A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO L IA OECONOMICA 21, 1982 ___________
W ie s ła w P ią t k o w s k i*
ANDRÉ P H IL IP O PLANOWANIU GOSPODARCZYM. PRZYCZYNEK 00 CHARAKTERYSTYKI POGLĄDÓW WSPÓŁCZESNYCH S0C3ALISTÓW FRANCUSKICH
i i
I . Uwagi w atępne
A. P h i l i p n a l a i y do grona n a jw y b it n ie js z y c h s o c j a lis t ó w f r a n c u s k ic h doby w s p ó łc z e s n e j. ś w ia d c z y o tym zarówno ja g o dorobek p i s a r s k i , j a k i p r a k ty c z n a d z ia ł a ln o ś ć s p o łe c z n a .
W o k r e s ie m iędzywojennym P h i l i p o p u b lik o w a ł s z e re g p r a c o ruchu ro b o tn icz ym i r a y é li s o c j a l i s t y c z n e j , a po w o jn ie w ą tk i te k o n ty n u o w a ł. Z tego o k re s u na s z cz e g ó ln ą uwagę z a s łu g u ją nas tę p u ją c e je g o p r a c e t " Ľ Europe u n ie e t ea p la c e dane ľ économ ie i n t e r n a t i o n a l e ” (1 9 5 4 ), “ La d ó m o c ra tie i n d u s t r i e l l e " (1 9 5 5 ), “ Le s o c ia lis m s t r a h l " (1 9 5 7 ), "'P o u r un s o c ia lis m s h u m a n is tę ” (1 9 6 0 ), “ H i s t o l r e d es f a i t s économ lquee e t s o c ia u x “ (1 9 6 4 ) 1 "L e e socia- l i s t e s “ (1 9 6 7 ). W p ra c a c h ty c h d o c ie k a n ia naukowe P h i l i p e (Ja k o p r o fe s o r a So rb o n y w z a k r e s ie nauk ekonom icznych) z e s p o l i ł y s ię z Je g o p a s ją p u b lic y s t y c z n ą (ja k o t e o r e t y k a s o c ja ld e m o k r a c ji) .
Od roku 1920 P h i l i p b y ł cz ło n k ie m S F IO . W la t a c h 1936-1951 p ia s t o w a ł godność deputowanego do p a rla m e n tu , g ło s u ją c w 1940 r. p rz e c iw k o k a p i t u l a c j i wobec P e t a in a . P r z y s t ą p iw s z y do ruchu opo
ru " L i b e r a t i o n ” , z o s t a ł p ow o łany p rz e z g e n e ra ła de G a u l l e 'a do m in is t e r s tw a spraw w ew nętrznych w r z ą d z ie lo n d y ń sk im , » potem
*Dr h a b i l . - d o ce n t w I n s t y t u c i e Eko no m ii P o l i t y c z n e j U n i w e r s y te t u Ł ó d z k ie g o .
a lg ie r s k im . P ? w yzw o len iu P h i l i p b y ł przew od n iczącym K o r e ie ji Kon s t y t u c y j n e j p ie rw s z e g o Zgromadzeńs.ft K o n s ty tu c y jn e g o , m in is tre m fin a n s ó w i g o s p o d a rk i (1 9 4 6 -1 9 4 8 ), d eleg atem F r a n c j i do o r g a n i z a c j i m iędzynarodowych ( Zgrom adzenie D oradcze Redy E u r o p e js k ie j w S tr a s b u r g u , GATT) i cz ło n k ie m Rudy Ek o n o m icz n ej. P h i l i p poá- w iycfflł t o i uwagę sprawom gospodet czym k ra jó w « ła b o r o z w in ię ty c h ; o p ra co w a ł r a p o rt ne E u r o p e js k i K on g res P r a c y (1 9 5 6 ) ne temat
“ Eu rop » a k r a je s ła b o r o z w in ie s a " , o tak ż e k ie r o w a ł p ro ca m i ko m i s j i s y n te z y p le n u rządowego Dehomeju. P h i l i p w ykezyw eł w resz c ie żywe z a in te r e s o w a n ie problem am i i n t e g r a c j i e u r o p e j s k ie j , o czyfa ś w ia d c z y ł n ia t y lk o je g o u d z ia ł w Zgrom adzeniu Doradczym Rady C u r o p e js k ia j (о сгуш j,uż w spom niano), a l® tak że f a k t , że b y ł przew odniczący«» m iędzynarodow ej o r g a n i z a c j i pod nazwę Ruch S o c j a i i e t y c z n y Stanów Z je d n o cz o n ych Europy- W roku 19Ü6 P h i l i p z o s t a ł w yklu czo n y z S f lD z powodu s p rz e c iw u wobec p o l i t y k i Guy M o l l e ť a « A l y i o r i i i w Cu«>zie. P r z y ł ą c z y ł a iy wówczas do P a r t i S o c i a l i s t « Autonom«.
Zm sprawam i p la n o w a n ia P h i l i p b y ł obeznany p r a k t y c z n ie , a p on ad to p o ś w ię c ił, im sporo uwagi w sw oich p r a c a c h . S tg d temat n in ie js z e g o op? «cu w ania Ja k k o lw ie k p o g lą d y P h i l i p e na p lan ow a n ia n ie w y c z e rp u je o p i n i i s p e c j a lis t ó w f r a n c u s k ic h w t e j m ie rz « . Prob lem y i-ianew anie o ś w ie t la P h i l i p n a js z e r z e j w "P o u r un s o c ia lis m » h u m a n is tę “ , " H i a t o i r e deo f a i t s áconom iquea e t so- t i b u ? " i w "L e s s o c i a i i s t e s " . Te w ła ś n ie p ra c e s ta n o w ię p o d s ta wę n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia . U k ła d t r e ś c i j e ä t n a s t ę p u ją c y i n a jp iu rw p rz e d s ta w io n o p ozy tywne p o g lg d y P h i l i p e , p o rz ą d k u ją c j e w s o n s ie lo g ic z n y m , a do p ie r o p ó ź n ie j dano ic h o ce n ę , o g ra n ic z o n y jed n a k do tw ie rd z e ń p o d s t a w o w y c h . I I . P la n o w a n ie w s y s te m ie k a p it a lis t y c z n y m * A, P la n o w a n ie a id e a s o c ja liz m u P rz e z s o c ja liz m P h i l i p rozum ie te c h n ik ę r e a l i z a c j i ( c z y l i r e e l j z a c j ę ' j a k o p r o c e s , a n i« ja k o o s t a te c z n y r e z u l t a t ) w a r t o ś c i
w p la n o w a n iu gospodarczym , w Ja g o d e m o kratycz n e j k o n t r o l i , w de c e n t r a l i z a c j i a d m in is t r a c y jn e j i fu n k c jo n a ln e j , w d e m o k ra c ji p rz e m y s ło w e j, w s p ra w ie d liw y m p o d z ia le p ro d u k tu sp ołeczn ego (w s k e l i k r a jo w e j i m iędzynarodow ej ).,w o b ro n ie w o ln o ś c i in d y w id u a l nych i, w a lc e p r z e c iw w s z y s tk im s iło m u c is k u , T o c h n ik a t * zm ie rz » do tw o rz e n ia s p o łe c z e ń s tw a o d p o w ie d z ia ln e g o (a o c ió t ó resp on s a b le ) , c z y l i s p o łe c z e ń s tw a rz&dzonogo p rz e z o b y w a t e li odpowie« d z ie ln y c h . W a r t o ś c i d e m o k ra tycz n a , w łs ś c iw e k u lt u r z e Zachodu wy wodzą s i ę z m y é li c h r z e ś c i j a ń s k i e j i mają c h a r a k t e r t r a n s h ia - to r y c z n y . R e a l i z a c j a ty c h w a r t o é c i n ie zna f l n a l i z s c j i ; j e s t p rocesem , c ią g ły m p rz e z w y c ię ż a n ie m aktów e k s p l o a t a c j i , u c is k u i a l i e n a c j i i dokonywaniem aktów w yboru.
S o c ja liz m w p o g lą d a c h P h i l i p e ma c h a r a k t e r s k r a j n i e walun- t e r y s t y c z n y , w o b r ę b ie t e j i d e i p ro b le m a ty k a p le n o w a n ia zajm u je jed n a k ważne m ie js c e ( n i e p o d ję to tu s z e r s z e j e n a lt z y poglądów P h i l i p e na o g ó ln e p rob lem y s o c ja liz m u , gdyż w y k r a c z a ła b y ona poza temat n in ie js z e g o o p r a c o w a n ia ),
0. F u n k c je p la n o w a n ia
Celem p la n o w a n ia , zdaniem P h i l i p « , J e s t u trz y m a n ie odpow ied n ie g o tompa w z ro s tu g o e p o d arcz eg o , n a d a n ie temu w z ro s to w i cha r a k t e r u zharm onizow anego, .o s ią g a n ie maksimum dóbr p r z y danych n a k ła d a c h o ra z z a p e w n ie n ie ic h s p ra w ie d liw e g o p o d z ia łu . P r z y czym p o d z ia ł s p r a w ie d liw y ujmowany j e s t w trz e c h w ym ia ra ch : M iędzypokoleniow ym (z a g a d n ie n ie i n w e s t y c j i i k o n s u m p c ji), mię- dzygrupowym (u d z ia ł ró żn ych grup s p o łe c z n y c h w d o ch o d z ie narod o wym) i międzynarodowym (w a r u n k i wym iany m ięd zynarod ow ej i pomoc d la k ra jó w e ła b o r o z w i n i ę t y c h ) 1 .
Po n ad to p le o o w a n io ir.a ta ż być a n t y te z ą mechanizmów fu n k c jo now ania s p o łe c z e ń s tw a konsum pcyjnego, d la k tó re g o j e s t C hero kte- r y e ty c z n e p od p o rząd ko w an ie p r o d u k c ji motywowi z y s k u , » koneump- c j i - niepoham owanej r e k la m ie . S o c ja liz m p r z e c iw s t a w ia s ię a k tu álnem u ‘łp o lu c z e n s tw u koneuwpcyjnem u; p ro d u k 'cjv i konsum pcję p r a g n ie o p rz e ć na wyborach dokonywanych a p o n ta n ic z n io p rz e z obywa-
%
A. P h i i i p , .’’our un vuc.ialxi.fne h u m a n is ta . P a ’ i'e ' 9eC , 4 . 200- 2 0 1 .
92____ ■^ — WiWaław Piątkowski.... - - — — -
t e l l , z u w z g lę d n ie n ie m k o n ie c z n o ś c i z a s p o k o je n ia p o tr z e b z b io r o w ych; reklam ę chce podporządkować p a ń stw u . aby s ł u ż y ł a one rea- ••• i- “ c j i Je g o p o l i t y k i . P h i l i p n ia chce o c z y w iś c ie e lim in o w a ć me chanizm u rynkow ego; uważa ten mechanizm za k o n ie c z n y ze w zględu ne p rz y s to s o w a n ie p r o d u k c ji do s t r u k t u r y p o t r z e b ; ch ce t y l k o , aby z o e t a ł on p o w ią z a n y z plan ow aniem gospodarczym 2 .
C. P la n o w a n ie e n a c j o n a l i z a c j a środków p r o d u k c ji
P h i l i p s t w ie r d z a , że u s p o łe c z n ie n ie n a r z ę d z i p r o d u k c j i (a p p r o p r i a t i o n c o l l e c t i v e des in s tru m e n ts de p r o d u c tio n ) n ie e ta n o w i ko n ie cz n e g o werunku s o c ja liz m u ; Ze r o z le g ło ś ć i s t r u k t u r a a e k to r a z n a c jo n a liz o w a n e g o są t y l k o k w e e tia m i c e lo w o ś c i. O tó ż , j e ś l i w ła s n o ść p ry w a tn a z o rie n to w a n a j e s t zd e cyd o w an ie a n t y ln
-2P o r . A. p h i 1 i p , L es e o c i e l l e t e e , b. m. 1967, s. 232-233s " S o c ja liz m u s i ł u j e tw o rz y ć s p o ł e c z e ń s t w o o d p o w i e d z i a 1 n e . To im p lik u je p rz e d e w s z y s tk im p l a n o- w e n i e c a ł o ś c i g o s p o d a r k i, g lo b a l n ie i w o d n ie s i e n iu do w i e l k i c h s e k to ró w . T a k ie p la n o w a n ie n ie w y k lu c z a i s t n i e n i e rynku (p a u t l a i s s e r s u b s ia t e r l e m a rc h é ), p on iew aż u m o ż liw ia on - w o d n ie s i e n iu do k r ó t k ic h o d cinków czasow ych - u s t a l e n i e odpow ied n ic h r e l a c j i m iędzy popytem a podażgV N a to m ia s t J e ś l i c h o d z i o ■długie o k r e s y cz asu ^pour l e lo n g term e) is t o t n y c h wyborów m ię d zy in w e s t y c ja m i a ko nsum pcja, handlem wewnętrznym « z a g r a n ic z nym, z a s p o k a ja n ie m p o tr z e b in d y w id u a ln y c h i z b io ro w y c h - pow inna dokonywać z b io ro w o ś ć . D o k ła d n ie j : s o c j a l i z m p r z e
c i w s t a w i a e i ę i s t n i e j ą c e m u d z i ś
s p o ł e c z e ń s t w u k o n s u m p c y j n e m u , w k t ó rym p ry w a tn e p r z e d s ię b io r s t w a d e c y d u ję o w y tw a rz a n iu (d é c id e n t l a u r f a b r i c a t i o n ) u w z g lę d n ia j* « w y łę c z n le sw ój z y s k , a n a s t ę p n ie n a r z u c a j« w ła s n y wybór p u b lic z n o ś c i p rz e z masowy re k la m ę , a p e lu j ą c do n a jn iż s z y c h in s t y n k tó w . [ . . . ] D ie s o c j a l i s t y , p r z e c iw n ie , ten w ybór p o w in ie n być zdecydow any d e m o k r a ty c z n ie , p r z e z o b y w a t e l i, a n a s t ę p n i e p o w i n n a b y ć z o r g a n i z o w a n a p r o d u k c j a t a k , a b y o d p o -
w l e d e ł e c a l o m w t e n s p o s ó b o k r a ś
-1 о n у «и rek lam a p odo bnie ja k s p rz ed a ż ne r a t y , pow inna być k o n tro lo w a n a p rz e z państw o i sp ożytkow ana do r o a l l z a c j i je g o po l i t y k i , w edług zmian k o n iu n k tu r y . C hod zi e p r z e c iw s t a w ie n ie s i ę t a k i e j k o n c e p c ji s p o łe c z e ń s tw a , w m yśl k t ó r e j a p e lu j e s ię do in s ty n k t u nabywczego i p r a g n ie n ia s a t y s f a k c j i b e z p o ś re d n ic h , p o n i- i s j ę c y c h c z łd w la k ® , r o z j ą t r z a j ą c y c h w nim p r a g n ie n ie u żyw an ia ( d e s i r s de j o u i a s e n c e ) , o ś m ie la ją c y c h a ła b o ś c c h a r a k t e r u [ » . . } T rz e b a uznać w tym p r z e d m io c ie ,- ż e s o c ja liz m pa n ie w d z ię c z n e za~
dfinlQ zahamowania z w y ż k i d o c h o d ó w i n d y w i
d u a l n y c h , ab y tw o rzyć o s z c z ę d n o ś c i i p rzyg otow yw ać in w e s t y c j a p o z w a la jjjc e « e a p o k o ic p o t r z e b y z b io ro w e " (w s z y s t k ie c y t a ty w : " t y k u le w tłu m a c z e n iu włejanyro a u t o r a ) .
t e r w e n ć j o n is t y c z n le , to p « ń » two powinno p o w ięk sz a ć e k e lę 1 zna c z e n ie s e k t o r * z n e c jo n e liz o w e n e g o , Je k o Is to tn e g o śro d k a r e a l l - z e c j i p le n u g lo b a ln e g o . P la n o w a n ie wymaga z n e c jo n a liz o w a n la ty c h p r z e d s ię b io r s t w , k t ó r e » « j ą s z c z e g ó ln e z n a c z e n ie d la g o s p o d a rk i k r e j u (p r z e m y s ły p o d staw ow e) , b ą d i k t ó r a u s t s n i w i a j ą fa k ty c z n y monopol, N e c j o n e liż m c j i p ow inn y ta ż p o d le g a ć p r z e d s ię b io r s t w a s p ra w u ją c e nadm ierny w ła d z ę , z a g r a ż a ją c y w olnościom o b y w a te lsk im . Poza tym je d n a k p r z e d s ię b io r s t w a pow inn y m iąć c h a r a k t e r p ry w a t ny? n a c j o n a l i z a c j a n ie może d o ty c z y ć a n i w s z y s tk ic h p r z e d s ię b io r s t w , a n i nawet ic h w ię k s z o ś c i. W k o n k lu z ji P h i l i p o ś w ia d c z a , Ze t o , co powinno być u s p o łe c z n io n e - to m n ie j w ła s n o ść n iż w ła d z a , a lb o r a c z e j w ła s n o ść w t a k i e j m ie rz e , w J a k i e j s ł o t y ona za podstaw ę a n ty d e m o k ra ty c z n e j w ła d z y p r y w a t n e j \
W idać w każdym r a z i e z pow yższego, że i s t n i e n i a s e k to r a zne- c jo n a liz o w a n e g o uwaZe P h i l i p za p r z e s ła n k ę p la n o w a n ia . N iż e j zo s t a n ie p r z e d s ta w io n y je g o p o g lą d na zw iąz ek m iędzy planow aniom a n a c j o n a l i z a c j ę środków p r o d u k c j i. D. P la n o w a n ie a m enedżarow anie k o r p o r a c j i W p o w s ta n iu grup m e n e d ż e rs k ic h , ja k o k o n s e k w e n c ji p r z e k s z t a ł c a n ia s i ę p r z e d s i ę b io r s t w ro d z in n y c h w to w a rz y stw a a k c y jn a , w i d z i P h i l i p i s t o t n y c z y n n ik p la n o w a n ia g osp o d arczeg o . T e o re ty c z n y w ł a ś c i c i e l , a k c jo n a r iu s z - . ja g o zdaniem - n ie w y w ie ra I s t o t n i e j szego wpływu na fu n k c jo n o w a n ia p r z e d s ię b io r s t w a . P r z e d s ię b io r s t w o k ie ro w a n e j a a t p rz e z lu d z i n lo b ędących a k c jo n a r iu s z a m i (b ą d ź d y s p o n u ją c y c h z u p e łn ie n ie w ie lk im p a k ie te m a k c j i ) , 20 p o śre d nictw em w y s p e c ja liz o w a n y c h te c h n ik ó w . Wymaga s i ę od n ic h podob nych c e c h , ja k od m in is tró w z a r z ą d z a ją c y c h a d m in is t r a c j ą , dswcftw o g ó ln y c h d y re k ty w o d p o w ie d zia ln ym ekipom . K ie r o w n ic y c i ezufc«*j$ zysku n ie t y ł o Ja k o c e lu samego.w eobic-, le c z r a c z e j Ja k o in e k u dobrego a d m in is t r o w a n ia . Chcą o n i w yrażać w ła s n ą o so b o w o ść.p rz e z sp raw ow anie w ła d z y , z w iąz a n e г r e a l i z a c j e zam ierzeń/ 2 k tó ry m i s ię i d e n t y f i k u j ą , ic h ' i n t e r e s y są w i e l o r a k i e , cz-aaew s p rz e c z n e , a l e mimo to wznoszą s i ę sto p n io w o ko in t e r e s o w i ogólnem u, N lo
i d e n t y f i k u j ą s,ię je s z c z e z tym i n t e r e s ® « c a ł k o w i c i e , e l e n ie J e s t on ju ż im o b cy ; n ie t y lk o ro z k a z u ją i wymagają p o s łu sz e ń - s tw e , le c z d y s k u tu ją z równymi s o b ie : z a w ie r a ję kom prom isy, b io rą pod uweg<? zdanie, w sp ó łp raco w n ik ó w . Z n a jd u ją w sp ó ln y ję z y k z u rz ę d n ik a m i, t r a k t u ją c y m i p ro b le m y z b a r d z ie j og ó lneg o punktu w idziani® i w d łu ż s z e j p e r s p e k t y w ie , d2 i ę k i czemu ne b yw ają zro z u m ie n ie d la problem ów g o sp o d arczych w s k a l i g l o b a l n e j 4 .
Możne z tego wysnuć w n io s e k , że w sp ó łcz esn e form y fu n k c jo - г. ovísníe p r z e d s i ę b io r s t w k e p i t o l l s t y c z n y c h - zdaniem P h i l i p e - sosie w s o b ie z a w ie r a ją e le m e n ty g o s p o d a rk i p la n o w e j, e poza tym u m o ż liw ia ją r e a l i z a c j ę plenó w g o sp o d arczych w s k a l i g lo b a l n e j .
P o g lą d y te wywodzą s i ę z dobrze z n a n e j t e o r i i “ m a n a g e ria l r e v o l u t i o n “ 3„ ßurnhsm e, a l e n e le ż y d o d ać, że P h i l i p ni© o d n o s i e ią do r-i0j b e z k r y t y c z n ie . Odrzuca m ia n o w ic ie tezę Burnham* o n ie u c h r o n n o ś c i reżymu e u t o r y te r n o - te c h n o k r a t y c z n e g o , Ja k o kon s e k w e n c ji e w o lu c j i system u k a p i t a l i s t y c z n e g o . W r e k r u t a c j i dy re k to ró w p r z e d s ię b io r s t w na zaoadach d em o k ratyczn ych i w o g ó le w u r z e c z y w is t n ia n iu d e m o k ra c ji p rz e m y s ło w e j w id z i c z y n n ik i ne u t r á l iz u ją c e te n d e n c je t e c h n o k r a ty c z n e 5 .
E . P la n o w a n ie a r e w o lu c ja n au ko w o -tech n iczn a
° h i . l i p -wyraża p o g lą d , , t e now* r e w o lu c ja przem ysłow a p o c ią g a ze sob$ k o n ie c z n o ść p la n o w a n ie ogólnego ( p l o n i f i c a t l c n g é n é ra l); że pod je g o wpływem z a n ik a r ó ż n ic a m iędzy m ik ro - d e e y z je m i p rz e d s ię b io r s t w e m ek ro -d ecyzjam i p a ń s tw * 6 .
Naw» r e w o lu c ja przem ysłow e zw iąz a n e j e s t z ogólnym p r z y s p ie s z a n ie m t r a n s p o r t u , z w y k o rz y s ta n ie m nowych ź r ó d e ł e n e r g i i , a p rz e d * w sz y stk im z p o stęp a m i a u t o m a t y z a c ji.
Otóż. autom atyzacja
Pi»v- iuje. r e d u k c ję kosztów zm iennych i p o w ię k s z e n ie kosztów s t a ły# *,. K o& zty zmienne u le g a ją r e d u k c j i z powodu o s z c z ę d n o ś c i na r e b o c iź r U c , k o n s e r w a c ji, k o n t r o l i i z a o p a tr z e n iu . N a to m ia s t ko s z t y s t e l « rosną z tego powodu, że nowe t e c h n i k i wymagają du~é A,
L es . s o c i a l i s t » » , s, .192'195. ^ ib id e m , «. 59&-196.
A ndrá P h lllp o p lan owa n i a ачера -.t<
4
jpc,g jra 95 2ych nafcłsdów. M ak ład y te ponoszona są n e b a d a n ia naukowe (w ią ż ą s ię o n a г w ybraniem p ro d u k tu do f a b r y k a c j i i o k re ś le n ie m J e j t e c h n o l o g i i ) , na tw o rz e n ie nowych o b ie k tó w in w e s ty c y jn y c h (n a rz ę d z ia nowe są b a r d z ie j zło ż o n e i k o s z tu ję d r o ż e j n iż s t a r e j mają ona ch ara (k to r m o n o lity c z n y ; in w e s t y c ja rauai w ię c być r e a l i z o w a n e z a jetlnym zamachom, p o d c z a s gdy w te c h n ik a c h k la s y c z nych n a rz ę d z ia n s o g ł y być p r z a ra b io n e jed n e po d r u g ic h ) , w re s z c ie7 - owe n a k ła d y ponoszone щ na b a d a n i* rynku i reklam ę »
Ten w zro et kosztów s t a ły c h e p ra w ia , że nowe p rz e m y s ły chcą utrzym ać p otok p r o d u k c ji w c ią g u d łu ższeg o czeau, p r z e w id u ją c j e j rytm ; z d r u g ie j s t r o n y , pragnę p rz ysto so w ać s i ę z g ó ry do warun ków ze w n ętrzn ych (s e k t o r n ie zautom atyzow any, u s łu g i,k o n k u r e n c ja m ię d zyn a ro d o w e); s tą d p rz e m y s ły te z a in te re s o w a n e są s y s te m a ty czną k o n f r o n t a c ją planów p r z e d s ię b io r s t w i sek to ró w w s k a l i k r a jo w e j (d an e le ca d re n a t i o n a l ) , a nawet ponadnarodow ej Xeupra-
Ô
n a t i o n a l ) . <
f . P la n o w a n ie a u k ła d s i ł s p o łe c z n y ch
P o trz e b ę p la n o w a n ia w iąże P h i l i p tak że z ch arakte ro m wepół- cz e s n u j s i ł y ekonom icznej sp o łe cz e ń stw o ( p o u v o ir aco n o m iq u e). S i ł ę tę tworzę c z t e r y p od m ioty z b io ro w e ; a d m in is t r a c ja , ś w ia t p rz e m ysłu ( l e a a f f a i r e s ) , o r g a n iz a c je r o ln ic z e 1 s y n d y k a ty ro b o t n ic z e . R a c jo n a ln a d z ia ła ln o ś ć w s k a l i s p o łe c z n e j wymaga, oby każdy z tych podm iotów b r a ł pod uwagę z a m ie rz e n ia p o z o s t a ły c h ; a b y t r e ś c i ą ic h n e g o c ja c j i s t a ł o s ię z a g a d n ie n ie równowagi g lo
b a ln e j ( ľ e q u l l i b r a ď e n & e m b le ), w c a lu o k r e ś le n ia g lo b a ln y c h o s z c z ę d n o ś c i i nakładów in w e s t y c y jn y c h , z ic h p o d z ia łe m m iędzy s e k to ry - 0 i l e ta n p o s t u la t j e s t r e a liz o w a n y , w zro st g osp o d ar c z y p r z e s t a j e być o p a r ty na samym m otywie zysku w k r ó t k i» o k re s ie (e e u l a p p a t d 'u n g a in ® c o u rt te r m o ), owe p od m io ty w s p ó ln ie d e c y d u ją o rozw oju ekonomicznym k r a ju w dłu gim o k r e a ie (á long t e r m a ) O z n a c z a to e lim in a c j ę a n a rc h ic z n e g o lib e r a liz m u p ry w a t nego i s c e n tra liz o w a n e g o etatyzm u " ja k o b iń s k ie g o " , a jed n o cz
eá-7 Ib id e m , » . 196-198. ,
n ie p o s z u k iw a n ie wolnego s p o łe c z e ń s tw » k o n tra k to w e g o ( l i b r * so- c lt ít ó c o n t r a c t u e l l e ) 9 . W ten sposób P h i l i p d o ch o d z i do s w o is t e j t e o r i i umowy s p o łe c z n e j, ujm owanej w k a t e g o r ia c h p o a tu la ty w n y c h .
G. O pracow yw anie p le n u i p o s t u l e t y z tym zw iązana
P h i l i p c h a r a k t e r y z u je p łe n o w e n ie g o sp o d arcze we F r a n c j i i ne tym t l e fo rm u łu je o k re ś lo n e p o s t u l e t y ( k t ó r e w i s t o t n e j s w o je j t r e ś c i mogą być r o z c ią g n ię t e ne gospodarkę k a p i t a l i s t y c z n ą w o g ó le ) .
O p racow anie p le n u d z i e l i P h i l i p na c z t e r y e t e p y t a ) z e b r a n ie i n f o r m a c j i ;
b) o p ra c o w a n ie różn ych w e rie n tó w g lo b a ln e g o ro z w o ju ; c ) w y b ra n ia jed n eg o spośród ty c h w a ria n tó w ;
d l te c h n ic z n e o p ra c o w a n ie p la n u .
In f o r m a c ja z b ie r e n e są p rz e z Narodowy I n s t y t u t S t e t y s t y k i i M in is t e r s t w o F in a n só w 1 opracowywane p rz e z w y s p e c ja liz o w a n e b itiz o y badaw cza. D o tycz ą one c a ł o k s z t a ł t u e w o lu c j i ekon om icznej ^ p r o d u k c ji, p o d z ia łu , k o n s u m p c ji)10.
Ne p o d s ta w ie ty c h danych K o m is a r ia t P la n o w e n ia (C o m m is s a ria t au P i a n ) o p ra co w u je g lo b a ln e p e rs p e k ty w y ro z w o ju . W tym c e lu o k r e ś la p r z y s z łą e w o lu c ję p o t r z e b , e k s t r a p o lu j ą c te n d e n c je z l a t o s t a t n i c h , bądź p r z y jm u ją c nowe h ip o t e z y . R ów nocześnie p rz y jm u je o k r e ś lo n e p r i o r y t e t y w z a k r e s ie r o z d z ia łu środków p r o d u k c j i 1 {» iły r o b o c z e j, k t ó r e b ę d z ie u s iło w a ł r e a liz o w a ć p o p rze z o d d z ia ły w a n ie na ryn e k bądź s to s o w a n ie środków a d m in is t r a c y jn y c h . Te p r i o r y t e t y mają zapew nić pożądaną s t r u k t u r ę p r o d u k c j i. G lo b a l ne p e rs p e k ty w y ro zw o ju 'p rz e d s ta w ia n e są w k i l k u w a r ia n t a c h , za w ie r a ją c y c h o k r e ś le n ie s to p y w z ro s tu i k o n s e k w e n c ji w y n ik a ją c y c h z J e j p r z y j ę c i a - w edług wolumenu p r o d u k c j i, k o n s u m p c ji, o s z c z ę d n o ś c i i i n w e s t y c j i 1 1 .
n a s tę p n ie rząd d ok onuje wyboru o k re ś lo n e g o w e r ia n tu w z ro s tu .
9
Ib id e m , s. 200-201. 1Q
A. P h i 1 i p , H i s t o i r a des f a i t s économ iquas e t s o c ia u x yd e 1800 6 nos j o u r s , P e r i s 1964, e, 549-550,
z a s ię g a ję c o p i n i i Red y Eko n o m iczn ej ( C o n s e i l n a t i o n » ! écono- m iq u a ). Rada (o d g ry w a ją c a ia t o t r .ę r o lę d o p ie r o od cz /iarteg o p l a nu, to j e s t od roku 1962) s k ła d a e i« z p r z e d s t a w i c i e l i różnych o r g a n i z a c j i zawodowych (p r z e d s ię b io r c ó w , ro b o tn ik ó w , r o ln ik ó w , s p ó łd z ie lc ó w ) i se k to ró w z n a c jo n a liz o w a n y c h , d elegow anych do n i e j na z a s a d z ie w yb oru, o r a z z "re p re z e n ta n tó w in t e r e s ó w o g ó l n yc h " , 'm ianow anych p rz e z rz ę d 12.
T e c h n ic z n e o p ra c o w a n ie p la n u n a s tę p u je w k o d ia je c h m oderni z a c y jn y c h (co m m issio n s de m o d e r n is a tio n ) na p o z io m ie krajowym * s k ła d a ją c y c h s ię z p r z e d s t a w i c i e l i p r z e d s ię b io r s t w p u b lic z n y c h i p r y w a tn y c h , o r g a n i z a c j i r o l n i c z y c h , syn d ykatów r o b o t n ię z y o h , ruchów m łod zieżow ych o ra z K o m is a r ia t u P la n o w a n ia i M in is t e r s t w a F in a n s ó w . K o m is je sę d w o ja k ie g o r o d z a ju t w e r t y k a ln e (n p . te k s
t y l n a , m e t a l u r g i i ż e la z a , m e c h a n ik i) i h o ry z o n ta ln e (n p . k o m is ja r o b o c iz n y , badań naukow ych, reg io n ó w , równowagi o g ó l n e j ) . W yn i k i p r a c ty c h k o m i s j i s y n te ty z o w a n e aa w r a p o r c ie K o m is a ria tu
,
4 7 P la n o w a n ia , p rz e d sta w ia n y m R a d z ie E ko n o m iczn ej do a k c e p t a c j i . D e ś l i c h o d z i o p o s t u l a t y P h i l i p a w ię ż ą c e s i ę z p ro c e d u rę o p raco w yw an ia p la n u i je g o m e ry to ry c z n y z a w a r t o ś c i# , to można J a s t r e ś c i ć n a s t ę p u ję c o t1 . G ospodarka n ie może być o rie n to w a n a t y l k o na p o d s ta w ie p o trz e b *» y » a ż a ję cych s ię na ry n k u , zw ięz a n ych z o k r e ś lo n y s t r u k
tu rę dochodów i pobudzanych p rz e z re k la m ę ; u w z g lę d n ia ć n a le ż y ró w n ie ż ocanę p o t r z e b z p u n ktu w id z e n ia ic h s p o łe c z n e j r a c j o n a l n o ś c i . T rz eb a ta ż tr o s z c z y ć e ię o t o , aby z a s p o k o je n ie po t r z e b b ie t ę c y c h n ie o g r a n ic z a ło z a s p o k o je n ia p o tr z e b p r z y s z ły c h ( P h i l i p s t w ie r d z a , t e w ia lk ę s ła b o ś ć ię l i b e r a l n e j t e o r i i równo w a g i b y ło to , t e z a n ie d b y w a ła ona zawsze p r z y s z ł o ś ć ) . O c z y w iś c ie , e z e n u ję c w o ln o ść l u d z i , n ie można n a rz u c a ć im wyborów konsump c y jn y c h , d o p u s z c z a ln e J e s t Jed n ak w pewnym s to p n iu o d d z ia ły w a n ie na te w yb ory (ś ro d k a m i p o l i t y k i f in a n s o w e j i p o d a tk o w e j, a nawet
14 p r z y pomocy monopolu p r o d u k c j i )
2. N a le ż y p o w ię k sz y ć r e p r e z e n t a c ję ro b o tn ik ó w w k o m isja c h m o d e rn iz a c y jn y c h , d e le g u ję c do n ic h oso b y kom petentne sp ośró d
H i e t o i r e des f e i t s é c o n o m iq u a e .. . , e. 550-551. 1 3 Ib id e m , s . 552-553.
semych ro b o tn ik ó w , a w p rzyp ad ku ic h braku - o so b y z k ó ł u n iw e r s y t e c k i c h ( g o t o w e ś w ia d c z y ć rob otn ik om u s ł u g i ) . R e a l i z a c j ę tego p o s t u l a t u p o w i n n y w z ię ć na s i e b i e o r g a n iz a c je e y n d y k a ln e ,
uzgad-15 n i a j ^ c w t e j m ie rz e sw oje e ta n o w ie k e ,
3 , W k o m i s j a c h m o d e r n i z a c y j n y c h p o w i n n i też z a s ia d a ć p rz e d s t a w i c i e l e k o n s u m e n t ó w , d e l e g o w a n i p rz e z s p ó ł d z i e l n i e spożywców
( p o z o s t a w i e n i e k a l k u l a c j i p o tr z e b samym eksp ertom b y ło b y
niwbez-\ ló • ' p ie c z n e ) . R o b o t n i c y p o w i n n i m i e ć u d z ia ł w z a rz ą d z a n iu p r z e d s i ę b io r s t w e m , a b y ( p o z a w s z y s t k i m i i n n y m i d z i a ł a n i a m i ) n e u t r a l i z o w a ć n e g a t y w n e s k u t k i p l a n o w a n i a ( n i e m o ż l i w e z g ó ry do p rz e w id z e n i a ) . Z a s a d a o g ó l n a p o w i n n a b y ć n a s t ę p u j g e a s r o b o t n ic y sę i n f o r mo wa ni o z a m i e r z e n i a c h m o d e r n i z a c y j n y c h d y r e k c j i p r z e d s i ę b io r s t w a i m a j ę p r a w o w y p o w i a d a n i a o n ic h o p i n i i , a tak ż e z g ła s z a n ia w ł a s n y c h p r o p o z y c j i ( k t ó r e n i e maję ' Je d n a k d ie d y r e k c j i mocy o b o w i ą z u j ą c ej); d y r e k c j o p r z e d s i ę b i o r s t w a re z y g n u je tymczasowo z r e a l i z a c j i p o s t ę p u t e c h n i c z n e g o i o r g a n iz a c y jn e g o , J e ś l i J e j 17 k o s z t l u d z k i b y ł b y b a r d z o w y s o k i
5 . J e s t rz e c z ą ogrom nej w a g i, eb y z planem g lo b a ln y m pow ię- zene z o s t a ł y p ia n y r e g io n a ln e (te g o wymogu n ie s p e ł n i a ł y p i e r wszo t r z y p la n y g o s p o d a rc z e ; w pew nej m ie rz e z o s t a ł on uw zględ n io n y d o p ie ro w p i e n i e czw artym , p rz y p a d a ją c y m na l a t a 1962- - 1 9 6 6 ), R e g io n y pow inn y być te k z o rg a n iz o w a n e , ab y z a r z ą d z a ły sw oim i w ła sn ym i sp raw am i, a Je d n o c z e ś n ie u c z e s t n i c z y ł y w o p ra c o w aniu p la n u narodowego i w k o n t r o l i Je g o w y k o n a n ie . Oznacza to k o n ie c z n o ś ć d e c e n t r a l i z a c j i e kon om icznej i a d m i n i s t r a c y j n e j ,
18 u m a z H w i aj « c e j regionom zrównoważony rozw ó j .
6 . O w y b o r z e o k re ś lo n e g o w a r ia n t u w z ro s tu pow inna d e c y d o w a ć o s t a t e c z n i e d e b a t a p a rla m e n ta rn e d la k t ó r e j o p i n ia Rady Ekono m i c z n e j b y ł a b y t y l k o punktem w y j ś c i a к W ten sposób w ybór s to p y w z r o s t u b y ł b y n ie t y l k o aktem ekonom icznym , a l e ta k ż e p o l i t y c z nym, p o c i ą g e J ą c y o z e s a b e o k re ś lo n e p rz e g ru p o w a n ie pa-rtyjne p i e r w s z e t r z y p l a n y s t a n o w i ł y p r z e d m i o t d e c y z j i rz ę d u , a d e b a ta H i s t o i r e d e e t « и з é - c o . n o m i q u e s . , . , s . 5 5 2 - 5 5 3 . Í £ ' P o u r un e o c i e l i a m e . . . , a . 2 0 6 . 1 ? I b l d e m , a . 2 3 . 5 - 2 1 6 . " i ' o u r un s o c i a l i z m e . . . , a . 2 0 8 2 0 9 : H i s t o i r e d e s f a l t e ó c o -rio i3 l« u e v .. . «i. 5 5 3 - 5 5 4 . .
' ' \
Andró ^ h i i l p o planowaniu go ар o da f с г, y m 99
p a rla m e n ta rn a nad czw artym m ia ła c h a r a k t e r bardzo p o w ierzch ow n y i ce ch o w a ł J ą p a r t y k u la r y z m )19.
7. Na p o d s ta w ie p la n u g lo b a ln e g o p o w in ie n być opracow any program e d u k a c ji młodego p o k o le n ia (w e e n a ie k ieru n k ó w k s z t a
ł-* ?Q
c e n ia i p r o p o r c j i Ilo ś c io w y c h )
H. W ykonanie p la n u i p o s t u l a t y z tym zw iązana
P la n o w a n ia in d y k a ty w n e we F r a n c j i wywodzi P h i l i p z , i d e i p la n o w a n ia rz u c o n e j w ł o n i e F r a n c u s k ie g o K o m ite tu W yzw olenia Na
rodowego w A l g i e r z e . 3uż wówczas zdano e o b ie sprawę z te g o , że p la n o w a n ia w p o w o jen n e j F r a n c j i b ę d z ie k o n ie c z n e z powodu z n is z czeń w ojen n ych i ubóetwa środków , a l e Je d n o c z e ś n ie w ykluczono m ożliw ośę p la n o w a n ia im p eratyw n eg o , wobec n i e c h ę c i o p i n i i p u b l i c z n e j do r e s t r y k c j i g o sp o d arczych z czasów w o jn y
(wprowadzo-21
n ych p rz e z reżym V i c h y ) . Rozumie s ię o c z y w iś c ie , że o p r z y j ę c i u z a s a d y p la n o w a n ia ln d yk atyw n eg o d e c y d o w a ły toż c z y n n ik i spo łe c z n e .
R e z u l t a t y p la n o w a n ia ln d yk a tyw n eg o we F r a n c j i o c e n ia P h i l i p p o z y ty w n ie . O m aw iając p ie rw s z e t r z y p la n y g o sp o d arcze d o s trz e g a t r u d n o ś c i i zahamowanie w ic h r e a l i z a c j i , e l e ta k ż e fa z y p r z y ś p ie s z e n ia w z ro s tu , w r e z u l t a c i e czego u z n a je , i ż w z a s a d z ie zo s t a ł y one z r e a liz o w a n e . P o d k r e ś la , że gdy 3. Monnet s t a ł na cze l e K o m is a r ia t u P la n o w a n ia , s t a r a ł s i ę p r z y c ią g n ą ć do w s p ó łp ra c y l u d z i s o lid n y c h , k t ó r z y n a s t ę p n ie z a s i l i l i różn e m in is t e r s t w a ,
22
g d z ie s t a l i s ię r z e c z n ik a m i p la n o w e n ia .P h i l i p c h c i a ł b y Je d n a k nadęć p la n o w a n iu indykatyw nem u p o s ta ć b a r d z ie j e fe k ty w n ą c z y nawet u z u p e łn ić J e pewnymi e le g a n ta m i p la n o w a n ia im p eratyw n eg o.
P rz e d e w sz y stk im w sk a z u je na k o n ie c z n o ść r e o r g a n i z a c j i admi n i s t r a c j i . Pow inn a one p o le g a ć na z w ię k s z e n iu w ła d z y K o m is a r ia tu P l a n o w a n i e o b y Je g o d e c y z je m ia ły c h o r a k te r , o b l i g a t o r y j n y d la 19 P o u r un o o c ia lis m e . .t. , s . 2 0 7 ; H l s t o i r a d e s f a i t © ó c o ~ n o m i q u e s « . , , e . 5 5 1 - 5 5 2 , 554.. 20 P o u r un s o c i a l i s m s . . , , 8. 2 1 0 . 21H i e t o i r e d es f a l t s e c o n o m iq u e a .. . , s . 5 4 5 - 5 4 6 .
a d m i n i s t r a c j i c e n t r á l n e j , o r » z na d e c e n t r e l l * é c j i a d m i n i s t r a c j i , u ł B t w i a j ę c e j w yk o n an ia p la n u w p o s z c z e g ó ln y c h r e g io n a c h 23.
Z d a n ie « P h i l i p e , w i e l k i e p r z e d s ię b io r s t w a p ry w a tn e w z a s a d z ie s t o s u ję s i ę do p la n u , a b y u n ik n ę ć n ie b e z p ie c z n y c h f l u k t u á c i i ; a d m in is t r a c j e państwowa maże z r e s z tą
Л A
ł a t w i e j na n ie od-d z ia ły w a ć n iż na p r z e od-d s ię b io r s t w a od-drobne ,Te o s t a t n i e z n a jd u ję s i ę w ogrom nej i l o ś c i , w z w i ę z k u z czym n ie mogę być poddawane p e r s w a z ji i b ezpośrednim n ęciskom o rg a « nów p la n o w a n ia , le c z t y l k o środkom d z i a ł a n i a p o ś r e d n ie g o , p rz e d e w s z y s tk im o c h a r a k t e r z e fis k a ln y m i kredytow ym . P rz e d s ię b io r- » stwom d z ie ł* j® c y m zg o d n ie z planem p o w in n y być p rzyzn aw ane u l g i podatkow e ( P h i l i p uważa, ze p o d ate k n ie może raieć c h a r a k t e r u n e u tr a ln e g o ; p o w in ie n być śro d k iem p o l i t y k i e k o n o m ic z n e j, z c z y « s ię w ię ż ę k o n ie c z n o ś ć je g o z r ó ż n ic o w a n ia ). Rów nież k r e d y t powi*. n ie n być z ró ż n ic o w a n y , P r z e d s ię b io rs tw o m cz yn lę cym in w e s t y c je zgodne z planem pow inn y być p rzyzn aw ane n a jw ię k s z e kw o ty k r e d y tu i ne n a jle p s z y c h w aru nk ach. N a to m ia s t p r z e d s ię b io r s t w a wy ła m u ją c e s ię z p l a n j p o w in n y być o g ra n ic z a n e w m o ż liw o ś c ia c h k o r z y s t a n ia z k r e d y tu będż nawet z u p e łn ie ic h p o z b a w ia n e 2 5 .
NajwiękV,~e m o ż liw o ś c i r e a l i z a c j i p la n u i s t n i e j ę o c z y w iś c ie w s e k to rz e p u b lic z n y m . P h i l i p zw raca Je d n a k uwagę, że p r z e d s ię b io r s tw a z n a c jo n a liz o w a n e maję z b y t w ie lk ą auton om ię w sto su nku do d e c y z j i rz ę d u , choć z d r u g ie j s t r o n y , poddene sę w ie lo r a k im k o n tro lo m finan so w ym , k t ó r e o g r a n ic z a Ję ic h swobodę innow a
c y jn y 26 . 'V
„Ala s e k to ro w i zn a cjo n aliz o w e n e m u p r z y p is u j e P h i l i p ta k ż e za d a n i« o c h a r a k t e r z e g lo b a ln y m . S e k t o r ton p o w in ie n o d d z ia ły w a ć ч n* p r z e d s ię b lo r s t w e p ry w a tn e , eb y pod ejm ow ały one d e c y z je zgodne z planem v p row ad zęс w sto su n k u do n ic h o k r e ś lo n ę p o l i t y k ę zakupu i s p r z e d a ż y ). P h i l i p . w yraż a naw et p o g lę d , J& j e ś l i r e a l i z a c j a
^ I b i d e m , s . 5 5 5 - 5 5 6 ; P o u r un s o c i a l i s m « . . . , a . 2 0 8 - 2 0 9 . r" 4 P o u r un s o c i a l l s n e . . . , s . 2 0 4 ; H i a t o i r e d e s f a i t a é c o n o - ( t t i q u e s . a , 5 5 8 . 2 5 P o u r un s o c i a l i s m s . . , , o. 2 0 4 - 2 0 5 ; H l s t o i r » d e s f a l t e é c o - n o m i q u e a . . . , e . 5 5 8 - 5 5 9 . 2 H i a t o i r e des f a i t s e c o n o m i q u e a . . , , ' s . 5 5 6 5 5 7 . W i ę k s z y z a -k r e s , е и т о о о й И p r z e d s i ę b i o r s t w z n a c j o n a ł i z o w e n y c h p o s t u l u j e P h i ł i p * L o s s o c l a l i e t a s: " S ł u ż b y p a ń s t w o » « ( . s e r v i c e s
p la n u n a t r a f i a ł a b y ne p rz e s z k o d y * s e k ta r z e p ryw atnym , to p la n p o w in ie n » i « s ta ć b a rd z ie j. im p eratyw n y i s e k to r pub li c z n y p o w in ie n w pływać c a ł y « s w o i» ę i ę f e r e e na c a ło ś ć goepodar- k i " 27. Z d e ń ie ® P h i l i p e e i l e k o o rd y n a c y jn a s e k to r e z n a c jo n a liz o - wanego n ie z o s t a ła d o t* d w p e i n i w y k o rz y s ta n a .
W re s z c ie P h i l i p s ą d z i, t e r e a l i z a c j i p la n u mogłoby s p rz y ja ć tw o rz e n ie p r z e d s ię b io r a t w m ieszanych ( a o c i é l é ď é c o n e m ie m ixte), o p a rty c h ne k a p i t e l e prywatnym i p u b lic z n y ® 20.
I . P l a n o w a n i e a d e m o k r a c j a
P ro d u k c ję w s p o łe c z e ń s tw ie s o c ja lis t y c z n y m u z n a je P h i l i p fu n k c ję p u b lic z n ą , re a liz o w e n ę za p ośred ń ictw em p la n u . Zarażam e ą d z i, że p la n o w a n ia s ta n o w iło b y z a g ro ż e n ie d la d e m o k r a c ji, o i l e m ia ło b y c h e r a k t e r b e zw z g lęd n ie im p eratyw n y. St$ d p o s t u lu je ró w n o le g łe r o z w ija n ie p lo n o w a n ia i d e m o k ra c ji (w y r a ż a j ą c e j b ię w d e m o k ra ty cz n a j k o n t r o l i p la n u , w d e c e n t r a l i z a c j i r e g io n a ln e j i lo k a l n e j , w s k u te c z n e j k o n t r o li, r o b o t n ic z e j i p a rla m e n ta rn e j i w tZVÍ. a u to n o m ii f u n k c j i is t o t n y c h , c z y l i a u to n o m ii są d o w n ictw a ,
.
29 e d u k a c ji i in f o r m a c j i) I I I . P la n o w a n ie w k r a j a c h s ła b o r o z w in ię ty c hP h i l i p w ycho d zi z z a ło ż e n ia , i e w k r a ja c h s ła b o r o z w in ię t y c h je d y n ie państw o może tw orzyć w stępne w e ru n k i rozw oju gosp od ar czego i o rg an izo w ać c a ł y Je g o p r z e b ie g . D la te g o s a d z i, że p la now anie w tych k r a ja c h J e s t a b s o lu tn y kanl*.feznoipi<* ..
r.a tio n a u x ) p ow inny być z r a a z tą tw orzone poď zarządem auton o micznym (,en r é g la s au to n o m es), z ic h własnym b u d p te w i w ładze d e c y z j i , będęc poddane ogólnym reguło** p la n u w t a k lť h ee- w ych•form ach i w takim tseray« s to p n iu J» k p r z e d s ię b io rs tw © p ry- we tn e “ ( a , 2 3 3 ),
2 ' Po u r un s o c i a l i s m s . . . , a. 205.
28H i s t o i r e des f a i t s éco n o m lq u o a .. , , a. 557-658, 2i3P©ur un s o c i a l i s m o . . . , & 205-206, 217-218.
Rozwój ekonom iczny ty c h k re jó w n ie może być d z ie łe m k a p it a łu ob ceg o , k t ó r y t r o s z c z y s ię t y jk o o z y s k i b e z p o śre d n ie i dokonuje ic h t r a n s f e r u do k r a ju m a cie rz yste g o - K a p it a ł y obce mogę być Je d n a k w yko rz ystyw an e e fe k ty w n ie , J e ś l i będę podporządkowane p la nowemu ro zw o jo w i gospodarczem u k r a j u 31.
Rozwój ten wymaga, aby d ok on ała s ię r e w o lu c ja a g ra rn a (o i l e i s t n i e j e w ie lk a w ła sn o ść z ie m s k a ), w w yniku k t ó r e j c h ło p i ( s t a n o w ią cy w k r a ju zacofanym o k o ło 80% lu d n o ś c i) o t r z y m a lib y z ie m ię r i sto p nio w o b y lib y w d ra ż a n i do b a r d z ie j nowoczesnych metod gos p o d a ro w a n ia 3^.
3 e s t ró w n ież k o n ie c z n e , ab y rozw ój g o sp o d arcz y k ra jó w t r z e c ie g o ś w ia ta p o w iąz an y z o s t a ł z m iędzynarodowy o r g a n iz a c ję han d lu . Powinno to oznaczać z ag w aran to w an ie tym krajom rynków w k r a ja c h u p rz em ysło w io n ych i tw o rz e n ie m iędzynarodowych m iesza nych to w a rz y stw ekonom icznych. R y n k i gw arantowane (s p rz e d a ż po cenach gw erantow enych według pewnego system u p r e f e r e n c j i ) pozwo l i ł y b y krajom zacofanym u c h ro n ić s ię od s t r a t w y n ik a ją c y c h z po g a r s z a n ia e ię r e l a c j i wym iennych m iędzy n im i a k r a ja m i uprzemy s ło w io n y m i, Ja k ró w n ież zbywać p ro d u k ty ro z w ija n y c h p rz e z n ie p rzem ysłów ( d la k tó r y c h rynek w ew nętrzn y j e s t n ie d o s t a t e c z n y ). M iędzynarodowe m i e s z o n a to w a rz ystw a ekonom iczne ( s o c i é t é s ď é c o - nomie m ix te s i n t e r n a t i o n a l e s ) , łę c z y c e k a p i t a ł y partatwowe i p r y w a tn e , o rg a n iz o w a ły b y p ro d u k c ję we w s z y s tk ic h s t a d ia c h , od su rowca do wytworzonego p ro d u k tu 33.
Poza tym Je d n a k J e s t k o n ie c z n y t r a n s f e r środków z k ra jó w bo g a ty c h do k r s jó w b ie d n y c h . Ta pomoc pow inna być s t a ł a (p r z y o k r e ś lo n e j s t o p ie św iad czeń k ra jó w b o g a ty c h ). A przyznaw ana po winna być k r a j o m czynlgcym r z e c z y w is ty w y s iłe k na rz e cz rozw oju gos p o d s r c z e g o , n ie z a le ż n ie od ic h system u p o lit y c z n e g o . 0 f o r mach p o m o c y d l a d o n a g o k r o ju p o w in ie n ro z s trz y g a ć o rg an m iędzy n a r o d o w y , p o z o p o z n a n i u s ię z Je g o planem rozw o ju
gospodarcze-3 1 I b i d e » ,
vt> • 2 1 3 .
3 2 I b i d „ ,
с
£ 1 2 . •
J
tj& . 2 1 3 - 2 1 6 ,
3‘1 r bldam, 0
2 1 7.
W ten sposób P h i l i p c h c i a ł b y p ow iązać p la n o w a n ie g osp o d arcze w k r a j a c h s ła b o r o z w in ię t y c h z pewn* o r g a n iz a c ję ż y c ia gospo d arcze g o w s k a l i m ię d zyn aro d o w ej.
P la n w k r a ju s ła b o ro z w in ię ty m - s tw ie r d z a P h i l i p - p o c z ą t kowo J e s t n ie a d e k w a tn y względem r z e c z y w is t o ś c i z powodu braku rach u n k o w o ści i w y k s z ta łc o n y c h s łu ż b s t a t y s t y c z n y c h . Mimo to s t a now i c z y n n ik m o b iliz u ją c y w y s i ł k i g o sp o d arcze k r a j u , p o z w a la ją c e mu w y jś ć sto p n io w o za s ta n u n ie d o ro z w o ju . D o p ie ro po k o le jn y c h n ie p o w o d z e n ia c h , k o re k ta c h i p r z y s to s o w a n ia c h , może on p rz e d s t a w i a ć r e a ln ą w a r t o ś ć . J e ś l i c h o d z i o u k ie ru n k o w a n ie s i ł pro-35 ~ ' ' d u k c y jn y c h k r a ju , IV . Ocena poglądów P h i l l p a
Swoiro poglądom ne p la n o w a n ie w s y s te m ie k a p it a lis t y c z n y m p r z y p is u j e P h i l i p t r e ś c i s o c j a l i s t y c z n e . N ie J e s t to Je d n a k za
sad n e, J e ś l i pojmować s o c ja liz m w prawdziwym z n a c z e n iu tego a ło w a . N ie w d a ją c s ię tu w s z e rs z e ro z w a ż a n ia na ten temat, na l e ż y s t w i e r d z i ć , że k o n c e p c ja p la n o w a n ia p rz e d s ta w io n a p rz e z P h i l i p e n la ma c h a r a k t e r u s o c j a lis t y c z n e g o z d w ó c h p rze d e w szys
tkim powodów. Po p ie r w s z e , j e s t ona s p r z ę g n ię ta z o g ó ln ą id e ą s o c ja liz m u w s p e c y fic z n y m z u p e łn ie s e n s ie j id e a t a w yw ie d zio n a z o s t a ła z pewnych w a r t o ś c i uznanych za u n iw e r s a ln e (w kręg u k u l t u r y c h r z e ś c i j a ń s k i e j ) , a n ie z r e a ln y c h k o n f lik t ó w m iędzy k a p i tałom a p ra c ą ( d o d a j m y tu j e s z c z a , ze i n t e r e s y i d ę ż e n i a k i e s y r o b o t n ic z e j uważa P h i l i p z a s p o ł e c z n i e p a r t y k u l a r n e i wobec t e g o s ą d z i, t e n ie mogą one s ta n o w ić p o d stew y d la o k r e ś le n ia s o c ja liz m u ). Po d r u g ie , P h i l i p n ie ig n o r u ją c z n a c z e n ie n a c j o n a l i z a c j i d la e fe k t y w n o ś c i p la n o w a n ie , r o z c ią g a Ją jed n ak na stosunkowo n ie w ie lk ą c z ęść p r z e d s ię b io r s t w k a p i t a l i s t y c z n y c h , co sp ra w ia , że w i s t o c i e je g o k o n c e p c ja p l a n o w a n i a o d n o s i s i ę do g o s p o d a r k i ka p i t a l i s t y c z n e j .
T rz eb a ta ż « t w i e r d z i ć , że j o s t w io le p rz e s a d y w o p i n i i P h i l i p a , iż m enedżerowie k o r p o r a c j i s u b lim u ją motywy s w o je j d z ia
ł a l n a ś c i (m aj# na w z g lę d z ie I n t e r e s o g ó ln y , * n i» t y l k o r e a l i z o w ani® w y s o k ie j s to p y z y » k u ) i że r e w o lu c je n au ko w o -tech n iczn e wymusza p la n o w a n ie (ch o ć n ie w ą t p liw ie w i e l k i e k o r p o r a c je prow a dzę p o l i t y k ę in w a a t y c y jn ą w dłuższym h o r y z o n c ie czasu i p o ś w ię
c a ją w ie le uwagi' b e d en iu r y n k u ),
-A le p o g lą d y P h i l i p e ne p la n o w a n ie możn* te ż o c e n ie ć za * ta - now iske ic h p r z y d a t n o ś c i d la p r a k t y k i p la n o w a n i* w s y s te m ie ka p i t a l i s t y c z n y m . Z teg o -p u nktu w id z e n ia z * a łu g u j* one na uwagę; z a w ie r a ją n ie w ą t p liw ie t r e ś c i w z b o g a ca ją ce b u rż u e z y jn e k o n c e p c je p łe n o w e n ie . W y r a ż a j» s i ę one w p o s t u l* t * c h p o w ią z a n ia p lan ow a n ie g osp od arczego z a k ty w n o ś c ią ró żn ych grup s p o łe c z n y c h i zawo dowych - w m ie js c u p r a c y i w m ie js c u z a m ie s z k a n i* , z p ro c e sa m i d e c e n t r a l i z a c j i f u n k c j i a d m in is t r a c y jn y c h i ekon om icznych , z po g łę b ie n ie m d e m o k r a ty z a c ji ż y c ie p o lit y c z n e g o . I n t e r e s u j ą c a j e s t te ż isy^l P h i l i p e , aby s e k to r z n a c jo n a liz o w a n y » t a ł e ię c z y n n i- k ie n p la n o w a n ie w s k a l i g lo b a l n e j .
W re s z c ie n a le ż y p o d k r e ś l i ć , że g łęb o k o h u m a n is ty c z n y j e s t p o s t u la t P h i l i p e , aby w toku p la n o w a n i* g osp o d arczeg o k s z t a ł t o wać t a k i model ko n sum p cyjny, k t ó r y u w z g lę d n ia łb y w n e le ż yty m s to p n iu p o tr z e b y s p o łe c z n e , * n ie t y l k o in d y w id u * ln e .
P o g lą d y P h i l i p a n e p la n o w a n ie w k r a j a c h a ła b o r o z w in ię t y c h w yd ają s ię być r a c jo n a ln e , o i l e a b stra h o w a ć od k w e s t i i n a c jo n a l i z a c j i k a p i t a ł u zain w estow an eg o w ty c h k r a ja c h w cz a s a c h k o lo n ia ln y c h ( k w e s t ie te p rz e z P h i l i p a n ie z o s t a ła p o d j ę t a ) 36.
36
P h i l i p p is z e tak że o p la n o w a n iu w Z SR R , r o z r ó ż n i a ją c d w ie* ra z y w Je g o ro z w o ju . P ie rw s z a p rz y p a d a na o k re s 1930-1957. J e j c h a r a k t e r y s t y c z n e cechą b y ło s k r a jn e s c e n t r a liz o w a n ie d e c y z j i e k o n o m i c z n y c h , prowadząc© do p o w s ta n ia is t o t n y c h t r u d n o ś c i w z a k r e s i e k o o p e r a c ji m iędzy p r z e d s ię b io r s t w a m i różn ych branż p r z e m y s ł o w y c h . Druga fez e d a t u je s ię od roku 1957, k ie d y do p l o n o w a n i a w p r o w a d z o n e z o s t a ł y pewne e le m e n ty d e c e n t r a l i z a c j i , w „ z w i ą z ku z p o w o ł a n i e » aownarchozów ( o p in ię tę w y r a z ił P h i l i p
W ie e Ław P ią t k o w s k i
ANDRÉ P H I L I P ' S V IEW S ON ECONOMIC PLANNING. CO N TRIBU TIO N " TO CHARACTERIZATION OF V IEW S
OF CONTEMPORARY FRENCH S O C IA L IS T S
Andre P h i l i p i e en em inent r e p r e s e n t a t i v e o f th e contem pora r y F re n c h s o c ia lis m . He d e v o te e a g r e a t d e e l o f h ie e t t a n t l o n to p ro b le m s o f th e p la n n in g in th e c a p i t a l i s t ' s o c i e t y . Such p la n n in g i s c o n s id e re d by him to be e f a c t o r o f t r a n s f o r m a t io n o f th e c a p i t e l i s m in th a s o c i a l i s t settee. B u t th e s o c ia lis m i t s e l f i e o f q u it e a. s p e c i f i c s i g n i f i c a n c e f o r him • i t i e a s o c io - p o l i t i c a l system d e r i v i n g i t s o r i g i n s f r o » some u n i v e r s a l e t h i c a l v a lu e s ( w i t h i n th e sp h e re o f th e C h r i s t i a n c u l t u r e ) , and not from c o n f l i c t s betw een th e c a p i t a l and th e la b o u r , w hich were c r e a t e d in th e h i s t o r i c a l p r o c e s s . P h i l i p ' s th e s e s t h a t the p la n n in g sh o u ld be lin k e d w it h a c t i v i t i e e o f d i f f e r e n t s o c i a l and p r o f e s s i o n a l g ro u p s , w it h p r o c e s s e s o f d e c e n t r e l i z a t i o n and a d m in i s t r a t i v e and econom ic f u n c t io n s , and w it h d e m o c r a t iz a t io n o f tho , p o l i t i c a l l i f e sh o u ld be n oted h e r e .
