Marek Nowacki
A T R A K C JE T U R Y S T Y C Z N E , D Z IE D Z IC T W O I JEG O IN T E R P R E T A C JA - JA K O P R O D U K T T U R Y S T Y C Z N Y LES A T T R A IT S T O U R IS T IQ U E , L ’H É R IT A G E E T SO N IN T E R P R É T A T IO N - E N T A N T Q U E PR O D U IT T O U R IS T IQ U E T O U R IS T A T T R A C T IO N S , H E R IT A G E A N D ITS IN T E R PR E T A T IO N AS A T O U R IS T PR O D U C TW artykule dok o n an o p rzeglądu i p odjęto próbę usystem atyzow ania pojęć zw ią zanych z atrakcjam i turystycznym i ja k o p roduktem turystycznym . Z apro p o n o w an o ich w zajem n ą zależność. Z w rócono także uw agę n a p otrzebę w y o d ręb n ien ia p ro b le m atyki zarząd zan ia atrakcjam i turystycznym i o raz in terpretacji dziedzictw a, jak o p rzed m io tó w n au cz an ia na kieru n k u „turystka” w yższych u c ze ln i1.
Pojęcia atrakcji turystycznych, dziedzictwa i jego interpretacji powszechnie używane w literaturze zagranicznej, w niewielkim stopniu stosowane są w pol skiej literaturze turystycznej i krajoznawczej. Ich zwykle intuicyjne rozumienie może prowadzić do wielu nieporozumień. Także problematyka związana z oce ną atrakcji turystycznych jako produktu turystycznego nie doczekała się do tej pory obszerniejszych opracowań. Celem autora artykułu jest omówienie i dys kusja nad wymienionymi pojęciami oraz zwrócenie uwagi na potrzebę uwzględ nienia związanej z nimi problematyki w pracach badawczych oraz w progra mach nauczania uczelni o profilu turystycznym.
* A rtykuł jest referatem w ygłoszonym podczas X V I sem inarium „W arsztaty badaw cze z g eo grafii tu ry zm u ” (1 6 -1 8 w rześn ia 1999 r.), któ re zorganizow ał Z akład G eografii T uryzm u K atedry G eografii M iast i T uryzm u U L. R eferat zo stał w ygłoszony n a sesji term inologicznej „A trakcyjność turystyczna” .
1. W A L O R T U R Y S T Y C Z N Y , K R A J O Z N A W C Z Y , A T R A K C J A T U R Y S T Y C Z N A
Polska literatura krajoznawcza i turystyczna unika określenia „atrakcje tu rystyczne” . Powszechnie używane jest określenie „walor turystyczny” lub „wa lor krajoznawczy”, przy czym pojęcia te nie są jednoznaczne. T. L i j c w s k i i in. (1992) walorami turystycznymi nazywają „specyficzne cechy i elementy środowiska naturalnego oraz przejawy działalności człowieka, które są przed miotem zainteresowania turystów”. Do walorów turystycznych - oprócz walo rów wypoczynkowych i specjalistycznych - zaliczają oni także walory krajo znawcze, które „stanowią przedmiot zainteresowań poznawczych”. Z. K r u c z e k i S. S a c h a (1994) definiują walor turystyczny jako „zespól elemen tów środowiska geograficznego, który może być przedmiotem zainteresowań turystów i stanowić zarazem motyw wyjazdu do danego regionu i miejsco wości”. Przegląd definicji pojęcia „walor krajoznawczy” przedstawia R. P r z y - b y s z e w s k a - G u d e l i s i in. (1979). Autorzy tej pracy sprecyzowali własną definicję walorów krajoznawczych, które są „zespołem dóbr naturalnych i antropogenicznych, które dzięki swemu znaczeniu poznawczemu, estetyczne mu, patriotycznemu i dydaktycznemu stanowią lub mogą stanowić w przy szłości przedmiot zainteresowania turystów”. Inne podejście prezentują autorzy
Założeń programowych i organizacyjnych inwentaryzacji krajoznawczej Polski
(1990): „walorami krajoznawczymi są cechy środowiska nie będące obiektami, lecz przedstawiające określoną wartość krajoznawczą (np. piękno krajobrazu, punkt widokowy, bogactwo flory, obfitość zwierząt) - związane z daną miejs cowością oraz tradycyjne imprezy, festiwale, zwyczaje regionalne”. Pozostałe „przedmioty” inwentaryzacji nazwane zostały „obiektami krajoznawczymi”.
W literaturze zagranicznej nie występuje pojęcie waloru turystycznego. Powszechnie używanym pojęciem, które wydaje się być jego odpowiednikiem, jest atrakcja turystyczna (tourist attraction). Jednak i tutaj nie ma jednom yśl
ności co do rozumienia treści tego pojęcia. Jedno jest tylko pewne: bez atrakcji turystycznych nie byłoby turystyki i bez turystyki nie byłoby atrakcji turys tycznych ( L e w 1987). Próbę wytłumaczenia znaczenia pojęcia atrakcji turys tycznej podjęli Z. K r u c z e k i S. S a c h a (1997). Opierając się na wybranej literaturze zagranicznej sugerują, że walor turystyczny jest kategorią bardziej ogólną, obiektywną, stwarzającą potencjalne możliwości rozwoju zjawisk turys tycznych. Atrakcja turystyczna jest zaś kategorią subiektywną, gdyż jej obec ność na rynku wymaga zabiegów organizacyjnych, promocji i reklamy. Jednak w innej pracy Z. Kruczek twierdzi, że „atrakcją turystyczną mogą być elementy przyrody i kultury, poziom cen, postawy ludności wobec turystów, urządzenia turystyczne” ( K r u c z e k 1997). Najprostszą chyba definicję atrakcji podaje D. L u n d b e r g (1985): „atrakcja turystyczna to cokolwiek, co zaciekawia tu rystów”. Określenie takie najbliższe jest chyba polskiemu rozumieniu waloru
krajoznawczego. Bardziej obszernie definiuje atrakcję B. G o o d a II (1990): jest to „miejsce charakterystyczne, często unikalne, np. naturalne środowisko, zabytek historyczny, wydarzenia takie jak festiwale i imprezy sportowe”. A. L e w zestawia szereg pojęć utożsamianych z atrakcją turystyczną. Są to „bogactwa” ( resources), „produkty” (products), „m zerunki" (ima ges), „atrybu
ty” ((attributes), czy wreszcie „cechy”2 (features). Wobec takiej różnorodności określeń stwierdza on, że „atrakcje turystyczne zawierają wszystkie te elementy miejsc, które wyciągają turystów z ich domów”, włączając w to zarówno kraj obraz, interesujące formy transportu (np. statki), miejsca zakwaterowania (ku rorty), restauracje, warunki dla uprawiania różnych form aktywności, jak i zwią zane z nimi przeżycia (L e w 1987). Wielu autorów podkreśla wartościowość systemowej definicji M acCannella (za: L e i p e r 1990). Według niego atrak cja turystyczna jest empiryczną relacją pomiędzy turystą, miejscem a znacze niem - informacją dotyczącą miejsca. N. L e i p e r (1990) adaptując za Gun- nem pojęcie ,ją d ra ”, w miejsce McCannallowskiego „miejsca”, definiuje atrak cję turystyczną jako „system zawierający trzy elementy: turystę lub element ludzki, jądro lub element centralny i znaczenie lub element informacyjny. Atrakcja turystyczna istnieje, kiedy współistnieją powyższe trzy elementy.
2 . D Z I E D Z I C T W O
Innym pojęciem funkcjonującym w literaturze zagranicznej i w pewnym sensie odpowiadającym terminowi waloru krajoznawczego jest dziedzictwo (.heritage). Jest to więc „coś”, przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Przy czym pojęcie „dziedzictwo” obejmuje zarówno elementy kulturowe, jak i przy rodnicze.
Konwencja ONZ z 1972 r. o Ochronie Kulturowego i Naturalnego Dziedzic twa w artykule 1 określa dziedzictwo kulturowe jako ( H e w i s o n 1989):
1) zabytki architektury, rzeźby i malarstwa, przedmioty lub struktury arche ologiczne, inskrypcje, jaskinie mieszkalne, oraz kombinacje ww. elementów, które mają wybitną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
2) grupy budynków: grupy pojedynczych lub połączonych budynków, które ze względu na swoją architekturę, jednorodność lub ich położenie w krajobrazie pełnią w nim wybitną funkcję;
3) miejsca: dzieła stworzone przez ludzi lub konglomeraty stworzone przez naturę i ludzi, oraz obszary zawierające stanowiska archeologiczne, które są
wartościowe z historycznego, estetycznego, etnograficznego lub antropologicz nego punktu widzenia.
W artykule 2 konwencji w podobny sposób definiuje się dziedzictwo natu ralne. Obejmuje ono ogrody, krajobrazy, parki narodowe, dzikie obszary, góry, rzeki, wyspy i ich komponenty: florę i faunę. W. N u r y a 111 i (1996) dokonu jąc przeglądu piśmiennictwa związanego z dziedzictwem zauważa, że pod tym
pojęciem rozumiane są także niematerialne formy kultury - jak filozofia, tra dycja, sztuka we wszystkich jej przejawach, różne style życia, oraz edukacja poprzez literaturę lub folklor.
Wobec dużej rozbieżności zdań wśród autorów zarówno polskich, jak i za granicznych w zakresie definiowania ww. pojęć, wydaje się, że terminowi wa loru turystycznego - czyli czemuś, co wywołuje zainteresowanie turystów - najbliższe jest pojęcie atrakcji turystycznej. Definicji waloru krajoznawczego, który wyróżnia się spośród pozostałych walorów turystycznych tym, że zaspo kaja przede wszystkim potrzeby poznawcze, w największym stopniu odpowiada pojęcie dziedzictwa. Czy zatem wszystkie wymienione powyżej elementy może my nazwać produktem turystycznym?
3 . P R O D U K T T U R Y S T Y C Z N Y
Produkt turystyczny to wg J. Altkorna (1994) „wszystko, co stanowi przed miot transakcji”, przy czym cechować go musi usługowy charakter. J. C. H o o II o w a y i C. R o b i n s o n (1997) przyjmują szersze rozumienie pro duktu. Twierdzą, że produktem jest „wszystko, co jest oferowane na rynku, aby zaspokoić pragnienia lub potrzeby konsumentów”. Z. K r u c z e k (1997) pre cyzuje, że produkt turystyczny to „zbiór dóbr i usług nabywanych przez tu rystów, jak i walorów turystycznych z których korzystają, a które są dla nich szczególnym przedmiotem zainteresowania”. Pojęcie to obejmuje więc rzeczy fizyczne, usługi, czynności, osoby, miejsca, organizacje, pomysły oraz idee. Tak więc może nim być miejsce w hotelu, wycieczka, pobyt w uzdrowisku, ale i dobra materialne: prospekty turystyczne, atlasy, upominki, sprzęt turystyczny, napoje chłodzące. V. C. Middleton prezentuje podejście, które nazywa składni kowym. Wyróżnia dwa poziomy: ogólny i specyficzny. „Ogólny produkt turys tyczny powinien być uważany za mieszankę trzech głównych składników: atrak cji, infrastruktury w miejscu docelowym oraz dostępności do niej” ( M i d d l e t o n 1996). Głównymi składnikami ogólnego produktu turystycznego są: 1) atrakcje i środowisko miejsca docelowego, 2) infrastruktura, 3) dostępność, 4) wizerunek, 5) cena. Produkt ogólny jest więc tym, co inni autorzy (H o I I o - w a y, R o b i n s o n 1997) nazywają „pakietem”. Pakiet lub produkt ogólny
składają się z produktów specyficznych, oferowanych przez poszczególnych producentów (w węższym pojęciu): linii lotniczych, hoteli, atrakcji turystycz nych, wypożyczalni ( M i d d l e t o n 1996). Należy jednak zwrócić uwagę na zgoła inne rozumienie pojęcia produktu turystycznego, które można by określić mianem „behawioralne”. Zgodnie z nim produkt turystyczny jest „satysfakcjo nującą aktywnością podejmowaną w miejscu docelowym” (Jefferson i Licko- rish 1988, wg: S m i t h 1994), lub nawet tylko - przeżyciem, zapewnianym przez atrakcję ( M i d d l e t o n 1996). Atrakcja zgodnie z tym jest zatem - zaledwie producentem, który produkuje finalny produkt - przeżycia lub doznania (experience). Doznania te obejmować mogą silne wrażenia, przeżycia estetycz ne, pobudzające wyobraźnię, wrażenia poznawcze oraz kształtujące świado mość. Do przyjęcia takiego rozumienia produktu turystycznego przekonuje także S. S m i t h (1994), konstruując funkcję procesu produkcji turystycznej. Elementami wejściowymi procesu są zasoby - bogactwa naturalne i kulturowe. Są one w dalszym ciągu procesu przekształcane w elementy wejściowe - po średnie: parki, kurorty, muzea, hotele itd. (patrz poniższy schemat 1). Elementy wejściowe - pośrednie przekształcane są dalej za pomocą narzędzi menedżer skich, usług technicznych w pakiety - elementy wyjściowe - pośrednie. Ele menty te to zagospodarowane parki, wycieczki, przedstawienia, festiwale i pa miątki. Produkt turystyczny jest jednak w tej fazie ciągle jeszcze potencjalnym towarem. Usługi przemysłu turystycznego muszą zostać dopiero przetworzone przez konsumentów, aby stały się produktem wyjściowym - finalnym - prze życiami osobistymi: rekreacją, kontaktami społecznymi, edukacją itd.
S c h e m a t 1
F unkcja produkcji turystycznej (w g S m i t h a 1994)
E lem enty w ejściow e —> E lem enty w yjściow e —>
zasoby p o śred n ie pośrednie finalne
(w arunki) (usługi) (przeżycia)
Z iem ia Parki Interpretacja parków R ekreacja
Praca K urorty U sługi przew odnickie K ontakty społeczne
W oda Środki tran sp o rtu P rzed staw ien ia kulturalne
P ro d u k cja rolnicza M uzea K onferencje R elaksacja
Paliw o Sklepy Przedstaw ienia W spom nienia
M ateriały budo w lan e
C en tra k o ngresow e Z akw aterow anie K ontakty biznesow e
K apitał H otele
R estauracje W ypożyczalnie
W yżyw ienie
F estiw ale i inne przed sta w ienia
4. A TRA KCJA T U R Y S T Y C Z N A JA K O P R O D U K T T U R Y S T Y C Z N Y
Opierając się na przedstawionych powyżej definicjach proponuję, aby atrak cje turystyczne utożsamiać z walorami turystycznymi. Z powyższych definicji nie można wnioskować o bardziej ogólnym znaczeniu terminu „walor” niż „atrakcja” . W yróżnienie atrakcji turystycznych jako tych, które ju ż wywołują zainteresowanie turystów, zaś walorów turystycznych jako tych, które dopiero mogą wywołać zainteresowanie turystów (por. K r u c z e k , S a c h a 1997) jest w praktyce niemożliwe do zrealizowania (skąd będziemy wiedzieć, że dany walor nie wywołał ju ż zainteresowania choćby u jednego turysty?). Możemy je dynie wyrokować o większej lub mniejszej atrakcyjności danego waloru (i to też w kategoriach subiektywnych lub intersubiektywnych). Zgodnie z powyższym zarówno walor, jak i atrakcja turystyczna są cechami lub elementami środo wiska, które wywołują zainteresowanie wśród turystów i decydują o podejmo waniu przez nich decyzji o podróży. Mogą nimi być obszary i obiekty naturalne i kulturowe, imprezy, parki rozrywki, a nawet pola golfowe lub język, którym posługują się mieszkańcy jakiegoś kraju.
Rys. 1. Z asięg pojęciow y analizow anych term inów
1 - w alory turystyczne - atrak cje turystyczne; 2 - w alory k rajoznaw cze - dziedzictw o; 3 - pro d u k t turystyczny; 4 - z arządzane atrakcje turystyczne
D essin 1. L ’ éten d u e d ’en ten d em en t des term es analysés
! - valeu rs to u ristiq u e - attractio n s des to u ristiques, 2 - valeurs choro g rap h iq u es - héritage, 3 - p ro d u it touristique, 4 - a ttractions to u ristiq u es adm inistrées
Walory krajoznawcze proponuję utożsamiać z pojęciem dziedzictwa, i trak tować jako te atrakcje turystyczne (lub walory turystyczne), które stanowią przed miot zainteresowań poznawczych (nie będą ju ż nimi parki rozrywki, cieple mo rze lub pole golfowe, które jednak są walorami-atrakcjami turystycznymi).
Pew ną część walorów - atrakcji turystycznych i dziedzictwa - walorów kra joznawczych określić możemy jako produkt turystyczny. Będą to zarządzane atrakcje turystyczne, czyli wydzielone, stale walory, kontrolowane i zarządzane z uwagi na swoją wartość, a także z uwagi na dostarczanie odwiedzającej publiczności zabawy, rozrywki i edukacji ( M i d d l e t o n 1996). Zaliczyć do nich można: obiekty archeologiczne, budowle zabytkowe, naturalne obszary chro nione i atrakcje przyrodnicze, parki rozrywki, muzea, galerie, zabytki techniki. Oczywiście, nie każdy produkt turystyczny jest atrakcją turystyczną, a nie każda atrakcja jest produktem turystycznym. Powyższe zależności obrazuje rys. 1.
Chęć osiągnięcia sukcesu na coraz bardziej konkurencyjnym rynku wymaga traktowania atrakcji turystycznej jako produktu turystycznego. To zaś zmusza do stosowania strategii zarządzania, które będą zmierzały do ochrony zasobów kulturowych i naturalnych, dostarczania satysfakcjonujących wrażeń odwiedza jącym je turystom, promocji obiektów ( M i d d l e t o n 1996). Proces kształto wania produktu, którym w naszym przypadku jest zarządzana atrakcja turystycz na - atrakcji turystycznej - dotyczy szeregu jej głównych elementów. Są nimi: część wstępna (promocja i otoczenie atrakcji), wejście (recepcja), prezentacja i interpretacja atrakcji, usługi gastronomiczne i sklepy na jej terenie oraz toalety
(Visitor Attractions... 1995). Każdy z tych elementów powinien być obiektem
szczególnej troski zarządu atrakcji w celu zapewnienia zwiedzającym maksi mum przeżyć i satysfakcji.
Tradycyjne funkcje atrakcji turystycznych podlegają w ostatnich latach znacznej modyfikacji. R. C. P r e n t i c e (1995) twierdzi, że duża liczba osób odwiedzających obiekty dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego nastawiona jest na zaspokojenie potrzeb społecznych, a nie edukacyjnych. Dyrekcje mu
zeów jednak zdają się nie zauważać oczekiwań zwiedzających osób, nie mówiąc ju ż o ich zrozumieniu i zaspokojeniu. Według B. C. S e a g r a m a i in. (1993), funkcja muzeów jako kolekcji zabytkowych obiektów eksponowanych w celach edukacyjnych, powinna zostać zdominowana poprzez dążenie do zapewnienia zwiedzającym autentycznego doświadczania przeszłości. Tak więc zarządzający atrakcjami turystycznymi powinni troszczyć się nie tylko o samą ekspozycję, ale również o myśli i odczucia zwiedzających, ich zachowania, aktywność i oceny oraz stymulować je poprzez wywoływanie uczucia sensacji. Działania te powin ny być przy tym zróżnicowane, w zależności od segmentów, do których będą skierowane. V. M i d d l e t o n podkreśla, że obecnie, w okresie wzrastającej konkurencyjności na rynku atrakcji turystycznych, fundamentalną zasadą po winno stać się zorientowanie atrakcji na klienta i jego satysfakcję (w sensie wy dawanych pieniędzy), poprzez pobudzanie jego zainteresowań, uprzystępnianie informacji, a przez to - kreowanie satysfakcjonujących go przeżyć ( M i d d l e t o n 1990).
5. I N T E R P R E T A C J A D Z I E D Z I C T W A Ś R O D K I E M K S Z T A Ł T O W A N I A D O Z N A Ń
W procesie zapewniania zwiedzającym jak najpełniejszych przeżyć towa rzyszących zwiedzaniu, zasadnicze znaczenie ma interpretacja. G. M o s c a r - d o (1996) podkreśla, że efektywna interpretacja odgrywa centralną i krytyczną rolę w turystyce przyjaznej środowisku, a zwłaszcza w efektywnym zarządzaniu atrakcjami turystycznymi. R. C. P r e n t i c e (1996), traktując interpretację ja ko osobny produkt turystyczny, definiuje j ą jako „umożliwienie zrozumienia po przez identyfikację i wyjaśnienie tego, co można zobaczyć lub wyobrazić sobie w danym miejscu”. B. G o o d e y (1993) twierdzi, że interpretacja jest raczej kreacją całościowego przeżycia - doświadczenia niż tylko ochroną eksponatów, które są zaledwie podstawą dla efektywnej interpretacji Jeden z pionierów profesjonalnej interpretacji - F. T i I d e n - określa j ą jako aktywność eduka cyjną, która ma na celu wyjaśnianie znaczeń i zależności ( T i l d e n 1977). Dalej formułuje sześć fundamentalnych zasad interpretacji:
1) interpretacja nie może relacjonować czegoś, co nic będzie oddziaływać na osobowość i uczucia zwiedzających;
2) informacja jako taka nie jest interpretacją; interpretacja jest „relacją” opartą na informacji i chociaż są to z gruntu rzeczy różne, interpretacja zawiera informację;
3) interpretacja jest sztuką - kombinacją jej różnych dziedzin, podczas gdy prezentowane eksponaty - obiekty mają charakter naukowy, historyczny lub ar chitektoniczny;
4) głównym zadaniem interpretacji jest nie instruowanie, lecz prowokowanie; 5) celem interpretacji powinna być prezentacja komplementarna, a nie tylko cząstkowa (powinna dotyczyć np. całości rozwoju człowieka, a nie wybranej je go fazy);
6) interpretacja adresowana do różnych grup turystów (segmentów rynku) powinna być zróżnicowana.
Środkiem do osiągnięcia powodzenia interpretacji jest wykorzystanie różno rodnych mediów. Należy do nich komunikacja werbalna, muzyka, zapachy, wy stawy, napisy i etykiety, diagramy, panele informacyjne, modele, wypukłe tablice, przewodniki, układanki, komentarz słowny, techniki audiowizualne, sy mulatory, wirtualna rzeczywistość, inne interaktywne techniki komputerowe, spektakle ( P r e n t i c e 1996). Efektywność poszczególnych technik interpre tacyjnych jest zróżnicowana i uwarunkowana wieloma czynnikami. Są to: roz miar ekspozycji, jej dynamika, czynniki estetyczne, nowość, czynniki zmysłów, czynniki interaktywne, zaangażowanie i zmęczenie zwiedzających, specjalne za
interesowania, czynniki demograficzne, widzialność i bliskość ekspozycji, rea lizm, kompetencje zwiedzających ( P a t t e r s o n , B i t g o o d 1988).
G. M o s c a d o (1996) uważa, że efektywna interpretacja kreuje „rozum nych” turystów i turystykę przyjazną środowisku. Program interpretacyjny
wply-wa na optymalne rozlokowply-wanie turystów na terenie atrakcji, chroni przed za tłoczeniem i zniszczeniem środowiska. Powinien także uświadamiać turystom konsekwencje ich zachowań, a przez to zmniejszać ich szkodliwy wpływ na śro dowisko oraz zyskać ich poparcie dla prac konserwatorskich. Udana interpre tacja kreuje turystów, którzy nie tylko doceniają znaczenie miejsca, ale rozu mieją cały region i naród, którego częścią jest interpretowane miejsce. Pomimo tego, że uważa się, iż to sami turyści odgrywają zasadniczą rolę w tworzeniu turystyki przyjaznej, efektywna interpretacja wnosi znaczący wkład do tego pro cesu (M o s c a d o 1996).
6. W N IO S K I
Zmieniające się warunki funkcjonowania turystyki w naszym kraju stwa rzają szereg zagrożeń i wyzwań dla instytucji i osób zarządzających atrakcjami turystycznymi. Wyzwania te powinny podjąć także uczelnie kształcące kadry turystyczne i placówki zajmujące się badaniami w dziedzinie turystyki. Przede wszystkim istnieje potrzeba zauważenia specyfiki atrakcji turystycznych jako produktu turystycznego i związanych z tym problemów zarządzania, które są z gruntu inne niż w przypadku pozostałych produktów turystycznych - takich jak hotele, lokale gastronomiczne lub usługi biur turystycznych. Zarządzanie atrakcjami turystycznymi powinno być skierowane przede wszystkim na zapew nienie turystom preferowanych przeżyć doznawanych w trakcie i korzyści wy noszonych w wyniku ich zwiedzania. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa właściwa interpretacja dziedzictwa. Problematyka efektywnej interpretacji po winna znaleźć się w centrum uwagi naukowców i osób zarządzających atrakcja mi turystycznymi. I wreszcie, problematyka ta (całkowicie jak dotąd pomijana) powinna zostać uwzględniona w programach nauczania kierunków „turystyka” i „rekreacja” .
P IŚ M IE N N IC T W O
A 1 t k o r n J., 1994, M arketing w /«/ysfyce,W N P W N , W arszaw a.
G o o d a 1 1 B., 1990, The D ynam ics o f Tourism P lace M a rketin g , [w:] M arketing Tourism
P la c es, G. A shw orth, B. G oodall (red.), R outledge, London.
G o o d e y B.. 1993, P lanning f o r the Interpretation in the Indu stria l H erita g e, „Interpretation Jo u rn al” , W in ter, vol. 54, s. 5 -9 .
H e w i s o n R., 1989, H eritage: A n Interpretation, [w:] H eritage Interpretation: The N atural
a n d B uilt E nvironm ent, D. U zzrel (red.), vol. I, B elhaven, L ondon, s. 15-24.
In w en ta ryza cja k ra jo zn a w cza Polski. Za ło żen ia p ro g ra m o w e i organizacyjne. W ytyczne realizacji,
1990, PT T K , W arszaw a.
J e f f e r s o n A., L i c k o r i s h L., 1988, M arketing T ourism , L ongm an, Harlow .
K r u c z e k Z., 1997, M etodyka k rajoznaw stw a, w ydaw nictw o skryptow e, n r 37, A W F, K ra ków.
K r u c z e k Z., S a c h a S ., 1994, G eografia atra kcji turystycznych P olski, O stoja, K raków . K r u c z e k Z ., S a c h a S,, 1997, G eografia atra kcji turystycznych P olski, O stoja, K raków . L e i p e r N., 1990, Tourist Attraction Systems, „Annals o f Tourism Research” , vol. 17, s. 3 6 7 -3 8 4 . L e w A., 1987, A F ram ew ork o f T ourist A ttra ctio n R esearch, „A nnals o f T ourism R esearch” ,
vol. 14, s. 5 5 3 -5 7 5 .
L u n d b e r g D ., 1985, The Tourist B usiness, V an N ostrand R einhold, N ew York.
M c C a n n e 1 D., 1976, The Tourist: A N ew T heory o f the L eisure C lass, S chokcn B ooks, New Y ork.
M i d d l e t o n V. C ., 1996, M arketing w turystyce, W arszaw a.
M i d d l e t o n V. T. C ., 1990, N ew V isions f o r Independent M useum s in the U K A sso cia tio n o f
In d ep en d en t M useum s, W est Sussex, C hichester.
M o s c a r d o G., 1996, M indful Visitors. Heritage and Tourism, „Annals o f T ourism R esearch” , vol. 23 (2), s. 3 7 6 -3 9 7 .
N u r y a n t i W ., 1996, H eritage a n d P ostm odern T ourism , „A nnals o f T ourism R esearch ” , vol. 23 (2), s. 2 4 9 -2 6 0 .
P a t t e r s o n D. , B i t g o o d S., 1988, Som e E volving P rinciples o f V isitor B ehavior, [w:]
V isitor S tu d ies - I9 S S : Theory, R esearch a n d P ractice, C en ter for Social D esign, Jack so n
ville, s. 4 1 -5 0 .
P r e n t i c e R. C., 1994, Perceptual Deterrents to Visiting M useum s and o th er H eritage A ttra c
tions, „M useum M anagem ent and C u rato rsh ip ” , vol. 13, s. 2 6 4 -2 7 9 .
P r e n t i c e R. C ., 1995, E va lu a tin g the E xperiences a n d B enefits G a in ed by T ourists Visiting
A S o c io -In d u stria l H eritage M useum : A n A p p lica tio n o f A S E B G rid A n a lysis to B lists H ill O pen - A ir M useum , The Iro n b rid g e G orge M useum , U nited K ingdom , „M useum M anage
m ent and C u rato rsh ip ” , vol. 14 (4), s. 2 2 9 -2 5 1 .
P r e n t i c e R. C ., 1996, Tourism as Experience, Tourists as Consumers. Insight a n d E n lig h ten
m ent, Q M C , E dinburgh.
P r z y b y s z e w s k a - G u d e l i s R. , G r a b i s z e w s k i M ., I w i c k i S., 1979,
P ro b lem a tyka w aloryzacji i za g o sp o d a ro w a n ia turystycznego m iejscow ości krajoznaw czych w P olsce, Inst. T urystyki, W arszaw a.
S e a g r a m B. C , , P a t t e n L. U. , L o c k e t t C. M., 1993, A u d ien ce R esearch a n d E xhibit
D evelopm ent: A F ram ew ork, „M useum M anagem ent and C u rato rsh ip ” , vol. 12, s. 4 3 -6 1 .
S m i t h S. L. J., 1994, The Tourism P roduct, „A nnals o f T ourism R esearch” , vol. 21 (3), s. 5 8 2 -5 9 5 .
T i 1 d e n F., 1977, In terpreting o u r H eritage, U niversity o f N orth C arolina Press, C hapel Hill.
V isitor A ttra c tio n s Inspection Schem e. C riteria a n d A p p lica tio n Form , 1995, S cottish T o u rist
B oard, E dinburgh.
M gr inż. M arek N ow acki W płynęło:
P raco w n ia K rajo zn aw cza 21 w rześn ia 1999 r.
A kadem ia W ychow ania F izycznego w P oznaniu
ul. Rybaki 19 61-884 Poznań
R É S U M É
Les attrac tio n s to u ristiq u es ce so n t des traits ou des élém ents du m ilieu qui p ro voquent l’intérêt parm i les to u ristes et d écid en t que ceux-ci enterp ren n en t un voyage. L ’héritage ce sont ces a ttractio n s ou valeu rs to u ristiq u es qui con stitu en t l ’objet des intérêts instructifs.
U ne p artie d ’attractio n s touristiques et d ’héritage peut être déterm inée com m e le produit touristique. C e sero n t les attractio n s touristiques adm inistrées, autrem ent dit d istinctes, les valeurs inv ariab les co n trô lées et adm inistrées, vu leur qu alité et la faculté de liv rer aux visiteurs un jeu , u ne d istractio n , une éducation. La form ation du pro d u it touristique, q u ’est l’attraction tou ristiq u e ad m in istrée, d o it être dirig ée su r la protection des resso u rsces d e cu ltu re et celles n aturelles ainsi q u e su r la livraison des im ressions satisfaisantes aux visiteurs. D ans ce processus l ’interpretation jo u e un rôle essentiel. L ’in terpetation c ’est le m oyen de transm ettre le savoir et les im pressions aux v isiteurs, rendre po ssib le la co m préhension des spécim ens ou d e to u te u n e attraction to u ristique. L ’in terp retatio n c ’est la création d ’u ne ex p érien ce entière, d ’une épreuve.
P o u r que l’in terp retatio n so it réussie il faut em ployer plusieurs m oyens. C e sont: co m m u n ica tion verbale, m usique, od eu rs, ex p o sitio n s, inscriptions, étiquettes, d iagram m es, panneaux d ’in fo r m ation, m odèles, tableaux convexes, guides, c om positions, com m entaire verbal, techniques au d io visuelles, sim ulateurs, réalite virtuelle, autres techniques interactives d ’ord in ateu r, spectacles. L ’in terp retatio n e ffe ctiv e crée d e s touristes „raisonnables” et le to u rism e propice au m ilieu naturel.
La p rogram m e d 'in te p ré ta tio n influence la d isposition o ptim ale des touristes su r le terrain d e l’attractio n p ro tèg e contre le rassem blem ent des gens en un lieu et la d évastation du m ilieu. Il doit aussi a v ertir les to u ristes des co n séq u en ces de leur com portem ent e t par cela d im in u er leur influence n ocive su r le m ilieu et en m êm e tem ps acquérir leur appui en faveur des travaux de c o n servation. L ’in terp retatio n réussie crée des touristes qui non seulem ent savent ap p récier l ’im por tance du lieu, m ais aussi co m p ren n en t toute la région et la nation d o n t le lieu interprété fait partie. Il faut so u lig n er ici le b esoin de voir les attractions to u ristiq u es en tant que produit to u ristiq u e et liés avec lui les p roblém s de g estion qui sont ù fond autres que les autres pro d u its tou ristiq u es, tels que, h ôtels, restau ran ts services des agences touristiques. La gestion des attractions tou ristiq u es d o it être d irig ée avant tout su r la n écessité d e garantir aux touristes les im pressions préférables, d o n n és pen d an t la visite d ’une attraction et les profits qui en résultent. Le rôle principal dans ce p ro cessu s est jo u é par l’in terpretation propre d e l’héritage.
Tra d u it p a r L u cja n K ow alski
SU M M A R Y
T o u rist a ttractio n s are features o r elem ents o f the env iro n m en t, w hich stir interest am ong to u rists and d eterm in e th eir d ecisio n s to travel. H eritage are the tourist attractions (or tourist assets) w hich are the subject o f co gnitive interests. A certain part o f tourist attractions and heritage can be d efin ed as a to u rist product. T hey will be the tourist a ttractions u n d er som e m anagem ent, i.e. the selected perm anent assets, co n tro lled and m anaged because o f their value and because o f the fact that th ey pro v id e to u rists with fun, e ntertainm ent and education. S hap in g the tourist p roduct, that is the m anaged tourist attraction should be focused on the preservation o f the cultural and natural reso u rces, as well as on p roviding the visitors with satisfying im pressions.In this process interp retatio n is o f prim ary im portance. Interpretation is a w ay o f conveying know ledge and im p ressio n s to the visitors, e n ab lin g them to understand individual exhibits o r the w hole
tourist attraction. Interpretation is the creation o f the overall experience. A m eans to successful in terp retatio n is u sin g various m edia to suit this purpose, like verbal com m unication, m usic, sm ells, exh ib itio n s, notices, labels, diagram s, inform ation tables, m odels, relief tables, guides, puzzles, verbal com m entary, au dio-visual tech n iq u es, sim ulators, virtual reality, o th er interactive c o m p u ter tech n iq u es, perform ances. An effective interpretation creates intelligent to u rists and tourism w hich is en v iro n m en t friendly. An interpretations)! program m e affects the optim um distrib u tio n o f th e tourists in the attractio n area, prevents cro w d in ess and d evastation o f the environm ent. It should also m ake to urists aw are o f the con seq u en ces o f th eir behaviour, and thus lessen th eir harm ful influence on the environm ent, as well as obtain their support fo r co nservation w orks. An effective in terp retatio n creates to urists w ho not only appreciate the im portance o f the place, but also understand the region and the nation the interpreted place is a part of. It should be stressed then that it is n ecessary to perceive tourist attractions as a tourist product, as well as m anagem ent p roblem s co n n ected with them , as they are com pletely different from the problem s c o n cern in g o th er to u rist pro d u cts, like hotels, restaurants o r to u rist agencies. T h e m anagem ent o f tourist attractio n s sh ould be focuscd prim arily on securing positive and expected im pressions during the experience, and the benefits the tourist will have afterw ards. T he key role here is played by the correct interpretation o f the heritage.
