Międzynarodowy Fundusz Walutowy
a stabilność międzynarodowych
rynkow finansowych
International Journal of Management and Economics 29, 69-91
2011
Międzynarodowy Fundusz Walutowy a stabilność
międzynarodowych rynków finansowych
Wprowadzenie
Ostatni kryzys dotknął nie tylko Stany Zjednoczone, ale wszystkie kraje uprzemysło-wione i rozwijające się. Stabilność globalnego rynku finansowego, wszystkich jego segmen-tów, wszystkich instrumentów i instytucji została poważnie zachwiana. Podważone zostały najważniejsze filary rynków finansowych, czyli jego płynność, kapitał i zaufanie. Globalny zasięg kryzysu wymagał podjęcia działań na rzecz stabilności rynków finansowych przez wszystkie kraje i instytucje finansowe. Ujawniła się też pilna potrzeba reform, które również powinny być podjęte w skali globalnej. Wymagało to powołania odpowiedniego między-narodowego forum, które mogłoby objąć swoim zasięgiem jak największą liczbę krajów.
Już po kryzysie azjatyckim w końcu lat 90. powstało kilka ugrupowań mających sta-nowić taką płaszczyznę, jak G-20, Komitet Globalnego Systemu Finansowego, Forum Stabilności Finansowej, a także Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy przy MFW. Po ostatnim kryzysie powstała Rada Stabilności Finansowej.
Jednak instytucją obejmującą największą liczbę krajów jest MFW, który w ramach statutu prowadzi nadzór nad polityką finansową krajów członkowskich, posiada wy-kształcone mechanizmy pomocy i wieloletnie doświadczenie. Dlatego środowisko mię-dzynarodowe upatruje w MFW instytucji, która mogłaby pełnić ważną funkcję w utrzy-mywaniu globalnej stabilności finansowej.
Opracowanie koncentruje się wokół zagadnienia stabilności finansowej i roli MFW w utrzymywaniu stabilności międzynarodowych rynków finansowych, a także odpowia-da na pytanie, czy działania MFW w tym zakresie są wystarczające.
Podstawowa teza opracowania to twierdzenie, że z powodu gwałtownego wzrostu międzynarodowych rynków finansowych coraz trudniej jest utrzymać ich stabilność i MFW nie jest w stanie samodzielnie jej przywrócić. Niezbędne są skoordynowane działania wszystkich uczestników rynków oraz najważniejszych instytucji międzynaro-dowych i rządów. Utrzymanie stabilności wymaga reformy nie tylko międzynaromiędzynaro-dowych instytucji finansowych, ale także międzynarodowego systemu walutowego. Szczególnie pilna jest odpowiedź na pytanie, jakiej międzynarodowej waluty potrzebuje świat, aby zapewnić międzynarodową stabilność i wzrost gospodarczy.
Stabilność międzynarodowych rynków finansowych – definicje
Od wczesnych lat 90. stabilność finansowa stała się przedmiotem szczególnej uwagi organizacji międzynarodowych i banków centralnych. Wiele z nich zaczęło publikować raporty dotyczące stanu stabilności finansowej w świecie i poszczególnych krajach. Jed-nym z ważniejszych raportów jest Raport o globalnej stabilności finansowej publikowany przez MFW.
Stabilność finansowa w okresie globalizacji zmieniła swoje pierwotne znaczenie. Po-czątkowo pojęcie to było tożsame ze stabilnością monetarną, rozumianą jako stałość cen lub niewystępowanie inflacji czy deflacji. W literaturze podkreśla się związek między stabilnością finansową a monetarną, a także zwraca uwagę na dynamikę procesów fi-nansowych. Wiele z definicji ujmuje stabilność jako brak niestabilności czy zaburzeń. Na przykład F. Mishkin określa finansową niestabilność jako stan, w którym „szoki skiero-wane do systemu finansowego nakładają się na strumienie informacji, w wyniku czego system finansowy nie może dłużej spełniać swoich funkcji jako sposób przekazu fun-duszy z zachowaniem inwestycyjnych korzyści”1. Z kolei R. Ferguson ujmuje finansową
niestabilność „jako sytuację określaną przez trzy podstawowe kryteria: (1) ceny części ważnych aktywów finansowych odchylają się w sposób wyraźny od wartości fundamen-talnej; i/lub (2) funkcjonowanie rynku i dostępność kredytów krajowych i zagranicz-nych zostaje ograniczona, w rezultacie (3) agregaty odchylają się gwałtownie od normy powyżej lub poniżej zdolności produkcyjnej gospodarki”2.
W raporcie Bundesbanku znajduje się następująca definicja stabilności finansowej: „termin finansowa stabilność szeroko opisuje stan, w którym finansowy system efektyw-nie realizuje swoje kluczowe funkcje, jak alokacja zasobów, podział ryzyka, rozliczaefektyw-nie płatności, i jest zdolny to czynić w obliczu szoków, sytuacji napięcia i okresów gruntow-nych zmian”3. J. Schinasi przedstawia w swojej książce następującą definicję stabilności
finansowej, która wydaje się wyczerpywać różne jej aspekty poruszone w poprzednich definicjach: „Stabilność finansowa jest to sytuacja, w której system finansowy jest zdolny wypełniać swoje trzy podstawowe funkcje jednocześnie. Po pierwsze system finansowy jest efektywny i sprawnie ułatwia międzyokresowe alokacje zasobów od oszczędzających do inwestorów i alokacje ogólnych zasobów gospodarczych. Po drugie finansowe ryzy-ko terminowe jest określone i wycenione w sposób dokładny i jest relatywnie dobrze zarządzane. Po trzecie system finansowy jest w takiej kondycji, która pozwala w sposób sprawny i komfortowy absorbować finansowe i gospodarcze niespodzianki i szoki”4.
Pierwszym celem w czasie kryzysu jest przywrócenie spokoju na rynkach finan-sowych. Panika na rynkach finansowych podobna jest do ataku serca, który przerywa dopływ kredytów do instytucji kredytowych. Jest to główny kanał transmisji skutków paniki do realnej gospodarki. Należy podkreślić, że ochrona stabilności finansowej nie jest zawarta w mechanizmach rynkowych i dlatego konieczna jest siatka bezpieczeństwa rynków finansowych na różnych poziomach. Taką siatkę bezpieczeństwa tworzą obecnie
banki centralne – jako pożyczkodawcy ostatniej szansy, instytucje nadzoru nad rynkami finansowymi, systemy gwarancji depozytów, oraz działania rządów.
Istnieje wiele instytucji międzynarodowych i różnego rodzaju komitetów, które po-pierają stabilność międzynarodowego systemu walutowego. Wszystkie te organizacje współpracują ze sobą w celu opracowania standardów bezpieczeństwa rynków finanso-wych oraz ich nadzoru. Jak wspomniano, po kryzysie azjatyckim w końcu lat 90. w śro-dowisku międzynarodowym powstało wiele inicjatyw mających na celu zapobieżenie załamaniom gospodarki światowej. Były to również zmiany w międzynarodowych in-stytucjach finansowych. W tym czasie na scenie międzynarodowej pojawiły się nowe ugrupowania, komitety i kluby, które za cel swojej działalności przyjęły ochronę stabil-ności finansowej. Na uwagę zasługują G-20 oraz Rada Stabilstabil-ności Finansowej (Finan-cial Stability Board – FSB) czy Komitet Globalnego Systemu Finansowego (Committee on the Global Financial System – CGFS). Nowe ugrupowania, a zwłaszcza FSB i G-20, odgrywają coraz większą rolę w utrzymywaniu i przywracaniu globalnej stabilności na międzynarodowych rynkach finansowych.
Rynki finansowe po kryzysie
Współczesne międzynarodowe rynki finansowe mają coraz większe znaczenie w go-spodarce światowej. Wynika to z kilku coraz wyraźniejszych trendów. Są to m.in.: znaczna dynamika rynków finansowych, wzrost współzależności między rynkami finansowymi a gospodarką światową, globalizacja rynków finansowych, internacjonalizacja biznesu i rynków, a także wzrost ryzyka i niestabilności rynków finansowych. Obecne rynki fi-nansowe charakteryzują się znacznym rozmiarem i dynamiką wzrostu w stosunku do światowego PKB. Podczas gdy w 2003 r. relacja ta wynosiła 358 %, to w 2007 r. było to już 438 %. W 2008 r. wskaźnik ten spadł prawie do poziomu z roku 2003 i wyniósł 362 %, co przedstawione zostało na rysunku 1. Było to wynikiem kryzysu, który spowodował skur-czenie się rynków finansowych. Powstaje przy tym pytanie, czy ograniskur-czenie omawianej relacji jest dobre dla stabilności, czy też zwiększa ryzyko destabilizacji rynków? Jaka jest właściwa relacja rynków finansowych do GDP, zapewniająca w efekcie ich stabilność?
Jeżeli założymy, że wzrost rozmiaru rynków finansowych w stosunku do GDP był spowodowany bańką spekulacyjną, która pękła w 2008 r., to mogłoby to oznaczać, że w 2003 r. relacja wartości rynków finansowych do GDP była prawidłowa. Jeżeli spojrzy-my na dane rysunku 2, gdzie przedstawiony jest rozmiar globalnych rynków finanso-wych i światowe GDP w wartościach bezwzględnych, to widać, że GDP w 2008 r. w po-równaniu z 2007 r. wzrósł o 6378 mld USD, czyli o 16,4 %, natomiast rynki finansowe skurczyły się o 19 595 mld USD, czyli o 8,1 %. Można by ten spadek uznać za skutek większego spadku rozmiaru globalnych rynków, podczas gdy światowy GDP nie doznał tak wyraźnego uszczerbku.
RySUNEK 1. Relacja wartości globalnych rynków finansowych (kapitalizacja giełdowa, obligacje, aktywa bankowe) do GDP w %
Źródło: Global Financial Stability Report IMF 2005–2010, Statistical Appendix, s. 177.
RySUNEK 2. Rozmiar globalnych rynków finansowych (kapitalizacja giełdowa, obligacje, aktywa bankowe) oraz światowe GDP w mld USD.
Jeżeli zbadamy tę relację w USA, UE, Japonii i krajach rozwijających się, to okaże się, że nie wszędzie jest ona taka sama. W 2003 r. najbardziej rozwinięte rynki finansowe posiadała Japonia (o wartości ponad 471 % jej GDP). Najniższa średnia relacja GDP do rynków finansowych wystąpiła w tym czasie w krajach rynków wschodzących – 178 % (patrz rysunek 3).
RySUNEK 3. Relacja wartości globalnych rynków finansowych UE, USA i rynków wschodzących (kapitalizacja giełdowa, obligacje, aktywa bankowe) do GDP w %
Źródło: Global Financial Stability Report IMF 2005–2010, Statistical Appendix.
Na rysunkach 1–3 widać wyraźnie, że szczytowym okresem rozwoju rynków finan-sowych był 2007 r., czyli czas narastania bańki spekulacyjnej zwłaszcza w UE, Japonii i USA. Rok później – po wybuchu kryzysu – rozmiar rynków finansowych skurczył się do poziomu z 2003 r., szczególnie w USA i w krajach rynków wschodzących. Mniejsze załamanie rynków miało miejsce w Japonii i UE. W krajach rynków wschodzących rela-cja GDP do rynków finansowych spadła poniżej poziomu z roku 2003.
Rysunek 4 przedstawia ewolucję struktury globalnych rynków finansowych w latach 2003–2008. Aktywa bankowe w 2008 r. w stosunku do roku poprzedniego wzrosły. Rów-nież rynek obligacji w tym czasie nie zmniejszył swojego rozmiaru. Jedynie kapitaliza-cja giełdowa uległa poważnemu ograniczeniu, odnotowując prawie dwukrotny spadek w porównaniu z 2007 r. Widać, że kryzys najmocniej uderzył w rynki kapitałowe.
Przyj-RySUNEK 4. Struktura globalnych rynków finansowych w mld USD w latach 2003–2008
Źródło: Global Financial Stability Report IMF 2005–2010 Statistical Appendix.
RySUNEK 5. Zmiany kapitalizacji giełdowej w latach 2007–2008
rzyjmy się więc, rynki jakich krajów ucierpiały najbardziej. Rysunek 5 przedstawia spad-ki w kapitalizacji giełdowej w UE, strefie euro, Stanach Zjednoczonych, Japonii i na ryn-kach krajów wschodzących. Jak widać z przedstawionych danych, rozmiar kapitalizacji giełdowej w ciągu roku zmniejszył się dwukrotnie w UE i w strefie euro. Kapitalizacja giełdowa w USA zmniejszyła się o 41 %. Jeszcze mniejsze straty odnotowano w Japonii, gdzie spadek wyniósł 32 %. Jednak największe ograniczenia wystąpiły na rynkach kra-jów wschodzących, które zmniejszyły ponad trzykrotnie swoje rozmiary.
Wydaje się, że obecne rynki mają tendencję do tworzenia baniek spekulacyjnych oraz instrumentów finansowych pozwalających na nadmierny wzrost w stosunku do GDP. Powstaje zatem pytanie, czy wielkość rynków przekracza możliwości bezpieczne-go ich funkcjonowania? Jeżeli tak, to czy nie należałoby zbadać, jakie relacje są najbar-dziej właściwe? Odpowiedzi na te pytania wymagają pogłębionych badań dotyczących efektywności transakcji, segmentów rynku finansowego, instrumentów. Granicami bar-dzo ogólnie określonymi mogłyby być z jednej strony potrzeby związane z rozwojem gospodarczym, które wyznaczałyby minimalny rozmiar rynku, z drugiej sytuacja, w któ-rej zbyt duży rozmiar rynków finansowych prowadzi do ich niewydolności i załamania. Przy wyznaczaniu tych granic należałoby wziąć pod uwagę wiele innych czynników. Zbliżanie się do tej granicy bezpieczeństwa powinno włączać mechanizmy stabilizujące.
Zmiany czynników określających stabilność finansową
Zmiany stabilności finansowej są badane co roku i publikowane przez MFW
w Glo-bal Financial Stability Report. Czynniki, jakie podlegają ocenie, to: ryzyko
makroeko-nomiczne, ryzyko rynków wschodzących, ryzyko kredytowe, ryzyko rynkowe i ryzyko płynności, skłonność do podejmowania ryzyka, ryzyko monetarne i finansowe. Ana-lizy MFW wskazują, że ryzyko załamania stabilności globalnych rynków finansowych od 2007 r. znacząco wzrosło. Jak widać z mapy globalnej stabilności finansowej, przed-stawionej na rysunku 6, wszystkie czynniki określające stabilność finansową w 2008 r. uległy pogorszeniu w stosunku do 2007 r., z czego najbardziej wzrosło ryzyko kredy-towe oraz ryzyko makroekonomiczne. Głównym powodem wzrostu ryzyka makro-ekonomicznego było osłabienie tempa wzrostu gospodarki światowej. Do spadku tego w 2008 r. przyczyniła się w znacznym stopniu recesja w krajach wysoko uprzemysłowio-nych, a zwłaszcza załamanie gospodarki w USA, Japonii i strefie euro. Należy dodać, że istotnym czynnikiem wpływającym na spadek wzrostu w Stanach Zjednoczonych była sytuacja na rynku kredytowym związana z rynkiem nieruchomości i załamaniem rynku sekurytyzacyjnego.
Ryzyko makroekonomiczne rosło do kwietnia 2009 r., a następnie nastąpił jego wy-raźny spadek w 2010 r., co widać na rysunku 7. To polepszenie sytuacji wynikało z zasto-sowanych środków i poprawy zaufania inwestorów, a także z optymistycznych prognoz
na rok 2010. Towarzyszył temu wzrost produkcji, handlu i polepszenie innych wskaźni-ków, np. inflacji. Polepszający się wzrost gospodarczy zredukował groźbę deflacji. Jed-nakże istnieją w dalszym ciągu inne zagrożenia.
RySUNEK 6. Mapa globalnej stabilności finansowej 2007–2008
Źródło: Global Financial Stability Report IMF, April 2009, s. 2.
Niepokojącym elementem ryzyka makroekonomicznego, które znacząco wzrosło od 2009 r., jest ryzyko kredytów rządowych5. Zadłużenie to z uwagi na niższy wzrost
gospodarczy pogarsza sytuację sektora rządowego. Na przykład w G-7 zadłużenie w re-lacji do GDP zbliżone jest do poziomu, jaki był w latach 60. Związki, jakie występują pomiędzy sektorem bankowym a rządowym, wpływają na wzrost zmienności na rynku rządowych obligacji i rynku operacji swap, głównie w strefie euro. Ta presja na rynku obligacji rządowych jest lekko złagodzona dzięki utworzeniu Europejskiego
Finansowe-go Ułatwienia StabilizująceFinansowe-go oraz Programu EBC, który ma na celu nabywanie długów rządowych. EBC nabył długi za około 59 mld euro na wtórnym rynku. Presja na rynku obligacji rządowych odzwierciedla potrzeby związane z koniecznością rolowania długu. W III i IV kwartale 2010 r. jest to kwota około 300 mld euro. Popyt ten stanowi konku-rencję dla USA, Wlk. Brytanii i Japonii, które w tym samym czasie potrzebują ok. 4 bln dolarów na ten sam cel. Zagrożenie stabilności ze strony rynku obligacji rządowych jest znaczne. Kryzys spowodował wzrost oprocentowania rządowych obligacji, co wyraża się rosnącymi spreadami.
Co do innych elementów mapy stabilności finansowej w latach 2009–2010, to należy podkreślić spadek ryzyka rynków wschodzących, ryzyka kredytowego, ryzyka płynności i rynkowego. Polepszyły się warunki monetarne i finansowe. Pozytywnym objawem jest rosnąca skłonność do ryzyka.
RySUNEK 7. Mapa globalnej stabilności finansowej 2009–2010
Ryzyko rynków wschodzących systematycznie maleje, co powoduje wzrost napływu kapitału do krajów Azji i Ameryki Łacińskiej, przyciąganego przez perspektywę szyb-kiego wzrostu gospodarczego tych krajów, aprecjację ich walut oraz wzrost cen akty-wów. Niskie stopy procentowe w większości krajów o rozwiniętej gospodarce zwiększają skłonność do podejmowania ryzyka inwestowania w krajach rynków wschodzących.
Ryzyko kredytowe ogólnie uległo zmniejszeniu, głównie ze względu na ogranicze-nie wycofywania z banków depozytów, co zmogranicze-niejszyło potrzeby kapitałowe banków. Jednakże niedobór kapitału w kilku segmentach sektora bankowego nadal występuje w niektórych krajach. Według przewidywań Raportu o Stabilności Finansowej, odno-wa kredytów prawdopodobnie będzie powolna, płytka i nierówna. Tempo zaostrzania standardów w pożyczkach bankowych jest wolne, a podaż kredytów wymuszona. Go-spodarstwa domowe zwiększą popyt na kredyty tylko w niewielkim stopniu. Natomiast wzrastające potrzeby kredytowe rządów wpłyną na wzrost stóp procentowych, co nieko-rzystnie odbije się na popycie na kredyty reprezentowanym przez gospodarstwa domo-we. Pomimo spadku ryzyka rynkowego i płynności rynków oraz polepszenia uwarunko-wań monetarnych i finansowych, Raport o Globalnej Stabilności Finansowej podkreśla, że częściowo odzyskana stabilność finansowa jest krucha. Wskazuje też na nową fazę kryzysu, która charakteryzuje się wyczerpywaniem możliwości wsparcia przez sektor publiczny systemu finansowego i realnej gospodarki.
Rola i zasoby MFW
Obecne oczekiwania środowiska międzynarodowego w stosunku do MFW idą w kierunku przekształcenia go w instancję ostatniej szansy, która powinna przywrócić równowagę na rynkach finansowych, a także uratować świat przed następnym kryzy-sem. Czy rzeczywiście MFW może stać się źródłem finansowania wszystkich strat i su-pernadzorcą, który będzie kontrolował rynki finansowe na całym świecie? Jakie warunki muszą być spełnione, aby MFW mógł pełnić taką funkcję?
Pierwotną funkcją MFW zgodnie z umową z Bretton Woods było zapewnienie po-mocy krajom członkowskim, które miały kłopoty z równoważeniem deficytu bilansu płatniczego. MFW jest instytucją, która od 1945 r. funkcjonuje na podstawie tego same-go, niezmienionego Statutu (poza 4 poprawkami). Jednak funkcje, jakie MFW pełnił od momentu powstania, uległy znacznym zmianom. Również międzynarodowe środowi-sko i rynki finansowe zmieniły się tak, że nie możemy praktycznie dziś mówić o systemie kierowanym kiedyś przez MFW. Obecnie mówi się raczej o architekturze międzynaro-dowego systemu, którego elementem jest MFW. Rola MFW w tej architekturze może być oceniana ilościowo i jakościowo. Jeżeli chodzi o kryteria ilościowe, to jest to wielkość pomocy kredytowej udzielanej krajom członkowskim. Kryteriami jakościowymi są uwa-runkowania, zgodnie z którymi te kredyty są przyznawane.
Podczas gdy na początku MFW udzielał kredytu głównie krajom wysoko uprzemysło-wionym, to obecnie jego pomoc adresowana jest do krajów rozwijających się i krajów ryn-ków wschodzących. Kraje te najbardziej są dotknięte przez kryzys, gdyż napływ kapitału uległ znacznemu ograniczeniu, toteż ich potrzeby kapitałowe są ogromne. Jednak możli-wości udzielania pomocy przez MFW są ograniczone. MFW nie kreuje pieniądza, pożycza tylko środki, które wpłacają w ramach kwot udziałowych wszystkie kraje członkowskie. Źródłem finansowania działalności MFW są zasoby zwykłe oraz zasoby pożyczone. Na zasoby zwykłe składają się kwoty udziałowe (złoto, waluty, SDR), dochody z lokat i środki z operacji budżetowych. MFW rozpoczął swoją działalność z kwotą udziałową wynoszącą 7,6 mld USD, w końcu sierpnia 2009 r. było to 217 mld SDR (325 mld USD). W 2009 r. MFW posiadał 103 mln uncji złota, co według wartości rynkowej stanowiło 83 mld USD6,
a to oznacza, że MFW jest trzecim co do wielkości posiadaczem złota na świecie.
Zasoby pożyczone znajdujące się w dyspozycji MFW uzyskiwane są w wyniku po-rozumień zawieranych z krajami uprzemysłowionymi i stanowią ważne źródło pomocy kredytowej. Obecnie funkcjonuje: Generalne Porozumienie Pożyczkowe, Nowe Poro-zumienie Pożyczkowe, Rozszerzone PoroPoro-zumienie Pożyczkowe oraz Umowa z Arabią Saudyjską.
W 2009 r. w ramach Generalnego Porozumienia Pożyczkowego i Nowego Porozu-mienia Pożyczkowego dostępne były 34 mld SDR na potrzeby krajów członkowskich. Rozszerzone Porozumienie Pożyczkowe, zawarte 12 kwietnia 2010 r., podwyższa kwoty pożyczane od dotychczasowych jego uczestników, a ponadto obejmuje 12 dodatkowych krajów. Pozwala to na zwiększenie akcji kredytowej krajów członkowskich MFW o 367,5 mld SDR. Porozumienie z Arabią Saudyjską jest cyklicznie odnawiane od 1978 r., co umożliwia uruchomienie dodatkowych kredytów na kwotę 1,5 mld SDR.
Pozycja płynności wynikająca z Rachunku Zasobów Ogólnych oznacza kwoty, jakie MFW może wykorzystać na pomoc dla krajów członkowskich w ramach wolnych i nie zaangażowanych wcześniej zasobów własnych. Należy dodać, że nie wszystkie wolne zasoby mogą być użyte na pomoc kredytową. Dotyczy to złota i walut słabych. Złoto może być wykorzystywane wyjątkowo, a waluty słabe nie są wykorzystywane w opera-cjach MFW. W 2009 r. swobodne środki MFW wyniosły zaledwie 66,9 mld SDR. Zasoby te należy powiększyć o kwoty dostępne w ramach porozumień pożyczkowych i wtedy dopiero widać, jakie są faktycznie możliwości kredytowe MFW. Łącznie z zasobami po-życzonymi MFW dysponował więc w 2009 r. kwotą równą 168,6 mld SDR. Nie jest to suma, która pozwoliłaby na wydobycie świata z kryzysu czy uratowanie go przed następ-nym kryzysem finansowym. Jeżeli tę kwotę zestawimy z niezbędną dla MFW kwotą za-sobów, szacowaną w 2009 r. na 1 bln USD7, to wyraźnie widać, że możliwości zażegnania
kryzysu przez MFW były w tym czasie bardzo niewielkie.
Konieczność zwiększenia zasobów instytucji międzynarodowych, mających wypra-cowane procedury w udzielaniu różnych form pomocy, zwłaszcza w czasie kryzysu, stała się niezbędna. G-20 postanowiła zwiększyć środki dla MFW o 750 mld USD. Środki
TABElA 1. Zasoby pożyczone MFW
Porozumienia pożyczkowe uczestniczącychLiczba krajów Kwota umowy w mld SDR Bieżące porozumienia
1. General Arrangement to Borrow GAB od 1983 do 2008 r. 2. Porozumienie z Arabią Saudyjską (Saudi Arabian Monetary
Agency – SAMA) oraz Nowe porozumienie pożyczkowe (NAB) od 2008 r.
3. Rozszerzone porozumienie pożyczkowe od 2010 r.
11 1 25 36 17,0 1,5 34,0 367,0 Źródło: Annual Report IMF 2009.
te mają być przeznaczone na potrzeby krajów członkowskich MFW związane z finan-sowaniem kosztów kryzysu. MFW zebrał również w trybie pilnym 250 mld USD w ra-mach bilateralnych pożyczek i porozumień, które później zostały włączone do puli 500 mld USD wzrostu Nowego Porozumienia Pożyczkowego. MFW dokonał również nowej alokacji SDR w wysokości 250 mld SDR, aby podbudować rezerwy walutowe krajów członkowskich.
Ważnym źródłem zwiększenia zasobów własnych MFW jest podwyższenie kwot udziałowych, przewidziane na 2013 rok. Zwiększy ono zasoby Międzynarodowego Funduszu Walutowego o 30 mld USD. Kwoty udziałowe mają w większym stopniu od-zwierciedlać znaczenie krajów rozwijających się i transformujących swoją gospodar-kę w gospodarce światowej. Dotychczasowe kwoty nie oddają zmian, jakie nastąpiły w świecie.
MFW rozpoczął również reformę systemu głosowania w celu likwidacji nadmiernej asymetrii między krajami bogatymi i biednymi. Reforma ta jest ściśle związana ze zmia-ną kwot udziałowych, co wymaga wypełnienia przewidzianych statutem procedur. Re-forma systemu głosowania ma spowodować wzrost zaufania do MFW, który powinien reprezentować interesy wszystkich krajów członkowskich, a nie tylko krajów uprzemy-słowionych i wierzycielskich.
W lutym 2010 r. MFW ogłosił, że wkrótce rozpocznie się drugi etap sprzedaży złota na rynku. Przewiduje się, że MFW sprzeda 191,3 ton złota bankom centralnym uczest-niczącym w złotym porozumieniu (Central Bank Gold Agreement – CBGA). W paź-dzierniku i listopadzie 2009 r. sprzedano już 212 ton złota bankom centralnym Indii, Mauritiusa i Sri Lanki. Zwiększenie zasobów MFW pozwoli na skuteczniejsze działania w opanowaniu kryzysu.
MFW nie jest jedyną finansową instytucją międzynarodową, której zasoby zosta-ły podwyższone. Międzynarodowe Banki Rozwoju otrzymazosta-ły od G-20 kwotę 235 mld USD. Wypełnione zostały również zobowiązania podjęte wobec tych banków na szczycie w Pittsburgu na kwotę 350 mld USD. Środki te pozwoliły na podwojenie udzielanych przez nie kredytów. Zwłaszcza kredyty dla krajów rozwijających się wzrosną z 37 do 71
mld USD rocznie. Zwiększenie kapitału poszczególnych banków rozwoju przedstawiono w tabeli 2. Szczególnie uprzywilejowany był Afrykański Bank Rozwoju, działający w re-gionie najbiedniejszych krajów afrykańskich, do których skierowane zostały Milenijne Cele Rozwojowe. Przyznana pomoc wiąże się z reformami Międzynarodowych Banków Rozwoju. Oprócz podwyższenia kapitału konieczne jest wzmocnienie przejrzystości działań tych instytucji finansowych, polepszenie jakości księgowości i zarządzania, za-pewnienie finansowej stabilności oraz redukcja wydatków administracyjnych. Koniecz-na jest większa koncentracja banków rozwoju Koniecz-na problemach regionu, takich jak zmiany klimatu i bezpieczeństwo żywnościowe.
TABElA 2. Projektowany wzrost kapitału w międzynarodowych bankach rozwoju
Bank Wzrost kapitału Roczne pożyczki przed kryzysem 2000–2008
w mld USD
Nowe roczne pożyczki 2012–2020 w mld USD AfDB AsDB EBRD IADB IBRD IFC Razem 200 % 200 % 50 % 70 % 30 % 200 mld USD selektywnie 85 % wzrost kapitału 1,8 5,8 5,3 6,7 12,1 5,4 37,0 6 10 11 12 15 17 71 Źródło: The G-20 Toronto Summit Declaration June 26–27, 2010. s. 23.
Jeżeli chodzi o Bank Światowy, to zgodnie z porozumieniem z Pittsburga siła głosów krajów rozwijających się i transformujących swoje gospodarki wzrośnie o 3,13 %, co w połączeniu z wcześniejszym wzrostem o 1,46 % daje w sumie przesunięcie udziału tych krajów o 4,59 %. Tak więc całkowita siła głosów krajów rozwijających się i trans-formujących swoją gospodarkę (DTC – Developing and Transition Countries) stanowić będzie 47,19 % wszystkich głosów w Banku Światowym.
Reforma dotycząca siły głosów ma miejsce również w Międzynarodowej Korporacji Finansowej. Po zwiększeniu udziału DTC o 6,07 % ich siła głosów wzrośnie do 39,48 %.
Działania MFW wspierające stabilność finansową
Międzynarodowy Fundusz Walutowy prowadzi szeroką działalność w kilku ob-szarach wyznaczonych statutem. Jest to pomoc kredytowa, pomoc techniczna, nadzór nad polityką kursową i gospodarczą krajów członkowskich oraz międzynarodowym systemem finansowym. MFW jest również zaangażowany – wspólnie z wieloma
orga-nizacjami międzynarodowymi (ONZ, OECD, Bank Światowy, BIS) – w realizację mię-dzynarodowych projektów, jak np. Cele Milenijne czy anulowanie długów krajom naj-biedniejszym i najbardziej zadłużonym.
Ważną dziedziną działalności MFW jest współdziałanie z Bankiem Światowym w tworzeniu międzynarodowych standardów i kodeksów, które regulują międzynarodo-we środowisko gospodarcze i finansomiędzynarodo-we. Działanie krajów w uregulowanym i transpa-rentnym otoczeniu prowadzi do większej stabilności rynków.
Pomoc kredytowa. Różne grupy krajów oraz poszczególne kraje w trakcie kryzysów
wymagały pomocy. Pomocy tej MFW udzielał sam bądź wspólnie z Bankiem Świato-wym. W czasie ubiegłych kryzysów organizowane były również montaże finansowe, w których uczestniczyły inne instytucje finansowe i bilateralni kredytodawcy. Zażegna-nie kryzysów, zwłaszcza w krajach rozwijających się, wymagało zaangażowania coraz większych środków organizacji międzynarodowych. W czasie kryzysu azjatyckiego w 1977 r. Korea otrzymała 9,9 mld SDR, Rosja w czasie kryzysu z roku 1998 uzyskała pomoc w wysokości 4 mld SDR, a Brazylia została wsparta kwotą 9,1 mld SDR. W 2002 r. MFW udzielił pomocy w wysokości 38 mld USD8. Ostatni kryzys oraz wzrost cen
pa-liw i żywności spowodował, że od 2008 r. nastąpił wzrost kwoty udzielanych kredytów. W końcu 2008 r. i na początku 2009 r. MFW udzielił krajom rynków wschodzących dotkniętym przez kryzys ponad 60 mld USD kredytu.
Główną formą pomocy MFW jest pomoc kredytowa uwarunkowana programa-mi dostosowawczyprograma-mi. Kredyty udzielane przez MFW są atrakcyjne dla krajów człon-kowskich nie tylko z powodu niskiego oprocentowania. Dla krajów rozwijających się nieposiadających dostępu do rynków finansowych z uwagi na brak wiarygodności kre-dytowej kredyty MFW są jedynym dostępnym źródłem finansowania reform gospo-darczych. Rodzaje pomocy kredytowej MFW ulegają ciągłej ewolucji. Pewne formy pomocy zanikają inne są tworzone. Działania MFW w czasie kryzysów obejmowały na przykład:
• finansowanie programów stabilizacyjnych w krajach objętych kryzysem, • tworzenie nowych ułatwień kredytowych:
– w 1977 r. utworzono mechanizm finansowania dodatkowych rezerw,
– w 1999 r. powstała linia kredytów prewencyjnych sięgających 300–500 % kwoty udziałowej, które były przeznaczone dla krajów narażonych na kryzys,
– w 1999 r. wprowadzono ułatwienie na redukcję ubóstwa i wzrost gospodarczy dla krajów najbiedniejszych,
– w 2006 r. powstało ułatwienie na skutki szoków zewnętrznych, – w 2009 r. uruchomiono elastyczną linię kredytową.
Ostatnie zmiany idą w kierunku zmniejszenia liczby ułatwień kredytowych i ich uproszczenia. W aktualnej klasyfikacji mechanizmu finansowania MFW wyodrębniono 3 rodzaje pomocy kredytowej9:
1. Transze kredytowe i mechanizm rozszerzony. Obejmują one promesy kredytowe
(1952), mechanizm finansowania rozszerzony (1974) oraz elastyczną linię kredyto-wą (2009).
2. Mechanizmy specjalne. To pilna pomoc związana z katastrofami naturalnymi
(1962) oraz dla krajów wychodzących z konfliktów zbrojnych (1995).
3. Ułatwienia na rzecz krajów o niskim dochodzie. To ułatwienie na redukcję biedy
i wzrost gospodarczy (1999) oraz ułatwienie na skutki szoków zewnętrznych (2006), które zawiera komponent szybkiego dostępu oraz komponent wysokiego dostępu. Ułatwienie na skutki szoków zewnętrznych (Exogenous Shocks Facility) utworzone zostało w 2006 r. Jest to krótkoterminowa pomoc na równoważenie bilansu płatniczego oraz łagodzenie skutków szoków zewnętrznych, posiadająca dwie formy: Rapid Access Component oraz High Access Component. Limit dostępu do tej formy pomocy sięga powyżej 50 % kwoty udziałowej dla Rapid Access Component i 150 % dla High Access Component10.
Liczba i wielkość kredytów udzielonych przez MFW od momentu jego powstania znacząco wahała się w czasie. W ciągu dwóch pierwszych dekad ponad połowa udzielo-nych kredytów adresowana była do krajów uprzemysłowioudzielo-nych. Kraje te po odbudowie swoich gospodarek korzystały w latach 70. z rynków finansowych. Szok naftowy lat 70. oraz kryzys zadłużenia spowodował wzrost pożyczek udzielonych przez MFW krajom o niskim i średnim dochodzie. W latach 90. głównym adresatem pożyczek MFW były kraje postsocjalistyczne, transformujące gospodarkę. Od 2004 r. wiele krajów zaczęło spłacać swoje kredyty, co spowodowało znaczny spadek zadłużenia wobec MFW.
W okresie funkcjonowania MFW zmieniły się w sposób bardzo istotny cele kre-dytowania. Wprawdzie w Art. I Statutu MFW określa się, że głównym celem pomocy kredytowej jest wyrównywanie bilansu płatniczego, to jednak obecnie cele te koncen-trują się głównie na płynnym dostosowaniu krajów do różnych szoków, co pozwala kra-jom sąsiednim na uniknięcie efektu infekcji kryzysowej, na zwiększeniu wiarygodności kredytowej, wzroście zaufania inwestorów, otwarciu innych źródeł finansowania oraz zapobieganiu kryzysom.
Kraje, które zwracają się o pomoc kredytową, najczęściej znajdują się już w kry-zysie gospodarczym, ich waluta poddawana jest atakom spekulacyjnym na rynkach walutowych, poziom rezerw walutowych gwałtownie spada, działalność gospodarcza zmniejsza się, znaczna liczba przedsiębiorstw ogłasza bankructwo. MFW dostarcza tylko małą część środków potrzebnych do wyjścia z kryzysu, ale jego pomoc stanowi sygnał, że kraj znajduje się na dobrej drodze odnowy gospodarczej. Pozwala to odzy-skać zaufanie rynku finansowego i inwestorów oraz zwiększyć napływ innych źródeł finansowania.
Każdy kraj opracowuje swój program naprawczy w ścisłej współpracy z MFW. Programy te kładą akcent na poprawę niektórych wskaźników gospodarczych (kredyt wewnętrzny, deficyt sektora publicznego, rezerwy międzynarodowe, zadłużenie
zagra-niczne), a także na pewne elementy kluczowe systemu tworzenia cen (kurs walutowy, stopy procentowe, płace i ceny podstawowych produktów), które wpływają na podaż, finanse publiczne i handel zagraniczny. Wprowadzanie programów dostosowawczych przyczynia się do wzrostu dyscypliny finansowej i stabilności w krajach stosujących te programy.
Kodeksy i nadzór nad międzynarodowym systemem walutowym. Nadzór nad
efektywnym funkcjonowaniem międzynarodowego systemu walutowego oraz monito-rowanie polityki gospodarczej i finansowej krajów członkowskich znajduje się w cen-trum uwagi MFW. Nadzór ten prowadzony jest w trzech wymiarach: krajowym, regio-nalnym i globalnym. Ta działalność MFW, prowadzona od lat, jest ważnym źródłem informacji o zagrożeniach stabilności istniejących w krajach członkowskich. Systema-tyczna publikacja danych pozwala na lepsze pełnienie funkcji nadzoru przez MFW. Jed-nak nie wszystkie kraje uczestniczą w Generalnym Systemie Upowszechniania Danych, a i jakość dostarczanych statystyk budzi wiele zastrzeżeń.
Obserwacja i ocena wprowadzania w życie międzynarodowych standardów i kodek-sów przez kraje członkowskie jest ważnym elementem poprawy stabilności gospodarki światowej i rynków finansowych. MFW i Bank Światowy po kryzysie na rynkach azja-tyckich w latach 90. nasiliły swoje działanie na rzecz wzmocnienia stabilności między-narodowego systemu finansowego, tworząc międzynarodowe kodeksy i standardy, które stanowią benchmark dobrych praktyk. Oto 12 standardów, połączonych w trzy grupy tematyczne, i instytucje zaangażowane w ich powstanie:
Grupa I. Polityka ekonomiczna i przejrzystość. Ta grupa została opracowana i jest
nad-zorowana przez MFW:
– Kodeks dobrych praktyk dla przejrzystości polityki monetarnej i finansowej, – Kodeks dobrych praktyk w dziedzinie przejrzystości polityki budżetowej,
– Generalny System Upowszechniania Danych oraz Specjalne Standardy Upowszech-niania Danych.
Grupa II. Infrastruktura rynkowa i instytucjonalna. W tworzeniu tych zasad i norm
uczestniczyło wiele wyspecjalizowanych instytucji. Realizacja tych standardów oceniana jest przez Bank Światowy:
– Zasady zarządzania spółkami ( OECD, BŚ),
– Międzynarodowe Normy Rachunkowości (IAIS–IASB), – Międzynarodowe normy audytu (IFAC),
– Niewypłacalność i prawa wierzycieli (BŚ).
Grupa III. Regulacja i nadzór sektora finansowego. Międzynarodowy Fundusz
Walu-towy dokłada starań, aby promować bezpieczny i zdrowy system finansowy oparty na standardach opracowanych przez międzynarodowe instytucje. Stosowanie tych standar-dów jest oceniane w ramach opracowanego przez MFW i Bank Światowy Programu Oceny Sektora Finansowego:
– Przedmiot i zasady reglamentacji giełd papierów wartościowych (IOSCO – Interna-tional Organisation of Securities Commissions),
– Zasady nadzoru sektora ubezpieczeń (IAIS – International Association of Insurance Supervisors),
– Fundamentalne zasady dla systemów płatności. Rekomendacje dla giełdowych sys-temów rozliczeń CPSS/IOSCO,
– 40 rekomendacji przeciw praniu pieniędzy i 8 rekomendacji przeciw finansowaniu terroryzmu (FATF).
Rezultaty oceny zgodności z zasadami publikowane są raporcie dotyczącym prze-strzegania kodeksów i norm przez kraje członkowskie. Przy ocenie nie stosuje się ra-tingów czy innego stopniowania. Jednakże kraje same są odpowiedzialne za realizację rekomendacji zawartych w ocenie. Wiele krajów rozwijających się zwraca się do MFW o pomoc techniczną, aby móc zrealizować rekomendacje. MFW w ostatnim czasie dużą wagę przykłada do uczynienia z pomocy technicznej instrumentu wzrostu skuteczności nadzoru MFW oraz realizowanych programów dostosowawczych. Takie inicjatywy, jak Program Oceny Sektora Finansowego, stosowanie norm międzynarodowych, inicjatywa na rzecz krajów najbiedniejszych i najbardziej zadłużonych, walka z praniem kapitałów i finansowaniem terroryzmu wzmagają popyt na pomoc techniczną. Rada Administra-cyjna MFW podkreśla konieczność powiązania pomocy technicznej z podstawowymi priorytetami MFW. Ma to się przyczynić do lepszej ich realizacji, a także do mobilizacji zewnętrznych źródeł finansowania. Oferta pomocy technicznej nie jest wysoka i dlatego ważna jest współpraca pomiędzy międzynarodowymi organizacjami finansowymi oraz bilateralnymi i wielostronnymi instytucjami rozwoju.
W 2008 r. w celu zwiększenia efektywności nadzoru prowadzonego przez MFW na kolejne 3 lata wyodrębnione zostały 2 rodzaje priorytetów: ekonomiczne i operacyj-ne. W obszarze priorytetów ekonomicznych występują 4 cele: rozwiązywanie kryzysu na rynkach finansowych, wzmocnienie globalnego systemu finansowego, wyrównanie gwałtownych zmian cen surowców, popieranie uporządkowanego zmniejszania global-nej nierównowagi. Co do priorytetów operacyjnych, to sformułowano również 4 cele: ocena ryzyka, nadzór nad sektorem finansowym i powiązaniami realno-finansowymi, perspektywa wielostronna, analiza kursu walutowego i ryzyka stabilności zewnętrznej.
Tradycyjnie MFW sprawuje nadzór nad polityką kursową w ramach konsultacji z tytułu art. IV, prowadzonych każdego roku w krajach członkowskich. Ocena polityki kursowej opiera się na analizie ewolucji takich wielkości, jak bilans płatniczy, poziom rezerw, stopy inflacji, poziom stóp procentowych, deficyt budżetowy itd. Dopiero taka pogłębiona analiza pozwala na sformułowanie opinii finalnej. Wzmożenie nadzoru nad narodową polityką kursową ma służyć globalnej stabilizacji kursów walutowych. Nadzór regionalny oznacza ocenę polityki prowadzonej przez regionalne unie walutowe: strefę euro, Zachodnioafrykańską Unię Walutową, Środkowoafrykańską Wspólnotę Waluto-wą, WschodnioKaraibską Unię WalutoWaluto-wą, a także polityki regionów: Azji i Pacyfiku,
Europy, Środkowego Wschodu i Centralnej Azji, Subsaharyjskiej Afryki i Zachodniej Półkuli. Natomiast nadzór globalny obejmuje działania mające na celu utrzymanie sta-bilności międzynarodowego systemu walutowego. W czasie kryzysu MFW współdziała z innymi organizacjami dla przywrócenia stabilności międzynarodowego systemu wa-lutowego i globalnego wzrostu, a także osiągnięcia celów milenijnych. Nadzór globalny prowadzony przez MFW jest przedmiotem nadziei państw uczestniczących w szczytach G-20 na utrzymanie stabilności międzynarodowego systemu walutowego.
Reforma globalnej architektury
międzynarodowego systemu walutowego a MFW
Termin globalna architektura odnosi się do „oficjalnych mechanizmów, które uła-twiają finansową stabilność i przepływy dóbr, usług i kapitału między krajami, wlicza się do tego mechanizmy, których jedną stroną jest MFW”11. Chodzi tu więc o nadzór,
wielostronną koordynację, finansowe regulacje i finansowanie. Reforma MFW jest wpi-sana w szerszy program reformy międzynarodowego systemu walutowego, inicjatyw na rzecz krajów najbiedniejszych i najbardziej zadłużonych oraz walki przeciw nadużyciom w ramach międzynarodowego systemu walutowego.
Zakłada się, że MFW powinien utrzymać swoją wiodącą rolę w ochronie stabilno-ści międzynarodowego systemu walutowego oraz współpracować ze wszystkimi krajami członkowskimi, w tym z najbiedniejszymi, we wspólnie pojętym interesie.
Dyskusja prowadzona nad reformą międzynarodowego systemu walutowego i przy-szłą rolą MFW toczy się wokół kilku problemów, które do tej pory nie zostały rozwią-zane.
Problemem podstawowym jest wrodzona niestabilność i niesprawiedliwość systemu opartego na walucie jednego kraju. Taką walutą jest wciąż dolar, który dominuje jako waluta transakcji i waluta rezerwowa. Amerykański rynek finansowy jest najgłębszym i najbardziej płynnym rynkiem świata. Na drugim miejscu znajduje się euro. Jednak to amerykański rynek finansowy wywiera największy wpływ na globalną stabilność finan-sową. Ta sytuacja powoduje, że rozważane są różne koncepcje kreacji nowego pienią-dza międzynarodowego, który mógłby stać się stabilnym pieniądzem rezerwowym oraz sprostać potrzebom płynności międzynarodowej12.
Specjalne prawa ciągnienia. Takim pieniądzem mogłyby stać się trochę zapomniane
SDR-y. Już w 1944 r. Keynes zaproponował utworzenie pieniądza międzynarodowego pod nazwą „bancor”, jednak ta koncepcja nie została zaakceptowana. Dopiero w 1969 r. w mo-mencie, kiedy pojawiły się kłopoty z wymienialnością dolara, utworzono SDR-y. Nigdy nie uzyskały one znaczenia jako pieniądz międzynarodowy ze względu na ich ograniczone alokacje. Ostatnie wydarzenia wskazują jednak na pewne możliwości szerszego wykorzy-stania SDR-ów. Obecnie stanowią one zaledwie 0,4 % światowych rezerw walutowych.
SDR-y nie są związane z gospodarką konkretnego kraju, co eliminuje ryzyko z tym związane, mogą być pieniądzem międzynarodowym, a także umożliwiają regulowanie płynności międzynarodowej w skali globalnej. Międzynarodowa instytucja kreująca SDR-y, jaką jest MFW, może jednocześnie kreować pieniądz i kontrolować płynność globalną. Uwolniłoby to z funkcji waluty międzynarodowej dotychczasowe waluty na-rodowe, co pozwoliłoby na prowadzenie przez te kraje bardziej efektywnej polityki kur-sowej i równoważenia bilansów płatniczych. Międzynarodowy system byłby bardziej stabilny.
SDR-y posiadają potencjał, który można wykorzystać jako ponadnarodową walutę rezerwową. Wzrost ich alokacji pozwoli na rozwiązanie problemu MFW związanego z reformą systemu głosowania i reprezentacji krajów rozwijających się. SDR-y umożli-wią rozumożli-wiązanie problemu płynności międzynarodowej. Obecnie używane są w obiegu oficjalnym jako środek rozliczeń pomiędzy rządami i instytucjami międzynarodowymi. Przejście do obiegu prywatnego oznacza szersze użycie SDR-ów jako środka płatności w handlu międzynarodowym i transakcjach finansowych.
Emisja aktywów finansowych denominowanych w SDR-ach przez MFW byłaby do-brym początkiem realizacji nowej funkcji przez SDR-y. Zmiana ich roli wiąże się z ko-niecznością urealnienia koszyka SDR i wzmocnienia zaufania do jego wartości i sta-bilności poprzez stworzenie scentralizowanego funduszu rezerwowego z części rezerw narodowych. Pozostałą część swoich rezerw mogłyby kraje użyć na rozwój gospodar-czy. Scentralizowane zarządzanie rezerwami walutowymi przez zaufaną instytucję mię-dzynarodową jest bardziej efektywne niż oddzielna polityka rezerw prowadzona przez poszczególne kraje. Chodzi tu zwłaszcza o ograniczenie spekulacji i stabilność rynków finansowych.
Obecnie jedynie MFW, który wyposażony jest w odpowiednie instrumenty zarządza-nia i procedury, jest naturalnym kandydatem na zarządzającego rezerwami światowymi. Aby tak się stało, musi być utworzony fundusz denominowany w SDR-ach, wykorzy-stujący zasady rynkowe, pozwalający na subskrypcję i odkupywanie SDR-ów za obecne waluty rezerwowe. Z czasem rezerwy w walutach narodowych zostaną zastąpione przez SDR-y. Jednak takie rozwiązanie wymaga zgody wszystkich zainteresowanych krajów.
Spośród propozycji zwiększenia płynności międzynarodowej interesująca jest pro-pozycja globalnego konta substytucyjnego, która nawiązuje do nieudanej próby utwo-rzenia takiego konta w roku 1974, ostatecznie odrzuconej w roku 1980. Konto to miało być zarządzane przez MFW jako fundusz powierniczy i zasilane dolarami z rezerw ban-ków centralnych. Dolary te z kolei miały być wymieniane na SDR-y. Stany Zjednoczone wówczas nie wyraziły zgody na to rozwiązanie.
Obok propozycji pieniądza ponadnarodowego wysuwany jest również plan wpro-wadzenia systemu wielowalutowego, w którym konkurować mogłyby takie waluty, jak dolar, euro, jen i chiński yuan. Rozwiązanie to wymaga pewnych ograniczeń dla polityki kursowej i makroekonomicznej krajów kreujących waluty międzynarodowe.
Innym ważnym problemem jest zmiana modelu regulacji. Niezbędne jest wzmoc-nienie więzi pomiędzy regulatorami rynków oraz odpowiedzialności regulatorów nie tylko w skali krajowej, ale także globalnej. Najłatwiejszą drogą do osiągnięcia tego celu jest utworzenie jednej globalnej instytucji. Obecnie kluczową rolę w dziedzinie globalnej regulacji i nadzoru odgrywa kilka instytucji: MFW, BIS, FSB, które wspierane są przez organizacje tworzące standardy dla różnych sektorów rynku finansowego, jak Komitet Bazylejski, Międzynarodowa Organizacja Komisji Giełdowych, Międzynarodowe Sto-warzyszenie Nadzoru Ubezpieczeń, Międzynarodowa Rada Standardów Księgowych. Poparcie ze strony G-20 może sprawić, że opracowane standardy i zasady nabiorą więk-szego znaczenia niż dotychczas.
Propozycje G-20. Szczyt G-20 w Toronto z czerwca 2010 r. został uznany za
pierw-sze międzynarodowe forum o zwiększonych uprawnieniach w zakresie międzynarodo-wej współpracy. Ustalone zostały tam 4 filary reform13:
1. Działania Komitetu Bazylejskiego w kierunku utworzenia nowych globalnych zasad dla kapitału bankowego i płynności banków stanowią podstawę stabilnego systemu bankowego. Konieczne jest jednak stosowanie tych zasad przez wszystkie kraje G-20. Nadzór nad ich wprowadzeniem do 2012 będzie sprawowała Rada Stabilności Fi-nansowej (FSB).
2. Efektywny nadzór. Nowe, zaostrzone zasady będą wymagały bardziej skutecznego nadzoru. Na szczycie G-20 w Seulu w październiku 2010 przedstawiono projekt nad-zoru, opracowany przez FSB, MFW we współpracy z ministrami finansów i prezesa-mi banków centralnych.
3. Instytucje systemowe. W Seulu został opracowany system wyposażający te instytu-cje w siłę i zestaw instrumentów pozwalających rozwiązywać kryzysy we wszystkich instytucjach finansowych.
4. Przejrzystość międzynarodowej oceny i przeglądów. Celowi temu ma służyć zwięk-szenie zaangażowania G-20 w Program Oceny Sektora Finansowego, wprowadzony w życie przez MFW i BŚ, oraz program przeglądów prowadzony przez FSB. Ocena i przeglądy będą adresowane również do niewspółpracujących jurysdykcji i rajów podatkowych. Obejmować będą także walkę z praniem brudnych pieniędzy i finan-sowaniem terroryzmu oraz przestrzeganie standardów ostrożnościowych.
Wnioski
Międzynarodowe rynki finansowe nie posiadają samoczynnych mechanizmów re-gulacyjnych i dlatego pojawiające się kryzysy wymagają interwencji zewnętrznej. Insty-tucją finansową, która do tej pory pełniła funkcję stabilizacyjną, był MFW. Cieszy się on zaufaniem i jest bardzo dobrze osadzony w rzeczywistości gospodarczej. Jednakże obecnie nie jest w stanie samodzielnie przywracać stabilności rynków finansowych, ze
względu na rozmiary kryzysu i konieczność posiadania odpowiedniej wielkości zaso-bów. Zatem za stabilność rynków finansowych muszą odpowiadać wszyscy ich uczest-nicy, co wymaga stworzenia nowych mechanizmów współpracy i podejmowania decyzji w skali globalnej.
Dotychczasowe międzynarodowe instytucje finansowe, w tym MFW, były zbyt słabe, aby sprostać wyzwaniom globalnej stabilności. Działania podjęte przez G-20 wzmocniły kapitałowo międzynarodowe instytucje finansowe. Rozpoczęte reformy, mające na celu wzmocnienie reprezentacji krajów rozwijających się oraz wzrost zasobów finansowych MFW, zwiększyły jego możliwości działania. Międzynarodowy Fundusz Walutowy sta-nowi obecnie bardzo ważny element systemu przywracania i utrzymywania stabilności na rynkach finansowych. System jest dopiero w trakcie powstawania, a sieć globalnego bezpieczeństwa dosyć wątła. Niezbędna jest reforma międzynarodowego systemu walu-towego, która usunie lub poważnie ograniczy istniejące systemowe zagrożenia stabilno-ści. Zagrożenia te są między innymi związane z konstrukcją międzynarodowego syste-mu walutowego, opartego w zasadzie wciąż jeszcze na jednej walucie.
Przeprowadzona analiza stanu rynków finansowych wskazuje na kruchość odzyska-nej w ostatnim czasie stabilności. Spadek rozmiaru rynków finansowych po kryzysie wywołuje pytanie o właściwe i bezpieczne rozmiary tych rynków w stosunku do GDP. Wydaje się, że istniejące zagrożenia stabilności rynków finansowych wymagają głębszej reformy międzynarodowego systemu walutowego, a zwłaszcza stworzenia wspólnego pieniądza międzynarodowego i wzmocnienia roli instytucji międzynarodowych .
Deklaracja G-20 ze szczytu w Toronto z czerwca 2010 r. stwierdza, że sukcesy doty-czące opanowania globalnego kryzysu upoważniają G-20 do poczynienia kolejnych kro-ków w kierunku zapewnienia stałego i zrównoważonego wzrostu, a także wzmocnienia odporności międzynarodowego systemu finansowego na ryzyko. Temu celowi ma służyć reforma sektora finansowego. Wzrost współpracy międzynarodowej w skali globalnej i wspólne, skoordynowane działania są właściwą drogą do poprawy i utrzymywania sta-bilności finansowej i wzrostu gospodarki światowej.
Przypisy
1 F. Mishkin, Global Financial Instability: Framework, Events, Issues, „Journal of Economics Perspectives”,
1999, vol. 13, s. 7.
2 R. Ferguson, Should Financial Stability be an Explicit Central Bank Objective?, Washington Federal
Reserve Board, 2002, s. 2.
3 Deutsche Bundesbank, Report on the stability of the German Financial System, Monthly Report,
4 J.G. Schinasi, Safeguarding Financial Stability, IMF, 2006, s. 82.
5 Zadłużenie sektora rządowego w krajach G-20 wzrosło z 78 % GDP w 2007 r. do 97 % GDP w 2009 r.
Przewiduje się, że do 2015 r. wzrośnie do 115 % GDP.
6 FMI, Rapport annuel, 2009, s. 175.
7 I. Mateos y Lago, R. Duttagupta, R. Goyal, The Debate on the International Monetary System, IMF Staff
Position Note, November, 2009, SPN/09/ 26 IMF, s. 14.
8 Szerzej patrz. E. Chrabonszczewska, Międzynarodowe Organizacje Finansowe, Oficyna Wydawnicza
SGH, Warszawa 2005, s. 320–323.
9 IMF, op.cit., s. 31. 10 IMF, op.cit., s. 31.
11 IMF, Initial Lessons of the Crisis, February 6, 2009, s. 8.
12 The Debate on the International Monetary System, November 2009, SPN/09/26. 13 Por. The G-20 Toronto Summit Declaration, June 26–27, 2010.
Bibliografia
Bank for International Settlements, 78th Annual Report, Basel 30 June, 2008
Corbo V., Financial Stability in a crisis: What is the Role of central Bank?, „BIS Paper” No 51b, March 2010 Chrabonszczewska E., MFW a globalizacja międzynarodowych rynków finansowych, „Zeszyty Naukowe” Ko-legium Gospodarki Światowej SGH, nr 9, 2001
Chrabonszczewska E., Międzynarodowe organizacje finansowe, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2005 Chrabonszczewska E., Waszkiewicz A., Ryzyko na międzynarodowych rynkach finansowych „Prace i Materia-ły” Instytutu Gospodarki Światowej SGH, Warszawa 2010
Financial system and macroeconomic resilience: revisited, BIS Papers no 53. Eight Bis Annual Conference 25–26 June 2009, Monetary and Economic Department, September 2010
Fonds Monetaire International, Rapport Annuel 2009, Washington 2010 Global Financial Stability Report, IMF, April 2010
Hefferman S., Modern Banking, ed. John Wiley & Sons Ltd., England, 2005 Le FMI doit privilegier son travail sur le secteur financier. FMI, 21 Novembre 2005
Mishkin F., Global Financial Instability: Framework, Events, Issues, „Journal of Economics Perspectives”, 1999, vol. 13
Mundell R., Reform of the International Monetary System, w: Monetary Stability and Economic Growth, a Di-alog Between Leading Economists, Ed. Zak Paul, 2002
Mundell R., The International Monetary System: The Missing Factor, „Journal of Policy Modelling”, 1995, no 17(5)
Roubini N., Kryzys: którędy do wyjścia ?, „Gazeta Wyborcza”, 21.09.2009 Schinasi G.J., Safeguarding Financial Stability Theory and Practice, IMF, 2006
Soto De J.H., Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne, Instytut Ludwiga von Misea, Warszawa 2009 The accumulation of foreign reserves, Occasional Paper ECB, 2006, no 43
The Debate on the International Monetary System, IMF Staff Position Note, November 11, 2009, SPN/09/26 World Economic Outlook Update, Global slowdown and rising inflation, IMF, July, 2008, http://www.imf.org/ external/pubs/ft/weo/2008/update/02/index.htm
International Monetary Fund and the stability of the international
financial markets
Summary
The aim of the research is answering the question about the role of the IMF in ensu-ring stability of the international financial markets. The main thesis of the research was that fast increasing of the international financial markets caused the difficulty in main-taining the stability only by one international financial institution – the IMF. Restoring and maintenance of the stability require not only coordinated cooperation between the participants of the markets but also the overall reform of international monetary system, including new international currency.
The paper consists of fourth parts:
– the first part comprises the characteristic of stability of international financial mar-kets,
– the second part comprises the analysis of the role and there are discussed the funds of the IMF,
– the third part includes the IMF’ activity concerning financial stability,
– the fourth part comprises the propositions of the reform of the international mone-tary system and IMF.
