał re p o rta ż y . A u to re m n a to m ia s t w ięk szo ści a rty k u łó w p u b lic y ­ sty czn y ch b y ł F e lik s M u ra w a . S w oje a r ty k u ły o p a try w a ł k ry p to n im a m i b ąd ź p seu d o n im am i: W ojciech S m aga, S z a ru g a, Ja śk o N ao d lew , (s), (F), f.m . W a r ty ­

k u le p ro g ra m o w y m z p ierw szeg o n u m e ru M u ra w a stw ie rd ził: „ Z ro b iliśm y w ie lk i sk o k n a p rz ó d n a d ro d ze p o stęp u — jes t n im rz u ce n ie re a ln y c h fu n d a ­ m e n tó w pod lep szy u s tró j sp o łeczn y o ra z p o g łęb ien ie n a ro d o w e j m y śli p o li­ ty cz n ej p o p rzez b u d zen ie poczucia od p o w ied zialn o ści całego n a ro d u za los P o lsk i” M.

W iele m ie jsc a p o św ięcano w „G łosie Z iem i” sp ra w o m in te g ra c y jn y m lu d ­ ności O k rę g u M azu rsk ieg o , szczególnie m ocno a k c e n tu ją c p ro b le m y ludności a u to c h to n ic zn e j. Ju ż w p ierw szy m n u m erz e n a d ru g ie j k o lu m n ie z n ajd u je m y a rty k u ł, w k tó ry m re d a k to r b ra ł w o b ro n ę lu d n o ść ro d zim ą. Z w ra c a ł w n im u w a g ę m ięd zy in n y m i, że część n ap ły w o w eg o sp o łeczeń stw a O k rę g u n ie zna h isto ry cz n y ch losów W arm ii i M azu r i w z w iązk u z ty m n ie ro zu m ie p o trze b y o toczenia lu d n o ści a u to c h to n ic zn e j sp e c ja ln ie tro s k liw ą o p iek ą jak o części n a ro d u polskiego. W o m aw ia n y m a rty k u le p isan o p o n ad to , iż p e łn a i ja k n a jszy b sza in te g ra c ja całego sp o łeczeń stw a bez w zg lęd u n a jego lo sy w p rz e ­ szłości jes t za d a n ie m n iez w y k le isto tn y m dla k o n so lid a c ji n a r o d o w e j21. Owo w z aje m n e zbliżenie lu d n o ści ro d z im ej i ty c h co p rz y b y li, n ie zaw sze okazało się sielan k o w e i serdeczne. Z res ztą n a te n te m a t p isa ł tak ż e ro d o w ity W a r­ m ia k — P a w e ł Sow a: „C zy lu d polski, ż y ją cy o d w ie k ó w n a te j ziem i docze­ k a ł d n i szczęśliw ych? N ie w ątp liw ie, p o w a le n ie w ro g a, z k tó ry m ta k d łu g ą ś m ie rte ln ą toczył w a lk ę, jes t w ie lk im try u m fe m , ale p e łn e szczęście z as ła ­ n ia ją liczne cienie życia codziennego. N ie to, że je s t ciężko, bo w szyscy ro ­ zum iem y, że w o jn a zd ezo rg an izo w ała życie g ospodarcze i w d u ż ej m ierze zniszczyła jego p o d sta w y — w ie rzy m y , że w sp ó ln y m w y siłk iem d a się od ­ b u d o w ać d o b ro b y t — c ien iam i p rz e sła n ia ją c y m i p e łn e szczęście m iejsco w ej lu d n o ści jes t co in n eg o — są k r z y w d y M am y odw agę m ów ić o ty ch k rz y w d ac h szczerze i o tw a rcie , n ie ch ce m y teg o p rzem ilczeć, b o w iem w ie ­ rzy m y , że z aró w n o w ład ze, ja k zd ro w a część sp o łeczeń stw a p o tę p ia ją to b e z ­ p ra w ie i b ęd ą się s ta r a ły [je] w y n a g r o d z i ć 25. R ów nież W ach p o d jął w sw o ich a rty k u ła c h p ro b le m y in te g ra c ji społeczności re g io n u 26.

W o sta tn im n u m erz e „G łosu Z ie m i” M u ra w a om ów ił położenie W a rm ia ­ k ó w i M a zu ró w n a te re n ie P ru s W schodnich w o k resie m ię d z y w o jen n y m w św ie tle d o k u m en tó w B u n d D eu tsch er O sten. Z ak o ń czy ł a r ty k u ł z daniem : „ N ies te ty d la lu d n o ści n a p ły w o w e j z ag a d n ie n ie P o la k ó w m iejsco w y ch było n ie m a l obce. S tą d też n ajczęśc iej b y li o ni u w a ż a n i za N iem ców . Dziś już s p ra w y te w y g lą d a ją in aczej. W iele b łęd ó w odrobiono i n a w z a je m n y m zb li­

23. W o jc i e c h S m a g a [— F . M u r a w a ] , o c o t o c z y s ię w a t k a . G ło s Z ie m i, 1945, n r 8 z 23 X . 24. S z a r u g a [=* F . M u r a w a ] , J e s z c z e w s p r a w i e W a r m i a k ó w i M a z u r ó w , i b id e m . 25. P . S o w a , Ż ą d a m y t y l k o s p r a w i e d l iw o ś c i , ib id e m , 1946, n r 14 z 17 i i i . 26. W . W a c h , W d e c y d u j ą c y m m o m e n c ie , i b id e m , 1945 n r 9 z 4 X I.

226 Jan C hłosta

żen iu i zro zu m ien iu w y ra s ta serd ec zn e w sp ó łż y cie” 2’. W in n y m a rty k u le p rz e d sta w ił s y tu a c ję spo łeczn o -g o sp o d arczą reg io n u : „N a M azu rach je s t źle, to p ra w d a , je s t w ie le b ra k ó w u tru d n ia ją c y c h zasied lan ie i zag o sp o d aro w an ie te re n u , a le w ład ze O k rę g u M azu rsk ieg o ro b ią w szystko, co leży w g ra n ic ac h ich m ożliw ości, a b y te b ra k i choć częściow o u su n ąć. N ie ste ty n ie zaw sze się to u d a je . Z asad n iczą tru d n o śc ią , p a ra liż u ją c ą ro zw ó j O k rę g u M azurskiego, jes t c ałk o w ita d e w a s tac ja życia gospodarczego. P o la u p ra w n e z m ie n ia ją się w step , n a k tó ry m ro śn ie głód i osty. Z a k ła d y p rz em y sło w e w w ięk szej części zniszczone lu b zd ek o m p leto w an e. M iasta i w sie p rz ec ię tn ie w 50 p ro ­ c e n tac h spalone, ogołocone z in w e n ta rz a żyw ego i m artw e g o . W ładze O k rę ­ g u zab ieg a ją od sam ego p o czątk u , od w io sn y , o pom oc u w ład z c e n tra ln y c h . A le sk ą d u d zielić p e łn e j pom ocy, jeśli cała P o lsk a je s t p o g o rzelisk iem — ru in ą ? N ie znaczy to, b y śm y m ieli opuszczać ręce. W y trw am y , z a lu d n im y i zag o sp o d aru jem y tę ziem ię” 2S. Id e n ty c zn ą w y m o w ę p o sia d a ł a r ty k u ł z a ty ­ tu ło w an y : S m ę te k gra su je na M a zurach 29.

W a rty k u le T w o r z y w o n o w e j P o ls k i M u ra w a stw ie rd z ił, że w szereg i p io ­ n ie ró w w k ra d li się lu d zie d b a ją c y b a rd z ie j o w ła sn e in te re s y , aniżeli o s p ra w y społeczne i p a s tw o w e so. W in n y ch a rty k u ła c h n a w o ły w a ł o stw o ­ rz e n ie n iez b ęd n y c h w a ru n k ó w p r a c y i b y tu dla n a u c z y c ie li**, w zy w ał o pom oc g o s p o d a rc z ą s2. K ilk a a rty k u łó w n a te m a t p ro b lem ó w , zw iąz an y c h z d z ia ła l­ nością m łodzieży w icio w ej zam ieścił W ład y sław W ach. Do n a jw a ż n ie jsz y c h za­ d a ń w p ra c y w icio w ej W ach zaliczył: u su n ię cie ślad ó w zniszczeń w o je n n y ch w g o sp o d a rstw a c h ro ln y ch i z ap e w n ien ie w szy stk im m ieszk ań co m w a ru n k ó w do n o rm a ln e j p ra c y i ro z w o ju k u ltu r y o raz go sp o d ark i. A u to r a r ty k u łu o k re ś­ lił rów n o cześn ie obo w iązk i każd eg o m łodego ro ln ik a , a w ięc: sam o k ształcen ie, zespołow e d z ia łan ie w d ą że n iu do osiąg n ięcia w yższych plonów , p o z n aw an ie h is to rii W arm ii i M azur, szkolenie zaw odow e 33.

Z in n y c h g a tu n k ó w p u b lic y sty c zn y c h zam ieszczonych n a łam a ch „G łosu Z iem i” w y m ien ić n a le ży fe lie to n y J a ś k a N aodlew pod w sp ó ln y m ty tu łe m S ta lo w ą m io tłą o raz a r ty k u ły p o p u la rn o -o św iato w e . M u ra w a b y ł a u to re m czterech felieto n ó w . P o d e jm o w ał w n ic h ży w o tn e s p ra w y o d b u d o w u jąceg o się O ls z ty n a S4. A u to ra m i a rty k u łó w o c h a ra k te rz e p o p u larn o -o św iato w y m b y li n a to m ia s t: H ie ro n im S k u r p s k i35, M iro sław D ą b r o w s k i36, M a rta G ra b ia ń

-27. F . M u r a w a , J e s t e ś m y d z i e ć m i j e d n e j k r w i i j e d n e j z ie m i. P o ls k o ś ć M a z u r ó w i W a r ­ m i a k ó w w ś w i e t l e t a j n y c h d o k u m e n t ó w n i e m i e c k i c h , ib id e m , 1948, n r 17 z 16 V. 28. (s) [ = F . M u r a w a ] , C ie n ie b e z ś w i a tł a , ib id e m . 29. W o jc ie c h S m a g a 1 = F . M u r a w a ] , S m ę t e k g r a s u je n a M a z u r a c h , ib id e m , 1945, n r 13 z 25 X II. 30..W o jc ie c h S m a g a [ = F . M u r a w a ] , T w o r z y w o n o w e j P o l s k i , i b id e m . 31. W . S . [ = F . M u r a w a ] , T r z e b a z n a le ź ć ś r o d k i , ib id e m , 1945, n r 12 z 1 6 X 1 1 . 32. W . S m a g a 1= F . M u r a w a ] , N ie m o ż e b y ć P o l s k i B , ib id e m , 1946, n r 14 z 17 I I I . 33. W. W a c h , O p r a c y w i c i o w e j , ib id e m , 1945, n r 12 z 16 X I I . 34. J a ś k o N a o d l e w [ = F . M u r a w a ] , P r e z e s p r e z e s ó w z w i ą z k u P r e z e s ó w , i b id e m , 1945, n r 8 z 23 X ; M it, k a d z id ł o i k a s z a , ib id e m , 1945, n r 11 z 1 X I I ; R a t u j c i e s ie r o ty , k u p u j c i e k o m i n y i n i e s z a b r u j c ie c z a s u , ib id e m , 1945, n r 12 z 1 6 X 1 1 ; H is to r ia u t r w a lo n a n a ś m i e t n i k a c h , ib id e m , 1946, П Г 14 Z 7 III. 35. H . S k u r p s k i, P o z n a je m y k u l t u r ę lu d o w ą , ib id e m , 1945, n r 8 z 23 X ; K o p e r n i k w O l­ s z t y n i e , ib id e m , 1945, n r 11 z 1 X I I ; U w ła s z c z e n i e c h ło p ó w p o c z ą t k i e m r o z w o ju s z t u k i l u d o w e j , ib id e m , 1948, n r 17 z 16 V ; H . S k u r p s k i , F . M u r a w a , C h ło p s i^ ś m i e je , ib id e m , 1945, n r 8 z 23 X . 36. M . D ą b r o w s k i, O k u l t u r ę m u z y c z n ą , ib id e m , 1945, n r 8 z 23 X .

2 2 7 s k a 37, W an d a P ie n ię ż n a 3S, E m ilia S u k e r to w a -B ie d r a w in a 30, Z ofia S z y m an ­ k iew icz 40, M a ria Z ie n ta ra -M a le w s k a 41, J a n in a J a k u b o w s k a 42, Jó ze f Jaszczy k 43, L u d w ik Z ie liń s k i44, T ad eu sz L u d m ił4S. Na łam a c h p ism a, ja k to już p o d k re ś ­ lałem , zam ieszczali k ró tk ie b ąd ź dłuższe a r ty k u ły działacze S tro n n ic tw a L u ­ dow ego, a w śró d mich J a n S te lm a c h i J e r z y B u rsk i.

K ró tk ie n o tk i in fo rm a cy jn e do ty czą p rz ed e w szy stk im O lszty n a. W n u ­ m erz e 8 z n a jd u je m y w ięc w iad o m o ści o in a u g u ra c y jn y m odczycie w In s ty ­ tu cie M azu rsk im (p rele g e n te m b y ł d r B ogdan S uchodolski), o o tw a rc iu A k a ­ d em ii A d m in is tra c ji P u b licz n e j (była to filia W ydziału P ra w a U n iw e rs y te tu w T o ru n iu ). W n u m e rz e 10 zam ieszczono in fo rm a c ję o ty m , że w A k a d em ii A d m in is tra c ji P u b licz n e j w y k ła d y z h is to rii W arm ii i M azu r w y g ła sz ała E m ilia S u k e rto w a -B ie d ra w in a . W n u m e rz e U po d an o in fo rm a cję o in a u g u ra c y jn y m p rz e d sta w ie n iu o lszty ń sk ieg o te a tru , w n u m e rz e 12 o d n o to w an o f a k t o tw a rcia M uzeum M azu rsk ieg o i jed n o cześn ie w y s ta w y p a m ią te k p leb iscy to w y ch , po­ n a d to zam ieszczono in fo rm a cję o z o rg an izo w an iu p rzez P o lsk i Z w iązek Z a ­ chodni w O lszty n ie d z ia łu p o ra d p ra w n y c h d la W a rm ia k ó w i M a z u ró w .46. W ypow iedzi n ie d z ie n n ik a rsk ie z ajm o w ały w „G łosie Z iem ii” 37,42% p o ­ w ie rz c h n i (17 246 cm 2), p rz y czym p rz em ó w ien ia , p o d zięk o w an ia , lis ty o tw a rte , od ezw y sta n o w iły 14,54%; u c h w a ły p a ń stw o w e — 2,64%; fik c ja a rty s ty c z n a — 6,80% ; ogłoszenia — 13,44%.

G d y b y p o m in ąć w y d ru k o w a n e w n u m e ra c h 15 i 16 p rz em ó w ien ia J a n a D ąb -K o cio ła 4?, B ohdana W ila m o w sk ie g o 48, d y re k to ró w P a ją k a 49 i P o l a 50, Ja n u s z a C h y c z e w sk ie g o 51, u c h w a ły i ró żn eg o ro d z aju o d ezw y — to do p u ­ b lik a c ji n ie d z ie n n ik a rs k ic h trz e b a b y ło b y zaliczyć je d y n ie u tw o ry w ierszo w an e M u raw y , p ro zę H a lin y K o sk o w sk iej o ra z ogłoszenia. N ie zam ieszczano bow iem w piśm ie a n i listó w do re d a k c ji (może ich nie było), a n i ro z ry w e k u m y sło ­ w ych. Je śli zaś chodzi o w iersze M u raw y , to w y ró ż n ia ją się one p ro sty m , k o ­ m u n ik a ty w n y m języ k iem i n iew y sz u k a n ą f o r m ą 52. Z as ta n a w ia jąc e, że poza

37. M . G r a b ia ń s k a , J a n H u s s , ib id e m , 1945, n r 9 z 4 XX. 38. W . P i e n ię ż n a , T w a r d y b ó j o p o l s k o ś ć ; Z d z i e j ó w p r a s y p o l s k i e j w b . P r u s a c h W s c h o d ­ n i c h , i b id e m , 1945, n r 10 z 18 X . 39. E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , S z k o l n i c t w o p o l s k i e n a M a z u r a c h , ib id e m , 1945, n r 12 z 16 X II. 40. Z . S z y m a n k i e w i c z , O g r o d n i c tw o w g r u d n iu , i b id e m . 41. M. Z i e n ta r a - M a le w s k a , Z b u d z i ła n a s k o lę d a w a r m i j s k a , ib id e m , 1945, n r 13 z 25 X I I . 42. J . J a k u b o w s k a , C ie m n a n o c , ś w i ę ta n o c , i b id e m . 43. J . J u s z c z y k , B ó j r o l n i k ó w o W a r m i ę i M a z u r y , ib id e m , 1946, n r 14 z 7 I II . 44. L . Z i e li ń s k i, O d p o w ie d z i a ln i i w s p ó ł o d p o w i e d z i a ln i , ib id e m . 45. T . L u d m ił , K o ś c i u s z k o w ó d z i m ą ż s ta n ó w , ib id e m . 46. B e z p ł a t n e p o r a d y p r a w n e d l a W a r m i a k ó w i M a z u r ó w , ib id e m , 1945, n r 12 z 16 X I I . 47. J . D ą b - K o c io ł, C h ło p z w ł a s n e j z i e m i j e s t n i e u s u w a l n y , ib id e m , 1948, n r 15 z 22 II. 48. B . W ila m o w s k i, T y l k o g r o m a d ą p o k o n a m y b ie d ę , ib id e m ; L u d o w c y — M a z u r z y b o ­ j o w n i k a m i o p o ls k o ś ć , 1948, n r 16 z 7 I II. 49. P a j ą k , W ię c e j c h le b a , m i ę s a i m l e k a , ib id e m , 1948, n r 15 z 22 II. 50. P o l, N o w e z a d a n ia r o l n i k ó w , i b id e m . 51. J . C h y c z e w s k i, T r z y l a ta p r a c y S t r o n n i c t w a L u d o w e g o n a W a r m ii i M a z u r a c h , ib id e m , 1948, n r 16 z 7 I II. 52. W . S m a g a [ = F . M u r a w a ] , W ic i o g n i s t e , ib id e m , 1945, n r 8 z 23 X ; F . M u r a w a , D o b r a c i W a r m ia k ó w i M a z u r ó w , ib id e m , 1945, n r 9 z 4 X I ; B u d u j e m y d o m z g r a n it u , i b id e m , P o ls k a w p i a s t o w s k i e j s u k m a n i e , ib id e m , 1945, n r 13 z 24X 11; W ig i li a z a d r u t a m i , i b id e m ; S i a d y g ą s ie n n ic , i b id e m , 1948, n r 15 z 22 11; C z ł o w i e k , i b id e m , 1948, n r 16 z 7 I I I .

228 Jan C hłosta

u tw o ra m i re d a k to ra n ie d ru k o w a n o n a łam a ch „G łosu Z ie m i” w ie rsz y in n y ch au to ró w . D o n a jb a rd z ie j in te re s u ją c y c h w ie rsz y M u ra w y , m o im zd an iem , z a ­ liczyć n a le ży u tw ó r Do braci W a rm ia k ó w i M a zu ró w , b ę d ą c y p ró b ą w y ja ś ­ n ie n ia g o rzk ich k rzy w d , jak ic h m ie sz k a ń c y te j ziem i d o zn ali ma s k u te k n ie ­ znajo m o ści h is to rii reg io n u .

P ro z a K o sk o w sk iej je s t opow ieścią o k u p a c y jn ą o d ziew czy n ie z B a ta lio ­ n ó w C h łopskich, k tó ra zg in ęła po w y k o n a n iu tru d n e g o ro z k az u E3.

P ro b le m a ty k a re g io n a ln a n a tle ogóln o p o lsk iej k sz ta łto w a ła się n a s tę ­ pu jąco : p ro b lem y o gólnopolskie w y n o siły 13,12% , podczas g d y te m a ty k a d o ­ ty cz ąc a re g io n u sta n o w iła 86,88% , w ty m b ieżące z ag a d n ie n ie sp o łeczno-gos­ p o d arcze — 52,60% i u k a z y w a n ie p o lsk iej przeszłości re g io n u — 13,82% . N a in n ą te m a ty k ę re g io n a ln ą p rz y p a d a ło 20,46% .

„G łos Z ie m i” b y ł p ism em re g io n a ln y m . P ra w ie 87 p ro c e n t po w ierzch n i w szy stk ic h n u m e ró w p o św ięcone było sp ra w o m W arm ii i M azur, a w ięc p rz e ­ szłości te j ziem i, ja k i a k tu a ln y m w ów czas sp ra w o m sp ołeczno-gospodarczym . B yło to p ism o -e fe m e ry d a , k tó re n ie zn alaz ło odp o w ied n ieg o w y d aw cy . B ra k fu n d u s z y u n iem o ż liw iał często w y d a w a n ie d alszy ch n u m e r ó w 51. W ciągu p ra w ie c zterech la t u k a za ło się p rzecież z aled w ie sied em n aście n u m eró w . „G łos Z ie m i” b y ł je d n a k p ierw sz y m p o lsk im p ism em w w y zw o lo n y m O lsz ty ­ n ie, p o d e jm u jąc y m n a jb a rd z ie j isto tn e s p ra w y z am ieszk ały ch tu ludzi. P ism o w y ró ż n iało się zaan g aż o w a n ą p u b lic y sty k ą o raz p ró b a m i w łą cz e n ia do w sp ó ł­ p ra c y p rz e d sta w ic ie li w szy stk ic h śro d o w isk .

„ G Ł O S Z I E M I ” (D IE S T IM M E D E S B O D E N S ), 1945—1948 Z u s a m m e n f a s s u n g „ G lo s Z i e m i ” (D ie S t im m e d e s B o d e n s ) w a r d ie e r s t e g e s e l l s c h a f t l i c h - k u l t u r e l l e Z e i t ­ s c h r i f t , d i e n a c h d e m 2. W e lt k r i e g i n O l s z ty n h e r a u s g e g e b e n w u r d e . D ie e r s t e N u m m e r is t a m 20. M a i 1945 e r s c h i e n e n u n d w u r d e , d e n n ä c h s t f o l g e n d e n s e c h s N u m m e r n ä h n li c h , n u r v e r v i e l f ä l t i g t u n d n i c h t g e d r u c k t . I h r C h e f r e d a k t e u r w a r F e l ik s M u r a w a u n d s e i n S t e l l v e r ­ t r e t e r W ła d y s ł a w W a c h . „ G ło s Z i e m i ” w u r d e a u f I n i t i a t i v e d e r A k t i v i s t e n d e r B a u e r n p a r t e i g e g r ü n d e t . S e i t 23. O k t o b e r 1945 b e g a n n m a n m i t d e m D r u c k d e r Z e i t s c h r i f t i n d e r V e r la g s ­ g e n o s s e n s c h a f t „ Z a g o n ” (D e r A c k e r ) . I n d i e s e r D r u c k e r e i w u r d e n e l f N u m m e r n g e d r u c k t . D ie l e t z t e i s t a m 16. M a i 1948 e r s c h i e n e n . D ie G r u n d v o r a u s s e t z u n g d e s „ G ło s Z i e m i ” w a r e s , d i e N o t w e n d i g k e i t d e r Z u s a m m e n ­ a r b e i t d e r A n s i e d le r m i t d e n E r m l ä n d e r n u n d M a s u r e n b e i d e r B e w i r t s c h a f t u n g d e r R e g io n z u p r o p a g i e r e n . E s w u r d e a n d i e p o l n is c h e n T r a d i t i o n e n v o n E r m l a n d u n d M a s u r e n a n g e ­ k n ü p f t . N a m h a f t e S c h r i f t s t e l l e r u n d A k t i v is te n , w i e M a r ia z i e n t a r a - M a l e w s k a , E m il ia S u k e r - t o w a - B i e d r a w i n a , H i e r o n i m S k u r p s k i , W a n d a P i e n ię ż n a , B o h d a n W ila m o w s k i u n d a n d e r e h a ­ b e n m it d e r Z e i t s c h r i f t z u s a m m e n g e a r b e it e t . D a b e i w a r „ G ło s Z i e m i ” e in S p i e g e l d e r g e ­ s e l l s c h a f t l i c h e n u n d w i r t s c h a f t l i c h e n U m w a n d l u n g e n , d ie i n E r m l a n d u n d M a s u r e n w ä h r e n d d e r e r s t e n J a h r e n a c h d e r B e f r e i u n g v o llz o g e n w u r d e n . U b e r s , j . S e r c z y k . 53. H . K o s k o w s k a , O l e ń k a n i e w r ó c i ła , i b id e m , 1948, n r 16 z 7 I I I ; n r 17 z 16 V. 54. A. W a k a r , P r a s a o l s z t y ń s k a , s. 132.