RO C ZN IK I H U M A N ISTY CZN E T o m X II, z. 2 1964
S T A N IS Ł A W L IT A K
R E W IZ JA D Z IE S IĘ C IN W S T A R O S T W IE Ł U K O W S K IM Z R. 1604
A kt poniższej Rewizji dziesięcin w starostwie łu k o w s k im zn ajd u je się
w Księdze przyw ilejów (Liber privilegiorum) k ap itu ły k ated raln ej k ra k o w
skiej n r 10, s. 7—9, mieszczącej się w A rchiw um K ap itu ły M etropolitalnej
w K rakow ie. Zaw iera oń w ykaz 23 wsi oraz 4 zakładów przem ysłow ych,
w tym 3 m łynów i 1 kopalni rudy, z których dziesięciny zostały nad an e k a
pitule k atedralnej krakow skiej. Dziesięciny z tych wsi i zakładów przem y
słowych, należących do starostw a łukowskiego, nadał w spom nianej kap itule
biskup krakow ski B ernard M aciejowski w dokum encie z 30 lipca 1604 r . 1
Potw ierdzenie tego nadania oraz jego uzupełnienie o dziesięciny z dwóch d al
szych wsi: Główne i Kąkolewnica, znajdujem y w dokum encie tegoż biskupa
z 26 w rześnia 1605 r . 2, jak rów nież w aktach posiedzeń (Acta actorum) k a
pituły k atedralnej krakow skiej pod datam i 27 kw ietn ia i 3 sierpnia 1607 r . 3
Om aw iana Rewizja posiada datę roczną — 1604. Nie posiada n ato m iast
daty dziennej. Biorąc jednak pod uw agę datę dokum entu nadania w spom nia
nych dziesięcin — 30 lipca 1604 — oraz w spom nianą datę roczną Rewizji,
można ustalić, że akt ten p ow stał w czasie od sierp n ia do g ru dn ia 1604 r.
Przem aw ia za tym rów nież nieuw zględnienie w nim w ym ienionych już w s i-
Główne i Kąkolewnica, z których dziesięciny, jak już wiem y, zostały nadane
kapitule dopiero 26 w rześnia następnego roku.
P ublikow any tu akt Rewizji sporządził kanonik k a te d ra ln y krako w sk i
(1589—1616) M arcin Z ło tn ic k i4. Świadczy o tym złożony przez niego pod tym
aktem podpis oraz w zm ianka w ystępująca w tekście om aw ianego ak tu Re
wizji.
Dochód z nadanych dziesięcin, jak zaznaczył ich ofiarodaw ca w e wspo
m nianym dokum encie z r. 1604, przeznaczony był na u trzym anie k ated ry,
mianowicie na zaopatrzenie jej w wino, wosk i olej.
P rzedstaw iony tu akt Rewizji nie był dotychczas znany autorom prac
odnoszących się do starostw a łukow skiego 5. Posiada on jednak pew ną w a r
tość dla badań osadniczych na terenie ziem i łukow skiej. W stosunku do źró
deł tyczących się Łukowskiego ma znaczenie uzupełniające. D aje bowiem
liczby łanów większości w ystępujących w nim wsi, k tóre mogą posłużyć do
kontroli danych, w ydanych częściowo dla tego teren u re jestró w poborowych
1 Archiwum K apituły Metrop.
w
K rakowie, L iber p rivilegioru m , nr 9,k.
87—87v. 2 Tamże, k. 107—108.3 Tamże, A cta capitularía ecclesiae cathedralis •C racovien sis, nr 10, s. 129, 142.
4
L. Łę
to w
s ki,
K atalog bisku pów , p rałatów i kan on ików krakow skich , t. IV, s. 316.s J. R.
S z a f l i k ,
O położeniu i w alce k la so w ej ch łopów w e w siach sta ro stw a łu kow skiego w X V II w ieku , „Rocznik Lubelski”, I (1958), s. 69— 89; tenże, S tosun ki gospodarczo-społeczne w e w siach sta ro stw a łu kow skiego w X V II w iek u , w: 2 p rze szłości ziem i łu k o w sk iej, Lublin, 1959, s. 53—67.138
STA N ISŁ A W L IT AKz końca XVI i początku XVII w . 6 Dzięki wyliczeniu m łynów i kopalni rudy
m oże być p rz y d atn y w badaniach n ad rozwojem przem ysłu na przełom ie
X VI i X VII w. w ziem i łukow skiej. Ogólnie rzecz biorąc, powiększa zna
ny dotychczas zasób źródeł w odniesieniu do staro stw a łukowskiego, w ypeł
n iając w nim zarazem lu k ę dla okresu końca XVI i początku XVII w., gdyż
pochodzi z czasu poprzedzającego pierw szą lu strację tego starostw a w r. 16547.
R ew izja dziesięcin w starostw ie łu ko w skim jest ponadto podstawowym
źródłem do uposażenia k ap itu ły kated raln ej krakow skiej w dziesięciny na
teren ie ziemi łukow skiej. Ze względu na rozproszenie źródeł zagadnienie to
staw iano w dotychczasow ych opracow aniach tylko w sposób o g ó ln y 8. Oma
w iana zaś R ew izja uzupełniona o w spom niane wyżej dw ie wsie, z których
dziesięciny zostały n adane tej k ap itu le w r. 1605, praw dopodobnie daje w y
kaz w szystkich dziesięcin należących do k ap itu ły kated raln ej krakow skiej na
początku XVII w. w Łukow skiem . Znakom icie uzupełnia ona obszerne i w y
czerpujące dane odnoszące się do dziesięcin na rzecz p a ra fii łukow skiej, w y
stęp u jące w w izytacji d ek a n atu łukowskiego, przeprow adzonej na zlecenie
biskupa krakow skiego B ern ard a M aciejowskiego w r. 1603 9, Może się więc
tym sam ym przyczynić do pełniejszego poznania kościelnych stosunków go
spodarczych na teren ie ziemi łukow skiej.
B. m. 1604 R e w iz ja dziesięcin w sta ro stw ie łu k o w sk im
O ryg. n iezn any. K op. A rch. K ap. K rak., L iber privilegioru m nr 10, s. 7—9. A nno Dom ini m illesim o sexcentésim o quarto. Stała się rewizja dziesięcin w sta rostw ie łukow skim , o d b is k u p a capitulo Cracoviensi darowanych, per M artinum Złotniczki canonicum Cracoviensem.
Naprzód w łu k o w sk ie j10 parafiej: D ą b ie 11, w ieś w ielka, w której jest włók 14 osiadłych, do tego w ójtostw o, które pan D om aszew sk i12 trzyma, integra, decima, Zdzary W ó lk a 13 [wieś] niew ielka, jest w niej w łók osiadłych półpiętej, integra de cima, G ręzów k a14, w ieś w ielka, w której jest w łók osiadłych 17 i czwierć, z in szych pustych ról folw ark uczyniono, integra decima. K lin ik i15, w ioska mała, dwie w łóczę tylko osiadłe, integra decima. K r in k a 16, w ieś w ielka, w której jest 18 włók osiadłych, integra decima. B ia r d y 17, niem ała w ieś, jest w niej półdziesiętej włók osiadłych, integra decima. K o w n a tk i18, niem ała w ieś, jest w niej 10 w łók osiadłych i dw ie części w łóki, integra decima.
6 Ź ródła d zie jo w e , t. X IV, P olska X V I w . pod w zględem geograficzn o-staty- sty c zn y m opisana p rze z A. P a w i ń s k i e g o , t. 3: M ałopolska, Warszawa 1886, s, 408—421 (1580); R e je str po b o ro w y w o je w ó d z tw a lubelskiego (p o w ia t lubelski i u rzę d o w sk i z r. 1626, ziem ia łu k o w sk a z r. 1620), opracowali J. Kolasa i K. Schu- ster, W rocław 1957, s. 157—204.
7 A rchiw um G łów ne A kt D aw nych w W arszawie, Dział X VIII (lustracje) nr 40. L u stra cja z r. 1565 tylko częściowo objęła starostw o łukow skie (Kozirynek-Radzyń, Ulan), por. L u stracja w o je w ó d z tw a lu belskiego 1565, w ydał A. Wyczański, Wro- cław -W arszaw a 1959, s. 47— 48, 103.
8 Por. J. R. S z a f l i k , Stosun ki, s. 58.
8 A rchiw um K urii Biskupiej w Lublinie, Rep. 60A96, s. 112—262. 10 Łuków , m iasto powiatow e.
11 Obecnie w ieś pow. Łuków.
n Chodzi zapew ne o zm arłego w r. 1633 Erazma Domaszewskiego, starostę łu kow skiego (A. B o n i e c k i , H erbarz polski, cz. I, t. IV, s. 372), który w r. 1620 dzierżawił to w ójtostw o (R e je str po b o ro w y w o jew . lubelskiego, s. 161).
18 Obecnie w ieś Żdżary, pow. Łuków. 14 Obecnie w ieś, pow. Łuków. 15 Obecnie w ieś K lim ki, pow. Łuków, 16 Obecnie w ieś Krynka, pow. Łuków. 17 Obecnie wieś,
R E W IZ JA D Z IE S IĘ C IN W STA R O STW IE ŁU K O W SK IM Z R. 1604
139
W trzeb ieszow sk iej19 p arafiej: B rzozow icza20, w ielka w ieś, w której jeśt 16 włók i czwierć osiadłe, integra decima. Ruska W o la 21, w ieś w ielka, jest w niej 15 w łók osiadłych, integra decima. D ęb ow iersch y22, w ieś mała, jest w niej 4 w łóki osiadłe, integra decima. L ip n ia k i23, m ierna w ieś, jest w niej 8 w łók osiadłych in tegra décima. Żakowa W o la 24 w R ad im sk iej25 parafiej, w ieś niezła, jest w niej półdwanasty w łóki, osiadłych, integra decima.
W zbuczyńskiej parafiej, g d z ie pan chorąży k oron n y26 trzym a Z b u czyn 27, w ieś niezła, jest w niej półtrzynastej w łók osiadłych, półw łóczek pusty, po km ie ciach należała [d z ie się c in a ] biskupowi, po folw arku, po w ójcie i po zagrod nikach należy plebanow i tamtecźnemu. R o w c z e 2S, w ieś niew ielka, jest w niej włók 3 osiadłych, integra decima. W iszn iow 29, w ielka w ieś, w której jest w łók 11 osiad łych, folw ark z w ójtow skich ról uczyniono, po którym dziesięcina należy magistro scholae Zbuczynensi, po k m ie c ia c h biskup. S to c ze k 30, w której w si jest 6 w łók osiadłych, integra decima. K aczory31, n iew ielka w ieś, jest w niej 5 w łók osiadłych, integra decima. C ziosn a32, n iew ielka w ieś, jest [w niej] 6 zagród na rolach, in te gra decima. B a ra n ek 33 m łynarz, po nim integra decima. M erch a34, m łynarz, po nim integra decima. W ólk a35, w ieś, w której jest kilkanaście poddanych, integra de
cima. W ójt36, młynarz, po nim integra decima. K u zn icza37, po której tesz integra decima. D om an icze38, w ieś niezła, jest w niej w łók osiadłych 9, półw łóczek jeden pusty, folw ark i w ójtostw o, integra decima. P r z ew o ry 39, niezła w ieś, jest w niej półtrzynasty w łók osiadłych, integra decima. C zech y 40, n iezła w ieś, integra decima. K op czie41, niezła w ioska, tylko w niej 5 w łók osiadłych, integra decima.
Martinus Złotniczki eanonicus C racoviensis scripsit. pow. Łuków. 18 Obecnie w ieś, pow. Łuków. 19 Obecnie w ieś, ;pow. Łuków. 20 Obecnie Wieś Brzozowica Duża, pow. Radzyń Pódl. 21 Obecnie w ieś Polskow ola, pow. Ra dzyń Podl. 22 Obecnie w ieś Dębowierzchy, pow. Łuków. 23 Obecnie w ieś, pow. Ra dzyń Podl. 24 Obecnie w ieś Żakowola, pow. Radzyń Podl. 25 Obecnie Radzyń Pod laski, m iasto powiatowe. 26 Chodzi tu o Tomasza Sobieskiego (por. Arch, Kurii Bisk. w Lublinie Rep. 0OA96, s. 191 oraz R e je str p o b o ro w y w o je w , lu belskiego, s. 170). 27 Obecnie w ieś, pow. Siedlce. 23 Obecnie w ieś Rówce, pow. Siedlce. 29 O bec nie w ieś W iśniew, pow. Siedlce. 30 Obecnie w ieś, pow. Siedlce. 31 Obecnie w ieś, pow. Siedlce; 32 Obecnie w ieś Ciosny, pow. Siedlce.
33 Nazwa m łyna w e w si W iśniew, (L u stracja w o je w ó d z tw a lu belskiego 1661, wyd. Henryka Oprawko i Kam ila Schuster, W arszawa 1962, s. 68).
34 Nazwa m łyna w e w si W iśniew (tamże, s, 69).
35 W dokumencie biskupa krakowskiego Bernarda M aciejow skiego z r. 1604 (patrz przyp. 1) w ieś ta w ystępuje j a k o W ólka advocati. Obecnie jest to w ieś Wólka W iśniewska, pow. Siedlce.
36 Prawdopodobnie jest to nazwa m łyna, który w lustracji z r. 1661 (o. c., s. 68) w ystępuje jako m łyn należący do w ójtostw a w si W iśniew.
37 W dokumencie biskupa krakowskiego Bernarda M aciejowskiego z r. 1604 (patrz przyp. 1) Kuźnica ta w ystęp uje j a k o m inera terraria alias K u źn ica ---W lustracji z r. 1661 (o. c.) n ie m a już o niej wzm ianki. Praw dopodobnie w ięc zanikła w latach 1604—1661.
33 Obecnie w ieś, pow. Siedlce.
39 Obecnie w ieś Przywary, pow. Siedlce. 40 Obecnie w ieś Czachy, pow. Siedlce. 41 Obecnie w ieś Kopcie, pow. Siedlce.
1 4 0 STA N ISŁA W JcJTAK
M iejscowości leżące w starostw ie łukow skim , z których dziesięciny zostały nadane w latach 1604 i 1605 kapitule katedralnej krakowskiej.
