im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Przedsiębiorczość ekologiczna a rozwój lokalny
Pojęcie przedsiębiorczości doczekało się wielu publikacji i opracowań, ma szerokie znacze-nie oraz jest terminem wieloznacznym. Najczęściej kojarzy się z określonym zachowaznacze-niem człowieka, wynikającym z posiadanych przez niego cech osobowości, jak również z wykorzy-staniem tych cech w jego działaniach. Pojęcie przedsiębiorczości może również obejmować zachowanie całych zbiorowości, które tworzą różne zespoły ludzkie. W literaturze naukowej podkreśla się, że „przedsiębiorczość można scharakteryzować jako uwarunkowany społecznie proces tworzenia szans na kreowanie bogactwa oraz ich twórcze wykorzystanie poprzez użyt-kowanie zasobów finansowych, materialnych oraz kapitału ludzkiego i społecznego w sposób innowacyjny” (Klasik 2006). T. Kraśnicka twierdzi, że „dla rozwoju przedsiębiorczości ważne są czynniki kulturowe, takie jak: systemy wartości i przekonań, tradycje przedsiębiorczości na danym obszarze, zaufanie jako zasób kulturowy, model rodziny i więzi rodzinnych oraz klimat społeczny (nie) sprzyjający przedsiębiorczości” (Kraśnicka 2002). M. Bratnicki wskazuje na trzy główne podejścia do przedsiębiorczości w ujęciu historycznym:
• rola podmiotu działalności gospodarczej, • proces tworzenia nowych przedsięwzięć,
• tworzenie i wykorzystanie szans, zawierające w sobie odnowę strategiczną istniejących organizacji (Bratnicki 2008).
B. Bojewska pisze z kolei, że „sformułowanie szczegółowego określenia kategorii, jaką jest przedsiębiorczość, wydaje się być niemożliwe dzięki uwzględnieniu ścisłego związku pomiędzy pojmowaniem tej kategorii jako cechy i jako funkcji. Można zatem przyjąć, iż przedsiębiorczość to zbiór zachowań (działań i oddziaływań), których celem jest tworzenie i realizowanie przedsięwzięć umożliwiających osiągnięcie określonych wartości w warun-kach niepewności i ryzyka” (Bojewska 2002). Pojęcie przedsiębiorczości ma więc wyjątkowe znaczenie, kojarzy się bowiem nie tylko z określonymi cechami człowieka, jego aktywnością oraz skłonnością do podejmowania innowacyjności i ryzyka, ale najczęściej także z sukcesem w ramach wykonywanych działań. Literatura podkreśla, że aby osiągać sukcesy, konieczna jest silna motywacja w działaniu oraz wytrwałość w dążeniu do celu (Grzegorzewska-Mischka 2009).
Warto jednak mieć na uwadze fakt, że przedsiębiorczość odnosi się także do działalno-ści publicznej i społecznej. Rozwój przedsiębiorczodziałalno-ści poszczególnych podmiotów zależy w znacznym stopniu od środowiska lokalnego. Środowiska przedsiębiorczości powstają jako różne formy współzależności i współpracy na określonym terytorium. W literaturze przed-miotu przyjmuje się, że istnieją lokalne i regionalne środowiska przedsiębiorczości, które są wynikiem współdziałania sektorów: prywatnego, publicznego i społecznego oraz tworzenia
racjonalności przedsiębiorczych zachowań firm na rynku (Ochojski, Szczupak, Zieliński 2006). Środowisko działa wg własnej logiki, której podstaw należy szukać we współdziałaniu różnych uczestników i przedsiębiorstw biorących udział w rozwoju lokalnym. Ich partner-stwo oparte na wzajemnych powiązaniach oraz systemie rozwijających się w czasie stabil-nych relacji pozwala im lepiej zwaloryzować zasoby, którymi dysponują. Wzajemne relacje między partnerami oraz współdziałanie (co odnosi się zarówno do użytkowania istniejących, jak i wspólnie tworzonych zasobów) przyczyniają się do generowania specjalnych efektów zewnętrznych. Istotną rolę odgrywa tutaj wiedza o zależnościach, która stanowi zbiór zasad postępowania w kontaktach społeczno-ekonomicznych dominujących na danym terenie (Hu-czek 2007).
Podsumowując, przedsiębiorczość będąca aktywnością konkretnych osób (w organizacji, gminie itp.) może być postrzegana jako proces realizacji przedsięwzięcia, obejmujący dostrze-żenie okazji do wykorzystania, decyzję o jej wykorzystaniu i poniesieniu pewnego ryzyka oraz działania zarządcze często połączone z działaniami wykonawczymi, które powinny przynosić określone korzyści.
Rozwój lokalny a przedsiębiorczość
Rozwój lokalny można określić jako zharmonizowane i systematyczne zmiany prowadzone w społeczności lokalnej, służące zaspakajaniu potrzeb społecznych i przyczyniające się do ogólnego postępu. Zarówno rozwój, jak i postęp odnoszą się do procesów, które w bardziej lub mniej dokładny sposób można odnieść do czasu i przestrzeni. W zależności od miejsca powstawania zjawisk rozwojowych i ich charakteru, a także uwarunkowań oraz czynników kształtujących te zjawiska, można mówić o rozwoju w skali globalnej, regionalnej czy lokalnej. W szerokim ujęciu rozwój lokalny można rozpatrywać na trzech jego głównych płaszczyznach: • w sferze społecznej – stały wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców, ich świadomości
obywatelskiej oraz kultury osobistej,
• w sferze ekologicznej – poszanowanie walorów środowiska przyrodniczego oraz staranne kreowanie ładu przestrzennego na obszarach zurbanizowanych, podstawowe dyrektywy związane ze stymulowaniem rozwoju w tej sferze to m.in.: redukcja emisji zanieczyszczeń, poszanowanie i odbudowa zasobów środowiska przyrodniczego, stosowanie technologii proekologicznych,
• w sferze gospodarczej – przejawia się w rozwijaniu indywidualnej i zbiorowej przedsię-biorczości przy wykorzystaniu miejscowych zasobów dla rozwoju gospodarki lokalnej (Kogut-Jaworska 2008).
Nowym wyzwaniem rozwoju globalnego staje się współcześnie trwały i zrównoważony rozwój (Kaczmarek 2005). Jego istota polega na równorzędnym traktowaniu trzech sfer: go-spodarczej, społecznej i ekologicznej. Postrzega się go jako określony system, który wymaga harmonijnego zintegrowania i funkcjonowania wszystkich trzech sfer, gdyż wyeliminowanie jednej z nich uniemożliwia funkcjonowanie dwóch pozostałych. Zrównoważony rozwój za-kłada konieczność sprzężenia ze sobą działań zmierzających do osiągnięcia równowagi po-między realizacją celów gospodarczych i społecznych, zachowania dziedzictwa kulturowego i rozwoju przestrzennego danej jednostki terytorialnej (gminy). Dodatkową cechą zrównowa-żonego rozwoju jest jego długookresowy charakter, umożliwiający osiągnięcie korzyści roz-wojowych dzisiejszych pokoleń, bez uszczerbku dla przyszłych generacji oraz ich potencjału rozwojowego.
O kierunkach i tempie rozwoju układu lokalnego decyduje wiele czynników zewnętrz-nych i wewnętrzzewnętrz-nych. Czynniki zewnętrzne można określić jako uwarunkowania globalne
i regionalne rozwoju lokalnego, tj. wynikające z polityki społeczno-gospodarczej państwa, otoczenia regionalnego i globalnego jednostki terytorialnej. Czynniki wewnętrzne znajdują się w samym układzie lokalnym. Literatura naukowa podkreśla, że „między czynnikami ze-wnętrznymi a weze-wnętrznymi rozwoju lokalnego występują zależności, które mogą sprzyjać rozwojowi lokalnemu bądź go ograniczać. Relacje te można uznać (o ile są one racjonalne) za ważną siłę napędową rozwoju, bowiem realizacja idei rozwoju lokalnego w znaczącym stopniu zależy od umiejętnego integrowania działań społeczności lokalnych z rozwiązaniami instytucjonalno-prawno-ekonomicznymi określonymi przez układ globalny” (Potoczek 2001). W. Kosiedowski przedstawia z kolei czynniki rozwoju lokalnego w układzie czterech nastę-pujących grup: ekonomiczne, społeczne, techniczne oraz czynniki ekologiczne (Kosiedowski 2005). Przedsiębiorczość i konkurencyjność są kluczowymi determinantami rozwoju regio-nalnego i lokalnego. A. Klasik pisze, że „jeżeli przedsiębiorczość regionu uznana została za warunek konieczny rozwoju regionalnego, to konkurencyjność regionu staje się warunkiem wystarczającym. Przedsiębiorczość i konkurencyjność regionu trzeba traktować integralnie jako współdeterminanty rozwoju regionalnego” (Klasik 2006).
Przedsiębiorczość jest elementem specyficznych zasobów terytorium lokalnego wyróżnia-jących je z otoczenia. Unikalność ta, a w gruncie rzeczy atrakcyjność miejsca, uwarunkowana jest zarówno natężeniem występowania zjawiska, jak i zakresem, częstotliwością, trwałością i formą zależności między przedsiębiorczymi podmiotami. Owa przedsiębiorczość z punktu widzenia przewagi konkurencyjnej regionu jest upodmiotowiona przez tworzenie się środowi-ska przedsiębiorczości. Budowa środowiśrodowi-ska przedsiębiorczości opiera się na istnieniu partner-stwa pomiędzy trzema podstawowymi grupami: sektorem prywatnym, sektorem publicznym i sektorem społecznym. B. Szczupak i M. Czornik wskazują na następujące procesy tworzenia środowiska przedsiębiorczości:
1. doskonalenie kształcenia i uczenia się,
2. kształtowanie więzi i sieci współpracy partnerów, 3. kształtowanie partnerstwa sektorów,
4. tworzenie pakietu usług wspierających powstawanie nowych form, 5. rozwijanie potencjału wzrostu firm istniejących (Szczupak, Czornik 2001).
We wdrażaniu wszelkich zmian w gminie główną rolę odgrywa lokalna grupa zawodowa, dzięki przynależności jej członków do stowarzyszeń, zrzeszeń politycznych, zespołów dorad-czych, agencji rozwoju regionalnego i rad nadzorczych. Doświadczenia krajów gospodarczo rozwiniętych wskazują, że w środowisku lokalnym istotna jest rola animatorów. Cele animacji muszą odzwierciedlać cele lokalne, a ich realizacja powinna być oparta na współpracy anima-tora ze społecznością lokalną. Ta współpraca jest niezbędna dla zidentyfikowania zasobów, określenia celów i ich rozwiązania, wynegocjowania zaangażowania i poparcia lokalnych przywódców oraz agencji z zewnątrz, w tym poparcia kapitałowego. Rozwój przedsiębiorczo-ści powinien być rozpatrywany w szerszym kontekprzedsiębiorczo-ście różnych elementów składających się na ogólny efekt rozwoju lokalnego. Te elementy lokalne to środowisko, kultura, gospodarka i władza. Istota roli gminy w rozwoju przedsiębiorczości wynika z ustawowych cech samo-rządu terytorialnego.
Podstawowe płaszczyzny działania gminy w zakresie rozwoju przedsiębiorczości to: po-lityka gminy, instrumenty finansowe, inwestycje, gospodarowanie mieniem, działalność go-spodarcza gminy, rynek pracy, promocja gminy, strategia rozwoju gminy, tworzenie klimatu wspierającego przedsiębiorczość.
Przedsiębiorczość ekologiczna organizacji działających na terenie gminy
W literaturze sformułowano pojęcie przedsiębiorczości ekologicznej (environmental
en-trepreneurship) jako aktywność przedsiębiorczą z korzyścią dla środowiska naturalnego.
Wskazuje się, że realizacja działań przedsiębiorczych organizacji powinna uwzględniać oddziaływania regulacyjne państwa, proekologiczne oddziaływanie rynku oraz bazowanie na ekologicznych wartościach wyznawanych przez konsumentów. Poglądy te uwypuklają w szczególności znaczenie podejścia proekologicznego przy realizacji strategii marketingo-wych organizacji. Przedsiębiorczość ekologiczna ściśle wiąże się z innowacjami ekologicz-nymi, którymi w organizacji nazywamy takie zmiany w technologii, strukturze organizacyj-nej i zarządzaniu organizacją, które zmniejszają negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne lub zapobiegają mu.
Literatura przedmiotu podkreśla, że w przyszłości ekologia będzie się zaznaczać obsza-rem nasilonego występowania procesów innowacyjnych. Stąd teoria innowacji powinna na-dążać za rozwiązaniami praktycznymi w tym zakresie. Innowacje ekologiczne podejmowane w przedsiębiorstwach działających na terenie gminy mogą być zawarte w:
• produktach lub usługach, • procesie wytwarzania,
• pozaprodukcyjnej działalności przedsiębiorstwa, • infrastrukturze przedsiębiorstwa,
• zarządzaniu i organizacji przedsiębiorstwa.
W strategicznych decyzjach organizacji działających na terenie gminy należy uwzględnić problem powiązania celów ochrony środowiska z pozostałymi celami funkcjonowania i roz-woju organizacji. Można ustalić następujący zestaw celów innowacji ekologicznych w orga-nizacji:
1. Cele innowacji odnoszące się do otoczenia organizacji: • minimalizacja zagrożenia środowiska naturalnego, • podwyższenie prestiżu organizacji,
• zwiększenie udziału organizacji w rynku,
• podwyższenie atrakcyjności organizacji na rynku pracy. 2. Cele innowacji odnoszące się do wnętrza organizacji:
• zapewnienie rozwoju organizacji, • wzrost konkurencyjności organizacji, • poprawa stanu bhp i zdrowia pracowników,
• minimalizacja zagrożenia środowiska naturalnego wewnątrz organizacji (Huczek 1996). A. Chodyński pisze: „przedsiębiorczość związana z wykorzystywaniem nadarzających się okazji przejawia się w tworzeniu organizacji wirtualnych, obejmujących poszczególne oso-by, ale także wybrane części istniejących organizacji. Tworzenie tego typu organizacji opiera się na zaufaniu budowanym także na kompetencjach ekologicznych. W literaturze naukowej podkreśla się istnienie typu strategii organizacji związane z aspektem ekologicznym (Cho-dyński 2009). Tego typu strategie wskazują na rolę poszczególnych interesariuszy przy ich tworzeniu. Mapa „zielonych” interesariuszy obejmuje legislatorów i regulatorów, inwestorów, konsumentów, organizacje pozarządowe, ubezpieczycieli i kredytodawców. Zwrócenie uwagi na tworzenie wartości dla interesariuszy z wyraźnym podkreśleniem roli wyznawanych przez nich wartości wiąże się współcześnie z koncepcją społecznej i ekologicznej odpowiedzialno-ści biznesu.
Strategie ekologiczne przedsiębiorstw w operacjach biznesowych kierują się odpowiedzial-nością odnoszącą się do środowiska naturalnego. Według J.G. Stead i E. Stead w tym przypadku
należy uwzględnić trzy oddziałujące na siebie elementy: wartości tkwiące w organizacji, jej rezultaty i rolę interesariuszy (Stead 2000). Współczesne poglądy traktują aspekty ekologicz-ne w kategoriach czynnika rozwoju organizacji, odnosząc go do ogólekologicz-nej strategii ich rozwoju. Literatura naukowa podkreśla, że „przedsiębiorczość w aspekcie ekologicznym można wiązać ze zmianami w organizacjach. Obecnie zwraca się uwagę na koncepcje związane z reinżynie-ringiem czy doskonaleniem jakości w powiązaniu z aspektami ekologicznymi, uwzględniają rolę podejścia procesowego z wydzieleniem m.in. proekologicznych procesów zarządczych” (Chodyński 2009). Aktywność organizacji w dziedzinie rozwoju przedsiębiorczości ekolo-gicznej dotyczy również zagadnień bezpieczeństwa ekologicznego. Tworzone są więc, także na poziomie organizacji, systemy zarządzania bezpieczeństwem ekologicznym. Umiejętność ich tworzenia jest równocześnie przejawem posiadanych kompetencji ekologicznych.
Odpowiedzialnością odnoszącą się do środowiska naturalnego charakteryzuje się przed-siębiorczość organizacji w sektorze publicznym i społecznym działających na terenie gminy. W literaturze naukowej przedstawiony jest wpływ samorządu terytorialnego na nowe roz-wiązania, np. poprzez zamówienia publiczne, które mogą dotyczyć inspirowania rozwiązań o charakterze proekologicznym. Jako przykład nowej strategii działania w obszarze zakupów publicznych można podać doświadczenie amerykańskie. Strategia ta obejmuje:
• selekcję dostawców (m.in. ocenę wykorzystania systemów ISO 14000 i EMAS), • zmiany cech ekologicznych produktów (poprzez ekoznakowanie i certyfikację),
• rozszerzenie odpowiedzialności producenta w ramach kontraktu (np. objęcie nim recyklin-gu czy wycofanie materiałów szkodliwych),
• analizy efektywności energetycznej urządzeń, np. zużycie energii (Chodyński 2009). Ochrona środowiska naturalnego w systemie przedsiębiorczego zarządzania gminą Samorząd gminy sprawuje władzę lokalną w zakresie jej funkcjonowania i rozwoju w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Można wyróżnić cztery kategorie zadań własnych gminy: dbałość o infrastrukturę techniczną, troskę o infrastrukturę społeczną, zabezpieczenie ładu i porządku publicznego oraz zapewnienie ładu ekologicznego i przestrzennego. Przedsię-biorcze zarządzanie przez samorząd terytorialny, które zabezpiecza rozwój gminy z uwzględ-nieniem wymogów ekologicznych, wymaga stosowania dobranych (z uwzględuwzględ-nieniem indy-widualnych uwarunkowań gminy), metod, technik oraz odpowiednich narzędzi zarządzania.
Chociaż umiejscowienie samorządu terytorialnego w strukturze państwa, zakres kompeten-cji, jakie przysługują władzom samorządowym oraz ich źródła są wciąż w sferze dyskusji, to samorząd terytorialny jest ważną siłą sprawczą w zakresie ochrony środowiska w gminie. W Polsce większość samorządów traktuje przedsiębiorcze zarządzanie użytkowaniem, ochroną i kształtowaniem środowiska jako jedno z zadań bieżących. Takie podejście nie sprzyja eko-logicznej, gospodarczej i społecznej racjonalności działania, głównie dotyczącego przyszłego rozwoju gminy. W zakresie ochrony środowiska gmina powinna skoncentrować uwagę na: • przedsiębiorczym zarządzaniu w zakresie użytkowania powierzchni, przestrzeni i zasobów
naturalnych oraz inspirowaniu budowy komunalnych urządzeń ochronnych,
• inspirowaniu, opracowywaniu i wdrażaniu jednostkowych proekologicznych programów rozwojowych, np. budowy komunalnych urządzeń ochronnych,
• wdrożeniu przedsiębiorczego zarządzania środowiskowego gminą, • opracowaniu i wdrożeniu programu ekorozwoju gminy (Poskrobko 1998).
Proces zarządzania środowiskiem w gminie wymaga uwzględnienia zachowania czterech jego uczestników: mieszkańców, przedsiębiorców, grup interesu, a także organizacji publicz-nych i społeczpublicz-nych. Każda z tych grup powinna dążyć do rozwoju swej przedsiębiorczości.
Mieszkańcy danej gminy stanowią ważne ogniwo zarządzania i rozwoju przedsiębiorczości. Oczekują odpowiednich warunków i odpowiedniego środowiska naturalnego. Istotnym pro-blemem jest zwiększenie ich roli w systemie zarządzania przedsiębiorczego środowiskiem. Grupy interesów są tworzone samodzielnie i oczekują rozwiązania jednostkowych interesów. Na ogół ich uwaga skupiona jest na jednym zagadnieniu, mniej lub bardziej ważnym dla pozo-stałych mieszkańców i dla stanu środowiska przyrodniczego gminy. Przedsiębiorcy odgrywa-ją najważniejszą rolę w zapewnieniu danej społeczności odpowiedniej kondycji i warunków egzystencji, utrzymywaniu stabilności gospodarczej i tworzeniu miejsc pracy. Oczekują od gminy odpowiednich warunków funkcjonowania i dostępu do zasobów lub walorów środo-wiska. Instrumenty zarządzania środowiskiem w gminie nie powinny pogarszać zdolności konkurencyjnej lokalnego biznesu. Organizacje publiczne i społeczne odgrywają istotną rolę przy rozwiązywaniu problemów, które wykraczają poza kompetencje władz samorządowych i problemów ponadlokalnych. Zarządzanie środowiskowe w gminie to zespół zintegrowanych działań składających się na funkcjonowanie jednostki samorządowej ukierunkowanych na ograniczenie bądź wyeliminowanie czynników zakłócających zrównoważony rozwój (Gaj-dzik 2008). U podstaw zarządzania środowiskowego w gminie leżą następujące działania: • kształtowanie świadomości ekologicznej,
• intensyfikacja edukacji ekologicznej, • zmniejszenie zużycia zasobów,
• ponowne wykorzystanie komponentów (recykling),
• zastępowanie technologii szkodliwych dla środowiska technologiami bezpiecznymi, • nieszkodliwa dla środowiska polityka produkcji i świadczenia usług,
• zapobieganie zanieczyszczeniom,
• usuwanie i zmniejszanie szkód w środowisku przez jego aktywną ochronę.
Prawidłowe zarządzanie środowiskiem w gminie wymaga analizy środowiskowych, go-spodarczych i społecznych uwarunkowań rozwoju gminy oraz zbudowanej strategii rozwoju gminy. Celem analizy systemów środowiska, gospodarki i społeczeństwa jest określenie wa-runków realizacji określonego typu rozwoju, zwłaszcza pożądanego poziomu jakości życia mieszkańców gminy oraz warunków ogólnej równowagi ekologicznej.
W analizie sprzężeń międzysystemowych w gminie ważną rolę odgrywają sprzężenia mię-dzy gospodarką a środowiskiem. Obejmują one podstawowe zależności mięmię-dzy wielkościami określającymi istniejące struktury gospodarcze i wskaźnikami charakteryzującymi stan środo-wiska przyrodniczego. W wyniku przeprowadzonej analizy można określić rodzaje barier eko-logicznych ograniczających możliwość działalności gospodarczej oraz ewentualnego ograni-czenia pewnych jej form. Bariera ekologiczna może powodować określony stopień naruszenia funkcji biologicznych środowiska, co prowadzi do ograniczenia rozwoju społeczno-gospodar-czego. Ponadto bariera ekologiczna ogranicza wybór między różnymi funkcjami środowiska, a tym samym zmniejsza wybór kierunków rozwoju lokalnego. Analiza sprzężeń między go-spodarką a środowiskiem pozwala na opracowanie scenariuszy zmian produkcji w stosunku do możliwości lokalnych ekosystemów. Natomiast analiza powiązań systemu społeczeństwa z systemami gospodarki i środowiska pozwala na poznanie:
• oddziaływania środowiska na zdrowie i życie miejscowej ludności, • interakcji między stanem środowiska a zachowaniami kulturowymi,
• pośredniego oddziaływania środowiska na społeczeństwo, które realizuje się przez system gospodarczy.
Analiza przyrodnicza gminy, jej struktury, gospodarki oraz uwarunkowań społecznych poz-walają na określenie:
• potencjału środowiska,
• pojemności ekosystemów na dany rodzaj antropogennego obciążenia, • zasobochłonności gospodarki,
• presji na środowisko,
• społecznej akceptacji istniejącego stanu i zakresu proponowanych zmian, • świadomości ekologicznej społeczeństwa gminy,
• gotowości do przedsiębiorczości i zagospodarowania kapitału.
Określenie niezbędnych zmian w dziedzinach: gospodarczej, społecznej i środowiskowej oraz kierunków rozwoju gminy stanowi podstawę do opracowania odpowiedniego systemu zarządzania środowiskiem w gminie. W strategii rozwoju gminy i jej polityce ekologicznej należy się odnieść do następujących problemów:
• wprowadzenia zarządzania przedsiębiorczego gminą,
• powszechnego zmniejszenia zużycia energii we wszystkich dziedzinach działalności gmi-ny,
• istotnego zmniejszenia zużycia surowców i materiałów, podnoszenia ich jakości i trwałości użytkowania wyrobów oraz stosowania technologii mało- lub bezopadowych, recyklingu itp.,
• właściwego użytkowania zasobów naturalnych – odnawialnych i nieodnawialnych, szcze-gólnie gleby, zasobów wodnych, lasów itp.
W strategii należy wskazać, jakimi środkami i instrumentami samorząd gminy będzie wdra-żać postanowienia z wyżej wymienioną problematyką lub sprzyjać im, ukierunkowując zacho-wania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Gmina posiada szereg możliwości w tym zakresie. Na przykład może odpowiednio postępować przy zakupie proekologicznych mate-riałów i paliw, wyborze systemu ogrzewania, sortowania odpadów, opracowywaniu progra-mów wdrożeniowych w zakresie uzbrojenia technicznego i sanitarnego gminy, przygotowaniu terenów na potrzeby gospodarki, wprowadzeniu określonych zakazów, wskazań i ograniczeń. W literaturze przedstawiono wyniki badań strategii gmin pod kątem ich proekologicznej dzia-łalności. W wyniku tych badań można stwierdzić, że:
• opracowane strategie rozwoju gmin nie przedstawiają zintegrowanej strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju, lecz strategie wybranych sfer rozwoju gminy, np.: rozwój po-tencjału gospodarczego, infrastruktury technicznej, ochrona środowiska, edukacja, • cele strategiczne są słabo powiązane z celami operacyjnymi (w 80% analizowanych
strate-gii),
• w strategiach niewystarczająco sprecyzowane są kryteria rozwoju gminy,
• wszystkie strategie posiadają określone cele strategiczne i operacyjne, jednak brakuje ca-łościowego spojrzenia na problematykę ochrony środowiska i zintegrowania jej z innymi sferami rozwoju gminy (Huczek 2008).
Silny wpływ na wzrost przedsiębiorczości ekologicznej w rozwoju lokalnym ma świado-mość ekologiczna mieszkańców gminy, a szczególnie kadry kierowniczej działających w niej organizacji. H. Skolimowski podkreśla, że „być ekologicznie świadomym znaczy nie tylko być ochroniarzem zasobów naturalnych mających na celu kontynuację naszego życia, oznacza to także cześć dla przyrody i uświadomienie sobie, że wraz z nią należymy do jednej całości (Skolimowski 1993). G. Kobyłko wyróżnia cztery poziomy świadomości ekologicznej: niski, przeciętny, wysoki oraz bardzo wysoki (Kobyłko 2000).
Kształtowanie się świadomości ekologicznej jest procesem złożonym. Przebiega on różnie, w zależności od stopnia społecznej akceptacji idei i norm moralnych oraz od stopnia pogłębia-nia wiedzy o ekologicznych skutkach postępowapogłębia-nia w stosunku do środowiska naturalnego.
Literatura naukowa podkreśla, że „czynnikiem sprzyjającym głoszeniu powierzchownych po-glądów na temat środowiska naturalnego jest niedostrzeganie problemów i niski stan świado-mości ekologicznej społeczeństwa” (Żemigała 2007).
Konieczna zmiana świadomości połączona z rozwijaniem nowych wzorców cywilizacyj-nych, nowej wizji świata wymaga edukacji ekologicznej, która zmieniałaby sposób pojmowa-nia przyrody. Edukacja ekologiczna powinna obejmować swoim zasięgiem zarówno każdego człowieka jako odrębną jednostkę, począwszy od dzieci w wieku przedszkolnym, jak i wszyst-kie organizacje w gminie, a co za tym idzie – każdego pracownika tych organizacji.
Zwiększenie przedsiębiorczości ekologicznej gminy ma zasadnicze znaczenie dla rozwo-ju lokalnego. Gmina poprzez stosowanie ekologicznego zarządzania przedsiębiorczego może tworzyć dobre warunki do jej zrównoważonego rozwoju.
Przedsiębiorczość ekologiczna stanowi obszar dociekań związanych z szansami rozwoju organizacji biznesowych, publicznych i społecznych działających na terenie gminy. Działania przedsiębiorcze mogą odnosić się do rozwoju organizacji, które swoich szans upatrują, opie-rając się na funkcjonowaniu w różnych obszarach aktywności w sektorze ochrony środowiska Rozwój gminy uzależniony jest od czynników występujących zarówno na zewnątrz, jak i we-wnątrz gminy (w tym czynnika przedsiębiorczości ekologicznej). Czynników tych jest bardzo wiele. Ważna przy projektowaniu ścieżki rozwojowej gminy jest umiejętność określenia tych czynników i wyznaczenia ich związku z czynnikiem ekologicznym.
Literatura
1. Bojewska B., 2002, Przedsiębiorczość w zarządzaniu i rozwoju małych przedsiębiorstw [w:] Zarzą-dzanie małym i średnim przedsiębiorstwem, uwarunkowania europejskie, red. M. Strużycki, Wyd. Difin, Warszawa, s. 111.
2. Bratnicki M., Konfiguracyjne ujęcie przedsiębiorczości organizacyjnej, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”, nr 6/2008, s. 17–22.
3. Chodyński A., 2009, Przedsiębiorczość ekologiczna a rozwój przedsiębiorstwa, „Przegląd Organi-za cji”, nr 2, s. 34.
4. Gajdzik B., 2008, Rynkowy kontekst zarządzania gminą, Wyd. Naukowe Śląsk, Katowice, s. 37. 5. Grzegorzewska-Mischka E., Wyrzykowski W., 2009, Przedsiębiorczość, przedsiębiorca,
przedsię-biorstwo, Oficyna Wyd. Bookmarket VM Media Sp. z o.o., Gdańsk, s. 7.
6. Huczek M., 1996, Czynniki wzrostu innowacyjności przedsiębiorstwa, Wyd. BJT, Bielsko-Biała, s. 34–38.
7. Huczek M., 2007, Jakość środowiska lokalnego w rozwoju przedsiębiorczości i kształtowania prze-wagi konkurencyjnej przedsiębiorstw [w:] Społeczne i ekologiczne aspekty zarządzania, red. A. Cho-dyński, Wyd. Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne AFM, Kraków.
8. Huczek M., 2008, Czynnik ekologiczny w zarządzaniu lokalnym [w:] Zarządzanie rozwojem przed-siębiorstw i regionów, red. A. Chodyński, Wyd. Krakowska Szkoła Wyższa, s. 188.
9. Kaczmarek G., 2005, Czy strategie rozwoju lokalnego są strategiami zrównoważonego rozwoju? [w:] Zrównoważony rozwój. Od utopii do praw człowieka, red. A. Papuziński, Oficyna Wyd. Branta, Bydgoszcz, s. 171–180.
10. Klasik A., 2006, Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, Wyd. AE w Katowicach, Katowice.
11. Kobyłko G., 2000, Proekologiczne zarządzanie przedsiębiorstwem, Wyd. AE we Wrocławiu, Wro-cław, s. 73.
12. Kogut-Jaworska M., 2008, Instrumenty interwecjonalizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju gospodarczego, Wyd. Cedetu, Warszawa, s. 9–11.
13. Kosiedowski W., 2005, Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, Dom Organizatora, Toruń, s. 21.
14. Kraśnicka T., 2002, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wyd. AE w Katowicach, Katowice, s. 115.
15. Ochojski A., Szczupak B., Zieliński T., 2006, Regionalne środowiska przedsiębiorczości. Problema-tyka badawcza [w:] Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, red. A. Klasik, Wyd. AE w Katowicach, Katowice.
16. Poskrobko B., 1998, Zarządzanie środowiskiem, PWE, Warszawa, s. 344.
17. Potoczek A., 2001, Programowanie rozwoju lokalnego i regionalnego jako zadanie samorządu tery-torialnego [w:] Stymulowanie rozwoju lokalnego – perspektywa społeczna i organizacyjna, red. A. Potoczek, Regionalny Ośrodek Studiów Ochrony Środowiska Kulturowego, Toruń, s. 10.
19. Skolimowski H., 1993, Filozofia żyjąca: ekofilozofia jako drzewo życia, Pusty Obłok, Warszawa, s. 52.
20. Stead J.G., Stead E., 2000, Eco-Enterprise Strategy: Standing for Sustainability, „Journal of Business Ethics”, vol. 24, No 4, s. 313–329.
21. Szczupak B., Czornik M., 2001, Środowisko przedsiębiorczości a konkurencyjność miasta [w:] Konkurencyjność miast i regionów a przedsiębiorczość i przemiany strukturalne, red. A. Klasik, AE w Katowicach, Katowice, s. 133.
22. Żemigała M., 2007, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, Wolters Kluwer, Kraków, s. 73.
Ecological Entrepreneurship versus Local Development
The article presents the relationship between ecological entrepreneurship and local develop-ment. The term entrepreneurship (including the ecological one) is discussed in the article as well as the conditions of its growth. Furthermore, the ecological entrepreneurship of business, public and social organizations working in a local commune is defined. Also, the natural envi-ronment protection issues in the system of entrepreneurship management of a commune is discussed.
