Swat, Tadeusz
"Z Mazur do podziemia.
Wspomnienia 1939-1945", Karol
Małłek, Warszawa 1970 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 617-618
1970
R E C E N Z J E I O M Ó W IE N I A 617 się o n o po d p rz e w o d n ic tw e m k s ię d z a R o b e r ta B ilite w sk ie g o n ie 24 g ru d n ia , a 24 lis to p a d a 1918 r . A u to r c h a r a k t e r y z u je d z ia ła ln o ś ć p ro p a g a n d o w ą p a s to r ó w re n e g a tó w H e n sla , S k o w ro n k a i ró ż n y c h p a r t i i p o lity c z n y c h . N ie b e z p ie c z e ń stw o te j p ro p a g a n d y - d o c e n ia ł i d la te g o s ta l e p o le m iz o w a ł z n ią n a ła m a c h „ M a z u ra ” . W k o re s p o n d e n c ją d o k ie ro w n ic tw a M a z u rs k ie g o K o m ite tu P le b is c y to w e g o p o s tu lo w a ł w z ro s t nakładu* te g o p is m a , z w ię k sz e n ie jeg o o b ję to ś c i j a k i p o w o ła n ie n o w eg o w ję z y k u n ie m ie c k im . D o sk o n a ła je s t c h a r a k t e r y s ty k a a tm o s fe ry p rz e d p le b isc y to w e j, m e to d n a c isk u p o li ty c z n eg o , g o sp o d arcz e g o i m o ra ln e g o j a k i t e r r o r u fizy czn eg o , n a s k u te k czego, p rz e d s ta w ic ie le lu d n o ś c i m a z u rs k ie j w y c o fy w a li sw e k a n d y d a t u r y z K o m is ji P le b is c y to w y c h i P o w ia to w y c h K o m is ji K o n tro ln y c h ja k n p . A. K iw ic k i (s. 78). W y n ik ie m in w ig ilo w a n ia p o ls k ic h d z ia łac z y b y ło w y k ry c ie w y ja z d u c z te re c h p rz e d s ta w ic ie li n a K o n g re s W e rsa ls k i. N a le ż y tu u z u p e łn ić , że W ilh e lm L in k a , sy n B o g u m iła (s. 50). zo sta ł a re s z to w a n y p o d z a rz u te m p o s ia d a n ia p is to le tu . A u to r w y d o b y w a ro lę r e n e g a tó w S k o w ro n k ó w w a re s z to w a n iu je g o o so b y p o d z a r z u te m z d ra d y s ta n u . P o tw ie r d za też, z n a n ą n a m d z isia j z n a u k i, u g o d o w ą ro lę R a d y R o b o tn ic z o -Ż o łn ie rs k ie j w S z c zy tn ie i n a c jo n a lis ty c z n y c h a r a k t e r SP D , czy te ż k a to lic k ie j p a r t i i „ C e n tr u m ”, n a d u ż y w a ją c y c h re lig ii do c eló w p o lity c z n y c h . W u z u p e łn ie n iu w sp o m n ie ń o K a ro lu Z a w iś le w s k im (s. 69) n a le ż y n a d m ie n ić , że z a rz ą d z a ł on je d y n ie h o te le m „ G e rm a n ia ” w S z c zy tn ie, a w ła śc ic ie le m b y ł M a z u rs k i K o m ite t P le b is c y to w y . P a m ię tn ik a r z c z ę -. sto s to s u je d y g re s je d o l a t p o p rz e d z a ją c y c h lu b te ż a k tu a liz u j e m in io n y o k re s z p o lity k ą I I I R zeszy w o b e c P o la k ó w , co z je d n e j s tr o n y św iad c z y o je g o z a a n g a ż o w a n iu w d a lsz e lo s y P o lo n ii n ie m ie c k ie j, le c z z d ru g ie j s ta n o w i p e w n e u tr u d n i e n ie d la c zy te ln ik a . P r z y k ła d e m m o że b y ć c y ta t o k ie r o w n ik u p o w ia to w y m N S D A P w N id zicy . J a k k o lw ie k w s p o m n ie n ia r e d a k to r a J a r o s z y k a o b e jm u ją ty lk o l a t a 1908— 1920, to j e d n a k ro z s z e rz a ją o n e n a sz ą w ie d z ę o ty m o k re s ie h is to ry c z n y m . P o s tu lo w a łb y m w y d a n ie w n a s tę p n e j k o le jn o ś c i c z te re c h d z ie n n ik ó w J a r o s z y k a i jeg o k o r e s p o n -. d e n cji. Z y g m u n t L ie tz -K a ro l M a 11 e k, Z M a zu r do p o d z ie m ia . W s p o m n ie n ia 1959— 1945, W a rsz a w a 1970, ss. 208. C z y te ln ik .
P rz y p o m n ijm y n a w stę p ie , że A u to r, z m a rły w s ie r p n iu 1969 r., w y d a ł w o s ta tn ic h , la ta c h ju ż d w a to m y s w y c h W s p o m n ie ń . O m a w ia n y o b e c n ie to m trz e c i o b e jm u je la ta , 1939— 1945, szczeg ó ln ie in te re s u ją c e w ż y ciu K a ro la M alik a. W o b a w ie p rz e d r e p r e - , s ja m i ze s tro n y h itle ro w c ó w za sw o ją d z ia ła ln o ść a n ty fa sz y s to w sk ą , u c ie k a z p o d d z ia ł- d o w sk ieg o B ro d o w a do G e n e r a ln e j G u b e rn i, b y t u p rz e z p ię ć i p ó ł bez m a ła ro k u - u k ry w a ć się p o d fa łs z y w y m n a z w is k ie m S te f a n a J u n o sz y P o d o jsk ie g o , a n a s tę p n ie . J a n a M ich a ła S k o ry n y . Ś c ig a n y lis te m g o ń c zy m g e sta p o , k tó r e za je g o g ło w ę w yz-. n a c z y ło w y so k ą n a g ro d ę p ie n ię ż n ą , M a łłe k m u s i z m ie n ić ta k ż e sw ó j w y g lą d z ew -, n ę trz n y . W tru d n y c h w a ru n k a c h m a te ria ln y c h , w sp o m a g a n y je d y n ie s k ro m n y m z a siłk ie m Z a rz ą d u G łó w n e g o Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o p ro w a d z i ż y w ą d z ia ła ln o ś ć p a trio ty c z n ą , je s t p re z e se m k o n s p ira c y jn e g o Z w ią z k u M azurów * u c z e stn ic z y w p ra c a c h T a jn e j O rg a n iz a c ji N a u c z a n ia . O p ra c o w u je i k o lp o r t u je w o k u p a c y jn e j W a rsz a w ie w ie rs z y k i w y sz y d z a ją c e H itle ra , h a s ła i u lo tk i an ty w o jen n e·. K lę sk a N ie m ie c p o d S ta lin g r a d e m w lu ty m 1943 r. w p ły w a n a d z w y c z a j o ży w czo n a d z ia łac z y Z w ią z k u M az u ró w . M a łłe k g ro m a d z i w o k ó ł s ie b ie M az u ró w , n a w ią z u je k o n ta k ty z o r g a n iz a c ja m i p o lity c z n y m i i sp o łec z n y m i p o d z ie m ia, p re z e n t u ją c im p o g lą d y n a te m a t, k w e s tii m a z u rs k ie j i p ro b le m ó w lu d n o ś c i ro d z im e j w P r u s a c h W sc h o d n ic h . D ziałacze^
618 R E C E N Z J E I O M Ó W IE N I A
Z w ią z k u ja k o o rg a n iz a c ja p o s tu lu ją n ie łą c z e n ie s ię z ż a d n y m u g ru p o w a n ie m p o li ty c z n y m i w o jsk o w y m , a cz k o lw ie k ich s y m p a tie są w y ra ź n ie lew ico w e.
K w e s tia m a z u rs k a je s t n a d a l n a c z e ln y m z a d a n ie m i tr o s k ą M a łłk a i je g o to w a rz y s z y . P r z e w id u ją c ry c h łą k lę sk ę N ie m ie c h itle ro w s k ic h , o d ro d z e n ie n o w e j P o ls k i z W a rm ią i M a z u ra m i, p rz y g o to w u ją o b s z e rn e m a te r ia ły d o k u m e n ta c y jn e i m o n o - g r a f ic z n o -s ta ty s ty c z n e d la p rz y s z ły c h w ła d z p o ls k ic h n a ty m te re n ie . D la re a liz a c ji te g o z a d a n ia 18 m a rc a 1943 r. w R ad o śc i k o ło W a rsz a w y p o w s ta je z a k o n s p iro w a n y M a z u rs k i I n s t y t u t B ad a w c zy . N a je g o czele s t a j e K a ro l M ałłek , s e k r e tr z e m w y b ra n o je g o b r a t a E d w a rd a , a w s k ła d z a rz ą d u w e sz li: E u g e n iu s z P ie c h a , W ito ld W ła d y sła w W itk o w sk i, J e r z y B u r s k i i A le k s a n d r a M ałłk o w a .
T e zw łasz cz a ro z d z ia ły w sp o m n ie ń 'd o ty cz ą ce k o n s p ir a c y j n e j d z ia ła ln o ś c i M a z u r s k ieg o I n s ty tu tu B ad aw czeg o , e fe k tó w je g o p r a c , k tó r e s ta ł y się p rz e c ie ż p o d s ta w ą w y stą p ie ń d e le g a tó w s p ra w y m a z u rs k ie j J. B u rs k ie g o i H . S k u r p sk ie g o w K ra jo w e j R ad z ie N a ro d o w e j s ta n o w ią b e z c e n n y , m a ło d o ty c h c z a s z n a n y m a te r ia ł źró d ło w y . S z c ze g ó ln ie in te r e s u ją c e są re la c je M a łłk a o k o n ta k ta c h d z ia ła c z y Z w ią z k u M az u ró w z P K W N , a z w łasz cz a o b fitu ją c y w szczeg ó ły o p is s ły n n e j a u d ie n c ji K a ro la M a łłk a i H ie ro n im a S k u rp s k ie g o u p rz e w o d n ic z ą c e g o K r a jo w e j R a d y N a ro d o w e j B o le sła w a B ie ru ta . C e n n y m m a te r ia łe m ź ró d ło w y m je s t ta k ż e szczeg ó ło w y p r o je k t siec i w ła d z y lu d o w e j n a p rz y s z ły O k rę g M a z u rs k i, k tó re g o o p ra c o w a n ie zlecono „ k ró lo w i M az u r ó w ”. M ałłek p ro p o n o w a ł w ó w cz a s o b s a d z e n ie k lu c z o w y c h s ta n o w is k a d m in is tra c j i p a ń s tw o w e j n a W a rm ii i M a z u ra c h p rz e z lu d z i z w ią z a n y c h z ty m re g io n e m , z n a j ą c y m d o b rz e je g o p ro b le m y i s p e c y fik ę . W a rto ść to m u p o d n o szą ta k ż e p rz e d s ta w io n e s y lw e tk i d z ia ła c z y Z w ią z k u M az u ró w i s y m p a ty k ó w s p r a w y m a z u r s k ie j. A u to r p rz y p o m in a m .in . J a n a J a g ie łk o - J a e g e r ta la , A rn o K a n ta , d r a K u r ta O b itz a , R e in h o ld a B arcz a , p ro f. B ro n is ła w a B u k o w sk ie g o , sw e g o b r a t a R o b e r ta M ałłk a.
N ie ste ty , w a d ą trz e c ie g o to m u są d o ść c z ę ste b łę d y fa k to g ra fic z n e , k tó ry c h w w ię k sz o ści m o ż n a b y u n ik n ą ć p rz y b a rd z ie j w n ik liw y m o p ra c o w a n iu re d a k c y jn y m . P rz e w o d n ic z ą c y K R N B o le sła w B ie r u t w 1944 r . n ie m ó g ł b y ć jesz c z e p re z y d e n te m , ja k o że fu n k c ję tę o b ją ł d o p ie ro w 1947 r. P o d o b n ie ro d z in a G o d le w sk ic h i G u tk o w s k ic h , u k t ó r e j w 1940 r. u k r y w a ł s ię M ałłek , n ie m o g ła n a le ż e ć do R P P S , p o n ie w a ż p a r t i a ta p o w s ta ła d o p ie ro w k w ie tn iu 1942 r. B łę d n ie p rz y to c z o n e n a z w is k o A n d rz e ja S a m u lo w s k ie g o m o ż n a b y p o tr a k to w a ć ja k o b łą d k o re k to rs k í, g d y b y n ie p o n o w n e p o w tó rz e n ie te g o b łę d u , ty m ra z e m w in d e k s ie n a z w is k . G w o li ścisło ści o d n o tu j m y , że z n a n y z b ie ra c z lu d o w y c h p ie śn i w a rm iń s k ic h S te ff e n n o si im ię A u g u sty n , a nie A u g u st.
N ie m n ie j, trz e c i to m w s p o m n ie ń K a ro la M a łłk a je s t p ra c ą c e n n ą d la p e łn ie j szeg o p o z n a n ia lo s u d z ia ła c z y m a z u rs k ic h w o k re s ie h itle r o w s k ie j o k u p a c ji i ich d z ia ła ln o ś c i w c elu w ła śc iw e g o ro z w ią z a n ia s p ra w y m a z u rs k ie j.
