JOLANTA KONDRATOWICZ-POZORSKA Akademia Rolnicza w Szczecinie
Streszczenie
W warunkach gospodarki konkurencyjnej ogół informacji niezbĊdnych do sprawnego funkcjonowania firmy jest koniecznoĞcią i nosi miano systemu informa-cyjnego. W pracy przedstawiono rodzaje i Ĩródła informacji. Poddane ocenie stopnia zainteresowania rolników poszczególnymi Ĩródłami wiedzy wraz z ich uĪytecznoĞcią marketingową
Słowa kluczowe: ródła informacji, rodzaje informacji, sposoby wykorzystania informacji 1. WstĊp
Podstawowym ogniwem surowcowym gospodarki ywnociowej jest rolnik identyfikowany jako działajcy w rozproszeniu producent surowców dla przetwórstwa ywnoci. Pozycja rolnika w łacuchu logistycznym, zaley od pozostałych nastpujcych po sobie ogniw: przemysłu prze-twórczego, handlu hurtowego i detalicznego a take konsumentów. Istotne jest pytanie czy rolnicy maj takie same szanse poszukiwania informacji, gromadzenia i przetwarzania wiedzy jak pozo-stali uczestnicy ycia gospodarczego? Próba odpowiedzi na to pytanie stanowi podstaw zamiesz-czonych poniej rozwaa.
Istnieje wiele publikacji naukowych polskich i zagranicznych, które niezbicie dowodz, e współczesna gospodarka opiera si w coraz to wikszym stopniu na wiedzy i niematerialnych formach kapitału, które uzupełniajc kapitał materialny i finansowy przynosz wzrost produkcji, wiksz efektywno gospodarowania i popraw dobrobytu ludnoci.1 Uwzgldniajc do tego zmian w przedsibiorstwach z orientacji produkcyjnej na marketingow wanym zadaniem stoj-cym przed przedsibiorc jest właciwa organizacja procesu planowania marketingowego, który pozwala zmniejszy prawdopodobiestwo nieudanych decyzji. Szczególnie duego znaczenia nabiera ona w rolnictwie, gdzie podejmowanie decyzji w dłuszym okresie czasu jest konieczno-ci (np. wyznaczonym procesami wegetacyjnymi rolin lub cyklem produkcji zwierzcej).
Rolnik hodowca, jak kady przedsibiorca, chce odnosi sukcesy oraz planowa dalszy roz-wój swojego gospodarstwa. Podejmowanie decyzji marketingowych wymaga od niego nie tylko bardzo szerokich i dokładnych informacji marketingowych napływajcych w sposób cigły, usys-tematyzowany, ale take umiejtnoci wykorzystania tych informacji. Uwaa si, e racjonalne decyzje mog by podejmowane na podstawie2:
1 D. Oleszczuk Zarządzanie wiedzą w agrobiznesie. W: Zarządzanie wiedzą w agrobiznesie w warunkach polskiego
człon-kostwa w UE. Prace Naukowe nr 35, SGGW, Warszawa 2005, s.13
• 80% informacji, • 10% pomysłowoci,
• 10% intuicji (dowiadczenia) menedera (właciciela).
W warunkach gospodarki konkurencyjnej ogół informacji niezbdnych do sprawnego funkcjono-wania firmy jest koniecznoci i nosi miano systemu informacji.
W pracy przedstawiono rodzaje i ródła informacji otrzymano na podstawie próby statystycz-nej, w ramach której badano stopie zainteresowania rolników poszczególnymi rodzajami ródeł wiedzy, jej przetwarzania i zastosowania w postaci konkretnych strategii marketingowych.
2. Rodzaje i Ĩródła informacji niezbĊdnych w agrobiznesie
Ogół informacji niezbdnych do sprawnego funkcjonowania firmy mona podzieli na infor-macje regulacyjne, o organizacji i technice, oraz o koniunkturze gospodarczej3. Informacje regula-cyjne okrelaj warunki powstawania i funkcjonowania firmy (np. regulacje systemu prawnego, finansowego). Informacje o organizacji i technice wspomagaj organizacj pracy i produkcji (np. wskaniki, rozwizania techniczne i technologiczne). Informacje o koniunkturze gospodarczej determinuj strategi działalnoci i rozwoju firmy (np. informacje statystyczne). Inny podział informacji istotnych dla firmy to informacje o4:
1. konkurentach – producentach tych samych lub konkurencyjnych produktów, ich strate-giach marketingowych, zamiarach na przyszło,
2. rynkach zaopatrzeniowych – konkurentach zaopatrujcych si na tych samych rynkach; 3. nabywcach instytucjonalnych – strategiach na przyszło, planowanych technologiach
itp.,
4. ogniwach dystrybucji i ich strukturach organizacyjnych, 5. kooperantach systemu agrobiznesu,
6. polityce kredytowej banków wobec przedsibiorstw rolniczych, 7. polityce pastwa i działaniach agencji rolniczych.
Obecnie wanymi informacjami bd take wynegocjowane w skupie ceny, a take iloci towaru – limity surowca , które zostan odkupione od rolnika. Wynegocjowane warunki i obowizujce akty prawne Unii Europejskiej w zakresie wspólnej polityki rolnej nabieraj niezaprzeczalnie coraz wikszego znaczenia i s wanym bodcem do podjcia okrelonej produkcji rolniczej. Po uwzgldnieniu wszystkich powyszych informacji rolnik nie moe te pomin sygnałów pły-ncych od samych konsumentów. Istotnymi informacjami s tu preferencje nabywców, obecne trendy mody w ywieniu zalecenia dietetyczne (np. uwaa si, e miso drobiowe jest zdrowsze ni wieprzowe), itp.
Rodzaje informacji napływajcych do rolnika s zrónicowane oraz ródła tych informacji mog by róne. Struktur rynków informacji w Polsce mona przedstawi nastpujco5:
• rynki informacji rzdowej i branowej,
3 J. Orylska, System informacji gospodarczej dla agrobiznesu (w: )Przemiany strukturalne w rolnictwie, AR Szczecin, 1993,
s.167-168
4 B.Dobiegała-Korona, K.Duczkowska-Małysz, M. Duczkowska-Piasecka, J. Małysz, Marketing w agrobiznesie, CIM,
Warszawa 1995 5
J. GołĊbiewski, Informacja rynkowa a sprawnoĞü łaĔcuchów dystrybucji produktów ĪywnoĞciowych (W:) Zarządzanie wiedzą…., SGGW, Warszawa 2005, s.366 - 368
• rynki czasopism, ksiek i opracowa,
• rynki informacji odpłatnej oferowanej przez agencje i orodki bada marketingowych. Pierwszy rodzaj rynków informacji obejmuje przede wszystkim podmioty dostarczajce dane statystyczne, np. GUS, WUS oraz wany element tego rynku - Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej stworzony przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Pozwala on na:
• opracowywanie metodologii rolniczych bada rynkowych, • zbieranie danych rynkowych,
• tworzenie i zarzdzanie elektroniczn baz danych obejmujc dane rynkowe oraz ich zabezpieczanie,
• przetwarzanie oraz analiza danych rynkowych,
• udostpnianie i rozpowszechnianie wyników bada rynkowych, • szkolenie w zakresie rolniczych bada rynkowych.
Zakres zbieranych danych dotyczy cen: skupu, sprzeday, giełdowych, targowiskowych, hur-towych, producenta, importera oraz wielkoci obrotu.
W ramach tych bada prowadzone s te analizy rynków branowych, których wyniki publikowa-ne s w postaci biuletynów informacyjnych lub na stronie interpublikowa-netowej właciwego urzdu mini-sterstwa.
Drugi rodzaj rynku informacji to publikacje uczelni rolniczych i ekonomicznych, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej oraz około 60 czasopism powiconych tej problematyce. Coraz czciej informacje o stanie rynku mona znale na stronach internetowych bezpłatnych branowych czasopism elektronicznych.
Kolejnym rynkiem s wyspecjalizowane agencje zajmujce si badaniami, których wyniki s oferowane odpłatnie. Jednak rolnicy korzystaj z tego ródła bardzo rzadko ze wzgldu na brak rodków finansowych.
Dobrze funkcjonujcy system informacji firmy bd gospodarstwa rolnego musi uwzgld-ni wszystkie ródła danych istotnych dla działalnoci gospodarczej (rys.1)
Rysunek 1. Model gromadzenia i udostĊpniania informacji gospodarczej dla firm i agrobiznesu ħródło: Orylska J., 1993. System informacji gospodarczej dla agrobiznesu. [W:] Przemiany
struk-turalne w rolnictwie, Wyd. AR w Szczecinie, 170.
3. Badanie stopnia wykorzystania Ĩródeł informacji oraz wdroĪenia przez rolnika
zdobytej wiedzy w doskonalenie procesu gospodarczego
W latach 2002-2004 przeprowadzono badania, które miały okreli stopie zaawansowania prac w przekształcaniu tradycyjnych gospodarstw rolnych w gospodarstwa przyszłoci. Skierowa-no do losowo wybranych rolników ankiet, która zawierała pytania dotyczce charakterystyki rolnika i jego gospodarstwa, a przede wszystkim pytania o podjte przez niego działania na rzecz przyjcia orientacji marketingowej. Wybrano 498 gospodarstw małych (0-5 ha), 114 rednich (5-15 ha) i 100 gospodarstw duych ((5-15-wicej ha) majcych swoje siedziby na terenie województwa zachodniopomorskiego.
Analizie poddano instrumenty działa marketingowych, które s niezbdne do wprowadzenia w gospodarstwach, aby w warunkach ostrej konkurencji mogły rywalizowa z polskimi i innymi gospodarstwami zjednoczonej Europy (tab.1)6.
Z bada wynika, e najwicej instrumentów polityki produktu wprowadziły gospodarstwa du-e posiadajce znaczny potencjał produkcyjny i rezerwy finansowe na wdraanie nowych rodza-jów produkcji, technologii i podnoszenie kwalifikacji. Małe i rednie firmy sprzedajce najczciej
6 J.Kondratowicz-Pozorska, Zmiana roli gospodarstw rolnych i przekształcenie ich w nowoczesne firmy przyszłoĞci (W:)
Marketing przyszłoĞci, ZN US nr , Szczecin 2005,s.367
Orodek przetwa-rzania informacji gospodarczej dla agrobiznesu Eksporterzy/ importerzy
Centra handlowe i targi Zagraniczne Izby Handlowe Firmy zaopatrzeniowe Firmy konsultingowe Firmy poredni-czce Firmy handlujce Firmy produkuj-ce Giełdy i targi Wyspecjalizowane Agencje rodki masowego przekazu Pozostali uczest-nicy rynku Banki krajowe i zagraniczne Inwestorzy Urzd Wojewódzki WUS i GUS Izby Gospodarcze
produkty nieprzetworzone i powszechnie uywane nie s zainteresowane znakami firmowymi i markami handlowymi. Nie zwracaj równie naleytej uwagi na opakowanie własnych wyrobów.
Tabela. 1. Procent gospodarstw w województwie zachodniopomorskim wdraĪających instrumenty systemu marketingowego
Instrumenty wybranej polityki wchodzącej w skład systemu marketingowego
Gospodarstwa małe Gospodarstwa Ğrednie Gospodarstwa duĪe Polityka produktu
1. wprowadzenie nowych technologii produkcji 5 22 40
2. wprowadzenie nowej produkcji (odmian, ras, itp.) 3 13 25 3. podnoszenie własnych kwalifikacji zawodowych i umiejtnoci - 15 20
4. produkcja ekologiczna 9 6 4
5. produkty przetworzone lub uszlachetnione - - 10
6. znaki firmowe i marki handlowe - 1 10
7. wprowadzenie opakowa - - 4
8. inne 1 1 2
Polityka cenowa 1. gospodarstwa, które nie s w stanie wpływa na ceny tzw.
,,biorcy cen’’
80 45 20
2. gospodarstwa, które mog kontrolowa sprzeda produktu i wpływa na wysoko cen (np. poprzez magazynowanie)
1 15 65
3. ceny kontraktacyjne, negocjowane 8 53 81
4. inne
Polityka dystrybucji
1. korzystanie z istniejcych kanałów dystrybucji 100 100 100
2. poszukiwanie nowych kanałów dystrybucji 12 24 60
3. tworzenie nowych kanałów dystrybucji - 2 15
4. inne - - 2
Polityka promocji
1. przekazywanie informacji o własnym produkcie - - 10
2. pobudzanie zainteresowania nabywców i kształtowanie popytu na własne wyroby
- - 2
3. inne 1 1 2
ħródło: opracowanie własne
Z dostpnych materiałów wynika, e małe gospodarstwa rolne nie s w stanie samodzielnie reali-zowa działa marketingowych niezbdnych w warunkach gospodarki rynkowej. Z tego powodu dua rola w tym wzgldzie przypada doradztwu rolniczemu i ekonomicznemu.
Nastpnym celem badawczym było ustalenie ródeł wiedzy wykorzystywanej przez rolników wyszczególnionych w dziewiciu nastpujcych grupach.:
• [1] rolnicy z wykształceniem podstawowym i zasadniczym, posiadajcy małe gospodar-stwa,
• [2] rolnicy z wykształceniem rednim, posiadajcy małe gospodarstwa, • [3] rolnicy z wykształceniem wyszym, posiadajcy małe gospodarstwa,
• [4] rolnicy z wykształceniem podstawowym i zasadniczym, posiadajcy rednie gospo-darstwa,
• [5] rolnicy z wykształceniem rednim, posiadajcy rednie gospodarstwa • [6] rolnicy z wykształceniem wyszym, posiadajcy rednie gospodarstwa,
• [7] rolnicy z wykształceniem podstawowym i zasadniczym, posiadajcy due gospodar-stwa,
• [8] rolnicy z wykształceniem rednim, posiadajcy due gospodarstwa, • [9] rolnicy z wykształceniem wyszym, posiadajcy due gospodarstwa.
W tabeli 2 przedstawiono drogi pozyskiwania niezbdnych informacji przez wyodrbnione grupy rolników pomagajce okreli metody i kierunki gospodarowania. Najliczniej korzystano z opracowa płatnych wtedy, gdy właciciele mieli due, wysoko towarowe gospodarstwa, za sami legitymowali si przynajmniej wykształceniem rednim. Natomiast nie korzystano z tego typu opracowa, bez wzgldu na poziom wykształcenia rolnika, w przypadku gospodarstw małych oraz rednich (oprócz jednego przypadku). Innym spostrzeeniem jest to, e rolnicy chtniej sigaj do specjalistycznych opracowa im wysze wykształcenie i wikszy areał gospodarstwa. Dla przy-kładu na 498 rolników dysponujcych małym gospodarstwem 206 osób z wykształceniem pod-stawowym lub zasadniczym w 100% potwierdziło, e korzysta z wiedzy ludzi z którymi spotyka si na co dzie, ssiadów lub ludzi, którym - jak uwaaj - ,,lepiej si powodzi’’. Około 98% pyta-nych czerpie informacje z telewizji, radia i Internetu. Jeden na czterech zapytapyta-nych przyznaje, e zaglda czasami do specjalistycznych czasopism. Dodatkowo trzech na czterech zapytanych w tej grupie podaje take inne ródła zdobywania informacji.
Stu piciu ankietowanych z wykształceniem rednim gospodarujcych na małych areałach podkreliło znaczenie informacji pochodzcych ze rodków przekazu publicznego (takich jak wymienione w tabeli 2) – 100% wszystkich wypowiedzi w tej grupie. Około 83% przyznało, e korzysta z doradztwa rolniczego, a 51% głosów wskazywało, e wan rol doradcz odgrywaj ssiedzi. Pozostali rolnicy (tj. 187 osób, które ukoczyły studia) w tej grupie gospodarstw najcht-niej liczyli na fachow pomoc ODR-ów i szkolenia informujce o załoeniach WPR.
W drugiej grupie obserwacyjnej, do której nale rolnicy ze redni wielkoci gospodarstw, głównym ródłem danych jest:
- rynek informacji rzdowych i branowych – tu prawie kady pytany rolnik, bez wzgldu na wy-kształcenie, odpowiadał twierdzco na pytanie, czy korzysta z tego rodzaju rynku informacji; - rynek czasopism, ksiek i opracowa (odpowiednio: 100, 75,5 i 64,3% odpowiedzi)
- rodki przekazu publicznego – 85% twierdzcych odpowiedzi wród pytanych z najniszym wykształceniem i po 100%odpowiedzi u pozostałych ankietowanych;
- dane zebrane w Agencjach Rynku Rolnego, ODR-ach, AR i MR s najciekawsz form pozy-skiwania wiedzy dla rolników ze rednim (95,5%) i wyszym wykształceniem (100%). Im wysze wykształcenie gospodarza, tym wicej ródeł czerpania wiedzy o sposobach i jakoci gospodaro-wania.
Charakterystyczne jest take pewne zjawisko wyranego ,,ogldania si’’ na ssiadów. Załoe-niami WPR zainteresowani byli wszyscy właciciele rednich gospodarstw z wykształceniem wyszym i około 87% rolników z wykształceniem rednim.
Przy redniej powierzchni gospodarstw wymagane jest zazwyczaj zatrudnianie w okresie wiosen-no - jesiennym pracowników sezowiosen-nowych, a tylko właciciele s zatrudnieni na stałe. Na nich to spoczywa cały wysiłek poszukiwania informacji, jej gromadzenia, przetwarzania i wykorzystywa-nia.
Ostatnia stuosobowa grupa najzamoniejszych rolników, najchtniej korzysta z dwóch pierw-szych ródeł wiedzy (powyej 90% wszystkich odpowiedzi) oraz ze rodków przekazu publiczne-go (100% odpowiedzi), spotka i informatorów na temat WPR. Ich poczynania i zdobyta wiedza s gromadzone przez - specjalnie w tym celu - zatrudnionych pracowników, których zadaniem jest biece ledzenie wszelkich zmian w polityce i gospodarce pastwa polskiego oraz wszystkich członków Unii Europejskiej. Zmiany te s na bieco analizowane i na ich podstawie opracowy-wane s róne strategie postpowania. Właciciel liczy si z dowiadczeniem zatrudnionych u siebie pracowników, wymagajc jednoczenie poszerzania wiedzy i doskonalenia umiejtnoci.
P O L S K IE S T O W A R Z Y S Z E N IE Z A R Z Ą D Z A N IA W IE D Z Ą S er ia : S tu d ia i M a te ri a ły , n r5 , 2 0 0 6 T a b el a 2 . ħ ró d ła c ze rp a n ia i n fo rm a cj i n a t em a t g o sp o d a rk i Īy w n o Ğc io w ej p rz e z w yb ra n e g ru p y ro ln ik ó w w o je w ó d zt w a z a ch o d n io p o m o rs ki eg o Gr up y ro ln ik ów ry nk i i nfo rm acj i r zą do wej i bra nĪo wej ry nk i c za so pis m, ksi ąĪ ek i op ra co wa Ĕ ry nk i i nfo rm acj i o dp ła tn ej ag en cji i oĞr od kó w b ad aĔ m ar ket in -go wy ch ry nk i i nfo rm acj i b ezp ła tn ej ag en cji d ora dzt wa ro ln icz e-go Ry nk i i nfo rm ac ji wy nik ają -ce z pro wa dze nia W PR Ry nk i i nfo rm ac ji og óln od o-stĊ pn ej (T V, RT V, In ter net ) Na jb liĪ sz e o to cze nie ro ln ik a [1 ] 2 3 5 6 x 3 1 3 2 0 1 2 0 6 [2 ] 4 2 3 3 x 8 7 2 5 1 0 5 5 4 [3 ] 6 5 1 2 1 x 1 1 0 1 4 7 1 8 7 2 2 [4 ] 2 7 2 7 x 6 1 2 2 3 2 1 [5 ] 4 3 3 4 x 4 3 3 9 4 5 3 6 [6 ] 4 2 2 7 1 4 2 4 2 4 2 2 9 [7 ] 3 4 3 5 3 2 7 2 2 3 8 1 5 [8 ] 3 3 3 2 1 3 3 3 3 1 3 5 2 7 [9 ] 2 7 2 7 1 2 1 9 2 7 2 7 1 4 ħ ró d ło : o b li cz en ia w ła sn e
4. Uwagi koĔcowe
Zarzdzanie wiedz w podmiotach gospodarczych mona sprowadzi do umiejtnoci najlep-szego uytku z wiedzy, która jest dostpna w organizacji, tworzenie nowej wiedzy oraz zwiksza-nie wiadomoci i zrozumienia otaczajcej rzeczywistoci. Analiza tablicy 1 i 2 pozwala sprecy-zowa stwierdzenie, e tylko due gospodarstwa rolnicze s na tyle silne aby budowa wizerunek nowoczesnych gospodarstw rolniczych, a wykształcenie właciciela gospodarstwa nie ma zasadni-czego znaczenia dla rozwoju i strategii przyszłociowych takich podmiotów, poniewa za stan gospodarstwa odpowiedzialny jest odpowiednio wyselekcjonowany sztab ludzi o odpowiednich umiejtnociach. Prowadzona przez nich strategia zarzdzania wskazuj, e wdraane instrumenty systemu marketingowego s korzystne dla firmy.
Gospodarstwa redniej wielkoci, mimo znacznie szczuplejszych rodków finansowych i uboszych moliwoci pozyskiwania fachowej załogi buduj przyszło poprzez samodoskonale-nie si włacicieli, korzystasamodoskonale-nie z wiedzy sprawdzonych specjalistów i fachowej literatury. Na pod-krelenie zasługuje fakt, e rolnicy ze rednim i wyszym wykształceniem wykorzystuj wszystkie okazje do pozyskiwania informacji przydatnej w opracowaniu strategii firmy.
Stosunkowo najgorsz sytuacj rozwojow maj gospodarstwa małe, które najczciej nie ko-rzystaj z trzech podstawowych rynków informacji, a dominujcym ródłem informacji s ssiedzi i wiadomoci ze rodków masowego przekazu. Nie ma te pozytywnych sygnałów wdraania instrumentów systemu marketingowego.
Bibliografia
1. Dobiegała-Korona B., Duczkowska-Małysz K., Duczkowska-Piasecka M., Małysz J., 1995. Marketing w agrobiznesie. CIM, Warszawa.
2. Gołbiewski J., 2005. Informacja rynkowa a sprawnoĞü łaĔcuchów dystrybucji produk-tów ĪywnoĞciowych [W:] Zarządzanie wiedzą w agrobiznesie w warunkach polskiego członkostwa w UE. SGGW Warszawa, 366 – 368.
3. Kondratowicz-Pozorska J., 2005. Zmiana roli gospodarstw rolnych i przekształcenie ich w nowoczesne firmy przyszłoĞci (W:) Marketing przyszłoĞci. ZN US nr 3 Szczecin, 367. 4. Oleszczuk D., 2005. Zarządzanie wiedzą w agrobiznesie. [W:] Zarządzanie wiedzą w
agrobiznesie w warunkach polskiego członkostwa w UE. Prace Naukowe nr 35. SGGW Warszawa, 13.
5. Orylska J., 1993. System informacji gospodarczej dla agrobiznesu [W: ] Przemiany struk-turalne w rolnictwie. AR Szczecin, 167-168.
INFORMATION AND ECONOMIC CONNECTIONS BETWEEN FARMERS WITH CRITICAL ORGANIZATIONS AND FOOD ECONOMY ENTITY
Summary
System of information it’s all information needful for efficient activities of a company under competitive economy conditions. This publication contains different types and sources of in-formation. Degree of farmers particular interest of knowledge sources or knowledge process-ing and creatprocess-ing in solid policy marketprocess-ing is based on the statistical trial.
Keywords: Sources of Information, Types of Information, Methods of Information Using, Information Retrieval
JOLANTA KONDRATOWICZ-POZORSKA Akademia Rolnicza w Szczecinie
