A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA H IS T O R IC A 36, 1989
T a d e u sz N o w a k
Z N A C Z E N IE B U D O W L I O B R O N N Y C H W W IELK O PO LSCE , K U J A W A C H ,
Z IE M IA C H DOB R ZYŃSKIEJ, ŁĘCZYCKIEJ I SIER A D ZK IEJ W D Z IA Ł A N IA C H W O J E N N Y C H W X I V W . (1313— 1385)
A k c j a j e d n o c z e n i a ziem p o lsk ic h p r o w a d z o n a w p o c z ą t k a c h X IV w. p r z e z k s ię c ia W ł a d y s ł a w a Ł o k ie tk a u w i e ń c z o n a z o sta ła s u k c e s e m , c z e g o w i d o m y m w y r a z e m b y ła k o r o n a c j a te g o w ł a d c y w 1320 r. n a k r ó l a Polski. W d z ia ła ln o śc i p o l ity c z n e j k r ó l a W ł a d y s ł a w a m o ż n a d o s t r z e c d w i e d o m i n u j ą c e t e n d e n c je . Z j e d n e j s t r o n y d ą ż e n i e do r e w i n d y k a c j i t y c h ziem p olskich, k t ó r e z n a la z ły się p o d o b c y m p a n o w a n i e m , a z d r u g ie j o b r o n a je d n o ś c i św ie ż o s k o n s o l i d o w a n e g o p a ń s t w a p r z e d p r e t e n sjam i k r ó l a c z e s k ie g o J a n a L u k s e m b u r s k ie g o , k t ó r y c h z e w n ę t r z n y m p r z e j a w e m b y ł t y t u ł k r ó l a P olski z ja k im o fic ja ln ie w y s t ę p o w a ł n a s t ę p ca P rz e m y ś lid ó w . R e a liz a c ja z a m ie rz e ń W ł a d y s ł a w a Ł o k ie tk a w d u ż y m s t o p n i u b y ł a z a le ż n a od p o t e n c j a ł u w o j s k o w e g o K r ó l e s tw a P olsk ie g o . J a k w ia d o m o , w d z i a ła n ia c h m i li t a r n y c h o k r e s u ś r e d n io w ie c z a w a ż n ą ro lę o d g r y w a ł y b u d o w l e w a r o w n e , p o d k t ó r y m i n i e j e d n o k r o t n i e r o z s t r z y g a ł y się l o s y w o je n . W h i s to rio g ra fii s łu sz n ie p o d k r e ś la się z w ią z e k z a c h o d z ą c y p o m i ę d z y z a ję c i e m o b i e k t u u f o r t y f i k o w a n e g o a p o d p o r z ą d k o w a n i e m p r z y n a l e ż n e g o d o n i e g o a d m i n i s t r a c y j n i e o b s z a ru , n a k t ó r y m d a n a b u d o w l a się z n a jd o w a ła . T o te ż i s tn ie n ie o b s a d z o n y c h z a ło g am i u m o c n io n y c h m ia s t i z a m k ó w u n i e m o ż liw ia ło a t a k u j ą c e m u n i e p r z y ja c i e l o w i t r w a ł y p o d b ó j ziemi, co z m u s z a ło go d o ich zd o b y c ia . Z k o le i z w ią z a n i e w o j s k n a j e ź d ź c y p r z e d o b ie k ta m i w a r o w n y m i n a w e t p r z e z n i e z b y t długi o k re s , u m o ż liw ia ło z o r g a n i z o w a n ie sił z d o ln y c h p o d j ą ć d z ia ł a n ia w o b r o n i e k r a ju . N ie z a ję te b ą d ź n ie a t a k o w a n e w a r o w n i e s t a n o w i ł y p o t e n c j a l n e z a g r o ż e n ie dla n i e p r z y j a c i e la , p o n i e w a ż ich z a łog i m o g ł y ro z p o c z ą ć w a l k ę p o d j a z d o w ą n a je g o ty ła c h . I s t o t n a r ó w n i e ż b y ła fu n k c ja r e f u g i a l n a o ś r o d k ó w o b r o n n y c h , d z ię k i k t ó r e j p e w n a cz ęść s p o ł e c z e ń s t w a r a t o w a ł a s w e ż y c ie i m i e n i e p r z e d n a ja z d e m .
W z w ią z k u z t y m n a l e ż y s p r ó b o w a ć o d p o w i e d z ie ć n a p y t a n i e , c z y b u d o w n i c t w o o b r o n n e n a z ie m ia c h s z c z e g ó ln ie n a r a ż o n y c h na a ta k i w o j s k n i e p r z y j a c i e l s k i c h s ta ło na ta k im p o z io m ie ro z w o ju , ż e s t w a r z a ł o m o ż liw o ść s k u t e c z n e j o b r o n y p r z e d nimi. D ą żąc do u n i k n i ę c ia p r z e d w c z e s n e g o w y c i ą g a n i a w n i o s k ó w , n a l e ż y ro z p a t r z e ć k a m p a n i e w o j e n n e , z w ła s z c z a o c h a r a k t e r z e d e f e n s y w n y m , z w r a c a j ą c s z c z e g ó ln ą u w a g ę na r o l ę b u d o w li o b r o n n y c h w to c z o n y c h w a lk a c h .
N i e w ie le z a c h o w a ło się m a t e r i a ł u ź r ó d ło w e g o , n a p o d s t a w i e k t ó r e g o m o ż n a p r z e d s t a w i ć o k o liczn o ś c i o p a n o w a n i a W i e lk o p o l s k i p rz e z W ł a d y s ł a w a Ł o kietka. J e d y n i e n i e k t ó r e z ó w c z e s n y c h w y d a r z e ń są d o s t a te c z n i e u c h w y t n e w p r z e k a z a c h ź r ó d ło w y c h . Z a p e w n e w k o ń c u 1313 r. ro z p o c z ę ła się w a lk a w ł a d c y K r a k o w a z k s i ą ż ę t a m i g ł o g o w s k i m i 1. N a z je ź d z ie w G n ie ź n ie r y c e r s t w o w i e l k o p o l s k i e w y p o w i e d z i a ł o p o s ł u s z e ń s t w o s y n o m H e n r y k a I i p o w o ł a ł o n a tr o n W ł a d y s ł a w a Ł o k ietk a. D z ię ki t e m u w p o c z ą tk a c h 1314 r. k s i ą ż ę k r a k o w s k i o p a n o w a ł z n a c z n ą cz ęść ziemi g n i e ź n i e ń s k o - k a l i s k ie j ze S łupcą, D o b rz y c ą p o d J a r o c i n e m , K łe c k i e m i z a p e w n e G n ie z n e m . J e d n a k ż e n ie u d a ło m u się z a ją ć c a łe j W i e l k o p o ls k i, s k o r o w y c o f a ł się n a K u ja w y . D ą ż ą c do o d z y s k a n ia u t r a c o n e g o t e r e n u k s i ą ż ę t a g ł o g o w s c y w y s ł a li d o W i e l k o p o l s k i s iln y o d d z ia ł s k ł a d a j ą c y się z r y c e r s t w a ś l ą s k i e g o i n i e m i e c k i e g o z J a n u s z e m B iber- s te i n e m n a czele. W o j s k a te p o d e s z ły p o d K łe c k o i p r z y s t ą p i ł y d o o b lę ż e n ia za m ku. Z w i ą z a n ie arm ii p r z e c i w n i k a p o d K łe c k ie m d a ło W i e l k o p o l a n o m czas na z e b r a n i e z n a c z n y c h sił, na c z ele k t ó r y c h s t a n ą ł k a s z te l a n g n ie ź n ie ń s k i, D o b r o g o s t z S z am otuł. W pob liżu K łe c k a d oszło do k r w a w e g o s ta rc ia , w w y n i k u k t ó r e g o o d d z ia ł g ło g o w sk i z o sta ł r o z bity, a w r ę c e z w y c i ę z c ó w d o s t a ł się o b ó z w r a z ze z g r o m a d z o n y m i ł u p a m i 2. S u k c e s y W i e l k o p o l a n w w a l c e z G ł o g o w c z y k a m i w p ł y n ę ł y na p o p r a w ę p o z y c ji W ł a d y s ł a w a Ł o k ietk a. T e n o sta tn i n a j p ó ź n i e j w s i e r p n i u 1314 r. z a ją ł z ie m ię k a l i s k o - g n i e ź n ie ń s k ą w r a z z m ia s ta m i P y z d r y i Kalisz, k t ó r y c h m i e s z k a ń c y p rz eszli n a j e g o s tro n ę . Z w o l e n n ik a m i
1 S z e r z e j n a ś w i e t l i l i t e w y d a r z e n ia m . in . K. P o t k a ń s k i , W a l k a o P o z n a ń 13 06 — — 1312, [w ;] i d e m , L ć c h i c i , P o l a n i e , P o l s k a . W y b ó r p i s / n , W a r s z a w a 1965, s. 4 7 4 — 505; i d e m , Z a j ę c i e W i e l k o p o l s k i 1313 i 1314, |w : | i b i d e m , s. 5 0 6 —528; A K ł o d z i ń s k i , W a r u n k i o d z y s k a n i a p r z e z Ł o k i e t k a W i e l k o p o l s k i w r. 1314, „ S p r a w o z d a n ia z c z y n n o ś c i i p o s ie d z e ń A k a d e m ii U m ie j ę t n o ś c i w K r a k o w ie " 1919, t. 2 4, rar 5, s. 7 -11; J. D ą b r o w s k i , 7 e s t u d i ó w n a d p a n o w a n i e m G l o g o w ę z y k ó w w W i e ł k o p o h c e , „ S p r a w o z d a n ia z c z y n n o ś c i i p o s ie d z e ń P o ls k ie j A k a d e m ii U m ie j ę t n o ś c i" 1930, t. 35, nr 4, s. 11— 12,- J. P a k u l s k i , S i l у p o l i t y c z n o - s p o ł e c z n e w W i e l k o p o l s c e w p i e r w s z e j p o ł o w i e X I V w i e k u , T o r u ń 1979, s . 37— 44. 2 J o a n n i s D l u g o s s l A n n a l e s s e u C i o n i c a e i n c l i t i R e g n i P o l o n i a e [d a le j: D 1 u- ęi o s z, A n n a l e s ] , k s. 9, W a r s z a w a 1978, s. 62; p o r . t a k ż e J. В i e n i a k, Z j e d n o c z e n i e p a ń s t w a p o l s k i e g o , |w : | P o l s k a d z i e l n i c o w a i z / e d n o c z o n a . P a ń s t w o — s p o ł e c z e ń s t w o — k u l t u r a , r e d . A . G i e y s z t o r , W a r s z a w a 1972, s . 2 4 6 — 247.
k s i ą ż ą t g ło g o w s k ic h p o z o s t a w a l i n a d a l m i e s z c z a n ie p o z n a ń s c y , k t ó r y m p rz e w o d z i ł w ó j t P rz e m k o . W m i e ś c ie z n a j d o w a ł a się t a k ż e z a ło g a g ł o g o w s k a , a o b r o n n o ś ć P o z n a n i a w z m o c n io n o p o p r z e z o b w a r o w a n i e k a t e d ry . R y c e r s tw o w i e l k o p o ls k ie m u s ia ł o w i ę c z d o b y w a ć P o z n a ń siłą, p r z y c z y m o fiarą p o ż a r u p a d ł a m. in. k a t e d r a o ra z z n a j d u j ą c e s ię o b o k d o m y k a n o n i k ó w k o ś c io ła p o z n a ń s k ie g o . W r a z z z a ję c ie m te g o m ia s ta w ię k s z o ś ć ziemi p o z n a ń s k ie j z n a la z ła się je s i e n i ą 1314 r. w r ę k u Ł o k ie tk a . P ia s t o w i e z linii g ł o g o w s k i e j u tr z y m a li w s w y m p o s i a d a n i u t y l k o p o ł u d n i o w o - z a c h o d n i ą cz ęść te g o o b s z a r u 3. W ty m c z a s ie p ó ł n o c n o - z a c h o d n i a cz ęść ziemi p o z n a ń s k ie j , tj. k a s z te la n ia m i ę d z y r z e c k a , z n a jd o w a ł a się p o d p a n o w a n i e m m a r g r a b i ó w b r a n d e n b u r s k i c h . B yć m o ż e p r ó b ą z m ia n y g r a n ic y n a t y m o d c i n k u b y ł w y p a d w o j s k p o ls k ic h n a z ie m ie p o d l e g łe A s k a ń c z y k o m w 1316 r., o cz y m w k r ó t k i e j z a p is c e i n f o r m u je n a s R o c z n ik m a ło p o lsk i. A k c ja ta w y w o ł a ł a e k s p e d y c j ę o d w e to w ą ze s t r o n y m a r g r a b i e g o W a l d e m a r a 4. Z r o z p r o s z o n y c h i n i e li c z n y c h w z m i a n e k ź r ó d ło w y c h w y n i k a , że d e c y d u j ą c e w a lk i r o z e g r a ł y się w o s ta t n i c h m i e s i ą c a c h 1316 r. W p a ź d z i e r n ik u i lis to p a d z ie te g o ż r o k u W a l d e m a r p r z e b y w a ł n a t e r e n i e N o w e j M arch ii, c z y n ią c p r z y g o t o w a n i a do w y p r a w y ' w o j e n n e j. 19 i 20 l i s t o p a d a p r z e c i ą g a ł y p rz e z C h o j n ę o d d z i a ł y b r a n d e n b u r s k i e m a s z e r u j ą c e w k i e r u n k u W r o n e k . Z p o w y ż s z e g o m o ż n a w n o sić , że w a lk i w o k o l i c a ch o s t a t n i o w y m i e n i o n e j m i e j s c o w o ś c i już t r w a ł y lu b r o z p o c z ę ły się w k il k a dni p ó ź n ie j. N i e w ą t p l i w i e g ró d w e W r o n k a c h o b l e g a n y b y ł jeszcze w p o c z ą t k a c h g r u d n i a 1316 r. W y n i k a to z d o k u m e n t u m i e s z czan C h o j n y p o c h o d z ą c e g o z te g o ż roku, w k t ó r y m o d n o t o w a n o w y d a t 3 D ł u g o s z , A n n a l e s , k s. 9, s. 6 3 — 6 4 . W p o c z ą t k a c h l is t o p a d a 1314 r. W ł a d y s ła w Ł o k ie t e k z n a j d o w a ł s i ę p o d P o z n a n ie m (b y ć m o ż e j u ż p o d e c y d u j ą c e j f a z ie w a lk o to m ia s to )j p o r . K o d e k s d y p l o m a t y c z n y W i e l k o p o l s k i [d a le j: K D W ] , t. I— IV , w y d . I. Z a k r z e w s k i , P o z n a ń 1877; t. V I , w y d . A . G ą s i o r o w s k i , H. K o w a l e w i c z , W a r s z a w a 1982,- p or. t. V I, n r 85. 4 M o c z n i k m a ł o p o l s k i , w y d . A . B i e l o w s k i , |w : ] M o n u m e n l a P o l o n i a e H i- s t o r i c a ( d a le j: M P H ], t. III, L w ó w 1878, s . 188. P r ó b ą r e k o n s t r u k c j i w a lk p o ls k o - -b r a n d e n b u r s k ic h w 1316 r. z a j m o w a ło 'się w i e l u h i s t o r y k ó w d o c h o d z ą c d o n i e c o r ó ż n ią c y c h s i ę w n io s k ó w . N a j b a r d z ie j tr a fn a w y d a j e s i ę k o n s t r u k c ja L. К о с z e g o , P r z y m i e r z e p o l s k o - d u ń s k i e w r o k u 1315 n a t l e s t o s u n k ó w p o l s k o - b r a n d e n d u r s k i c h . „ R o c z n ik i H is t o r y c z n e " [ d a le j: RH] 1931, t. 7, s . 6 6 75. J e d n o c z e ś n i e o d r z u c a m p o - gTąd o n a j e ź d z ie w o j s k b r a n d e n b u r s k ic h n a D z w o n o w e w p o c z ą t k a c h 1316 r., z g o d n ie z a r g u m e n ta m i K o c z e g o (o p . c it., s. 71— 72) w s k a z u j ą c e g o , iż tr u d n o u w ie r z y ć , a b y A s k a ń c z y c y w d a r li s i ę w s t y c z n iu 1316 r. ta k d a le k o w g łą b W i e l k o p o l s k i O s t a t n io p o d tr z y m u j e h ip o t e z ę o a ta k u na D z w o n o w o P a k u l s k i (o p . c i t ., s. 4 7 — — 48) p o d k r e ś la j ą c , ż o m a r g r a b ia n a j w id o c z n ie j p o s ła ł d o W i e l k o p o l s k i j a k i ś n ie w i e l k i o d d z ia ł, k tó r y n ie m ó g ł s p o w o d o w a ć w i ę k s z y c h z n is z c z e ń . D z iw n e b y b y ło z a te m , g d y b y n i e w i e l k i o d d z ia ł p r ó b o w a ł z d o b y w a ć o b ie k t o b r o n n y w D z w o n o w ie . P o r. K D W , t. 111, ru' 2043: „ Ile in , c u m e x p u g n a r e t u r c a s tr u m Z w a n o w ..." . C h o d z i tu ta j p r a w d o p o d o b n ie o m i e j s c o w o ś ć S c h w a n w M e k le m b u r g ii.
ki m i a s t a p o n i e s i o n e n a c e le w o j e n n e . P o 6 g r u d n i a m ia s t o w y d a t k o w a ł o 6 t a l e n t ó w „ in e x p u g n a t i o n e c a s tr i W r o n ie ..." . W i a d o m o ró w n ie ż, że 8 g r u d n i a w y r u s z y ł y n o w e o d d z i a ł y b r a n d e n b u r s k i e z G o r z o w a w k i e r u n k u W r o n e k . D o t a r ły o n e j e d y n i e do S k w i e r z y n y , s k ą d 10 g r u d n i a z a w r ó c i ły do G o rz o w a . W s z y s t k o w s k a z u j e n a to, że z a ło g a z a m k u b r o n iła się d łu g o i s k u te c z n ie , s k o r o g r o m a d z o n o n o w e siły w c e lu w s p a r cia o d d z ia ł ó w p r o w a d z ą c y c h o b lę ż e n i e 5. O s t a t e c z n e r e z u l t a t y p r o w a d z o n y c h w a l k n i e są zn a n e , a le n a l e ż y p r z y p u s z c z a ć , że g r ó d n ie z o sta ł z d o b y ty . D ą ż ą c do o d z y s k a n ia z a c h o d n i c h połaci W i e l k o p o l s k i k r ó l W ł a d y s ł a w w z ią ł c z y n n y u d z ia ł w w o j n i e p r o w a d z o n e j w l a t a c h 1321— 1323 p r z e c i w P ia s to m g ło g o w s k im p rz e z i n n y c h w ł a d c ó w ś lą s k ic h n a czele z k s ię c i e m b r z e s k i m B o le s ła w e m III R o z rz u tn y m . J e s i e n i ą 1322 r. w o j s k a p o l s k i e d o w o d z o n e o s o b iś c ie p rz e z Ł o k ie tk a d o t a r ł y aż w p o b liż e W r o c ław ia . R ó w n o c z e ś n ie t r w a ł y d z ia ła n ia w o j e n n e p r o w a d z o n e p r z e c i w G ł o g o w c z y k o m od s t r o n y W ie l k o p o l s k i , w re z u l t a c ie k t ó r y c h z o s ta ły im o d e b r a n e o b s z a r y n a d ś r o d k o w ą i d o ln ą Obrą®. W ś r ó d z a j ę t y c h z a m k ó w z n a la z ł y się: Z b ą sz y ń , P r z y p r o s t y n i a i K o p a n ic a , p r z y z d o b y ciu k t ó r y c h s z c z e g ó ln ie z a s łu ż y ł się s t a r o s t a W i e l k o p o l s k i P r z y b y s ł a w B o r k o w i c 7. P r a w d o p o d o b n i e w ty m s a m y m cz a s ie o d z y s k a n e z o s t a ły t a k ż e k a s z t e l a n i e m i ę d z y r z e c k a o ra z w i e l u ń s k a (r u d z k a )8. N i e w s z y s t k i e 5 H , S p a n g e n b e r g , H o f u n d Z e n t r a l v e r w a l t u n g d e r M a r k B r a n d e n b u r g i m M i t t e l a l t e r , [w :] V e r ö f f e n t l i c h u n g e n d e s V e r e i n s f ü r G e s c h i c h t e d e r M a r k B r a n d e n b u r g , L e ip z ig 1908, s. 522— 523; K D W , t. I l l , mr 2 043; p o r. K o c z y , o p . c i t . , s. 7 4 — 75; P a k u l s k i , op. c i t ., s. 49.
0 U d z ia ł W ł a d y s ła w a Ł o k ie tk a w w o j n ie p r z e c iw k s ią ż ę to m g ło g o w s k im s z e r z e j p r z e d s ta w ia j « m . in Л . K ł o d z i ń s k i , S i a d y z w i e r z c h n i c t w a Ł o k i e t k a n a d Ś l ą s k i e m w r. 1 3 2 2 /1 323, „ S p r a w o z d a n ia z c z y n n o ś c i i p o s ie d z e ń A k a d e m ii U m ie j ę t n o ś c i w K r a k o w ie " 1919. t. 24, n r 5, s. 14— 19; J. K o c h a n o w s k a - W o j c i e c h o w s k a , S t o s u n e k S l q s k a d o P o l s k i i C z e c h w l a t a c h 1321— 1339, R H 1928, R. 4, s. 2— 9; J. D ą b r o w s k i , D z i e j e p o l i t y c z n e S l a s k a w l a t a c h 12 90 — 1402, [w :] H i s t o r i a S l q s k a o d n a j d a w n i e j s z y c h c z a s ó w d o r o k u 1400, r e d . S. K u t r z e b a , t. I, K r a k ó w 1933, s. 358— 362; P a k u l s k i , o p . c it., s, 6 7 — 7 1. W ty m m ie js c u n a l e ż y p o d k r e ś lić , ż e p o g lą d o z a j ę c iu p r z e z k r ó la p o l s k i e g o w 1322 r. z ie m i w s c h o w s k i e j p r z y j m o w a n y p r z e z a u to r ó w w y ż e j w y m ie n io n y c h p r a c n ie m a u z a s a d n ie n ia ź r ó d ło w e g o . D o k u m e n t s t a r o s t y w s c h o w s k i e g o , R a m sz a O p a l, p o w o ł u j ą c e g o s i ę „im G e b o d u n s e r s g n a e d i g e n H enr K o e n ig s W la c lis la u s ..." i o p a tr z o n y d a tą 1322 t., (K D W , t. II, nr 1032) w r z e c z y w i s t o ś c i w y s t a w i o n y z o s ta ł vi 1392 r.; p or. H i s t o r i a S l q s k a , t. I d o r. 7 7 6 3 ,ired. K. M a l e c z y ń s k i , c z . I d o p o l . X I V w . , W r o c ła w 1960, s. 5 49, p r z y p . 95.
7 K D W , t. II, n r 1188.
8 W d r u g im d z ie s ią t k u la t X I V w . k a s z t e la n ia m ię d z y r z e c k a n a le ż a ła d o M a r c h ii B r a n d e n b u r s k ie j. Z a p e w n e w 1321 r. z ie m ię t ę z a j ę l i k s ią ż ę t a g ł o g o w s c y n a c z e l e z H e n r y k ie m II W ie r n y m ; p o r. E. R y m a r , R y w a l i z a c j a o z i e m i ę l u b u s k ą 1 k a s z t e l a n i ę m i ę d z y r z e c k ą w k i t a c h 1319— 1326, z e s z c z e g ó l n y m u w z g l ę d n i e n i e m s t o s u n k ó w p o m o r s k c - ś l ą s k i c h , „ Ś lą sk i K w a r t a ln ik H is t o r y c z n y S o b ó tk a " 1979, R. 34, s. 4 8 7 — 4 9 2
z p o w y ż s z y c h n a b y t k ó w u d a ł o się u t r z y m a ć n a s t a łe k ró lo w i p o l s k i e mu. W o k r e s ie m ię d z y l i s to p a d e m 1327 a m a j e m 1329 r. w r ę c e k s ię c ia ż a g a ń s k i e g o H e n r y k a II W i e r n e g o , p r z e s z ł y t e r e n y n a d o b r z a ń s k i e z g r o dam i Trzciel, Z b ą sz y ń , P r z y p r o s t y n i a , B a b im o st i K o p a n ic a . G łó w n ą ro lę w ty c h w y d a r z e n i a c h n a l e ż y p rz y p is a ć , z g o d n ie z d o ść n i e j a s n y m c o p r a w d a p r z e k a z e m R o c z n ik a ś w ię to k r z y s k ie g o , p rz e d s t a w i c i e l o m r o d u N i a ł k ó w - J e l e n i M i k o ł a jo w i i J a n o w i z K ę b ło w a, k tó r z y g łó w n ie p r z y czynili się do u t r a t y z a m k ó w k a s z te la n ii z b ą s z y ń s k i e j 9. D a lsz e s t r a t y t e r y t o r i a ln e , a c z k o l w i e k o c h a r a k t e r z e k r ó t k o t r w a ł y m , p o n i o s ło K r ó l e s tw o P o ls k ie w w y n i k u w y p r a w y k r ó l a cz e s k ie g o , J a n a L u k s e m b u r s k i e g o , s p i e s z ą c e g o ze s p ó ź n io n ą p o m o c ą Z a k o n o w i K r z y ż a c k i e m u 10. D z ia ła n ia w o j e n n e m ia ł y m i e j s c e w p a ź d z i e r n i k u 1331 r. J e s z c z e 1 i 2 p a ź d z i e r n i k a k ró l c z esk i p r z e b y w a ł w G ło g o w ie , s k ą d w y r u s z y ł n a cz ele arm ii p o s u w a j ą c się w k i e r u n k u P o z n a n ia . Po d r o d z e w o j s k a J a n a L u k s e m b u r s k i e g o z a ję ł y k ilk a o b i e k t ó w w a r o w n y c h n a c z ele z K o śc ia n e m . W a lk i o P o z n a ń t r w a ł y k i l k a dni, a p r ó b o w a n o go z d o b y ć u ż y w a j ą c m a c h i n o b lę ż n ic z y c h . U s i ł o w a n i a te b y ł y b e z s k u t e c z ne, a s t r a t y p o n i e s i o n e w lu d z ia c h i sp rz ę c ie w p ł y n ę ł y n a s t a n o w i s k o k r ó l a cz esk ie g o , k t ó r y c h ę tn i e z a w a r ł ro z e jm ze s t r o n ą p o l s k ą n a p r z e c iąg 1 m ie s ią c a . W o j s k a n a p a s t n i k ó w o d e s z ły s p o d P o z n a n ia d o ś ć p o sp ie sz n ie , p o z o s t a w i a j ą c n a w e t m a c h i n y oblężn ic ze. W y p r a w a z a k o ń c z y ła się p r z e d 19 p a ź d z ie rn ik a , b o w ie m te g o d n ia J a n L u k s e m b u r s k i p r z e b y w a ł ju ż w e W r o c ł a w i u 11.
W ła d c ą W ie lu n ia j e s z c z e w p o c z ą t k a c h 1321 or. b y t B o le s ła w I, k s i ą ż ę n ie m o d liń s k i, n a to m ia s t w 1323 r. z ie m ia w ie lu ń s k a z n a j d o w a ła s i ę w p o s ia d a n iu k r ó la p o l s k i e g o . O d n o ś n ie d o o k r ę g u b o l e s ł a w i e c k i e g o (z g r o d a m i B o l e s ł a w i e c i K ę p n o ) w ia d o m o , ż e n a m o c y u k ła d u z 10 s ie r p n ia 1323 r. z a w a r t e g o w K r a k o w ie , k t ó r y z a k o ń c z y ł o k r e s d z ia ła ń w o j e n n y c h , p r z e s z e d ł o n z r ą k K o n r a d a I, k s ię c ia o le ś n i c k i e g o , n a r z e c z B o le s ła w a 111, k s i ę c ia b r z e s k ie g o . Z a p e w n e n ie d łu g o p r z e d 1329 r. teirytor.ium p o w y ż s z e p o z y s k a n e z o s t a ł o p r z e z W ł a d y s ła w a Ł o k ie tk a , b y ć m o ż e d r o g ą p o k o j o w ą ; p o r . R. R o s i n , Z i e m i a w i e l u ń s k a w X I I — X V / w . S t u d i a z d z i e j ó w o s a d n i c t w a Ł ó d ź 1961, s . 8 0 — 82. * R o c z n i k ś w i ę t o k r z y s k i , w y d . A . B i e l o w s k i i , MPH, t. III, L w ó w 1878, s. 79; p o r . P a k u l s k i , o p . ci t., s. 7 1 — 74. io W y p r a w ę J a n a L u k s e m b u r s k ie g o p o d P o z n a ń w 1331 r. o m a w ia ją m . in . A . K ł o d z i ń s k i , Z e s t u d i ó w k r y t y c z n y c h n a d r o k i e m 1331, „ K w a r ta ln ik H is t o r y c z n y " 1905, R. 19, s. 31— 33; S . Z a j ą c z k o w s k i , P o l s k a a Z a k o n K r z y ż a c k i w o s t a t n i c h l a t a c h W ł a d y s ł a w a Ł o k i e t k a , L w ó w 1929, s. 260— 263; D ą b r o w j s k i , D z i e j e . . . , s. 401 _4 0 5- в. W ł o d a r s k i , P o l i t y k a J a n a L u k s e m b u r c z y k a w o b e c P o l s k i z a c z a s ó w W ł a d y s ł a w a Ł o k i e t k a , L w ó w 1933, s . 6 2 — 65; K. O l e j n i k , O b r o n a p o l s k i e j g r a n i c y z a c h o d n i e j . O k r e s r o z b i c i a d z i e l n i c o w e g o i m o n a r c h i i s t a n o w e j ( 11 38— 1385), P o z n a ń 1970, s. 194— 196; P a k u l s k i o p . c i t ., s. 116— 119. u L e l m s - u n d B e s i t z u r k u n d e n S c h l e s i e n s u n d s e i n e r e i n z e l n e n F ü r s t e n t h ü m e r i m M i t t e l a l t e r [d a le j: L B U ] , w y d . C . G r ü n h a g e n, H . M a r k g r a f , c z . I— II, [w :[ P u b l i c a t i o n e n a u s d e n k . P r e u s i s c h e n S t a a t s a r c h i v e n , t. V II i X V I , L e ip z ig 1881— 1883;
W ł a d y s ł a w Ł o k ie te k o d z y s k a ł u t r a c o n e o b s z a r y w p o ł u d n i o w o - z a c h o d n i e j W i e l k o p o l s c e dzięk i w y p r a w i e z 1332 r. Po z a w a r c i u ro z e jm u z Z a k o n e m K rz y ż a c k im w s ie r p n i u te g o ż roku, w o j s k a p o l s k i e w r a z z p o s iłk o w y m i o d d ziała m i w ę g ie r s k i m i w k r o c z y ł y do z a c h o d n i e j W i e l k o p o lsk i. Z d o b y t o i zn is z c z o n o s z e r e g g r ó d k ó w , k t ó r y c h liczba p r z e k r a cz a ła 50, j a k z a p e w n e z w i e l k ą p r z e s a d ą d o n o s i R o c z n ik T r a s k i'2. O b r o n a c z e s k o - ś lą s k a k o n c e n tr o w a ł a się na u t r z y m a n iu w s w y m r ę k u z a m k u k o ś c i a ń s k i e g o , k t ó r y j e d n a k z o sta ł s z t u r m e m z d o b y t y p rz e z d o w o d z ą c e go a k c ją p o l s k o - w ę g i e r s k ą k r ó l e w ic z a K a zim ie rza . D z ia ła n ia w o j e n n e z a k o ń c z y ł y się p r z e d 25 p a ź d z ie rn ik a , k i e d y t o k s i ą ż ę b rz e s k i B o le s ł a w III R o z rz u tn y , p r z y łą c z y ł się do r o z e j m u z a w a r t e g o n a o k r e s do 15 s i e r p n ia 1333 r., m i ę d z y s t a r o s t ą g ł o g o w s k i m H e n r y k i e m z D u b u a k r ó l e m P olski W ł a d y s ł a w e m Ł o k i e tk ie m 13.
W ty m też o k re s ie , z a p e w n e n a p r z e ł o m ie 1332 i 1333 r., z o s ta ło z a jęte p r z e z P o la k ó w U jś c ie n a d N o te c ią . W 1312 r. w c h o d z iło o n o j e s z cze w s k ł a d w i e l k o p o ls k ic h p o s ia d ło ś c i k s i ą ż ą t g ło g o w s k ic h i n ie w i a d o m o k i e d y p rz e s z ło w p o s i a d a n i e B r a n d e n b u r c z y k ó w . O k o lic z n o śc i o d z y s k a n ia t e g o z a m k u n ie są bliżej zn a n e . W i a d o m o ś ć p o w y ż s z ą c z e r p i e m y z d o k u m e n t u m a r g r a b i e g o L u d w ik a S ta r s z e g o z 24 lip c a 1336 r., w k t ó r y m o b i e c y w a ł G ü n t e r s b e r g o m w s p a r c i e w c e lu o d e b r a n i a U jśc ia z rą k p o l s k i c h 14. J e d n y m z p o d s t a w o w y c h c e ló w p o lity k i W ł a d y s ł a w a Ł o k ie tk a b y ł o o d z y s k a n i e u t r a c o n e g o n a rzecz Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o P o m o r z a G d a ń sk ieg o . O k r e s b e z p o ś r e d n i c h s ta r ć z b r o jn y c h w l a t a c h 1327— 1332 p o p rz e d z iła w a l k a na p o lu d y p l o m a t y c z n y m t o c z o n a w o k r e s ie n a p r ę ż o n y c h s t o s u n k ó w p o m i ę d z y K r ó l e s tw e m P o lsk im a Z a k o n e m K r z y ż a c p o r . c z . I, p. 134— 135; R e g e s t e n z u r S c h l e s i c h e n G e s c h i c h t e 1327— 1.333, w y d . C . G r ü n h a g e n , К. W u t k e , [w :] C o d e x D l p l o m a t l C U s S i l e s l a e [d a le j: C D S j'/.|. t. X X II, B r e s la u 1003, nr 5 0 5 0 — 5051, 5 0 5 5 — 5 058; R o c z n i k T r a s k i , w y d . A . B i e l ó w - s k i , MP I1 , t. II, L w ó w 1872, s. 85 7 ; P e t r a Z i t a v s k e ' h o k r o n i k a z b r a s i a v s k a , w y d . J. E m 1 e r , [w :] F o n t e s r e r u m B o h e m i c a r u m [d a le j: F R B ] , t. IV , P r a h a 1882— 1884, s. 3 10. R o c z n i k T r a s k i , s. 857: „ R e x W la d is la u s [...] in P o lo n ia m m a io r e m r e m e a v it , u b l l u g i l i v o s d u c e s P o lo n i e r e g n o in c u m b e n t e s a g g r e d ie n s , g u in q u a g in t a e t e o a m p liu s ip so r u m l o r t a lir ia c r e m a n s e t d e s tr u e n s ..." . R o c z n i k T r a s k i , s. 8 5 7 — 85 8 ; K o d e k s d y p l o m a t y c z n y P o l s k i [ d a l e j : K D P ] , w y d . L. R y s z c z e w s k i , A. W i l c z k o w s k i , J. B a r t o s z e w i c z , M. B o b o w s k i , t. I— IV , W a r s z a w a 1847— 1887, p a tr z t. I V , n r 3; p o r . D ą b r o w s k i , D z i e j e . . . , s. 4 0 7 . 14 K D W , t. II, nr 9 52, 1 1 6 11 p o r. S. Z a j ą c z k o w s k i , P o l s k a a W i t t e l s b a c h o - w i e w p i e r w s z e j p o ł o w i e X I V w i e k u , [w :[ P r a c e H i s t o r y c z n e w 3 0 - l e c i e d z i a ł a l n o ś c i p r o l e s o r s k i e j S t a n i s ł a w a Z a k r z e w s k i e g o , L w ó w 1934, s. 81,- A . C z a c h a r o w s k i , S p o ł e c z n e i p o l i t y c z n e s i ł y w w a l c e o N o w ą M a r c h i ę w l a t a c h 1319— 1373. Z e s z c z e g ó l n y m u w z g l ę d n i e n i e m r o l i m o ż n o w ł a d z t w a n o w o m a r c h i j s k i e g o , „ R o c z n ik i T o w a r z y s t w a N a u k o w e g o w T o r u n iu " [d a le j: R T N T ] 1968, R . 73, z. 2, s. 120 121.
kim. W ty m cz a s ie o d n o t o w a ć n a l e ż y k il k a e p iz o d ó w u k a z u j ą c y c h z a d a n ia o b i e k t ó w w a r o w n y c h u s y t u o w a n y c h n a p o g r a n ic z u p o l s k o -k rz y - żaekim . W u k ła d z ie z 2 lipca 1320 r., z a w a r t y m p o m ię d z y m is tr z e m k r a j o w y m P r u s F r y d e r y k i e m v o n W i ld e n b e r g , k s i ę c i e m w o ł o g o js k i m W a r c i s ł a w e m IV o ra z b i s k u p e m k a m ie ń s k i m K o n r a d e m , s z c z e g ó ln ie siln ie p o d k r e ś l o n a j e s t ro la N a k la ja k o o ś r o d k a g r o m a d z ą c e g o siły m i l i t a r n e z a g r a ż a j ą c e p o s ia d ło ś c io m p o m o r s k i m w y m i e n i o n y c h k o n t r a h e n t ó w . S tr o n y u z g o d n i ły s p o s ó b u d z ie l a n ia s o b ie p o m o c y w ra z ie a t a k u p r z e d s i ę b r a n e g o p rz e z z a ło g ę n a k ie ls k ą . Ta o s ta tn ia m u s i a ła r z e c z y w iś c ie d a w a ć się w e zn a k i p o d d a n y m Z a k o n u , co p o t w i e r d z a r e la c j a k r o n i k a r z a k r z y ż a c k ie g o P io t r a z D u s b u rg a . W s p o m i n a o n m ia n o w i c ie o d o w ó d c y załogi N a k ła H e n r y k u S w i ę t o s ł a w i c u z ro d u P a łu k ó w , k t ó r y n i e m i ło s i e r n i e łupił w s z y s t k i c h p o d r ó ż n y c h z a r ó w n o o s o b y d u c h o w ne, j a k i ś w ie c k ie . T o te ż ju ż w u k ła d z ie z 1320 r. lic z o n o się z m o ż li w o ś c ią o p a n o w a n i a z a m k u n a k i e ls k i e g o , u w a ż a n e g o — w m y ś l s f o r m u ł o w a n i a d o k u m e n t u — za g łó w n ą sie d z ib ę r a b u s ió w , w r z e c z y w i s t o ś ci j e d n a k s t a n o w i ą c e g o b a r d z o w a ż n y p u n k t s t r a t e g i c z n y n a p ó ł n o c n e j ru b ie ż y K r ó le s tw a P o ls k i e g o 15. P o d o b n ą ro lę o d g r y w a ł a b u d o w l a o b r o n n a w W y s z o g r o d z ie . Z a ło g a te g o z a m k u k o n t r o l o w a ł a ż e g lu g ę n a W i ś l e i, w e d ł u g s ł ó w w s p o m n i a n e g o k r o n ik a r z a , d o k o n y w a ł a łu p iestw , p o r w a ń i z a b ó js tw , ta k że n ik t n ie m ó g ł j e j u jś ć b e z p o n i e s i e n i a szkód. P r o c e d e r t e n tr w a ł p rz e z d łu g i e la ta n a s z k o d ę Z a k o n u i je g o p o d d a n y c h 1®. Po z a ła m a n i u się r o k o w a ń d y p l o m a t y c z n y c h w o j n a p o ls k o - k r z y ż a c - k a ro z p o c z ę ła się a t a k i e m W ł a d y s ł a w a Ł o k ie tk a n a z iem ię k s i ę c i a p ł o c k i e g o W a c ł a w a , z w ią z a n e g o u k ł a d e m o b r o n n y m z Z a k o n e m K r z y ż a c k i m 17. W o j s k a k r ó l a p o l s k i e g o n a j p r a w d o p o b n i e j w d r u g i e j p o ło w ie s i e r p n i a 1327 r. p r z y s t ą p i ł y do o b lę ż e n ia z a m k u w G o sty n in ie . N a o d s ie c z z a a t a k o w a n e m u s o ju s z n i k o w i p r z y b y ł y o d d z i a ły k r z y ż a c k ie p o d w o d z ą k o m t u r a p r o w i n c j o n a l n e g o c h e łm i ń s k i e g o O t t o n a v o n L u ter- b e rg . K r z y ż a c y o d p a r li siły ł o k i e t k o w e sp o d G o s ty n in a , a n a s t ę p n i e ra z e m z r y c e r s t w e m p ło c k im w k r o c z y l i n a z ie m ię k u j a w s k ą . S p r z y 15 L i l e s c c r e s g e s t a e i n t e r P o l o n o s O r d i n a t i q u e C r u c i l e r o r u m , t. I, w y d . I. Z a- k r z e w s k i , P o z n a ń 1890, d o d a te k nr 9; C h r o n i c o n t e r r a e P i u s s i a e v o n P e t e r v o n D i i s b u r g [ d a le j: P io tr z D u s b u r g a ] , w y d . M . T o e p p e n, [w :] S c r i p t o r e s r e r u m P r u s s i c a r u m [d a le j: S K P r ] , t. I, L e ip z ig 1861, s . 2 17. 10 P io tr z D u sb u r g a , s . 216.
17 W a lk i W ł a d y s ł a w a Ł o k ie tk a z W a c ła w e m , k s ię c ie m p ło c k im i K r z y ż a k a m i w 1327 i , o m a w ia ją m . in .: Z a j ą c z k o w s k i , P o l s k a a Z a k o n . . . , s. 108— 114; B. W ł o d a r s k i , M i ę d z y Pol. sk q , L i t w ą a Z a k o n e m K r z y ż a c k i m { S y l w e t k a W a c ł a w a
p ł o c k i e g o ) , .Z a p is k i T o w a r z y s tw a N a u k o w e g o w T o r u n u i" 1950, t. 16, s. 15— 16; A . S w i e ż a w s k i , R a w s k i e k s i ę s t w o P i a s t ó w m a z o w i e c k i c h 131 3— 1462. D z i e j e p o l i t y c z n e , Ł ód ź 1975, s . 2 2 — 24.
m i e r z e ń c y z d o b y li i spalili g r ó d w K o w a lu , a n a s t ę p n i e p o s u w a l i się w z d łu ż W i s ł y k i e r u j ą c się w s t r o n ę ziemi c h e łm iń s k ie j. W tr a k c i e p r z e m a r s z u a r m i a k r z y ż a c k o - m a z o w i e c k a c z y n iła z n a c z n e s p u s to s z e n ia , m. in. w d o b r a c h b i s k u p s tw a w ł o c ła w s k ie g o . W o j s k a p o ls k i e n a cz ele z k r ó l e m z a g ro d z iły d r o g ę p r z e c i w n i k o m z a p e w n e w o k o lic a c h W ł o c ła w k a . T a m też d o szło d o s t a r c ia z b r o jn e g o , w k t ó r y m ś m i e r ć p o n ió s ł k o m t u r to r u ń s k i H u g o v o n A lm e n h a u s e n . Z d a n ie m D ługosza b itw a z a k o ń c z y ł a s ię s u k c e s e m s t r o n y p o l s k i e j 18.
D z ia ła n ia w o j e n n e d o t k n ę ł y n ie t y l k o z iem ię k u j a w s k ą , a le t a k ż e i W i e l k o p o l s k ę . Z e z n a j ą c y n a p r o c e s i e w a r s z a w s k i m z 1339 r. m ie s z c z a n ie k ł e c c y z g o d n ie s t w i e r d z a j ą , że K łe c k o w r a z z z a m k ie m b y ł o d w u k r o t n i e n is z c z o n e p rz e z K rz y ż a k ó w . Ó w p i e r w s z y n a ja z d o d n o s z o n y j e s t p r z e z h is to r i o g r a f ię do r o k u 1327, co n a l e ż y z d u ż y m p r a w d o p o d o b i e ń s t w e m p r z y ją ć . W s k a z u j e to n a d o ść g łę b o k i w y p a d i n n e g o o d d z i a łu k r z y ż a c k ie g o , m a j ą t e g o b y ć m o ż e za z a d a n i e o d w r ó c i ć u w a g ę d o w ó d z t w a p o l s k i e g o od w o j s k L u t e r b e r g a w s p i e r a j ą c y c h k s ię c ia p ł o c k ieg o . D z ia ła n ia w o j e n n e w 1327 r. z a k o ń c z y ł y się z a w a r c i e m ro z e jm u w e W ł o c ł a w k u , m a j ą c y m o b o w i ą z y w a ć w c ią g u j e d n e g o r o k u 1”. P r a g n ą c p r z e j ą ć o b r o n ę ó w c z e s n y c h p ó ł n o c n o - w s c h o d n i c h g r a n i c K r ó l e s tw a P o ls k i e g o b e z p o ś r e d n io w s w o j e r ę c e W ł a d y s ł a w Ł o k ie te k d o p r o w a d z i ł do u s u n ię c i a s w y c h b r a t a n k ó w : W ł a d y s ł a w a S ie m o w ito w i- ca z ziem i d o b r z y ń s k i e j i P r z e m y s ł a Z ie m o m y s ło w ic a z d z i e ln ic y i n o w r o c ła w s k o - w y s z o g r o d z k i e j , o d d a j ą c im w z a m ia n k s i ę s t w a ł ę c z y c k ie i s ie ra d z k ie . N a K u j a w a c h p o z o s t a ł j e d y n i e K a z im ie rz Z i e m o m y s ło - w i c z a r z ą d z a j ą c y d z ie ln ic ą g n i e w k o w s k ą . P o w o d e m t e j z a m i a n y b y ł y t r u d n o ś c i s a m o d z ie ln e j o b r o n y d r o b n y c h d z ie ln ic a j e d n o c z e ś n i e p o z b a w i a n o w t e n sp o s ó b Z a k o n m o ż liw o śc i w y w i e r a n i a n a c i s k u n a s ł a b s z y c h s ą s ia d ó w . O k r e s r o z e j m u w y k o r z y s t a ł y o b ie s t r o n y d o le p s z e g o p r z y g o t o w a n i a sił z b r o jn y c h . Z p o l e c e n i a k r ó l a p o l s k ie g o o d b u d o w a n o g r ó d w R y p in ie w z m a c n i a j ą c o b r o n n o ś ć ziem i d o b r z y ń s k ie j 20. D z ia ła n ia w o j e n n e w z n o w i o n o w p o c z ą t k a c h 1329 r., w z w ią z k u z k r u c j a t ą p r z e c i w L itw ie p o d j ę t ą p rz e z k r ó l a C zec h J a n a L u k s e m b u r ls C h r o n i c a O l i v e n a i s a i i c t o r e S t a n i s l a o , a b b a l e O l i v e n s i [d a le j: K r o n i k a o l i w - sfc a ], w y d . W . K ę t r z y ń s k i , M P H , t. V I , K r a k ó w 1893, s. 327; P a m i ę t n i k Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o o w o j n i e z k r ó l a m i Ł o k i e t k i e m i K a z i m i e r z e m W . , w y d . A . Р т о - c h a s к a, „ A r c h iw u m K o m is ji H is t o r y c z n e j " 1909— 1913, t. X I, s. 248; D ł u g o s z , A n n a l e s , k s . 9, s . 132, 137, 139.
18 Lite s... , s. 360— 361 j p or. S . K u j o t , D z i e j e P r u s K r ó l e w s k i c h , c z . II. P o m o r z e i z i e m i a c h e ł m i ń s k a 1309— 1380, R T N T 1922— 1924, [w y d . 1 9 2 4 ], R. 29— 31, s. 106—
-107j Z a j ą c z k o w s k i , P o l s k a a Z a k o n . . , , s. 114— 115; P a k u l s k i , S i ł y . . . , s. 93— 95.
20 S. K ę t r z y ń s k i , Z a p i s K a z i m i e r z a W i e l k i e g o d l a K a z i m i e r z a B o g u s ł a w o - w i c a , „ P r z e g lą d H is t o r y c z n y " [d a le j: P H ] 1912, t. 14, s . 186— 190j L it e s ..., s. 184.
skieg o . P r z e jś c ie — w k o ń c u 1328 r. — w ł a d c y c z e s k i e g o z t o w a r z y sz ą c y m m u r y c e r s t w e m p rz e z z iem ie p o ls k ie w d r o d z e do T o r u n ia o d b y ło się w b r e w w oli k r ó l a p o ls k ie g o , k t ó r y w o b e c te g o za rz ą d z ił m o b i liz a c ję r y c e r s t w a w o k o lic a c h Ł ęc zycy. P o ro z p o c z ę c iu k r u c j a t y prz ez L u k s e m b u r c z y k a i K rz y ż a k ó w , 6 -ty s ię c z n a a r m ia p o ls k a z a a t a k o w a ła p o s ia d ło śc i Z a k o n u w s p i e r a j ą c l i te w s k i e g o s p r z y m i e r z e ń c a . 1 lu t e g o 1329 r. w o j s k a Ł o k ie tk a w k r o c z y ł y do ziemi c h e łm iń s k ie j, p u s t o s z ą c ją p r z e z 5 d n i i z d o b y w a j ą c P a p o w o 21. W o d p o w ie d z i d oszło do z a w a r c i a 12 m a r c a 1329 r. w T o r u n iu p o r o z u m i e n ia m i ę d z y Z a k o n e m a J a n e m s k i e r o w a n e g o p r z e c i w P olsce. J e g o n a s t ę p s t w e m b y ł a t a k s o j u s z n i k ó w n a z iem ię d o b r z y ń s k ą , z ty m że w y p r a w ą k i e r o w a ł k ró l czeski, a trz o n arm ii s t a n o w i ł y o d d z ia ły k r z y ż a c k i e 22.
O b r o n ę D o b r z y n ia k r ó l W ł a d y s ł a w p o w i e r z y ł s t a r o ś c ie d o b r z y ń s k i e m u i k a s z te la n o w i łę c z y c k i e m u P a w ło w i O g o n o w i, p o s y ł a j ą c m u r y c e r z y t a k ż e z i n n y c h ziem. S a m Ł o k ie te k w r a z z g ł ó w n y m i siłam i p o l skim i z n a jd o w a ł się n a l e w y m b r z e g u W i s ł y na o b s z a r z e ziemi k u j a w skiej. B lo k u ją c W i s ł ę k ró l p o lsk i n ie d o p u ś c ił d o te g o , a b y w o j s k a w r o g ó w w k r o c z y ł y n a K u ja w y , s a m j e d n a k o b a w ia ł się p r z e p r a w i ć sw e o d d z i a ł y d o ziemi d o b r z y ń s k ie j, b y w ra z ie n i e p o w o d z e n i a nie z o s ta ć o d c ię t y m rz e k ą od K u jaw . J e d y n i e cz ęść sił p o ls k ic h z k s i ę c ie m ł ę c z y c k im W ł a d y s ł a w e m S ie m o w i to w ic e m i w o j e w o d ą b r z e s k i m W o j c i e c h e m K oście lc em , o p e r o w a ł o n a t e r e n i e ziemi d o b r z y ń s k ie j, s t a c z a j ą c d r o b n e p o ty c z k i o ra z p r z e p r o w a d z a j ą c d z ia ła n ia o c h a r a k t e r z e w y w i a d o w c z o - - o b s e r w a c y jn y m . T o te ż w o j s k a p o ls k ie n ie z d o ła ły p r z e s z k o d z ić siłom k r z y ż a c k o - c z e s k i m w z d o b y c iu g r o d u d o b r z y ń s k ie g o , z a j ę t e g o n i e m a l że n a o c z a c h k r ó l a i z g r o m a d z o n e j arm ii, s t o j ą c e j na l e w y m b r z e g u W i s ł y 23. P o o p a n o w a n i u ziemi d o b r z y ń s k ie j g ł ó w n e siły k r z y ż a c k ie w r a z z J a n e m L u k s e m b u r s k i m u d e r z y ł y n a ziem ię p łocką. D oszło d o o b l ę ż e n ia P ło c k a, p o d c z a s k t ó r e g o u ż y t o m a c h i n o b lężn ic zy ch . M ia s t o n ie z o sta ło w p r a w d z i e z d o b y te , n i e m n ie j k s i ą ż ę W a c ł a w , n ie o t r z y m u j ą c d o s t a te c z n e g o w s p a r c i a ze s t r o n y b r a c i a n i W ł a d y s ł a w a Ł o k ietk a, z d e c y d o w a ł s ię w e jś ć w u k ł a d y z w ł a d c ą czeskim . W ich w y n i k u 29 m a r c a 1329 r. z łożył o n w P ło c k u h o łd J a n o w i, u z n a j ą c się je g o le n n ik ie m z P ło c k a, W y s z o g r o d u i G o s ty n in a . P l a n o w a n o t a k ż e o p a n o w a n i e p o z o s t a ł y c h ziem m a z o w ie c k ic h , j a k to w y n i k a z d o k u m e n t u k r ó l a c z e s k i e go, w y s t a w i o n e g o 3 k w i e t n i a 1329 r. w T o r u n i u już p o p o w r o c i e z w y p r a w y p o d P łock. T y m s a m y m w d z ia ła n ia c h s k i e r o w a n y c h p r z e c i w 21 K r o n i k a o l i w s k a , s. 327; P io tr z D u ,sb u rg a , s. 215; P a m i ę t n i k Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o . . . , s. 2 4 9 — 250. î* K D W , t. II, n r 1097; Z a j ą c z k o w s k i , P o l s k a a Z a k o n . . . , s. 129— 138; W ł o d a r s k i , M i ę d z y . . . , s. 16— 19. » U t e s . . . , s. 174, 2 07, 286, 334, 350.
S ie m o w ito w i II i T r o j d e n o w i I L u k s e m b u r c z y k n ie b ra ł już udziału, p o z o s t a w ia j ą c p r o w a d z e n i e ich siłom Z a k o n u K r z y ż a c k ie g o . P rz e b ie g i c h a r a k t e r t o c z o n y c h o p e r a c j i n ie je s t b liżej o ś w i e t l o n y p rz e k a z a m i źró d ło w y m i. W i a d o m o j e d y n i e , że k s i ą ż ę t a z a w a rli z K r z y ż a k a m i 15 lip- ca k r ó t k o t r w a ł y roz ejm , p o k t ó r y m b y ć m o ż e n ie p o d j ę t o ju ż d z ia ła ń w o j e n n y c h i p o n o w n i e 18 p a ź d z i e r n i k a z a w a r t o z a w i e s z e n ie bro n i z t e r m i n e m do W i e l k i e j n o c y 1330 r.24 W y d a j e się, że w r a z z k r ó l e m c z e s k im n ie p o w r ó c i ł y d o T o r u n i a w s z y s t k i e w o j s k a u c z e s tn ic z ą c e w a t a k u n a d z ie ln ic ę p łocką. D a lsz e a k c j e z a c z e p n e k o n t y n u o w a ł y o d d z ia ły k r z y ż a c k ie pod d o w ó d z tw e m l a n d k o m t u r a c h e łm i ń s k ie g o O t t o n a v o n L u te rb e rg . K o r z y s t a ją c z r o z p u szc zen ia r y c e r s t w a p o l s k i e g o i o d d a l e n i a s ię Ł o k ie tk a od Leatru d ziała ń w o j e n n y c h d o w ó d z tw o w o j s k z a k o n n y c h p o d j ę ł o d e c y z j ę o z a a t a k o w a n i u p o g r a n i c z n y c h t e r y t o r i ó w K u ja w . W k o ń c u k w i e t n ia 1329 r. z o s t a ł y z o r g a n i z o w a n e p r z e z Z a k o n trz y o p e r a c j e w o j s k o w e , k t ó r y c h c e lem b y ło r ó w n o c z e s n e u d e r z e n i e z r ó ż n y c h s tro n na k ilk a m ie js c o w o ś c i k u j a w s k i c h 27. I t a k s iły k o m t u r a t o r u ń s k i e g o u d e r z y ł y na o k o lic ę R a cią ż k a , k t ó r e to m i a s t o w r a z z p o b lisk im k lu c z e m d ó b r b is k u p a w ło c ł a w s k ie g o p a d ł o o fia r ą zniszczeń. I n n a w y p r a w a k r z y ż a c k a w y r u s z y ł a z D o b rz y n ia i p o p r z e j ś c i u W i s ł y s k i e r o w a ł a się na W ł o c ł a w e k . O d d z ia ł p o d w o d z ą K e r s t e n a v o n K o in e w d z ie ń W ielikiejnocy, tj. 23 k w i e t n i a 1329 r. z n iszc zy ł m iasto, w k t ó r y m s p ł o n ę ł y m. in. k o ś c ió ł k a t e d r a l n y , d o m y p r a ł a t ó w i k a n o n ik ó w . T rz e c ie u d e r z e n i e p oszło na P rzedecz, a p ro w a d z ił j e la n d m i s tr z c h e łm iń s k i Obton v o n L u te rb e rg . G e o g r a f ic z n y z a się g w y p a d u w s k a z u j e n a M a z o w s z e p ło c k ie j a k o p o d s t a w ę w y j ś c io w ą o d d z i a ł u k r z y ż a c k ie g o . B yła to z a p e w n e a r m i a (lub je j część) p o z o s t a w io n a n a M a z o w s z u w c e lu d o k o n a n i a p o d b o ju tej ziemi. W o j s k o k r z y ż a c k i e z d o b y ł o g r ó d w P r z e d e c z u za p o m o c ą m a c h in oblęż- n i c z y c h 2®. W 1329 r. d a ls z e w a l k i n ie b y ł y już p o d e j m o w a n e prz ez ż a d n ą ze stro n . C z y n i ł y o n e p r z y g o t o w a n i a d o w y s t ą p i e ń z b r o j n y c h w p r z y sz ły m ro k u . Z a p e w n e t e m u słu ż y ła m isja w ę g i e r s k a k r ó l e w ic z a K a z i
*> K o d e k s d y p l o m a t y c z n y K s i ę s t w a M a z o w i e c k i e g o [d a le j: K D K s.M a z .], w y d . T . J . L u b o m i r s k i , W a r s z a w a 1863, n r 59; P r e u s s i s c h e s U r k u n d e n b u c h , t. II, w y d . M . H e i n , E. M a s с h к e , K ö n ig s b e r g 1932, n i 6 55, 662; p o r . S w i e ż a w s k i , o p . c i t . , s. 2 4 — 25. 15 O d n o ś n ie d o w y p r a w k r z y ż a c k ic h n a p o g r a n ic z e k u j a w s k ie w k o ń c u k w ie t n ia 1329 r. c e n n e s ą u w a g i J. B i e n i a k a , L is t k a n c l e r z a k u j a w s k i e g o d o R a d y S t a r e g o M i a s t a T o r u n i a z e s t y c z n i a 1331 r o k u , „ Z a p is k i k u ja w js k o -d o b r z y ń s k ie " 1978, fceir. A , H i s t o r i a , s. 103— 106. 28 L it e s .. ., d o d a t e k n r 16; K a l e n d a r z i s p o m i n k i w ł o c ł a w s k i e , w y d . B. K ü r b i s , M P H , s e r . n o w a , t. V I , W a r s z a w a 1962, s . 8 1 — 82 ; C r o n i c a n o v a P r u t e n i c a [ d a le j: W ig a n d z M a r b u r g a ] , w y d . T . H i r s c h , SR P r. , t. U , L e ip z ig 1863, s . 4 65.
m ie rz ą odlbyita p r a w d o p o d o b n i e w p i e r w s z y c h m i e s i ą c a c h 1330 r. C h o d ziło g ł ó w n i e o p o z y s k a n i e p o s iłk ó w w o j s k o w y c h o d K a ro la R o b e rta i u z g o d n i e n ie w s p ó ł d z i a ł a n ia m ili t a r n e g o w p r z y s z ł e j w y p r a w i e p r z e c iw Z a k o n o w i K r z y ż a c k ie m u . Z a k o n p o o p a n o w a n i u p r a w e g o b r z e g u W is ły k o n t y n u o w a ł o p e r a c j e p o l e g a j ą c e na o s ła b ia n iu p o t e n c j a łu o b r o n n e g o K u j a w i p ó ł n o c n o - w s c h o d n i e j W ie lk o p o ls k i. D ążąc do re a liz a c ji p o w y ż s z e g o z a d a n ia p ie r w s i d z ia ł a n ia w o j e n n e w 1330 r. roz p o czę li K rz y ż a c y . U d e r z e n i e z n a c z n y c h sił z a k o n n y c h s k i e r o w a n e z o s ta ło p r z e c i w o b ie k to w i w W y s z o g ro d z ie . W tr a k c i e z a ż a r t y c h i k r w a w y c h w a lk u d a ł o się K r z y ż a k o m c z w a r t e g o d n ia o b lęże n ia, 12 lu b 14 m i j a , p o d palić g ró d . W je g o p ł o m ie n ia c h z g in ęła za ło g a i s z u k a ją c y t u r a t u n k u o k o lic z n i r y c e r z e w ra z ze s w y m ru c h o m y m m ie n ie m 27.
N a p rz e ło m ie c z e r w c a i lipca 1330 r. r u s z y ła n a K u j a w y i p ó łn o c n ą W i e l k o p o l s k ę k o l e j n a w y p r a w a w o j s k k rz y ż a c k ic h . M o żn a p r z y p u s z czać, że a t a k w y s z e d ł z T o ru n ia , b o w i e m w p ie r w s z e j k o l e j n o ś c i p r z y s t ą p i o n o do o b lę ż e n ia R acią żka. W o b a w ie p r z e d w k r a c z a j ą c y m n i e p r z y j a c i e l e m d o z a m k u p rz y b y ło , w c e lu s z u k a n ia sc h r o n ie n ia , o k o l i c z n e r y c e r s t w o w r a z z ro d z in a m i i d o b y t k i e m ru c h o m y m . P o k i l k u d n i o w y c h a t a k a c h p r z y u ż y c iu s p rz ę tu o blężnic zego, 5 lu b 6 lipca g r ó d z o sta ł z d o b y ty . W r ę c e z w y c i ę z c ó w w p a d ła b o g a ta zdobycz, ł ą c z n ie ze s k a r b c e m b is k u p im , a p o z o s ta li p r z y ży c iu o b r o ń c y d o s ta li się d o n i e w o li29. O d d z ia ły k rz y ż a c k ie , d o k o n u j ą c w o k ó ł z n a c z n y c h zniszczeń, p r z e s u n ę ł y się w Okolice Brześcia. O b i e k t w a r o w n y w B rze ściu b y ł d o b r z e p r z y g o t o w a n y d o o b r o n y i m iał s iln ą załogę, s k ł a d a j ą c ą się n i e t y l k o z r y c e r z y k u j a w s k i c h , a l e t a k ż e z o d d z i a łu r y c e r s t w a ł ę c z y c k ie g o na c z e le z k a s z t e l a n e m ł ę c z y c k i m P a w ł e m O g o n e m . Z te g o p o w o d u K r z y ż a c y n ie p r ó b o w a l i z d o b y w a ć g ro d u , lecz w y s ła li d o d o w ó d c y o b r o n y p o s e ls t w o z p r o p o z y c j ą z a w a r c i a re z e jm u . W s k a z u j e to n a fakt, iż d o w ó d z tw o z a k o n n e n ie licząc się z m o żliw o ścią o p a n o w a n ia n a j w a ż n i e j s z e j w a r o w n i K u ja w , p ra g n ę ł a z n e u tr a l i z o w a ć czqść sił p o ls k ic h w n i e j się z n a jd u j ą c y c h , co d a w a ł o b y o d d z ia ło m k r z y ż a ck im z n a c z n e k o rz y ś c i (m. in. z a b e z p ie c z e n ie t y ł ó w p r z e d a t a k a m i r y c e r s t w a s t a n o w i ą c e g o z a ło g ę B rześcia i ty m s a m y m w ię k s z e m ożliw ości d z i a ł a n ia m a ł y c h g r u p z d o b y w a j ą c y c h ż y w n o ś ć i furaż). D o w ó d c a z a ło g i b r z e s k i e j o d p o w ie d z ia ł, że n ie p o s ia d a u p o w a ż n i e n i a ze s t r o n y k r ó l a d o z a w i e r a n ia ro z e jm u i p r o p o z y c j ę o d rz u c ił29. S pod B rześcia
27 P io tr z D u s b u r g a , s. 2 1G ; K r o n i k ę v o n P r u z i n l a t d e s N i c o l a u s v o n J e r o s c h i n , w y d . E. S t r e h 1 к e , SR P r. , t. I, s. G17— 618,- A n n a l i s t a T h o r u n e n s i s , w y d . E. S t r e h 1- k e , S R P r., t. I ll, L e ip z ig 1866, s. 67; R o c z n i k T r a s k i , s. 8 54.
2fi LUe s..., d o d a t e k nr IG; K a l e n d a r z i s p o m i n k i w ł o c ł a w s k i e , s. 83; A n n a l i s t a T h o r u
n e n s i s , s. 07; W ig a n d z M a r b u g r a , s. 466; D ł u g o s z , A n n a l e s , k s . 9, s. 145— 146. “ P io tr z D u sb u r g a , s. 217; L it e s .,., s. 179, 279.
w o js k a Z a k o n u r u s z y ł y n a R a d z ie jó w . W e d ł u g d a n y c h P io tr a z D u s b u r g a p o o to c z e n iu g r o d u d o s z ło d o z a w a r c ia u m o w y p o m i ę d z y z a ło g ą a o b l e g a ją c y m i, na m o c y k t ó r e j o b r o ń c y o d d ali K r z y ż a k o m za m e k , w z a m i a n za co w o l n o im b y ł o o d e jś ć w r a z ze w s z y s tk im i sw o im i rzeczam i. N ie c o in a c z e j p r z e d s t a w i a t e n e p i z o d R o c z n ik T ra sk i, z d a n ie m k t ó r e g o g r ó d w R a d z i e jo w ie z o sta ł p r z e z P o la k ó w sipalony z o b a w y p rz e d n a d c h o d z ą c y m n ie p r z y ja c i e l e m . S ta ło się to, ja k in fo rm u ją
S p o m in k i w ło c ła w s k ie , 7 l ip c a 30. D a lsz a t r a s a r e jz y k r z y ż a c k i e j w io d ła
p o p rz e z o k o lic e K r u s z w i c y w k i e r u n k u N a k ła . M i a s t o i zaimek z o s ta ły 17 lipca z a j ę t e p r z e z n a p a s t n i k ó w i c a łk o w ic ie zniszczone. O b w a r o w a n y o ś r o d e k m ie js k i p r a w d o p o d o b n i e s t a w i a ć m u s ia ł p e w i e n opór, b o w ie m urz ąd zili t u t a j K r z y ż a c y rzeź, k t ó r e j o fiarą p a d ło w e d ł u g z e z n a ń j e d n e g o ze ś w i a d k ó w n a p r o c e s i e w a r s z a w s k im 66 ludzi. G ró d na- k ie ls k i z o s tał p o d p a l o n y , a w je g o p ło m ie n ia c h ś m ie rć z n a la z ła załoga, z w y j ą t k i e m d o w ó d c y — s t a r o s t y n a k i e l s k i e g o H e n r y k a P ałuki, k t ó r y d o s t a ł się do n i e w o l i 31. P r a w d o p o d o b n i e t a k ż e w tej w y p r a w i e p o w r a c a j ą c e d o ziem i c h e łm iń s k ie j o d d z ia ły k r z y ż a c k i e z d o b y ł y i z a ję ł y B ydgoszcz. R e z u l t a t e m w a l k t o c z o n y c h w m a j u i lip c u 1330 r. b y ł y d a l s z e s t r a t y t e r y t o r i a l n e p o n ie s i o n e p r z e z K r ó l e s tw o P olskie, a lb o w ie m p o d p a n o w a n i e k r z y ż a c k i e d o s t a ł y się k a s z te l a n i e w y s z o g r o d z k a i b y d g o s k a 32. K o n s e k w e n c j ą n i s z c z ą c y c h n a j a z d ó w n a d o b r a k o ś c io ła w ł o c ł a w s k i e g o b y ł u k ł a d z a w a r t y 24 s i e rp n ia 1330 r. w T o r u n iu p o m ię d z y b is k u p e m M a c ie j e m a w i e l k i m m i s tr z e m Z a k o n u W e r n e r e m v o n O rs e ln . J e d e n z j e g o p u n k t ó w p r z e w i d y w a ł z o b o w ią z a n i e się M a c ie ja , że z w a r o w n i ra c ią ż s k ie j n ie b ę d ą p o d e j m o w a n e d z i a ł a n ia na s z k o d ę Z a k o n u i j e g o p o d d a n y c h . J e d n o c z e ś n i e b is k u p n ie b r a ł na s ieb ie o d p o w i e d z ia l n o ś c i za n a s t ę p s t w a s y t u a c j i g d y b y , w b r e w je g o woli, k r ó l p olski lu b k t o i n n y p r z e m o c ą lu b p o d s t ę p n i e z a ją ł g ró d . T r u d n o u s ta lić w c z y im 30 P io tr z D u s b u r g a , s. 2 1 7 , R o c z n i k T r a s k i , s. 8 5 4 , K a l e n d a r z i s p o m i n k i w ł o c ł a w s k i e , s. 83. 31 F a k t p r z e j ś c ia w o j s k k r z y ż a c k ic h p r z e z o k o l i c e K r u s z w ic y w d r o d z e d o N a k la p o tw ie r d z a z e z n a n ie r y c e r z a A n t o n ie g o , s y n a A n d r z e j a z K u ja w , z ł o ż o n e n a p r o c e s i e w a r s z a w s k im (LiVes..., s . 3 0 0 ). N a t e m a t z n is z c z e n ia N a k ła p o r . P io tr z D u sb u r g a , s. 2 1 7 . K a l e n d a r z J s p o m i n k i w ł o c ł a w s k i e , s. 83; A n n a ł i s t a T h o r u n e n s l s , s . 6 7 — 68; W ig a n d z M a r b u r g a , s. 4 6 6 , L it e s .. ., s. 155— 156, 326, 359. S łu s z n ie d o r o k u 1329 lu b 1330 o d n ió s ł t e w y d a r z e n ia S . К a n i o s к i, P r z y c z y n k i d o d z i e j ó w w o j n y p o ł s k o - - k r z y ż a c k i e j z r. / 3 3 / , P H 1911, t. 12, s. 144— 148. S p r z e c z n e d a n e ź r ó d e ł c o d o c h r o n o lo g ii w y d a r z e ń o m ó w ił k r y t y c z n i e Z a j ą c z k o w s k i , P o l s k a a Z a k o n . . . , s. 13&— 154. 32 B y d g o s z c z n a m o c y p o s t a n o w ie ń r o z e j m o w y i h z a w a r t y c h 18 p a ź d z ie r n ik a 1330 r. p o d L ip ie ń k ie m m ia ła b y ć z w r ó c o n a P o ls c e , c o w s k a z u j e n a z a j ę c i e j e j p r z e z K r z y ż a k ó w p r z e d w y p r a w ą w r z e ś n io w ą W ł a d y s ła w a Ł o k ie tk a ; p o r. Z a j ą c z k o w s k i , P o l s k a a Z a k o n . . . , s. 154— 155.
r ę k u z n a jd o w a ł się R a c ią ż e k w m o m e n c i e z a w a r c i a u k ła d u . J. B ie n ia k u w a ż a , ż e p o s ia d a li g o K r z y ż a c y i na m o c y u g o d y p r z e c h o d z ił d o M a cieja. W ó w c z a s o d p a d a ła m o żliw o ść u ż y c ia g o p rz e z n ie p r z y ja c i e l a i r y s o w a ł a się n a d z ie j a w y k o r z y s t a n i a izamku p rz e z w o j s k a W ł a d y s ł a w a Ł o kietka. W ta k im r a z i e u rn o w a t o r u ń s k a p o p r a w i a ł a s y t u a c j ę s t r a t eg icz n ą s t r o n y p o lskiej. J e d n a k ż e R a c ią ż e k m ógł n ie »być z a ję t y n a s t a l e p rz e z w o j s k a Z a k o n u i w t e d y n e u t r a l iz a c j ę za m ku, c h o ć o g r a n i c z o n ą p e w n y m i w a r u n k a m i , m o ż n a t r a k t o w a ć j a k o s u k c e s p o lity c z n y w ie l k i e g o m i s tr z a 33. W p o c z ą t k a c h w r z e ś n i a 1330 r. ro z p o c z ę ła się w y p r a w a p o lsk a na z ie m ie k r z y ż a c k ie 34. Była o n a s t a r a n n i e p r z y g o to w a n a , a w s p i e r a ły ją z n a c z n e p osiłki w ę g ie r s k i e p o d w o d z ą W i lh e lm a D ru g e ta , ż u p a n a S pi żu i U jv a r u . U z g o d n io n o ró w n i e ż s p o s ó b w s p ó ł d z i a ła n ia s o j u s z n ic z y c h w o j s k lite w s k ich . A n n i a Ł o k ie tk a w k r o c z y ł a od s t r o n y M a z o w s z a d o ziem i d o b r z y ń s k i e j i ro z p o c z ę ła o b lę ż e n ie jej g ł ó w n e g o g ro d u , k t ó r y je d n a k bro n ił się s k u te c z n ie 3'. J e d n o c z e śn ie w o js k a k ró la polskiego n ie s t a w ił y się na u m ó w i o n e m i e j s c e s p o t k a n i a na t e r e n i e ziem i p r u s k i e j ze s p r z y m i e r z e ń c e m lite w sk im , k t ó r y z n a la z ł się w o b e c p r z e w a ż a j ą c y c h sił k r z y ż a c k ic h i z m u s z o n y z o s ta ł d o w y c o f a n i a się p o d D o brz y ń . S tąd n a s t ą p i ło o d e jś c i e o d d z i a ł ó w G ie d y m in a z t e a t r u d z ia ła ń w o j e n n y c h . D e c y d u j ą c y w p ł y w n a t o m i a ł o s t a n o w i s k o W ę g r ó w o d m a w i a j ą c y c h w s p ó ł d z i a ł a n ia z p o g a ń s k im i Litw inam i. P o w y c o f a n i u się a r m ii G ie d y m in a , w o j s k a W ł a d y s ł a w a Ł o k ie tk a o d s t ą p i ły od o b lę ż e n ia D o b rz y n ia i r u s z y ł y w k i e r u n k u ziem i c h e łm iń s k ie j. P o m im o p o c z ą t k o w y c h itrudności, o d d z ia ły p o ls k o - w ę g ie r s k i e s fo r s o w a ł y D rw ę c ę p o d L ubicz em d z i ę k i u d a n e m u m a n e w ro w i. S to ją c w o b lic z u p r z e w a ż a j ą c y c h sił, d o w ó d z t w o Z a k o n u n ie p o d j ę ł o d e c y z j i o s to c z e n iu b itw y , lecz p o s ta n o w i ł o Ibronić s i ę p o p rz e z o b s a d z e n ie siln y m i za ło g a m i o- b i e k t ó w w a r o w n y c h ziem i c h e łm iń s k ie j, a s z c z e g ó ln ie T o r u n i a i Lipień- k a 3e. P o w ta r g n ię c i u na o b s z a r ziem i c h e łm i ń s k i e j w o j s k a Ł o k ie tk a
M K D P , t. II, n r 252; J. В i e n i a k, W i e l k o p o l s k a , K u j a w y , z i e m i e ł ę c z y c k a i s i e r a d z k a w o b e c p r o b l e m u z j e d n o c z e n i a p a ń s t w o w e g o w l a t a c h 1300— 1306, R T N T 1969, U. 74, z. 2, s. 24. 34 W y p r a w ę W f a d y s ia w a Ł o k ie tk a n a z i e m i e k r z y ż a c k ie w 1330 r. o m a w ia Z a j ą c z k o w s k i , P o l s k a a Z a k o n . . , , s. 156— 164. M W ig a n d z M a r b u r g a , s . 47 1 ; U t e s . . , , s. 2 29. 36 K r o n i k a o l i w s k a , s. 3 2 8 . „ q u o d c e r n e n t e s d o m in i e t e x e r c it u m r e g is v a l i d i o - rem s c i e n t e s m a n d a v o r u n t, u t s in g iili ad m u n ic io n e s c o n lu g e r e n t e t e a s d e l e n s a - T ent..." ; W ig a n d z M a r b u r g a , s. 472: „ e t p e n s a n t Ł ruties, a n b e lla r e v e l l e n t , c o n c lu - d u n t, e t r é g i n u n d a n t c a m p u m r e lin q u o r e ; e t c o n s i l i o h a b ito d iv id u n t e x e r c it u m a d c a s tr a C u lm e n s is te r r e , all.i v e n iu n t ad c a s tr u m Thcnrun, s e d ill i d e C r is tb u r g a d c a s tr u m L ip p a e t s i c s e c u n d u m d e d r e tu m m agÜstri 'se lin ten ra C u lm e n s i d iv i- se r u n t..." .
p rz e z ok. d w a t y g o d n ie n is z c z y ły i raibow ały to te r y t o r iu m . P r ä b y z d o b y c ia K o w a l e w a o b l e g a n e g o p r z e z c z te r y dn i z a k o ń c z y ł y siej n i e p o w o d z e n ie m . S pod K o w a l e w a w o j s k a s p r z y m i e r z o n e r u s z y ł y p o d z a m e k w L ipieńku, le c z i tu , p o m im o u ż y c ia m a c h in oiblężniczych, r ó w n ie ż n i e o d n ie s io n o s u k c e su . T r u d n o ś c i d o z n a w a n e p r z y p r ó b a c h z a j m o w a nia z a m k ó w o ra z n i e d o s t a t e k ż y w n o ś c i i p asz y , w g r o m a d z e n i u k t ó r y c h cz y n ił p r z e s z k o d y p rz e c iw n ik , p r z y c z y n i ł y się d o w y r a ż e n i a p rz ez k r ó la W ł a d y s ł a w a z g o d y n a p o d j ę c i e r o k o w a ń . W w y n i k u r o z m ó w d o szło 18 p a ź d z i e r n i k a 1330 r.( p o d L ip ie ń k ie m do z a w a r c ia ro z e jm u , k t ó r y miał o b o w i ą z y w a ć d o 26 m a j a 1331 r. W m yśl p o r o z u m i e n ia roz ej- m o w e g o siprawa ziem z a j ę t y c h p r z e z Z a k o n m iała b y ć ro z s tr z y g n i ę ta p rz e z sę-Jziów p o l u b o w n y c h w o s o b a c h J a n a L u k s e m b u r s k i e g o i K a r o la R o b e rta . S tr o n a p o lsk a u z y s k a ł a t a k ż e d r o b n e k o r z y ś c i te r y t o r ia ln e , a m i a n o w i c i e z w r o t z a j ę t y c h p rz ez K r z y ż a k ó w o k r ę g ó w B y d g o szcz y i W y s z o g r o d u 37. Do a r b it r a ż u w ła d c ó w C z e c h i W ę g i e r j e d n a k n ie doszło, c h o ć W ł a d y s ł a w Ł o k ie te k i je g o o to c z e n ie , w e d łu g ź r ó d e ł p o lsk ic h , w i ą z a ł o z nim p e w n e n a d z ie j e i c z y n iło o d p o w i e d n i e p r z y g o t o w a n i a . T y m c z a s e m Z a k o n K rz y ż a c k i na cz e le z n o w o o b r a n y m w ie lk im m i s tr z e m L utrem , k s i ę c i e m b ru n s z w ic k im , sp o so b ił się do w s zc zęc ia d z ia ła ń w o j e n n y c h , n ie b ę d ą c z a i n t e r e s o w a n y m w ro z s tr z y g n i ę c ia c h d y p l o m a t y c z n y c h . J e d y n y m e f e k t e m r o z m ó w p o l s k o - k r z y ż a c k ic h b y ł o p r z e d ł u ż e n i e r o z e j m u d o 24 c z e r w c a 1331 r. W o b e c fia sk a p o c z y n a ń d y p l o m a t y c z n y c h , w o b liczu g r o ź b y w z n o w i e n i a w alk, t a k ż e i stro n u p o lsk a z a czę ła c z y n ić o d p o w i e d n i e p r z y g o t o w a n i a w o j e n n e . S y tu a c j a P olski w 1331 r. n ie b y ł a n a jle p s z a , b o w i e m u le g ł z e r w a n i u so ju s z z Litwą. N a w ie c u w C h ę c i n a c h 26 m a j a 1331 r., p o ś w i ę c o n y m .spraw ie s p o d z i e w a n e g o k o n f l ik tu z b r o jn e g o z Z a k o n e m , d o s z ł o d o u s u n i ę c ia z u rz ę d u s t a r o s t y w i e l k o p o ls k ie g o W i n c e n t e g o z W ie le n ia , do cz e g o z p e w n o ś c i ą p r z y cz y n iła się a tm o s f e r a n ie u fn o śc i p a n u j ą c a w e w n ą t r z e l i t y w ła d z y . K ról p r z e k a z a ł r z ą d y n a m i e s tn ic z e n a d W i e l k o p o l s k ą i K u j a w a m i w rę c e s w e g o s y n a , k ró le w ic z a K a zim ie rza , p o le c a j ą c mu, a b y z a tr o s z c z y ł się o g r a n i c e p a ń s t w a 38. W z m o c n io n o p r z e d e w s z y s t k i m załogi z a g r o ż o n y c h o b i e k t ó w w a r o w n y c h . O k i l k u te g o t y p u p o s u n i ę c i a c h p o s i a d a m y in f o r m a c je ź r ó d ło w e . I t a k z p o l e c e n i a k r ó l a W ł a d y s ł a w a p r z y b y li d o In o w r o c ła w i a r y c e r z e w ie lk o p o ls c y , a w ś r ó d n i c h k a s z t e l a n bie-37 P io tr z D u sb u r g a , s. 218,- R o c z n i k T r a s k i , s. 8 5 4 - 855; A n n a l i s t a T h o r u n e n s i s , s. 68 ; W ig a n d z M a r b u fg n , s . 4 7 2 474. N i e k t ó r e z e ź r ó d e ł z a w ie r a j ą in fo r m a c ję o o d d a n iu p r z e z K r z y ż a k ó w n a m o c y r o z e jm u l i p i e n ie c k ie g o z ie m i d o b r z y ń s k ie j , c o j e d n a k n a le ż y o d r z u c ić ; p o r. В i e n i a k, List..., s. 129— 131. 3f R o c z n i k T r a s k i , s. 855: ,,r c x W la d y s la u s [...] f ilio s u o K a z im ir o [...] inte.r- m in a n s s ib i e t in c u lc a n s , ut s lc u t ip s e , it a i l l e g a d e s r e g n i r e fo r m a r e s tu d e r e t..."
