Sałuda, Bronisław
"Obwieszczenie Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków w Olsztynie
z dnia 7 kwietnia 1984 roku w
sprawie "Wykazu cmentarzy
założonych przed 1945 rokiem na
terenie województwa
olsztyńskiego"", Dziennik Urzędowy
Wojewódzkiej Rady Narodowej w
Olsztynie, 1984, nr 4, poz. 19 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 194-196
194 R e c e n z j e i o m ó w i e n i a
D em o k raty za c ja życia w e w n ę trz n e g o do p ro w ad ziła do ro zw iązan ia w s zy s t k ich n acjo n alisty cz n y c h org an izacji oraz „zostały co fnięte an ty k o m u n isty cz n e u s ta w y ”, a osoby, k tó re uzn an o w in n y m i p rz y stąp ien ia F in la n d ii do w ojny, p ostaw iono w sta n oskarżenia. Na k a r y w ięzienia sk a z an i zostali: p re zy d e n t R, Ryti, p re m ierz y J. W. R a n g ell i E. L inkom ies, m in is te r s p ra w z ag ran iczn y ch H. R am say, m in istro w ie V äinö T an n e r, A n tti K u k k o n e n i T yko R e in ik k a oraz poseł w B e rlin ie T. M. K iv im äk i.
Po u s tą p ie n iu M a n n erh eim a, p re zy d e n te m został w y b r a n y człow iek, k tó r y od 1941 r. s ta ł n a uboczu w ie lk ie j p o lity k i — sędziw y J. W. P a a s i k iv i 2. Z jego to w łaśn ie n azw isk iem z w iązan a jest p o lity k a, k tó rą o k re ślam y dzisiaj „linią P a a s ik iv i” . P o d k re śla ła ona m ocno n a ro d o w ą niezależność, a w polityce z ag ra n ic z n ej m iała na celu „ u n ik a n ie n ajm n iejsz y ch k o n flik tó w z radzieck im i in te re s a m i” . Po raz p ierw szy p ra k ty c z n ie zastosow ano ją w 1947 r., k ied y to F in la n d ia o drzuciła a m e ry k a ń s k i P la n M arshalla.
W ro k u n a stęp n y m , z in ic ja ty w y S talin a, p o d p isan y został U k ła d o P r z y jaźni, W zajem n ej W spó łp racy i Pom ocy, k tó ry p rz ew id y w a ł — oprócz p o tw ie r d zenia w z a je m n e j su w ere n n o śc i i in te g raln o ś ci — udzielen ie F in la n d ii p o m o cy w p rz y p a d k u z aa ta k o w a n ia jej przez N iem cy, je d n a k n ie au to m atycznie, a le po u p rz e d n ic h neg o cjacjach z rząd em fińskim . To o sta tn ie zastrzeżenie b y w a u w a ża n e za w ielk ie osiągnięcie J. W. Paasikiviego.
L a ta n a s tę p n e p o tw ierd z iły słuszność tej polityki. W 1955 r. F in lan d ię p rz y ję to do ONZ, a ZSR R zw rócił jej półw y sep P o rk k a la . W ów czas też p r e z y d en tem w y b ra n o U. K ek k o n en a , k tó r y k o n ty n u o w a ł po lity k ę sw ego p o p rz ed n ik a („linia P a a sik iv i — K e k k o n e n ”) s. R ów nież tegoż ro k u F in la n d ia sta ła się członkiem R a d y N o rdyckiej, a w 1961 r. sto w arzy szo n y m członkiem EFTA . Ś w iad k iem najw ięk szeg o su k cesu re alis ty cz n ej n e u tr a ln e j z ag ran iczn ej p oli ty k i F in lan d ii był ro k 1975, k ie d y w H e lsin k ac h o b ra d o w ała E u ro p ejsk a K o n fe re n c ja B ezpieczeństw a i W sp ó łp racy i do stolicy F in lan d ii źjechało — jak n ig d y d o tąd w jej h isto rii — 35 szefów rz ą d u lu b głów p ań stw a.
A d a m Kosidło
O bw ieszczenie W ojew ódzkiego K o n s e rw a to ra z ab y tk ó w w O lszty n ie z d n ia 7 k w ie tn ia 1984 ro k u w s p ra w ie „W y k azu cm e n tarz y założonych p rzed 1945 ro k ie m n a te re n ie w o jew ó d ztw a olszty ń sk ieg o ” , D zien n ik U rzędow y W o jew ódzkiej R a d y N a ro d o w e j w O lsztynie, 1984, n r 4, poz. 19.
Celem pu b lik acji, zgodnie z in fo rm a cją um ieszczaną n a w stęp ie o m a w ia nego obw ieszczenia, je s t uzm y sło w ien ie m ożliw ie szerokim k ręg o m społeczeńs tw a , że c m en tarze są z ab y tk am i i p o d leg ają ochronie p ra w n e j na podstaw ie u s ta w y z 15 lu tego 1962 r. o ochronie dó b r k u l tu r y i o m uzeach.
W y k az c h ro n io n y ch c m e n tarz y stan o w i załącznik do rzeczonego o bw iesz czenia. O bjęte ty m w y k azem o b iek ty podano w e d łu g m iejscow ości w u k ła dzie alfab ety czn y m , w trze ch w y o d rę b n io n y ch działach, zgodnie z a k tu a ln y m podziałem ad m in istrac y jn y m : I — m iasta, II — m ia s ta i gm iny, III — gm iny.
2 T . C i e ś la k , H i s t o r i a F i n l a n d i i , W a r s z a w a —W r o c ł a w —K r a k ó w —G d a ń s k —Ł ó d ź 1983, s. 298, t w i e r d z i , ż e M a n n e r h e i m u s t ą p i ł ze w z g l ą d ó w z d r o w o t n y c h ; E . J u t i k k a l a , o p . c it ., s. 251, n a t o m i a s t w y j a ś n i a , ż e M a n n e r h e i m u s t ą p i ł s o l i d a r y z u j ą c s ię z e s k a z a n y m i p o l i t y k a m i , 3 D o k ł a d n ą a n a l i z ę z a s a d f i ń s k i e j p o l i t y k i z a g r a n i c z n e j w o k r e s i e p o w o j e n n y m p o ls k i c z y t e l n i k m o ż e z n a l e ź ć w z a t y t u ł o w a n e j b a r d z o w y m o w n i e k s i ą ż c e U . K e k k o n e n a , N i e s z u k a j c i e p r z y j a c i ó ł d a l e k o , a w r o g ó w b l i s k o , W a r s z a w a 1983, 209 ss.
R e c e n z j e i o m ó w ie n ieI 195
G łów ka o m aw ian eg o w y k a zu z aw ie ra n a s tę p u ją c e ru b ry k i: 1 liczba p o rząd k o w a, 2 m iejscow ość, 3 n a zw a c m en tarza, 4 p rzy n ależn o ść w y zn an io w a, 5 czas założenia, 6 p o w ierzch n ia w h e k ta ra c h , 7 stain a k tu a ln y , 8 położenie cmentanaa. R u b ry k i te w zasadzie w y c ze rp u ją ogólny opis k ażd eg o obiektu. T ru d n o je d n a k p o w s trz y m ać się p rz ed u w a g ą, że b r a k inform acji, dotyczącej s ta tu s u p ra w n eg o o b iek tó w p o d leg ający ch ochronie. W doku m en cie urz ęd o w y m je s t to isto tn a niedom oga, gdyż nie w iadom o, k to je s t g o sp o d a rzem , k to o d p o w iad a i o p iek u je się d a n y m c m en tarzem , do kogo k iero w ać s k a rg i w w y p a d k u ja k ic h k o lw ie k k w e s tii spornych. W y d aje się, że r u b r y k a „N azw a c m e n ta rz a ” n ie w y c ze rp u je te j kw estii, a um ieszczone w n iej in f o r m acje: „ p a ra fia ln y ” , „ew a n g e lic k i” , „rzy m sk o -k a to lick i”, „g arn izo n o w y ” , „filial n y ”, „ k o m u n a ln y ”, „ p rzy k o ścieln y ” , „ży d o w sk i” , „ ro d o w y ” , „ w o jsk o w y ” , „ew a n g e lic k o -au g sb u rs k i” , „ p raw o s ła w n o -e w a n g elick i” , „ p rz y sz p ita ln y ” , „ k a to licki” , „ro d zin n y ” — m ó w ią raczej o n azw ie potocznej pod ja k ą d a n y c m e n tarz fu n k c jo n u je w św iadom ości okolicznych m ieszkańców . J e d y n ie słowo „ k o m u n a ln y ” w sposób jedno zn aczn y o k reśla, że fo rm a ln ą opiekę n a d ty m obiektem s p ra w u je w ład za państw o w a.
P ra g n ę rów nocześnie zw rócić uw ag ę, że p rzy toczone w y ż ej o k reślen ia są m ało precy zy jn e, a czasem w ręaz b a ła m u tn e . Czym się n p . m oże różnić c m e n tarz „ rzy m sk o k a to lick i ” (poz. 22, s. 3), od „k ato lick ieg o ” (poz. 24, s. 7). N a czym poleg a różnica m ięd zy c m e n tarz em oznaczonym jak o „ ro d o w y ” (poz. 10, s. 15), a c m e n tarz em „ro d zin n y m ” (poz. 3, s. 26, gm. S taw ig u d a). N ie w ia domo także, czy istn ie je ja k a ś w a żn a różnica m ięd zy o k reślen iem c m en tarz „ w o je n n y ” (poz. 26, s. 29, gm. W ielbark), a „ w o jsk o w y ” (poz. 11, s. 6, m iasto i g m in a Nidzica).
O sw ego ro d z aju b eztrosce i n ies ta ran n o ś ci a u to ra, ja k i e d y to ra w y k a zu c m e n tarz y w o je w ó d ztw a olsztyńskiego św iadczą ta k ż e n ie k tó re zapiski w r u b ry c e „P rzy n ależn o ść w y z n a n io w a ”. Oto p rzy k ład y : z am ien n ie uży w an o o k re ś len ia „rzym . k a t.” (141 razy) i „k ato lic k a ” (20 razy). P o d e jrze w a m , że m ię dzy ty m i o k re ślen iam i n ie m a ż ad n ej różnicy, w ięc n ależało ujed n o licić i n form ację. W jed n y m p rz y p a d k u jak o w y z n an ie w p isan o p rz y m io tn ik „ro d o wy,, (poz. 11, s. 9), a w k ilk u p rz y p a d k a c h b r a k n a t e n te m a t inform acji.
W y k az c m e n tarz y w o jew ó d ztw a olsztyńskiego m a im p o n u ją cą objętość trzy d z ie stu s tro n drob n eg o d r u k u i z aw ie ra łącznie 1137 pozycji. Z ad ałem sobie tr u d i spo rząd ziłem z estaw ien ia w szystkich c m e n tarz y w e d łu g ich „ stan u a k tu a ln e g o ” , p o słu g u jąc się oznaczeniam i zasto so w an y m i w „D zien n ik u U rzę d o w y m ” olszty ń sk iej WRN.
S ta n a k tu a ln y c m e n ta rz y w ed łu g w y k a z u zam ieszczonego w obw ieszczeniu W ojew ódzkiego K o n s e rw a to ra Z ab y tków : O k reślen ie s ta n u cm e n tarz a Liczba „ Z lik w id o w a n y ” 8 „C zy n n y ” 209 „N ieczy n n y ” 678 „ Z a m k n ię ty ” 238 B ra k in fo rm acji 4 Razem 1137
R e c e n z j e 1 o m ó w i e n i a
I znów w y ra ż e n ia u ż y te na o k re ślen ie „ s ta n u a k tu a ln e g o ” cm e n tarz a w y d a ją się m ało precy zy jn e. C m en ta rze z lik w id o w an e n ależało b y ch y b a w w y k a zie u rz ęd o w y m pom inąć. S koro bo w iem w ład za k o n s e rw a to rs k a w ie 0 lik w id a c ji (n ajp ra w d o p o d o b n iej sam a w y s tą p iła z w n io sk iem do o d p o w ied nich czynników ), to należało b y uw ażać, że o b iek t p rz esta ł istnieć jak o z a b y tek, a to co p rzestało istnieć n ie m oże być chronione. J e s t tu w ięc w e w n ę tr z n a sprzeczność, n a g a n n a w d o k u m e n ta c h te j w agi. T ru d n o ró w n ie ż u zn ać za p o p ra w n e u ż y w an ie z am ien n ie o k re śleń „n ie cz y n n y ” i „ z a m k n ię ty ” . O baw iam się, że w obu p rz y p a d k a c h chodzi o cm entarze, na k tó ry c h n ie w olno d o k o n y w a ć pochów ków . Je ż eli m iędzy ty m i p o jęciam i są jak ieś term in o lo g iczn e n iu anse, to w ed łu g m n ie należało to zasygnalizow ać zam ieszczeniem odnośnika, m ia st zostaw ić sp ra w ę dom ysłom.
W y tk n ię te u s te rk i w niczym n ie u m n ie jsz ają w a rto ści i znaczenia ogło szenia w „ D zien n ik u U rzęd o w y m W ojew ódzkiej R a d y N a ro d o w e j” spisu c m e n tarzy, k tó re jak o d o b ra k u ltu r y m a ją być chro n io n e p raw em . O czyw iście szkoda, że stało się to w czterd ziesty m ju b ileu szo w y m r o k u P o lsk i L udow ej. U k azan ie się tego ro d z aju d o k u m en tu w p ierw szy ch la ta c h po w yzw o len iu zapobiegłoby w ie lu g o rszącym a k to m w a n d alizm u , k tó ry c h dopuszczano się n a s e tk ac h pozbaw io n y ch opiek i c m e n tarz y W arm ii i M azur.
P o trz e b o w a ły w u b ieg ły ch la ta c h i n a d a l p o trze b u ją a d m in is tra c y jn e j 1 p ra w n e j o p ieki p rzed e w s zy stk im cm e n tarz e w y z n a ń in n y ch niż katolickie. J e s t to zjaw isk o n a tu ra ln e . W w o jew ó d ztw ie zdecy d o w an ie p rzew aża ludność w y z n an ia rzy m skokatolickiego. Proboszczow ie i sam i w iern i, n a w e t bez w sp ó łd ziałan ia w ładz, są w sta n ie u trz y m a ć w p o rz ąd k u m iejsca w iecznego sp o czynku sw oich rodzin, sąsiadów i znajom ych. W zu p ełnie n a to m ia s t in n ej sy tu a cji z n a jd u ją się cm e n tarz e ew angelickie. A w jeszcze gorszej c m en tarze żydow skie (9 obiektów ) b a p ty s ty c zn e (3 obiekty), m eto d y sty c zn e (1 obiekt).
