R o z w a ż a n ia za w arte w ro zd z iała ch V II-X zostały oparte na p rz e sła n k a c h za czer p n ię ty c h ze w sp ó łc ze sn ej w iedzy p sy c h o lo g ic zn ej oraz analizy orze cze ń trybunałów k o śc ie ln y c h w s p raw ac h o n ie w a żn o ś ć m a łże ństw a. Z m ie rz a ją one do w yjaśnienia przy c zy n nie zd o ln o ś ci do p o d ję cia is totnych ob o w ią z k ó w m a łż e ń sk ic h (ro zdział VII), j a k r ó w n ie ż p e w n y c h ustaleń d o ty c zą cy c h interpretacji n o w y c h tytu łów nie ważności m a łż e ń stw a , o k re ślo n y c h w kan. 1095 K odeksu P ra w a K a n o n ic z n e g o K o ścio ła ła c iń sk ie go i w kan. 1051 K o d ek su K a n o n ó w K o ściołów W s c h o d n ic h , o partych na anlizic o r z e c z e ń N a jw y ż s z e g o T ry b u n a łu Roty R zym skiej oraz n ie których trybunałów k o śc ieln y ch w Polsce.
W osta tnim r ozdz iale (XI) A u to r p rz e d sta w ia r o z w a ż a n ia na te m at bardzo d e likatnej p ro b le m a ty k i u za sa d n ien ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń sk ic h oraz p rzyczyn nie w aż n o ści m a łż e ń s tw a w praw ie natu ra ln y m oraz w e w s p ó łc z e sn y c h u w aru n k o w an ia ch k u lturow ych.
Do is totnych w artości p o z n a w c z y c h prez en to w an e j pracy należy także z a m ie sz c z o na w niej b o g a ta bib liografia, o b e jm u ją c a o bszerny i w y cz erp u jąc y zestaw pozycji ź r ó d ło w y c h i literatu ry p rz e d m io tu - z a ró w n o publikacji po lsk ich ja k i zagranicznych (s. 497-536).
P o d s u m o w u ją c p o w y ż s z ą c h a r a k te ry s ty k ę najn o w s ze j publikacji ksią żkow ej ks. prof. R. S zty c h m ile ra , o śm ie la m się stw ierdzić, że je s t to pie rw sz e w literaturze polskiej tak w ie lo p ła s z c z y z n o w e op ra c o w a n ie p r o blem atyki istotn ych celó w m a łż e ń stwa, m a jąc e ch a r a k te r m onografii naukow ej. J e d n o c z e ś n ie r o z w a ż a n ia w niej zawarte m o g ą spełnić także funkcje p o z n a w c z e o zn a cz en iu p r a k ty c z n y m dla w szystkich z a in te re s o w a n y c h p r o b le m a ty k ą m a łż e ń s tw a i rodziny, a zw ła sz c z a dla w y c h o w a w ców , d u sz p a ste rz y i sę dziów nie ty lko try b u n ałó w kościelnych.
J ó z e f K ru ko w ski
Ti to A n t o n i o L ó p e z A p a r i c i o , Ig le sia , E sta d o y B ien Com ún.
E l p o lé m ic o a rtic u lo 3 de la C o n stitu c ió n P o lític a d e l E sta d o b o li
viano, S a n t a C r uz 1995, ss. XII, 229, nib. 1’.
A u to r publika cji - Tito A n to n io L ó p ez A p aric io - ma 30 lat i je s t adw okatem , a b s o lw e n te m U A G R M (U n iv ersid a d A u to n ó m a Gabriel Rene M oreno). Już w czasie studiów w y k a z y w a ł za in te re so w an ie stosunkam i K ościoła i p a ń s tw a w Boliwii. W celu u z y s k a n ia stopnia licencjata praw a, nauk sp o łe c z n y c h i politycznych p r z e d sta w ił ro z p ra w ę R ela cio n e s en tre la Ig lesia y el E sta d o b o liv ia n o , która stała się p o d s ta w ą dla pre z e n to w a n e j książki.
P ozycja składa się z ośm iu rozdziałów , p o p rz e d z o n y c h n otą n a p is a n ą prze z abpa Santa C ruz Julio C e m a zas Sesa, w stę pem Blanki N. P érez M e rc a d o , d y re k to r a SEA P AS (S e cretariado A rq u id io ce san o de Pasto ral S ocial), w k tó r e g o prac e był z a a n gażow any T. A. L ópez A paricio ju ż od 1985 r., oraz o d a u to rsk im w p ro w a d z e n ie m (s. 1-5). Z a m y k a j ą bibliografia (s. 201-206), w której nie w y o d r ę b n io n o j e d n a k źródeł i literatury przedm io tu , oraz 7 a ne ksów , w któ ry ch p r z e d s ta w io n o kolejno strukturę K ościoła katolickiego w Boliw ii (s. 210), m a p ę arc h id ie c e z ji S a n ta C ruz (s. 211), najbardziej znaczące en cykliki p apieskie z ostatnich 120 lat, p o ś w ię c o n e spraw om społecznym (s. 212), k o re sp o n d e n c ję i u m o w y m ię d zy S to lic ą A p o s to ls k ą i rządem Boliwii (s. 2 1 3-217) oraz K o n fe re n c ją E p isk o p a tu tego kraju i rządem (s. 218-227).
W rozdziale p ie rw sz ym (s. 7-30) zostały z a p re z e n to w a n e z n a n e teorie na te m at państw a i religii, w tym w ładzy p ań s tw a - ek o n o m ic z n e j i po lity c z n e j. R o z d ział drugi pośw ię cono K ościoło w i katolickiem u, p r z e d s ta w io n e m u w k o n te k śc ie pięciu wieków je g o obecności w A m ery c e Ł a c ińskie j - n ajp ierw w ep o c e kolonialnej, a następnie w Republice (od 1825 r.), po p ie rw sz y m k o n k o r d a c ie z 1851 r. oraz. w światłach Sohoru W a ty k a ń sk ie g o II i K onferencji G e n e ra ln y c h E p is k o p a tu A m ery k i Łaciń skiej (od pierw sz ej w 1955 r. w Rio de Ja nerio po c z w a r tą w 1992 r. w S anto Domin go).
Po za preze ntow aniu dw ó ch p o d m io tó w A u to r d o k o n a ł h isto ry c z n e j analizy ich sto sunków (rozdział III, s. 65-88). W i ę k s z a cz ęść ro zd z iału (par. 1-3) je st po św ię co n a ogólnym spraw om tych relacji, m.in. system o m sto s u n k ó w , zaś relacje p a ń s tw o - K o ś c ió ł katolicki w Boliwii ( 1 8 2 5 -1 9 9 5 ) zostały p r z e d s ta w io n e za le d w ie na 10 stronach (par. 4), przy za sto so w a n iu następujące j p e riodyz ac ji: kryzys niepodległości i trud rekonstrukcji (1825-1880), okres lib e raliz m u (1 8 8 0 -1 9 2 5 ) , okres kryzysu (1925-1962), okres braku bez p ie c z e ń stw a i au te n ty c z n o śc i ( 1 9 6 2 -1 9 8 5 ), okres odbudow y - n coliberalizm u (1985-1995).
Miejsce K ościoła katolickiego w system ie p r a w n y m B oliw ii p r z e d s ta w io n e zostało w czw artym rozdziale. W pierw szym je g o p ara g ra fie p o z n a je m y za p isy d o ty c z ą c e religii i K ościoła katolickiego p ocz ąw sz y od pierw szej K o n sty tu c ji z 1826 r., później sz esnasto krotn ie now elizow ane j, ostatn io 6 lu tego 1995 r. T a o sta tn ia n o w e liz a c ja nie dotyczyła in teresującego A utora art. 3, który z a c h o w a n o w b rz m ie n iu z 1967 r.: ,,Państwo uznaje i popiera religię katolicką, ap o s to lsk ą i r zym ską . G w a r a n tu je w o l ność praktyk p ublic znyc h w szystkim kultom (religiom ). S to su n k i z K o ś c io łe m k a t o lickim są regulow ane za p o m o c ą k o n k o rd ató w i p o r o z u m ie ń m ię dzy P a ń stw e m b o li wijskim i Sto licą Ś w ię tą ” .
W historii konsty tucji boliw ijskich zapisy trak tu jąc e o K o śc ie le i religii były now elizow ane 11 razy. Do 1871 r. za k az an e było u p raw ia n ie kultu p u b lic z n ie innym religiom niż „katolicka, a p o stolska i r z y m s k a ” , z w y łą c z e n ie m te re n ó w zależnych. K onstytucyjną g w aran c ję w olności te goż kultu w całym p a ń s tw ie in ne w y z n a n ia i religie otrzym ały w 1930 r. K o n k o rd a to w y tryb u k ła d a n ia sto s u n k ó w został z a p i sany w K onstytucji z 1961 r. Je d n ak ż e j u ż w cz eśniej, bo w 1849 r., były podjęte
n e g o c ja c je do z a w arcia tego ty pu u m o w y bilate raln ej na po d sta w ie art. 72, p. 21 K onstytuc ji z 1831 r., d ając eg o p rez y d en to w i p raw o z a w ieran ia k o n k o rd ató w (po ro z u m ie ń ) w ed łu g instrukcji K ongresu. P odpisany 29 m aja 1851 r. kon k o rd at między S tolic ą A p o s to ls k ą i R e p u b lik ą Boliw ii nigdy nie został r a ty fik o w a n y przez Z g ro m a d z e n ie N a r o d o w e (par. 3).
Z p r a w a o b o w ią z u ją c e g o doniosłe znaczenie mają: S o le n n a k o n w en c ja m iędzy S to lic ą A p o sto ls k ą i R ep u b likę B o liw ii w sp ra w ie p ro w a d ze n ia d zia ła ln o śc i m isy jn ej (1957), U ro czysty U kład [...] w sp ra w ie a sy ste n c ji re lig ijn e j w Siła ch Z brojnych i P o lic ji N a r o d o w e j (1958), u z u p e łn ia ją ca U m ow a m ięd zy N u n c ja tu rą A p o sto lską i M in iste rstw e m S p ra w Z a g ra n ic zn y c h i K ultu (1989) w ra z z kla uzula m i rządowym i z 3 sie rp n ia 1993 r. (par. 3).
P a r a g r a f 4 rozdziału cz w a rte g o za w iera analizę um ów m iędzy Konferencją E p isk o p a tu i R z ąd e m . D o ty cz ą dw ó ch o b sz aró w - edukacji i opieki zdrowotnej. P ie r w s z a u m o w a w spraw ie edukacji została p o d p isa n a 8 m a rc a 1979 r., kolejna - 13 gru d n ia 1994 r. P o za system e m szkół katolic kich p ry w a tn y c h p ań s tw o angażuje osoby p r a w n e k ośc ielne (głów nie z g r o m a d z e n ia zak o n n e) do p r o w a d z e n ia szkół p a ń s tw o w y c h , dla p o p raw y p o z io m u ich organizacji i z a r ząd z an ia nimi.
W 1982 r. Kościół katolicki w Boliw ii p osia dał ok. 30 p r o c e n t je d n o ste k służby z d ro w ia i opieki społe cz nej, które z o r g a n iz o w a n o w y k o rz y stu ją c w łasne środki i ko śc ieln ą p o m o c m ię d z y n a ro d o w ą . D la le psze go w łąc ze n ia ich w system opieki p ań s tw o w e j 2 sie rpnia 1985 r. zaw arto p o ro z u m ie n ie m iędzy M in istrem Spraw S o cjaln y c h i Opieki Z d ro w o tn e j oraz K o n fe re n c ją Episkopatu.
Prezentacji i analizie art. 3 K onsty tu cji w o b o w ią z u ją c y m brzm ieniu z 1967 r. p o św ię c o n o piąty rozdz iał rozpraw y. T. A. L ó p ez A p a ric io wyróżnił w treści k o n s ty tu c y jn e g o zapisu 5 części: a) uznanie, b) p o p ie ra n ie religii katolickiej, c) g w a r a n c ja w o ln o śc i kultu p u b lic z n e g o innych religii, d) sp o só b ukła dania sto s u n k ó w m ię dzy p ań s tw em i K ościołem katolickim , e) zasady tych ukła dów. Ź ró dłem dla tych ostatnich m a ją być d o k u m e n ty m ię d z y n a ro d o w e : A m e r y k a ń s k a D e k la racja P raw C z ło w ie k a i O b y w a te la (2 V 1948) - art. 3; M ię d z y n a ro d o w a Deklaracja Praw C z ło w ie k a (10 XII 1948) - art. 18 i A m e r y k a ń s k a K o n w e n c ja Praw C złow ieka (Pakt z San José de C o s ta Rica, 22 XI 1969) oraz inne przepisy obow iązującej K onstytucji Politycznej Boliwii: art. 28 w spraw ie dóbr m a teria lnych; art. 182 gw a r a n tu ją c y w o ln o ść n au c za n ia religijnego; art. 191 zalic za jąc y do d ó b r n a rodow ych bu d o w le i obiekty za b y tk o w e, w tym kościelne, a w re szc ie norm y praw a p o z y ty w n e g o , z a w arte m.in. w C C ( C ódigo Civil - art. 52) i CEB ( C ódigo de la E d u cación B o liv ia n a - art. 4).
W to c z ą c y c h się d eb a ta ch nad zm ia n ą ustawy zasa dnicz ej p o stuluje się trzy ro z wiązania:
1) W y k re ś le n i e z te kstu art. 3 słow a „s o stie n e” (popiera);
2) N a d a n ie mu brzm ienia: „ P a ń s tw o g w aran tu je i o ch ra n ia prakty ki publiczne w sz y s tk ic h kultów religijnych, je śli tylko nie sp rz e c iw ia ją się p raw u R e p u b lik i” ;
3) P ośw ięcenie w K onstytucji sp e cja ln eg o m ie jsc a z a g a d n ie n io m religii. W art. 135 proponuje się zapisy:
a) państw o gw arantuje praw o do w y z n a w a n ia i p ra k ty k o w a n ia religii, sto sownie do art. 12 e (prawa osoby);
b) religia katolicka je s t histo ry c zn ą i ku ltu ra ln ą c z ę ś c ią życia, a K o śc ió ł katolicki je st osobą p raw a public zne go; s z c z e g ó ło w e zasady w sp ó łp r a c y reg u lu ją konkordaty i kon w en c je między Sto licą A p o sto ls k ą i rządem ;
c) osobow ość praw ną innych kośc iołów i instytu cji re lig ijn y c h uznaje się w edług prawa;
d) gw arantuje się w oln ość nauc za nia (k ształcenia) religijnego.
Zaa n g aż o w a n ie K ościoła k atolic kiego w Boliw ii w z a k resie ż y c ia s p o łe c z n e g o poznać m ożem y na podsta w ie rozdziału szóstego. W par. 1 tego ro z d z ia łu z a m ie s z czono kościelną ocenę r ze czyw istości boliw ijskiej w as p ek c ie e k o n o m ic z n y m , p o li tycznym, sp o łe cz n o -k u ltu ra ln y m i religijnym . W łaśc iw ej ocenie tej r ze czy w is to ści, ja k również ocenie skuteczności k o śc ielnego za an g a ż o w a n ia , m a słu ż y ć p r e z e n ta c ja organizacji Kościoła. Jego strukturę i ju r y s d y k c j e A u to r p r z e d s ta w ił w par. 2. To n ajsła bsza część opracowania. T. A. L ópez A p a ric io oparł się na d a n y c h za w a rty c h w cz asopism a ch (z 1988 r.), zam iast oficjalnyc h i a k tu a ln y c h z G u ía E c le siá s tic a cle B o livia , prze w odnika w yd an e g o przez K o n fe re n cję E p is k o p a tu B o liw ii w 1994 r. W zw iązku z tym błędnie podaje liczbę ju ry sd y k c ji k o śc ie ln y c h (18 z a m ia s t 17) oraz ich sk ła dow ych (liczba diecezji i w ik aria tó w ).
Zdaniem A utora in te rwencje K ościoła k atolic kiego w życie Boliw ii d o ty c z ą o b s z a ru ubóstw a - w zwią zku z o braną p referen c ją na rze cz u bogic h - oraz k o nfliktów sp ołecznych, w których K ościół o d g ry w a rolę m e d ia to ra (art. 3).
Akcji społecznej Kościoła m ają służyć S ekreta riaty D u s z p a s te rs t w a S o c ja ln e g o utw orzone przy p o sz cz eg ó ln y c h j e d n o s tk a c h o r g a n iz a c y jn y c h Kościoła. T. A. López Aparicio szerzej prezentuje obszary d ziała n ia (m.in. form a cja, p r o m o c ja , zd ro w ie ) sekretariatu a rc h id iec ez jaln eg o w Santa Cruz, ukaz ują c efekty ty ch d ziałań danym i liczbowym i. W zakresie zd ro w ia K ościół tej die cezji w 1990 r. p ro w a d z i ł 24 dzieła, a w 1992 r. j u ż 131 (szpitale, m ikrosz pita le, p rz y c h o d n ie itp.). N a polu opieki istniały w 1990 r. 33 dzieła (m.in. ja d ło d a jn ie , ogniska, c e n tr a reh a b ilita c y jn e ), które służyły ok. 30 tys. rodzin. W d ziedz inie eduka cji (do szkoły średnie j w łą c z n ie ) istniało 50 szkół kościelnych, w któ rych p o b ie ra ło naukę 40 44 0 ucz n ió w . W e d łu g danych z 1994 r. diecezja Santa Cruz, o p o w ierz ch n i 50 tys. k m 2, j e s t z a m ie s z k i w a n a przez niewiele ponad 1 min m ie sz k ań có w .
W zakończeniu (rozdz. VII) A uto r stw ierdza, że P a ń stw o B o liw ijsk ie nic je s t ani wyznaniow e, ani ateistyczne. Zapis zaś w art. 3 nie je s t ja s n y , p r z e w a ż n ie f a w o r y z u je bardziej państw o niż K ościół katolicki. D latego w p r o p o z y c ja c h (rozdz. V III) opow iada się m.in. za zm ia n ą art. 3 w aktualnej K onstytuc ji, za p o d p is a n ie m u m ow y zasadniczej (o nazwie konkordat lub innej) ze S to lic ą A p o sto ls k ą , za d z ia ła n ia m i na rzecz zm iany m entalności z a rów no w Kościele, j a k i w s p o łe c z n o ś c i cy w iln ej, o d n o szącej się do kwestii w olności religijnej. Ostatni z p o stu la tó w do ty c zy aplik acji
w s p ó łc z e s n y c h teorii na te m at państw a, nauki S oboru W a ty k a ń s k ie g o II o wolności religijnej, d o k try n y społecznej K o ścio ła w rz e czy w is to ść boliw ijską, przy za chow aniu ce ch i w artości narodow ych.
M im o p o d n o s z o n y c h w trakcie p rezentacji książki zarzutów , stosowanie przez A u to ra innej m e todologii, w y ra ź n e g o w y k ro c z e n ia w treści p o z a tytuł, opracowanie T. A. L ó p e z a A p a ric io m o ż e p rzy b liż y ć z a in te re so w a n y m p ro b le m a ty k ę praw a w y z n a n io w e g o i służyć ja k o w p ro w a d z e n ie do p o z n a n ia sto s u n k ó w Państwo- Kościół w j e d n y m z krajów A m ery k i Ł aciń skie j.
![[2013/Nr 3] Analiza stosowania suplementów diety i świadomości zagrożeń wynikających
z ich pobrania wśród studentów uniwersytetu rzeszowskiego]()