ACTA UN IV ERSITA TIS LODZIENSIS
FO LIA B O T A N IC A 16 87-104 2001
(Acta U niv. L odz., Folia bot.)
Aurelia Urszula Warcholińska, Beata Tyszkowska
FLO RA SEGETALNA BO LIM O W A,
B O L IM O W SK IE J W SI I K O LO N II B O L IM O W SK IE J W SI SEG ETA L FLORA O F B O LIM Ó W ,
BOLIM OW SKA W IEŚ AND K O LON IA BO LIM O W SK A W IEŚ
ABSTR A C T: The paper present a list o f segetal flora taxons o f Bolim ów , B olim ow ska W ieś and K olon ia Bolim ow ska Wieś as well as their general characterization. The segetal flora o f the researched area consists o f 190 taxons. It also shows a great participation o f therophytes (125 taxons) and apophytes (106 taxons). 29 taxons have been numbered am ong taxons in direct danger o f extinction. The number and degree o f density o f localities are determined primarily by habitat conditions and anthropogenic factors.
T r e ś ć
1. W stęp
2. R ys historyczny
3. O gólna charakterystyka fizjograficzna terenu badań 4. M etody badań
5. W yniki badań
5.1. W ykaz taksonów flory segetalnej 5.2. O gólna charakterystyka flory segetalnej 6. Podsum ow anie i wnioski
7. Piśm iennictwo 8. Summary
1. W ST Ę P
F lora segetalna Bolimowa, Bolimowskiej Wsi i Kolonii Bolimowskiej Wsi nie doczekała się dotąd całościowego opracow ania. Fragm entaryczne inform acje o gatunkach tego typu flory znajdują się w następujących
publikacjach: M o w s z o w i c z 1978; S o w a 1971; W a r c h o l i ń s k a 1988-1990, 1997; W i ś n i e w s k i 1968, 1970, 1971, 1974, 1976a, b. Obszerne dane zawarte są natom iast w opracow aniu T y s z k o w s k i e j (1994).
W związku z tym głównym celem dodatkowych badań, przeprowadzonych w latach 1995-1997, było zebranie dalszych danych umożliwiających spo rządzenie pełnego inwentarza gatunków flory segetalnej badanych miejscowości oraz podanie ich charakterystyki, w tym także współczesnych tendencji przem ian zachodzących pod wpływem różnorodnych czynników a n tro pogenicznych.
2. RYS H IST O R Y C Z N Y
Bolimów, jedna z trzech badanych miejscowości, to osada o bardzo bogatej historii. Leży nad rzeką R aw ką w odległości 14 km od Łowicza. Nazwa Bolimów m a charakter dzierżawczy i powstała od nazwiska bądź przezwiska pierwszego osadnika, właściciela czy też najbardziej zamożnego m ieszkańca osady. Bolimów wziął ją najpraw dopodobniej od dawnego imienia słowiańskiego - Bolim ( K a l i ń s k i 1993).
M etryka osadnicza tej miejscowości jest bardzo stara, o czym świadczą znaleziska archeologiczne oraz grodzisko. Pierwotnie Bolimów był usytuowany na wyspie wśród m okradeł, w rozgałęzieniu dawnego koryta rzeki Rawki. Nadanie praw miejskich poprzedził długi okres istnienia podgrodzia z targiem i wsi we wczesnym średniowieczu ( K a l i ń s k i 1993).
Do rzędu m iast wyniósł tę osadę w 1370 r. Ziemowit Starszy - książę mazowiecki ( S u l i m i e r s k i , C h l e b o w s k i , W a l e w s k i 1880). Bolimów był posiadłością królewską, położoną wśród rozległych terenów leśnych, zwanych Puszczą Bolimowską ( P a z y r a 1965).
Region bolimowski w okresie średniowiecza leżał na uboczu ważnych dróg handlowych. Przez Bolimów przebiegało kilka dróg, ale o znaczeniu czysto lokalnym. Ważna była droga z Łowicza, która prowadziła do drugiej badanej miejscowości - Bolimowskiej Wsi. Najważniejszym z traktów był stary szlak piastowski, łączący Łęczycę z W arszawą. W ażną drogą naturalną była rzeka Raw ka, która pełniła rolę szlaku komunikacyjnego ( K a l i ń s k i 1993).
Uzyskanie przez Bolimów praw m iejskich i jego stopniow y rozwój gospodarczy spowodował wzrost znaczenia tego ośrodka. Stał się on miejscem odwiedzin książąt mazowieckich i królów polskich, którzy przybywali na polowania do rozległej puszczy. Bolimów odwiedzili: król Władysław Jagiełło, książę W ładysław I, król Kazimierz Jagiellończyk i Jan O lbracht. Wizyty tych znamienitych władców dawały m iastu nie tylko rozgłos, ale także poważne korzyści ekonomiczne.
Bolimów kilkakrotnie był niszczony na skutek pożarów, ale dość szybko podnosił się z upadku. W XVI w. był dużym miastem, mieszczącym się w grupie 100 największych ówczesnych m iast polskich ( K a l i ń s k i 1993).
Duży wpływ na rozwój Bolimowa miało ustanowienie w nim kilku dorocznych jarm arków i tygodniowych targów.
Największy rozwój gospodarczy i demograficzny m iasta nastąpił w XVI w. W edług obliczeń L andenbergera, parafia bolim ow ska liczyła 576 osób. Lustracja z 1564 r. wskazywała, że Bolimów posiadał 312 dom ów i 2800 mieszkańców. Liczba ludności w mieście wzrastała aż do pierwszej połowy XVII w., za czym przemawia utworzenie w mieście starostwa. W szczytowym okresie rozwoju Bolimów zamieszkiwało 3^4 tysięcy osób. W drugiej połowie XVII w. Bolimów był rozwiniętym m iastem rzemieślniczo-rolniczo- -handlowym. Ważnymi przedsiębiorstwami w mieście były: młyn i tartak. M ieszkańcy Bolimowa i okolic korzystali w dużej mierze z dóbr leśnych. Wyręby lasów przyczyniły się do dużego przetrzebienia puszczy.
Największym ciosem dla m iasta w całej jego historii był najazd szwedzki, podczas którego zostało ono doszczętnie spalone i już nigdy nie wróciło do dawnej świetności.
W 1870 r. Bolimów utracił praw a miejskie, przekształcił się w osadę. W końcu X IX w. powstał tu ważny ośrodek garncarski.
Po drugiej wojnie światowej w Bolimowie zbudow ano dwa m osty żelbetonowe na rzekach Rawce Starej i Rawce Nowej. W latach sześć dziesiątych wybudowano wodociąg. Powstały także nowe drogi. Najważniejszy tra k t to droga do Łowicza i Skierniewic. Obecnie Bolimów liczy ok. 822 mieszkańców. Stanowi on dość duży ośrodek gminny ( K a l i ń s k i 1993). Pełni funkcje administracyjne i usługowe dla pobliskich wsi, w tym także dwóch badanych, tj. Bolimowskiej Wsi i Kolonii Bolimowskiej Wsi.
3. O G Ó L N A CHARAKTERYSTYK A FIZ JO G R A F IC Z N A T E R E N U BAD A Ń
Teren badań obejmuje osadę Bolimów oraz dwie przyległe do niej wsie: Bolimowską Wieś i K olonię Bolimowską Wieś. Bolimów oraz wymienione wsie położone są w północno-wschodniej części woj. łódzkiego ( Województwo
łódzkie. M apa w skali 1:500 000 1999). Teren badań m a powierzchnię ok.
1220 ha, w tym Bolimów 406 ha. W edług klasyfikacji fizjograficznej K o n d r a c k i e g o (1977), wymienione miejscowości położone są w obrębie mezoregionu Równiny Łowicko-Błońskiej, wchodzącego w skład makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej. Poza tym, zgodnie z podziałem geobotanicz- nym ( S z a f e r , P a w ł o w s k i 1972), należą one do K rainy Mazowieckiej, wchodzącej w skład poddziału Pasa Wielkich Dolin.
Najważniejszy wpływ na budowę geologiczną omawianego terenu wywarł lądolód zlodowacenia środkowopolskiego, stadium W arty. Duży wpływ na przebieg procesów rzeźbotwórczych m iało natom iast zlodowacenie północ- nopolskie, zwane bałtyckim ( K l a j n e r t 1982).
Przez Bolimów przepływa rzeka Raw ka, prawobrzeżny dopływ Bzury ( C y r a ń s k a - I i e n n i g 1982). Teren badań jest dość podm okły, poprze cinany przez liczne rowy melioracyjne, oczka wodne i stawy.
N a badanym terenie przeważają gleby bielicowe, brunatne oraz mady i czarne ziemie. Nieznaczny udział m ają gleby torfowe i murszowo-mineralne. D om inują n a tym obszarze gleby utworzone z glin zwałowych lekkich i piasków leżących na glinach. Przydatność rolnicza różnych typów gleb jest dość zróżnicow ana i zależna w głównej mierze od podłoża m ineralnego
{Mapa glebowo-rolnicza 1:5000 1968).
Badane miejscowości położone są w dzielnicy klimatycznej Wielkich Dolin ( R o m e r 1949). Według G u m i ń s k i e g o (1948, 1954), obszar ten należy do dzielnicy rolniczo-klim atycznej środkowej. O dznacza się on wysokimi wartościami temperatury powietrza i zaliczany jest do najcieplejszych regionów w Polsce Środkowej ( K ł y s i k 1993). Teren badań znajduje się w strefie niedostatecznego uwilgotnienia ( D u b a n i e w i c z 1974, K ł y s i k 1993). Okres wegetacyjny trw a tu ok. 212 dni ( J a n i s z e w s k i 1962).
A ktualny obraz szaty roślinnej Bolimowa, Bolimowskiej Wsi i Kolonii Bolimowskiej Wsi jest wyrazem właściwości środow iska przyrodniczego i trwającej od kilku stuleci działalności człowieka. W odległej przeszłości cały badany teren porastały lasy, głównie grądy i łęgi. Rozwój osadnictwa spowodował zniszczenie zasobów leśnych. G rądy zostały zamienione na pola upraw ne, a łęgi na łąki i pastwiska. Obecnie na badanym terenie występują lasy pochodzenia antropogeniczengo z dom inacją sosny. Są one bardzo rozdrobnione. Jedynie kompleks leśny Puszczy Bolimowskiej, na której przedpolu leży Bolimów, m a dość dużą (ok. 8500 ha) powierzchnię lasów ( J a k u b o w s k a - G a b a r a , W a r c h o l i ń s k a 1982; W a r c h o l i ń s k a , J a k u b o w s k a - G a b a r a 1982).
4. M E T O D Y BAD A Ń
W artykule przedstawiono wyniki badań przeprow adzonych nad florą segetalną Bolimowa, Bolimowskiej Wsi i Kolonii Bolimowskiej Wsi w latach 1992-1993 (T y s z k o w s k a 1994) oraz 1995-1997. W badaniach terenowych zastosow ano m etodę kartogram u ( C h m i e l 1993a, b; J a c k o w i a k 1990, 1993; S u d n i k - W ó j c i k o w s k a 1987a, b; W a r c h o l i ń s k a 1993). N a podstaw ie m apy glebow o-rolniczej 1 :5000 teren podzielono n a siatkę
kw adratów o boku 500 m. W obrębie 62 kw adratów w ykonano spisy florystyczne w czasie wiosny, lata i jesieni.
W ykaz taksonów sporządzono na podstawie spisów florystycznych (190) oraz danych literaturowych.
N om enklaturę botaniczną przyjęto za M i r k i e m i in. (1995), a układ systematyczny taksonów i nazwy rodzin za S z a f e r e m , K u l c z y ń s k i m , P a w ł o w s k i m (1976). Nomenklatura botaniczna odbiega jedynie w przypad kach: Polygonum aequale, P. heterophyllum, P. neglectum (zob. M o w - s z o w i e z 1975).
Dla poszczególnych taksonów (tab. I) podano następujące dane (K o r n a ś 1968; K o r n a ś , M e d w e c k a - K o r n a ś 1986; Ł a w r y n o w i c z , W a r c h o l i ń s k a 1992; S o w a , W a r c h o l i ń s k a 1981, 1984, 1987; W a r - c h o l i ń s k a 1988-1990; Z a j ą c 1979; Z a j ą c M. , Z a j ą c A. 1992): - trwałość (K tr - K rótkotrw ałe rośliny, T r - Trwałe rośliny);
- form ę życiową według R aunkiaera (Ch - Cham efit, H - H em ikryptofit, G - Geofit, T - Terofit);
- grupę geograficzno-historyczną (A - Apofit, A r - Archeofit, Ep - Epekofit, He - Hemiagriofit; Er - Ergazjofigofit); przy apofitach podano zbiorowiska naturalne, z których się wywodzą (Al - A pofit leśny, Az - Apofit zaroślowy, Ał - Apofit łąkowy, Awmb - A pofit wrzosowisk i m uraw bliźniczkowych, Am k - Apofit m uraw kserotermicznych, Am ps - Apofit m uraw piaszczystych, Ap - Apofit piaszczysk, Awp - Apofit wydm i piaszczysk, Anw - Apofit nadwodny, A - A pofit z nieokreślonych zbiorowisk);
- grupę geograficzno-genetyczną (I - Gatunki północno-zachodnie i środkowo europejskie, II - Gatunki południowoeuropejskie, III - Gatunki południowo- europejsko-zachodnio-azjatyckie, IV - G atunki amerykańskie, V - G atunki azjatyckie, VI - G atunki o pochodzeniu nieznanym);
- częstość występowania gatunków w badanych miejscowościach według umownej skali (1 - bardzo rzadko - 1-10 stanowisk, 2 - rzadko - 11-20 stanowisk, 3 - dość często - 21-50 stanowisk, 4 - często - 51-110 stanowisk, 5 - pospolicie - 111-190 stanowisk);
- występowanie gatunków ( + ) w badanych miejscowościach (B - Bolimów, BW - Bolimowska Wieś, KBW - K olonia Bolimowska Wieś);
- gatunek znany z literatury (x).
5. W YNIKI BA D A Ń
W ykaz taksonów flory segetalnej List o f taxons o f segetal flora
G atunek Species Charakterystyka gatunków Characteristic o f species Cz ęstość - F r e q u e n c y M ie jsc o w o ść - L o c a li ty G a tu n ek zn a n y z li te ra tu ry T h e sp ec ie s kn ow fr om th e li te ra tu re o n ly T rw ało ść - P e r m a n e n c y T yp bio lo g icz ny - B io lo g ic a l ty p e G ru p a g e o g r a fi c z n o -h is to r y c z n a -G e o g r a p h ic -h is to r ic a l gr ou p o f sp e c ie s G ru p a g e o g r a fi c z n o -g e n e ty c z n a -G e o g r a p h ic -g e n e ti c a l gr ou p o f sp e c ie s B B W K B W B BW K B W B BW K BW 1 2 3 4 5 6 7 8 P olypodiaceae
Pteridium aquilinum (L .) K uhn. Tr G Al. 1 1 1 + + +
Equisetaceae Equisetum a rvense L. Tr G A ł 3 4 4 + + + X X X E. sylvaticum L. Tr G Al - 1 1 + + Urticaceae U rtica tirens L. Ktr T Ar VI 1 - + X U. dioica L. Tr G A l 1 - + i Polygonaceae R um ex obtusifolius L. Tr H A z 1 - - + R. crispus L. Tr G A ł 4 2 1 + + + X R. acetosella L. Tr H A ł 3 4 5 + + + X X
Polygonum amphibium L. var. terrestre Leyss. Tr G A n w 1 - - +
P . persicaria L. Ktr T A n w 4 3 3 + + + X
P. lapathifolium L. subsp. pallidum (W ith.) Fr. Ktr T A n w 5 4 5 + + + X X X
P. lapathifolium L. subsp. lapathifolium Ktr T A n w 2 - 2 + + X
P. hydropiper L. Ktr T A n w 1 2 2 + + + X
P. aequale Lindm. Ktr T A n w 1 - - + X
P. heterophyllum Lindm . em . H . Scholz. Ktr T A n w 3 3 2 + + + X X X
P. neglectum B ess. Ktr T A n w 1 2 2 + + + X
Fallopia convolvulus (L.) A . L ove Ktr T A r V 5 5 5 + + + X X X
Chenopodiaceae Polycnemum arvense L. Ktr T A m p 1 - - + X Chenopodium polysperm um L. Ktr T A n w 1 - - + X Ch. hybridum L. Ktr T A r n i 2 1 - + + Ch. album L. Ktr T A n w 5 4 4 + + + X X A triplex patula L. Ktr T A 3 3 2 + + + X X Amaranthaceae Amaranthus retroflexus L. Ktr T Ep IV 2 1 2 + + + X A. lividus L. Ktr T Ep II 1 - - + Caryophyllaceae Gypsophila muralLs L. Ktr T A n w 3 2 3 + + + X
M elandrium album (M ill.) G arcke Tr H A z 4 4 3 + + + X X
Silene vulgaris (M oench) G arcke Tr H Amk 1 1 1 + + + X
A grostem m a githago L. Ktr T A r n i 1 1 1 + + + X vO LO A u re li a W a r c h o liń sk a , B ea ta T y sz k o w sk a F lo ra seg et al na B o li m o w a
vo 4^
1 2 3 4 5 6 7 8
Arenaria serpyllifolia L. Ktr T Amk 2 2 2 + + + X X
H olosteum um bellatum L. Ktr T A m k 1 — — + X
S tellar ia m edia (L .) V ill. Ktr T A i 5 4 4 + + + X X
S. gram ínea L. Tr H A l 2 1 1 + + +
C eras tium arvense L. Tr H A m ps 2 - 1 + + X
C. holosteoides Fr. em. H yl. Tr H A l 2 2 2 + + + X X
Sagina procum bens L. Tr H A l 2 2 1 + + +
Scleranthus perennis L. Tr H Am ps 2 1 1 + + +
S. annuus L. K tr T Ar VI 3 2 2 + + + X x
Spergula arvensis L. K tr T Ar I 4 3 4 + + + X X X
S. m orisonii Boreau Ktr T A w p 2 1 1 + + +
Spergularia rubra (L.) J. Presl. et C. Presl. K tr H A nw 3 3 3 + + +
H em iaria glabra L. Ktr T A w p 1 1 1 + + + X H . hirsuta L. Ktr T A r II 1 1 - + + X Euphorbiaceae Euphorbia exigua L. Ktr T Ar II 1 - - + X E. peplu s L. Ktr T Ar III 2 2 2 + + + X E. helioscopio L. Ktr T A r UI 2 2 1 + + + X X E. cyparissias L. Tr H Am k 1 1 1 + + + X Ranunculaceae
Consolida regalis S. F . G ray Ktr T A r m 2 2 1 + + + X X
M yosurus minim us L. Ktr T A n w 1 1 1 + + + X X Ranunculus sceleratus L. Ktr T A n w 1 1 1 + + + X R. arvensis L. Ktr T A r i n 1 - 1 + + X X R. sardous Crantz Tr H A l 1 — 1 + + X X R. bulbosus L. Tr H A i 1 1 + + X R. repens L. Tr H A i 3 3 2 + + + X X Papaveraceae
Papaver argem one L. Ktr T Ar m 3 3 3 + + + X X X
P. dubium L. Ktr T A r m 2 2 1 + + + X X X P. rhoeas L. Ktr T A r m 3 2 3 + + + X X P. somniferum L. Ktr T Er i n 1 - - + Fumaria officinalis L. Ktr T A r i n 2 1 - + + X F. vaillantii Loisel. Ktr T Ar h i 1 - + X Cruciferae
Rorippa sylvestris (L.) Besser Tr H A n w 1 1 ] + + + X X
Cardaminopsis arenosa (L .) H ayek Ktr T A p 4 3 3 + + +
Sisym brium officinale (L .) Scop. Ktr T Ar m 1 1 1 + + + X X
Descurainia sophia (L.) W ebb. Ktr T Ar i i i 1 - 1 + + X
Arabidopsis thaliana (L .) H eynh. K tr T A p 4 3 3 + + + X X X
Erysimum cheiranthoides L. K tr T A 4 4 3 + + + X X
Sinapis arvensis L. K tr T A r u i 3 2 2 + + + X X
Erophila verna (L.) Chavall. Ktr T A p 3 4 4 + + + X X
Arm oracia rusticana P. G aertn. Tr G A r i n 1 1 1 + + + X
Cornelina m icrocarpa Andrz. Ktr T Amk 1 - 1 + + X X i
Thlaspi arvense L. Ktr T A r V 4 4 3 + + + X X X
Teesdalea nudicaulis (L.) R. Br. Ktr T A w p 3 3 3 + + +
Capsella bursa-pastorvi (L.) M ed. Ktr T Ar i i 4 4 4 + + + X X X
Neslia paniculata (L.) D esv. Ktr T A r i n 1 - 1 + + X X
Raphanus raphanistrum L. Ktr T Ar i i 5 4 4 + + + X X X R. sativus L. Ktr T Er V 1 1 - + + Violaceae Viola tricolor L. Ktr T A w p 2 2 2 + + + V. arvensis M urray Ktr T A r II 5 4 4 + + + X X X "fl O 3 o * o L/i A u re li a W a r c h o li r is k a , B ea ta T y sz k o w sk a
1 2 3 4 5 6 7 8 Crassulaceae
Sedum m axim um (L .) H offm . Tr G Amk 1 - 1 + + X
S. acre L. Tr H A m k 2 1 1 + + + X Rosaceae Rubus caesius L. Tr Ch Al 1 1 1 + + + Potentilla reptans L. Tr H A i 1 _ _ + P. anserina L. Tr H A l 4 3 3 + + + X Aphanes arvensis L. Ktr T Ar II 2 2 2 + + + X X
A . m icrocarpa (B oiss et R eut.) R othm . Ktr T A r II 1 1 - + +
Papilionaceae Lupinus luteus L. Ktr T Er II 1 1 1 + + + M edicago fa lc a ta L. Tr H A m k 1 _ _ + M . sativa L. Tr H H e V 2 _ + M . lupulina L. Ktr T A m k 3 2 2 + + + X X Trifolium cúrvense L. Ktr T Am ps 2 2 2 + + + X
T. cam pestre Schreb. Ktr T A ł 2 _ 2 + + X
T. incarnatum L. Ktr T Er II 1 — - + X
T. repens L. Tr H A l 4 3 3 + + +
T. pratense L. Tr H A l 1 . _ + X
Coronilla varia L. Tr H A m k _ 1 _ +
Ornithopus sativu s L. K tr T Er 11 1 1 1 + + +
Vicia hirsuta (L.) S .F . G ray Ktr T A r II 4 4 3 + + + X X
V. tetrasperm a (L.) Schreb. Ktr T A r III 4 4 3 + + + X X
V. cracca L. Tr H A ł 2 1 _ + + X
V. villosa R oth m . Ktr T A r III 3 2 2 + + + X X
V. sativa L. Ktr T Er III 2 1 . + + V. angustifolia L. Ktr T Ar m 4 3 4 + + + X X Pistim sativum L. Ktr T Er V 1 - - + O xalidaceae O xalis stricta L. Tr H Ep IV 2 1 1 + + + Geranicaceae
Geranium pusillum Brum F . ex L. Ktr T A r III 4 3 3 + + + X X
Erodium cicutarium (L .) L ’Herit. Ktr T A 4 4 4 + + + X X X
Umbelliferae
Aegopodium podagraria L. Tr H A l 1 - - +
Aethusa cynapium L. subsp. agrestis (W allr.) D ostäl Ktr T Ar VI 2 1 - + + X
Primulaceae
Anagallis arvensis L. for arvensis Ktr T Ar II 4 2 2 + + + X X !
Lysim achia vulgaris L. Tr H A n w 1 - - +
Convolvulaceae
Convolvulus arvensis L. Tr G A r III 4 3 3 + + + X
Boraginaceae
Anchusa arvensis (L.) M . Bieb. Ktr T A r n i 2 - 1 + + X
Echium vulgare L. Ktr H A p — 1 - +
Lithospermum arvense L. Ktr T A r m 4 3 3 + + + X X X
M yo so tis stricta Link ex R oem et Schult. Ktr T A p 2 2 2 + + + X X X
M . arvensis (L.) Hill. Ktr T A r i n 3 2 2 + + + X X X
Solanaceae
Solanum nigrum L. em . M ill. Ktr T Ar i i 2 2 2 + + + X
S. tuberosum L. Tr G Er IV 1 1 1 + + + A u re li a W a r c h o liń sk a , B ea ta T y sz k o w sk a F lo ra seg et a ln a B o li m o w a
1 2 3 4 5 6 7 8 Scrophulariaceae
K ickxia elatine (L.) D u m ort. Ktr T Ar 11 1 _ _ + X
Linaria vulgaris M ill. T G A m ps 1 1 1 - + +
Chaenorhinum minus (L.) Lange Ktr T A p 1 _ _ + X
Veronica serpyllifolia L. Tr H A1 2 2 2 + + +
V. arvensis L. Ktr T A 4 3 3 + + + X X X
V. triphyllos L. Ktr T Ar III 4 3 3 + + + X X
V. vem a L. Ktr T A p 2 1 1 + + +
V. pérsica Poir. Ktr T Ep III 3 2 2 + + + X X
V. p o lita Fr. Ktr T Ar II 1 - - + X
V. agrestis L. Ktr T A r VI 2 1 2 + + + X X
V. opaca Fr. K tr T A r I 1 _ + X
V. hederifolia L. K tr T A z 5 4 4 + + + X X X
O don tites verna (Bellardi) Rchb. Ktr T Ar I 2 _ + X
Rhinanthus serotinus (Schönh.) O b om y K ir T A r VI 3 2 2 + + + X
Lahiatae
G aleopsis tetrah it L. Ktr T A z 3 2 2 + + + X X
G. bifida Boenn. Ktr T A z 4 3 3 + + + X X
G. pubescens Besser K tr T A z 1 — — +
Lam ium purpureum L. Ktr T A r III 4 3 3 + + + X X
L . am plexicaule L. Ktr T A r HI 3 2 2 + + + X X S tachys p a lu stris L. Tr G AJ 3 3 3 + + + X M entha arvensis L. Tr G A n w 3 2 1 + + + X X Plantaginaceae Plantago m ajor L. Tr H A n w 1 1 1 + + + X P. lanceolata L. Tr H A1 1 1 1 + + + Rubiaceae Galium aparine L. Ktr T Ai 3 2 2 + + + X X 1 Valerianaceae
Valerianella dentata (L .) Pollich Ktr T A r 11 l - 1 + + X X
D ipsacaceae
K nautia arvensis (L.) J.M . C oult. Tr H A i 2 1 1 + + +
Campanulaceae
Jasione montana L. Tr H A m p s - 1
- +
Com positae
C onyza canadensis (L.) C ronquist Ktr T Ep IV 3 3 3 + + + X
Gnaphalium uliginosum L. Ktr T A nw 3 2 2 + + + X
X
Bidens tripartita L. Ktr T A n w 3 2
2 + + + X
Galinsoga parviflora Cav. K tr T Ep IV 4 3 3 + + + X X
G. cilita (R af.) S. F. Blake K tr T Ep IV 3 2 2 + + + X
Anthemis arvensis L. K tr T Ar II 4 3 3 + + + X X
X
A. cotula L. K tr T Ar II 2 _
2 + + X
A chillea millefolium L. Tr H A i 5 4 4 + + + X X X
Chamomilla recutita (L.) Rauschert Ktr T Ar III 3 3 3 + + + X X
Ch. suaveolens (Pursh) R ydb. Ktr T E p V 4 4 3 +
+ + X X
M atricaria m aritim a L. subsp. inodora (L.) D ostál Ktr T Ar V 5 4 4 + + + X X
Leucanthemum vulgare Lam . s.s. Tr H A i _ 1 +
A rtem isia vulgaris L. Tr H A z 4 3 3 + + +
X
Tussilago fa rfa ra L. Tr G A n w 3 3 + +
Senecio vulgaris L. Ktr T A r V _
2 1 + +
S. vernalis W aldst. et Kit. Ktr T Ep m 3 2
2 + + +
Cirsium arvense (L.) Scop. Tr G A z 4 3 2 + + + X X X
Centaurea scabiosa L. Tr H A m k 1 _ 1 + + X C. cyanus L. Ktr T Ar m 3 2 2 + + + X X X Cichorium intybus L. Tr H At h i 3 1 1 + + + X Lapsana communis L. Ktr T AI 3 2 2 + + + X A u re li a W a r c h o liñ sk a , B ea ta T y sz k o w sk a ______________________ M or a se g e ta ln a B o li m o w a
1 2 3 4 5 6 7 8
A rnoseris m inim a (L.) Schw eigg. et K oerte Ktr T A w p 4 3 3 + + + X
H ypochoeris radicata L. Tr H Al - - 1 +
Leontodon aulumnalis L. Tr H A l 2 2 2 + + +
Taraxacum officinale F .H . W igg. Tr H A l 5 4 4 + + + X X
Sonchus oleraceus L. K tr T A r II 2 2 2 + + + X
S. asper (L.) Hill. Ktr T Ar 11 2 2 2 -t- + + X X
S. arvensis L. Tr G A n w 4 3 3 + + + X X
Crepis tectorum L. Ktr T A 2 - - + X
H ieracium p ilo sella L. Tr H A w m b - 1 1 + +
Liliaceae
Allium vineale L. Tr G A m k 1 1 1 + + +
Gagea pratensis (Pers.) D um ort. Tr G A z 2 2 2 + + + X X
Juncaceae
Juncus bufonius L. Ktr T A n w 3 2 2 + + + X X
Gramineae
D igitaria sanguinalis (L.) Scop. Ktr T A r II 1 1 - + + X
D . ischaemum (Schreb.) H .L . M üehl. Ktr T A p 4 3 3 + + +
Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv. Ktr T Ar V 4 3 3 + + + X X
Setaria p u m ila (Poir.) R oem . et Schult. Ktr T Ar V 4 3 3 + + + X X
S. viridis (L .) P. B eauv. Ktr T Ar V 4 4 3 + + + X X Phleum praten se L. Tr H A l - - 1 + A pera spica-venti (L.) P.B. Ktr T Ar VI 4 3 2 + + + X X X A grostis stolonifera L. Tr H A l 2 3 3 -t- -t- + X X X H olcus m ollis L. Tr H A l 2 2 3 + + + X Poa annua L. Ktr T A l 5 4 4 + + X Bromus secalinus L. Ktr T Ar II 1 - - + A gropyron repens (L.) P.B. Tr G A n w 5 4 4 + + -t" X * 1 Secale cereale L. Ktr T Er V - 1 - + A u re li a W a r c h o liñ sk a , B ea ta T y sz k o w sk a
5.2. Ogólna charakterystyka flory segctalncj
Flora segetalna Bolimowa, Bolimowskiej Wsi i Kolonii Bolimowskiej Wsi jest dość bogata. Liczy ona aktualnie 190 taksonów (tab. 1). N a terenie Bolimowa stwierdzono występowanie 180 gatunków , Bolimowskiej Wsi 146 gatunków , a Kolonii Bolimowskiej Wsi 147 gatunków . W śród gatunków analizowanej Hory przeważają gatunki krótkotrw ale (127 gat. - 66,9%). Terofity (125 gat. - 65,8%) dom inują nad innymi form am i życiowymi.
Z ogólnej liczby 190 taksonów roślin naczyniowych, zachwaszczających uprawy polne i ogrodowe badanych miejscowości, na apofity przypada 106 (55,7%) taksonów , a na antropofity 84 (44,3%) taksony. Najliczniejsze grupy wśród apofitów stanowią gatunki łąkowe (29 gat.) i nadw odne (24 gat.). Do pospolitych i częstych apofitów należą m. in.: Polygonum lapat-
hifolium subsp. pallidum, Chenopodium album, Stellaria media, Achillea millefolium, Taraxacum officinale, Agropyron repens. Bardzo rzadkimi apofitami
są m. in.: Polycnemum arvense, Holosteum umbellatum, Herniaria glabra,
Ranunculus sardous, Camelina microcarpa, Chaenorhinum minus. W grupie
antropofitów największy udział m ają archeofity (65 gat. - 77,3%). Część z nich to pospolite gatunki, np.: Fallopia convolvulus, Raphanus raphanistrum,
Viola arvensis, Matricaria maritima subsp. indora. D o bardzo rzadkich
archeofitów należą m. in.: Agrostemma githago, Herniaria hirsuta, Euphorbia
exigua, Ranunculus arvensis, Fumaria vaillantii, Camelina microcarpa, Neslia paniculaia, Kickxia elatine, Valerianella dentata, Digitaria sanguinalis, Bromus secalinus. G ru pa epekofitów liczy 9 gatunków . Z tej grupy gatunków
wyraźnie zwiększają swój udział w fitocenozach polnych: Veronica persica,
Conyza canadensis, Galinsoga parviflora, Matricaria maritima subsp. indora, Apera spica-venti, Poa annua, Agropyron repens.
Najwięcej antropofitów pochodzi z obszarów południow o-europejsko- -zachodnio-azjatyckich (34 gat. - 40,5% ) i południow oeuropejskich (23 gat. - 27,4%).
N a liście zagrożonych wymarciem gatunków (por. W a r c h o l i ń s k a 1986-1987) znalazło się 29 taksonów (15,3%): Polycnemum arvense, Cheno
podium polyspermum, Agrostemma githago, Holosteum umbellatum, Herniaria glabra, H. hirsuta, Euphorbia exigua, Consolida regalis, M yosurus minimus, Ranunculus arvensis, R. sardous, Papaver dubium, Fumaria officinalis, F. vaillantii, Sinapis arvensis, Camelina microcarpa, Neslia paniculata, Sedum maximum, Aphanes microcarpa, Anchusa arvensis, Kickxia elatine, Chaenorhinum minus, Veronica polita, V. opaca, Valerianella dentata, Centaurea cyanus, Gagea pratensis, Digitaria sanguinalis, Bromus secalinus. Zmiany we florze,
wyrażające się m. in. spadkiem liczby stanowisk i liczebności populacji wielu gatunków , prowadzą do zmniejszenia się różnorodności gatunkowej flory segetalnej Bolimowa, Bolimowskiej Wsi i Kolonii Bolimowskiej Wsi.
6. P O D S U M O W A N IE I W NIOSKI
Flora segetalna Bolimowa, Bolimowskiej Wsi i Kolonii Bolimowskiej Wsi jest dość bogata i zróżnicow ana. Liczy aktualnie 190 taksonów . Odznacza się ona dużym udziałem gatunków krótkotrw ałych (127 gat.), terofitów (125 gat.) i apofitów (106 gat.).
Obecnie, wskutek m. in. doskonalenia m etod agrotechniki, stosow ania kwalifikowanego i dobrze oczyszczonego z diaspor chwastów m ateriału siewnego oraz nowych odm ian roślin upraw nych, w prow adzania coraz skuteczniejszych m etod walki z chwastami, zwłaszcza w postaci herbicydów, zaprzestania uprawy roli oraz przeznaczania gatunków ornych na cele nierolnicze, następuje ubożenie flory segetalnej badanych miejscowości.
N a liście zagrożonych wymarciem gatunków znalazło się 29 taksonów. D o najbardziej zagrożonych należą m. in.: Polycnemum arvense, Euphorbia
exigua, Ranunculus arvensis, Fumaria vaillantii, Kickxia elatine, Bromus secalinus.
7. PIŚM IE N N IC T W O
C h m i e l J. 1993a. Flora roślin naczyniowych wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego i je j antropogeniczne przeobrażenia wieku X IX i X X . Cz. I. Wyd. Sorus, Poznań: 1-200. C h m i e l J. 1993b. Flora roślin naczyniowych wschodniej części P ojezierza Gnieźnieńskiego i je j
antropogeniczne przeobrażenia w wieku X IX i X X . Cz. II. Wyd. Sorus, Poznań: 1-212. C y r a ń s k a - H e n n i g E. 1982. W ody. [W:] G r e g o r o w i c z J. (red.). W ojewództwo skier
niew ickie. M on ografia regionalna. U n iw . Ł ód z. U rz. W ojew . w Skierniew icach, Łódź-Skierniew ice: 34-42.
D u b a n i e w i c z H. 1974. K lim at województwa łódzkiego. A cta Geogr. Lodz. 34: 1-120. G u m i ń s k i R. 1948. Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klim atycznych w Polsce. Przegl.
M eteor, i Hydr., 1: 7-20.
G u m i ń s k i R. 1954. M eteorologia i klim atologia dla rolników. PW RiL, Warszawa: 145-147. J a c k o w i a k B. 1990. Antropogeniczne przem iany flo r y naczyniowej Poznania. W yd. Nauk.
U A M , ser. Biologia, 42: 1-232.
J a c k o w i a k B. 1993. A tla s rozm ieszczenia roślin naczyniowych iv Poznaniu. Pr. Zakł. Taks. R oś. U A M , Poznań: 2: 5-409.
J a k u b o w s k a - G a b a r a J., W a r c h o l i ń s k a A .U . 1982. Zbiorow iska roślinne. [W:] G regorow icz J. (red.). W ojewództwo skierniewickie. M onografia regionalna. U niw . Łódz. Urz. Wojew. w Skierniewicach, Łódź-Skierniew ice: 51-60.
J a n i s z e w s k i M. 1962. Krainy termiczne Polski. A nnales U M C S, ser. B, 17(9): 215-240. K a l i ń s k i K. 1993. Z dziejów Bolimowa. Bolimów: 9-143.
K l a j n e r t Z. 1982. Budowa geologiczna. [W:] Gregorowicz J. (red.). W ojewództwo skierniewickie. M onografia regionalna. U niw . Łódzki, Urz. Wojew. w Skierniewicach, Łódź-Skierniew ice: 15-23.
K ł y s i k K . 1993. Główne cechy klimatu. [W:] Pączka S. (red.). Środow isko geograficzne P olski Środkowej. Wyd. U niw . Łódz., Łódź: 109-134.
K o n d r a c k i J. 1977. Regiony fizycznogeograficzn e Polski. Wyd. U niw . W arszaw. Warszawa: 1-178.
K o r n a ś J. 1968. Prow izoryczna lisia nowszych p rzyb yszó w synantropijnych (kenofilów ) zadomowionych w Polsce. M ater. Zakł. Fitos. Uniw. W arszaw., 25: 4 3 -5 3 .
K o r n a ś J., M c d w e c k a - K o r n a ś A. 1986. Geografia roślin. PW N , Warszawa: 1-528. Ł a w r y n o w i c z M. , W a r c h o l i ń s k a A .U . (red.) 1992. Rośliny pochodzenia am erykańskiego
zadom owione w Polsce. Ł T N , 19: 1-179. M apa glebowo-rolnicza 1 :5 0 0 0 . 1968.
M apa krajoznawczo-sam ochodowa 1 :5 0 0 000. 1984-1985.
M i r e k Z. i in. 1995. Vascular plants o f Poland a checklist. K rytyczn a lista roślin naczyniowych Polski. Pol. B ol. Slud., G uidebook Series, 15: 1-303.
M o w s z o w i c z J. 1975. Krajowe chwasty polne i ogrodowe. PW RiL. Warszawa: 1-632. M o w s z o w i c z J. 1978. Conspectus flo ra e Poloniae M edianae (plantae vasculares). Przegląd
flo r y P olski Ś rodkow ej (rośliny n aczyn iow e). Wyd. Uniw. Łódz., Łódź: 1-395.
P a z y r a S. (red.) 1965. M iasta polskie iv tysiącleciu. 11. Zakł. N aród. im. Ossolińskich, Wrocław: 1-700.
R o m e r E. 1949. Regiony klim atyczn e Polski. Pr. W T N , ser. B, 16: 1-26.
S o w a R. 1971. Flora i roślinne zbiorow iska ruderalne na obszarze w ojew ództw a łódzkiego ze szczególnym uwzględnieniem m iast i m iasteczek. U niw . Ł ódz., Łódź: 1-280.
S o w a R. , W a r c h o l i ń s k a A .U . 1981. Flora synantropijna Sulejowa i P odklasztorza. Acta Univ. Lodz., Folia bot., 1: 77-131.
S o w a R. , W a r c h o l i ń s k a A .U . 1984. Flora synantropijna P iotrkow a Trybunalskiego i Tomaszowa M azowieckiego. A cta Univ. Lodz., F olia bot., 2: 41-101.
S o w a R. , W a r c h o l i ń s k a A .U . 1987. Flora synantropijna Ł ow icza i Skierniewic. Acta U niv. Lodz., Folia bot., 5: 109-163.
S u d n i k - W ó j c i k o w s k a B. 1987a. Flora m iasta W arszaw y i j e j przem iany iv ciągu X IX i X X wieku. Cz. I. Wyd. U niw . W arszaw., Warszawa: 1-194.
S u d n i k - W ó j c i k o w s k a B. 1987a. Flora m iasta W arszaw y i j e j przem iany w ciqgu X IX i X X wieku. Cz. II. Wyd. U niw . W arszaw., W arszawa: 1-435.
S u l i m i e r s k i F. , C h l e b o w s k i B. , W a l e w s k i W. 1880. Słownik geograficzny Królestwa P olskiego i innych krajów słowiańskich. I. N akí. F. Sulim ierskiego, W. W alewskiego. Warszawa: 1-960.
S z a f e r W. , P a w ł o w s k i B. 1972. Geobotaniczny pod zia ł Polski. M apa. [W:] Szafer W ., Zarzycki K. (red.). S za la roślinna Polski. 2. PW N , Warszawa.
S z a f e r W. , K u l c z y ń s k i S., P a w ł o w s k i B. 1976. Rośliny polskie. PW N , Warszawa: 1-1020. T y s z k o w s k a B. 1994 (msc.). Flora naczyniowa Bolimowa, Bolim owskiej W si i Kolonii
B olim owskiej Wsi. K at. Bot. U niw . Łódz., Łódź: 1-145.
W a r c h o l i ń s k a A .U . 1986-1987. L ista zagrożonych gatunków roślin segetalnych środkow ej Polski. Fragm . Flor. G eob ot., 31-31 (1-2): 225-231.
W a r c h o l i ń s k a A .U . 1988-1990. Flora terenów rolniczych P u szczy Bolim owskiej i je j współczesne przem iany. A cta A grobot., 41(2): 321-368.
W a r c h o l i ń s k a A .U . 1993. C hw asty polne Wzniesień Łódzkich. A tla s rozm ieszczenia. Wyd. U niw . Ł ódz., Łódź: 1-403.
W a r c h o l i ń s k a A .U . 1997. Flora i roślinność segetalna Bolimowskiego parku Krajobrazowego. Cz. I. Flora segetalna. A cta A gob ot., 50(1-2): 125-139.
W a r c h o l i ń s k a A .U ., J a k u b o w s k a - G a b a r a J. 1982. Flora. [W:] G regorow icz J. (red.). W ojewództwo skierniewickie. M onografia regionalna. U niw . Łódz., Urz. Wojew. w Skierniewicach, Łódź-Skierniew ice: 46-51.
W i ś n i e w s k i J. 1968. W ystępowanie zespołu m aku piaskow ego - Papaveretum argemonis - iv powiecie łowickim. Zesz. N auk. Uniw. Łódz., ser. II, 28: 119-123.
W i ś n i e w s k i J. 1970. Z espół Vicietum teirasperm ae Kruseman et Vlieger 1939 w p o w. łowickim (woj. łódzkie). Zesz. N auk. Uniw. Łódz., ser. 11, 36: 53-61.
W i ś n i e w s k i J. 1971. O zespole Lamio-Veronicelum połitae Kornaś 1950. Zesz. N au k. Uniw. Ł ódz., ser. II, 41: 141-144.
W i ś n i e w s k i J. 1974. C hw asty polne wojew ództw a łódzkiego. Zesz. Nauk. Uniw. Ł odz., ser. II, 54: 4 1 -4 5 .
W i ś n i e w s k i J. 1976a. C hw asty polne północnych obszarów w ojewództwa łódzkiego. Cz. 111. Zesz. N auk. U niw . Ł ódz., ser. II, 2: 49-58.
W i ś n i e w s k i J. 1976b. Chw asty potne północnych obszarów województwa łódzkiego. C z. IV. Zesz. N auk. Uniw. Ł ódz., ser. II, 8: 17-29.
W ojew ództw o łódzkie. M apa w skali 1 :5 0 0 000. 1999. Pol. Przed. Wyd. Kart. im. E. Rom era SA ., W arszawa-W rocław.
Z a j ą c A . 1979. Pochodzenie archeofitów w ystępujących w Polsce. Rozpr. hab. U niw . Jagiell., Kraków: 29-213.
Z a j ą c M. , Z a j ą c A. 1992. A tentative list o f segetal and ruderal apophytes in Poland. Zesz. Nauk. U niw . Jagiell., 24: 10-15.
7. SU M M A R Y
Studies o f the segetal flora o f Bolim ów , Bolim ow ska Wieś and K olon ia B olim ow ska Wieś were carried out in the years 1992-1993 and 1995-1997. A s result o f these investigations the occurrence o f 190 species o f vascular plants was stated, am ong them 66,9% being short living plants (table I).
The segetal flora o f this area consists o f 106 species o f apophytes (55,7% ) and o f 84 anthropophytes (44,3% ). T he group o f apophytes is represented by m eadow com m unities species (27,4% ), by water com m unites species (22,6% ). Between the anthropophytes the m ost num erous group is formed by the archaeophytes (77,3% ).
The differentiation o f the com position o f the segetal flora o f the investigated area depends on natural conditions and on many factors connected with the soil and plants cultivation.
Prof. dr hab. Aurelia Urszula W archolińska W płynęło d o Redakcji
mgr B. Tyszkow ska F olia botanica 31.12.1999
Katedra Botaniki Uniwersytetu Łódzkiego ul. Banacha 12/16, 90-237 Ł ódź
