Władysław Chrostowski, Halina
Kulczycka, Renata Rydzaj
Raport o stanie miejscowych planów
zagospodarowania \ przestrzennego
miast i gmin na terenie województwa
gorzowskiego
Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 2, 214-220
R enata Rydzaj
Gorzów Wlkp.
RAPORT O STANIE M IEJSCOW YCH PLANÓ W
ZAGOSPODAROW ANIA PR ZESTRZENN EG O
M IAST I G M IN N A TERENIE W OJEW ÓDZTW A
GORZOW SKIEGO
1. Informacja o w ojew ództw ie Gorzowskim
W ojew ództw o gorzow skie położone przy zachodniej granicy Polski - na terenie Ziemi L ubuskiej, części P om orza Z achodniego i W ielkopolski - zajm uje obszar 8.484 k m 2, tj. 2,7 % całej pow ierzchni k ra ju . W śród wojew ództw za jm u je p o d ty m względem m iejsce 10. Je st w 45% pokryte lasam i, a uży tk i rolne stan o w ią 42% jego pow ierzchni.
K rajobrazow o należy do piękniejszych w ojew ództw k ra ju ze względu n a d u żą ilość jezio r, lasów i u ro zm aiconą rzeźbę teren u w dorzeczu W arty, O dry, Drawy, N oteci i O bry.
W ojew ództw o dzieli się n a 40 podstaw ow ych jed n o stek a d m in istra cyjnych: 2 m iasta: G orzów W lkp., K ostrzyn, 19 m iatsto g m in : B arlinek, Choszczno, D ębno, D obiegniew , D raw no, D rezdenko, M iędzychód, Mię dzyrzecz, M yślibórz, O śno, Pełczyce, Recz, R zepin, Skw ierzyna, Słubice, Strzelce K ra j., Sulęcin, Trzciel, W itn ica, 19 gm in Bierzw nik, Bledzew, B ogdaniec, Boleszkowice, Deszczno, G órzyca, K łodaw a, Krzeszyce, Krzę cin, Lubiszyn, Lubniew ice, M iedzichowo, Nowogródek, P rzy to czn a, Psz czew, Santok, Słońsk, S tare Kurowo, Zwierzyń. Z am ieszkuje je 506 tys. mieszkańców.
R aport o stanie miejscowych planów..
215położony przy m iędzynarodow ej drodze A-3, w odległości 100 km od B erlina i 480 km od W arszawy.
Przez teren w ojew ództw a przeb ieg ają ważne szlaki kom unikacyjne o dużym znaczeniu w ruchu krajow ym i m iędzynarodow ym , łączące G o rzowskie z E u ro p ą Z achodnią trz e m a drogow ym i i dw om a kolejowym i przejściam i granicznym i.
Tu z n a jd u ją się najw iększe n a granicy zachodniej m iędzynarodow e przejście drogowe Świecko - F ran k fu rt n ad O drą.
2. Stan miejscowych planów zagospodarowania prze
strzennego
Na terenie w ojew ództw a m am y 21 m iast i 5 zespołów starom iejskich - w Bledzewie, Górzycy, Lubniew icach, Pszczewie i Słońsku.
W 1984 dokonano p o d ziału n a 3 grupy tem atyczne; p o d ziału doko nano ze względu n a w artości historyczne założeń urbanistycznych, oraz kompleksowe zachow anie daw nej zabudow y n a obszarze niezm ienionej historycznie sia tk i ulic.
Do pierwszej grupy zaliczono D rezdenko, M iędzychód, M iędzyrzecz. Do drugiej grupy - m ia sta z zachow anym i założeniam i u rb an isty cz nymi w planie oraz z zespołam i zabudow ań z X IX /X X w. o cechach ar chitektury regionanej zaliczono: M yślibórz, Ośno, T rzciel, Strzelce K raj., Gorzów, oraz daw ne m ia s ta - Bledzew, Pszczew, Brojce.
Do m iast o w yjątkow ych w artościach krajobrazow ych należą: L ub niewice i Pszczew.
W trzeciej grupie znalazły się pozostałe. A ktualny sta n opracow ań dokum entacji historyczno-urbanistycznej p rzedstaw ia się następująco:
I. Dokumentacje z lat 60-tych w układzie województw
sprzed 1975:
D o b ie g n ie w . S tu d iu m h istoryczno-urbanistyczne do p lan u zagospoda row ania przestrzennego m ia sta , 1960, E. L inette, PK Z o /W -w a . G o rz ó w . S tu d iu m h istoryczno-urbanistyczne do planu zagospodarow a
M ię d z y r z e c z . S tu d iu m h isto ryczno-urbanistyczne do p lanu zago sp odarow ania przestrzennego m iasta, 1957, J . N alepa, PKZ o /P o z n a ń .
M y ś lib ó r z . S tu d iu m historyczno-urbanistyczne do p lanu zagospodaro w ania przestrzennego, 1958, G. W róblew ska PK Z o /P o z n a ń . P e łc z y c e . S tu d iu m h istoryczno-urbanistyczne, 1970, Z. R adacki, PKZ
o/Szczecin.
Część zespołów urbanistycznych posiad a ju ż dokum entację a k tu a ln ą wśród nich:
D r e z d e n k o . S tu d iu m h istoryczno-urbanistyczne do planu zagospoda row ania przestrzennego, 1961, M. G ąsiorow ska, o /W -w a, S tu d iu m historyczno-urbanistyczne, 1982, PK Z o/Szczecin.
L u b n ie w ic e . S tu d iu m historyczno-urbanistyczne do p lan u zagospoda row ania przestrzennego, 1961, M. G ąsiorow ska, PK Z o /W -w a , S tu d iu m historyczno-urbanistyczne, 1982, PK Z o/Szczecin M ię d z y c h ó d . S tu d iu m h istoryczno-urbanistyczne, 1962, H. D ąbrow
ski, E. L in ette, PK Z o /P o z n a ń , S tu d iu m h istoryczno-urbanistyczne, 1990, B u d o p ro jek t - P oznań.
II. Dokumentacje stanowiące podstawę wytycznych do
opracowywanych planów:
S łu b ic e . Inw entaryzacja konserw atorsko-urbanistyczna, 1981, Cynkę, Inw estprojekt - W arszaw a, S tu d iu m historyczno-urbanistyczne, 1981, m gr K. K ro m an , Szczecin.
S t r z e l c e k r a j . S tu d iu m h istoryczno-urbanistyczne m iasta, 1984, B. Ko zińska.
O ś n o L u b u s k ie . S tu d iu m h istoryczno-urbanistyczne, 1992, S tu d io A - Szczecin.
B le d z e w . S tu d iu m h istoryczno-urbanistyczne, 1993, Nowakowski, BSiDK - Szczecin,
S ło ń s k . S tu d iu m historyczno-urbanistyczne, 1994, d r S. Kowalski, J . Styka-L ebioda.
R aport o stanie miejscowych planów..
217B arlinek. S tu d iu m historyczno-urbanistyczne, 1993, dr T . i m gr M. Cy- kalewiczowie.
Szczegółowe w ytyczne zostały przygotow ane dla wsi:
B olew ick o. S tu d iu m etnografkzno-konserw atorskie do rew aloryzacji wsi, 1983, C . Nowakowski, PK Z o/Szczecin.
gm . B o g d a n iec . S tu d iu m etnograficzno-konserw atorskie do rew alory zacji wsi, 1991, m gr inż. arch. H. Kustosz.
gm . B arlin ek . S tu d iu m etnograficzno-konserw atorskie, 1993, dr T . Cykalewicz.
Przy form ułow aniu wytycznych korzystano z: - katalogu budow nictw a ludowego, - katalogu budow nictw a olęderskiego, - k a rt m onograficznych wsi,
- katalogu arc h ite k tu ry sakralnej,
- katalogu historycznej arch itek tu ry szpitalnej,
- ra p o rtu o sta n ie zachow ania zabytkow ych wież ciśnień, - katalogu zasobów przyrody chronionej,
- katalogu m ap archiw alnych XIX w.,
- rap o ru o sta n ie zachow ania i zagospodarow ania zespołów dworsko--parkow ych n a terenie woj. gorzowskiego pozostających w zarzą dzie A W RSP.
W arto nadm ienić o działaniach podejm ow anych n a kilku płaszczy znach i w oparciu o różne zespoły autorskie.
W ty m zakresie PSO Z w spółpracuje z głów nym arch itek tem wo jew ódzkim , woj .konserw atorem przyrody, w oj.biurem planow ania prze strzennego, wcześniej z P P P K Z oraz z biuram i projektow ym i gospodarki kom unalnej w Zielonej Górze.
W szystkie gm iny p o sia d a ją plany zagospodarow ania z w niesioną tem aty k ą ochrony dziedzictw a kulturow ego; obecnie są one a k tu a li zowane. Zachodzi więc konieczność uzupełnienia studiów historyczno- -urbanistycznych (opracow ania z la t 60-tych są zdeaktualizow ane).
W odniesieniu do gm in Słubice i Bledzew planow ane są skrócone s tu d ia ruralisyczne. E k sp ery m en t zostanie przeniesiony n a inne gm inny.
3. Analiza wartości zespołów urbanistycznych
W przestrzeni kulturow ej woj. gorzowskiego n a szczególną uwagę zasłu g u ją m ia sta i zespoły starom iejskie, posiadające niezaprzeczalne w arto ści architektoniczne, u rb anistyczne i historyczne. N ajcenniejszym i wśród nich są:
D r e z d e n k o - m ia sto o średniowiecznej prow ieniencji z w yraźnie zm ie n iając y m się u k ład em urbanistycznym z okresu X V II i X V III w. Zespół o dw óch rynkach, tw ierdzy ziemnej z p o czątk u XV II w., o zabudow ie w 60% w konstrukcji szkieletowej. M iasto należy po strzegać w u k ład zie S tare M iasto, Nowe M iasto, tw ierdza: Nowe D rezdenko.
M ię d z y c h ó d - zlokalizow any nad rzeką W a rtą , również o dwóch ry n kach św iadczących o rozw oju m ia sta n a p rzestrzeni średniowiecza, czasów now ożytnych i nowoczesnych. U sytuow anie kalenicowe ka m ienic w sto su n k u do ciągów kom unikacyjnych św iadczy o od m ienności w k szta łto w an iu u rbanistycznym .
N iezaprzeczalne w artości p o siad ają:
M y ś lib ó r z - z najw iększym zespołem a rc h itek tu ry gotyckiej: kole g iata, p odom inikański zespół klasztorny, kaplica św. D ucha, ka plica św. G e rtru d y , kaplica Jerozolim ska, b ram y i m ury m iejskie. S t r z e l c e K r a j . - o w yjątkow ym rozplanow aniu zabudow y n a planie
koła, z gotycką koleg iatą w cen tru m i najlepej zachow anym i ka m iennym i m u ra m i m iejskim i.
O ś n o L u b . - m iasto o dwóch placach rynkow ych, zlokalizowanych w obrysie średniow iecznych m urów .
M ię d z y r z e c z - o unikalnym sprzężeniu zam ku K azim ierza W ielkiego (w ruinie) i kasztelanii z m iastem .
O chronie konserw atorskiej p o d leg ają również cenne zespoły u rb a nistyczne Lubniew ice, Bledzew (wieś), Pszczew (wieś), B rojce (wieś),
R aport o stan ie miejscowych planów..
219Trzciel, Gorzów, S ta ry K ostrzyn, W itn ica, Słońsk (wieś), Skw ierzyna, Choszczno, D raw no, Dobiegniew.
W artości historyczne po siad a bardzo wiele bo aż 94 zespoły rurali- styczne.
N a uwagę z asłu g u ją p o nadto: tw ierdza w D rezdenku z pocz. X V II w., tw ierdza kostrzyńska (XVI-XIX w.), M iędzyrzecki Rejon U m ocniony (30-te la ta XX w.) i pozostałości um ocnień W ału Pom orskiego, a także 22 zespoły i obiekty arch ite k tu ry szpitalnej.
O dnotow ać należy, że w kręgu zainteresow ań konserw atorskich po zostaje około 50 tys. obiektów , w ty m 20 tys. zew idencjonow anych; 5810 udokum entow anych stanow isk archeologicznych (n a 15 tys.); 1150 cm entarzy; 260 parków i alei przydrożnych.
Na obszarze w ojew ództw a w yraźnie d ostrzega się osadnictw o olęder- skie z XVII i X V III w. N a ten teren oddziały w ały w pływ y kulturow e W ielkopolski, Pom orza, B randenburgii i Ziemi L ubuskiej. Z n ajd u je to swoje odbicie w budow nictw ie i arch itek tu rze, rzem iośle artystycznym :, wytworach sztuk pięknych i dziełach technicznych.
Pod w zględem religijnym krzyżow ały się tu w pływ y religii katolickiej (do połow y XVI w .), a od czasów reform acji do p o ł. XIX w. - również protestanckie.
O chroną konserw atorską o b ję te są obiekty a rc h itek tu ry i budow nic tw a sprzed 1945 r., n a to m iast po tej dacie - obiekty o szczególnej w ar tości, w ybitnych architektów , inżynierów itp .
W NIOSKI
1. S tu d ia historyczno-urbanistyczne,ruralistyczne i w ytyczne konser w atorskie stan o w ią m inim alny procent ogólnych kosztów planów zagospodarow ania przestrzennego.
2. Czas ich opracow ania je st n a to m ia st długi i w ym aga w yprzedza jącego o tw arcia zleceń.
3. Środki n a ten cel pow inny być zabezpieczone ja k o celowe rów nież w PSO Z . A ktualizacja planów obejm uje wiele gm in naraz, pow staje więc tru d n y problem zsynchronizow ania prac dokum en tacyjnych.
4. Istnieje konieczność uregulow ań praw nych o dokonyw aniu no tacji obiektów zabytkow ych i cyw ilizacyjnych oraz przestrzeni k u ltu ro wej n a m apach geodezyjnych (p o d k ład y sytuacyjno-w ysokościow e, wy rysy z m a p ew idencyjnych gruntów ).
5. Należy wrócić do ustaleń hierarchii ważności tem ató w w skali k raju .
6. W spółpracę z sam orządam i, w ydziałam i U W i sejm ikiem sam o rządow ym oceniam y pozytyw nie.
