U¿ytkowanie górnicze
vs u¿ytkowanie geologiczne
– aspekty teoretyczne i praktyczne
Krzysztof Szama³ek
1, Karol Zglinicki
2Mining usufruct vs geological usufruct. The theoretical and practical aspects. Prz. Geol., 67: 874–877.
A b s t r a c t. The Polish Geological and Mining Law (The Act) determines two types of mineral deposit ownership: State Treasury Ownership (STO) and Land Ownership (LO). The Act intro-duces the term – mining usufruct (term adequate to mining lease) that concerns extracting of STO or geological activity in rock mass belonging to the State. The Minister of Environment, on behalf of the State and with the exclusion of other persons, can benefit from the subject of min-ing properties or dispose of its right to STO exclusively by establishmin-ing minmin-ing usufruct. The establishment of mining usufruct shall take place in the form of a written agreement between the State and entrepreneur and requires paying predetermined remuneration to the State. The authors conclude that the Act contains imprecise regulations concerning the lower limit of land property. This causes numerous difficulties in recognizing which parts of land property belong to the State Treasury and which belong to the land owner. The authors suggest that it is necessary to differentiate in the Act two kinds of activities and consequently two types of agreement between the State and entrepreneur: 1) agreement of mining usufruct, and 2) agreement of geological usufruct.
Keywords: geological and mining law, mining lease, geological prospection, ownership of mineral deposits
Zmiany prawa w dziedzinie geologii i górnictwa, dostosowuj¹ce przepisy do nowych warunków politycz-no-gospodarczych w Polsce po 1989 r., zosta³y dokonane w 1991 r. (Ustawa, 1991a, b) poprzez nowelizacjê obo-wi¹zuj¹cych ówczeœnie aktów: Prawo geologiczne (Usta-wa, 1960) oraz Prawo górnicze (Dekret, 1953). W 1994 r. przyjêto nowe rozwi¹zanie ustawowe, ³¹cz¹ce oba wa¿ne dzia³y – geologiê i górnictwo – w jednym akcie norma-tywnym (Ustawa, 1994). Ustawa z 1994 r., zast¹piona w 2011 r. now¹ ustaw¹ (Ustawa, 2011), jest uznawana za cezurê wyznaczaj¹c¹ pocz¹tek ustawodawstwa regu-luj¹cego dzia³alnoœæ geologiczn¹ i górnicz¹, które dziœ liczy ju¿ 25 lat i przechodzi³o w tym czasie kilkadziesi¹t nowelizacji, wynikaj¹cych przewa¿nie ze zmian warun-ków prowadzenia dzia³alnoœci górniczej, wprowadzenia nowych metod badawczych i technologii wydobycia oraz koniecznoœci harmonizacji z przepisami prawa unijnego.
W obowi¹zuj¹cych regulacjach prawnych – mimo wielu zmian, a mo¿e w³aœnie i z ich powodu – wci¹¿ s¹ wykazywane nieprawid³owoœci, a w œrodowisku geolo-gicznym i górniczym panuje powszechna opinia o potrze-bie rozpoczêcia szerokiej dyskusji na temat gruntownych i racjonalnych zmian Prawa geologicznego i górniczego (PAN, 2013, 2014, 2019). Potrzebê takich zmian dostrzega³ by³y g³ówny geolog kraju prof. dr hab. Mariusz Jêdrysek, który w 2016 r. powo³a³ zespó³ z³o¿ony z kilku przedsta-wicieli nauki i praktyki (S. Mazurek, M. Nieæ, A. Lipiñ-ski, K. Szama³ek i P. Wojtacha) z proœb¹ o opracowanie zakresu i kierunków niezbêdnych zmian w Prawie
geolo-gicznym i górniczym (pr.g.g.). Po kilku miesi¹cach prac,
w marcu 2017 r. zespó³ ten przygotowa³ na u¿ytek Mini-sterstwa Œrodowiska dokument Koncepcja reformy prawa
geologicznego i górniczego. Cz³onkowie zespo³u
rekomen-dowali ministrowi œrodowiska, aby nowa ustawa obejmo-wa³a swoim zakresem ca³¹ dzia³alnoœæ we wnêtrzu Ziemi (gospodarowanie wnêtrzem ziemi), z jednoczesnym
uszcze-gó³owieniem regulacji w zakresie budownictwa. Ponadto autorzy Koncepcji reformy... uznali, ¿e ogólnym kierun-kiem prac legislacyjnych w obszarze geologii i górnictwa powinna byæ deregulacja i liberalizacja (odformalizowa-nie) Prawa geologicznego i górniczego, przy jednocze-snym wprowadzeniu dodatkowych regulacji w obszarach dotychczas nieuregulowanych.
W stanowisku Komitetu Zrównowa¿onej Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN z 2019 r. jest zawarty apel do spo³ecznoœci geologicznej i górniczej, m.in. w sprawie dostosowania przepisów prawa do obecnych i przysz³ych potrzeb dzia³alnoœci geologicznej i górniczej (PAN, 2019). Przedstawiane przez autorów pogl¹dy nale¿y traktowaæ jako g³os w tej dyskusji.
U¯YTKOWANIE GÓRNICZE
Instytucja u¿ytkowania górniczego zosta³a wprowa-dzona do polskiego prawa dopiero w 1991 r. (Lipiñski, 1996) i obecnie jest zawarta w artykule 12 ust. 1 ustawy
Prawo geologiczne i górnicze z 2011 r. Wprowadzenie
u¿ytkowania górniczego by³o ustanowieniem pochodnego prawa w³asnoœci Skarbu Pañstwa (SP) do z³ó¿ i czêœci górotworu le¿¹cych poni¿ej dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej. U¿ytkowanie górnicze dotyczy tylko z³ó¿ kopalin podlegaj¹cych w³asnoœci górniczej (art. 10 ust. 1) i nale¿¹cych do Skarbu Pañstwa (art. 10 ust. 5). Wydoby-wanie kopalin ze z³ó¿ wymaga zgody w³aœciciela (tj. SP), wyra¿onej poprzez zawarcie umowy cywilnoprawnej pomiêdzy u¿ytkownikiem górniczym a w³aœcicielem z³o¿a (SP), oraz zap³aty przez u¿ytkownika górniczego na rzecz SP stosownego wynagrodzenia. U¿ytkowanie górnicze nie jest to¿same z dzier¿aw¹ górnicz¹, która nie jest obwa-rowana tak œciœle okreœlonymi zasadami kszta³towania praw i obowi¹zków stron umowy. U¿ytkowanie górnicze
874
Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 11, 2019
1
Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; krzysztof.szamalek@uw.edu.pl
2
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; karol.zglinicki@pgi.gov.pl K. Zglinicki
oznacza prawo do wykorzystywania rzeczy i czerpania po¿ytków z tej dzia³alnoœci (art. 252 Kodeksu cywilnego). Istot¹ u¿ytkowania górniczego, okreœlonego w umowie, jest wydobywanie kopaliny ze z³o¿a. Odpowiednie frag-menty takiej umowy zawieraj¹ m.in. nastêpuj¹ce sfor-mu³owania: Skarb Pañstwa jako wy³¹czny w³aœciciel
wnêtrza skorupy ziemskiej obejmuj¹cej przestrzeñ, której granice wyznaczaj¹ linie ³¹cz¹ce punkty o nastêpuj¹cych wspó³rzêdnych geograficznych…; U¿ytkowanie górnicze upowa¿nia do wy³¹cznego wykorzystywania przestrzeni okreœlonej w § ... umowy, w celu wydobywania… [nazwa
kopaliny] ze z³o¿a … [nazwa z³o¿a z dokumentacji geolo-gicznej], a tak¿e do wykonywania w jej obrêbie wszystkich
niezbêdnych w tym celu robót i czynnoœci…. Z treœci
umo-wy i praktyki u¿ytkowania górniczego umo-wynika, ¿e chodzi o wydobywanie kopalin ze z³o¿a oraz realizacjê wszelkich czynnoœci, które to wydobycie umo¿liwiaj¹. Zgodnie z dys-pozycj¹ zawart¹ w art. 12 ust. 1 pr.g.g. w granicach okre-œlonych przez ustawy Skarb Pañstwa, z wy³¹czeniem innych osób, mo¿e korzystaæ z przedmiotu w³asnoœci gór-niczej albo rozporz¹dzaæ swoim prawem wy³¹cznie przez ustanowienie u¿ytkowania górniczego.
Bez w¹tpienia istot¹ dzia³alnoœci prowadzonej na pod-stawie umowy u¿ytkowania górniczego, polegaj¹cej na u¿ytkowaniu rzeczy, to jest przestrzeni i z³o¿a, powinno byæ tylko wydobycie kopalin. Wynika to zarówno z wyk³adni racjonalnej, jak i leksykalnej. Górnictwo sensu lato to dzia³ gospodarki zajmuj¹cy siê wydobyciem kopalin, a sensu
stricto sama dzia³alnoœæ wydobywcza.
Zgodnie z ustaw¹ pr.g.g. dominium (w³asnoœæ) SP dotyczy jednak nie tylko samych z³ó¿ kopalin (zwi¹zanych z w³asnoœci¹ górnicz¹), ale tak¿e czêœci górotworu (prze-strzeni) po³o¿onych poza granicami przestrzennymi nieru-chomoœci gruntowej (art. 10 ust. 4). Od dawna w publikacjach wskazuje siê na brak precyzji brzmienia normy zwi¹zanej z okreœleniem dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej, co jest istotne dla rozwa¿añ dotycz¹cych z³ó¿ kopalin
(Lipiñ-ski, Mikosz, 2003; Nieæ, 2005; Nieæ i in., 2007; Szama³ek, 2008, 2019; ryc. 1).
Definicja nieruchomoœci gruntowej, zawarta w artyku-le 46 § 1. Kodeksu cywilnego (Ustawa, 1964), precyzuje, ¿e: Nieruchomoœciami s¹ czêœci powierzchni ziemskiej
sta-nowi¹ce odrêbny przedmiot w³asnoœci (grunty), jak rów-nie¿ budynki trwale z gruntem zwi¹zane lub czêœci takich budynków, je¿eli na mocy przepisów szczególnych stano-wi¹ odrêbny od gruntu przedmiot w³asnoœci. Ponadto art.
143 k.c. przes¹dza, ¿e: W granicach okreœlonych przez
spo³eczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu w³asnoœæ gruntu rozci¹ga siê na przestrzeñ nad i pod jego po-wierzchni¹ […].
Wskazana regulacja dotycz¹ca definicji nieruchomoœci gruntowej od lat wzbudza o¿ywion¹ dyskusjê, g³ównie wœród geologów, ale tak¿e wœród czêœci prawników. Ju¿ w okresie obowi¹zywania w latach 1994–2011 poprzedniej ustawy Prawo geologiczne i górnicze (Ustawa, 1994) definicja nieruchomoœci z Kodeksu cywilnego budzi³a znacz¹ce w¹tpliwoœci odnoœnie prawa w³asnoœci z³ó¿ kopalin (Lipiñski, 1995; Mikosz, 2004; Stefanowicz, Jêdrzejewska, 2004; Nieæ, 2005; Nieæ i in., 2007). By³y one na tyle istotne, zw³aszcza dla ówczesnych organów konce-syjnych (wojewodów), ¿e niezbêdna sta³a siê wyk³adnia organu administracji rz¹dowej, odpowiedzialnego za usta-wê pr.g.g. (Szama³ek, 1995), choæ i ona budzi³a istotne w¹tpliwoœci (Nieæ i in., 2007; Uberman, 2004; Uberman, Uberman, 2005). G³ówne zastrze¿enie wynika³o z tego, ¿e o w³asnoœci z³o¿a przes¹dza³ sposób eksploatacji (odkryw-kowa – w³aœcicielem z³o¿a by³ w³aœciciel nieruchomoœci; podziemna i otworowa – Skarb Pañstwa). Ta wyk³adnia dotyczy³a, oczywiœcie, wy³¹cznie z³ó¿ zwi¹zanych z nieru-chomoœci¹ gruntow¹. Od 2012 r. obowi¹zuje nowa ustawa
Prawo geologiczne i górnicze (Ustawa, 2011), która w
art. 10 jednoznacznie przes¹dzi³a, jakie rodzaje z³ó¿ kopa-lin podlegaj¹ w³asnoœci górniczej przys³uguj¹cej Skarbowi Pañstwa, a jakie z³o¿a s¹ w³asnoœci¹ posiadacza
nierucho-875
Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 11, 2019
Ryc. 1. Zmiana dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej w zale¿noœci od klauzuli generalnej spo³eczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu – za górn¹ granicê przyjêto powierzchniê gruntu (Szama³ek, 2019). Objaœnienia: N1, N2,N3 – ozna-czenie kolejnych nieruchomoœci gruntowych; m – g³êbokoœæ do jakiej siêga w³asnoœæ nieruchomoœci gruntowej Fig. 1. Change of the lower boundary of land property according to the general clause of the socio-economic purpose of the land – for the upper boundary assumed land surface (Szama³ek, 2019). Explanation: N1, N2, N3 – symbol of land proper-ties; m – depth of land property ownership
moœci gruntowej. Nie rozwi¹zuje to jednak wszystkich w¹tpliwoœci zwi¹zanych z w³asnoœci¹ z³o¿a kopaliny, poniewa¿ wskazana wczeœniej norma prawna, definiuj¹ca nieruchomoœæ gruntow¹ w jej granicach (dolnej i górnej), nie jest precyzyjna (ryc. 1).
O w³asnoœci nieruchomoœci poni¿ej powierzchni tere-nu przes¹dza niezdefiniowana klauzula generalna spo³ecz-no-gospodarczego przeznaczenia gruntu. Od interpretacji tego zapisu bêdzie w konkretnym przypadku zale¿eæ, w jakim zakresie w³aœciciel bêdzie dysponowa³ przestrzeni¹ pod w³asnym gruntem i czy kopaliny nieobjête w³asnoœci¹ gór-nicz¹ bêd¹ jego w³asnoœci¹ (Szama³ek, 2019). Taka treœæ normy powoduje istotne trudnoœci w okreœleniu fundamen-talnego prawa, tj. granic prawa w³asnoœci nieruchomoœci (zw³aszcza dolnej granicy, co ma zwi¹zek z dalszymi roz-wa¿aniami). Zagadnienie to nale¿y bowiem rozpatrywaæ ³¹cznie z kolejnymi regulacjami, tym razem wynikaj¹cymi nie z k.c., ale z pr.g.g. Artyku³ 10 ust. 4 pr.g.g. stanowi:
W³asnoœci¹ górnicz¹ s¹ objête tak¿e czêœci górotworu po³o¿one poza granicami przestrzennymi nieruchomoœci gruntowej, w szczególnoœci znajduj¹ce siê w granicach obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej. A zatem poza
tymi z³o¿ami, które ex definitione nale¿¹ do Skarbu Pañstwa, równie¿ i inne czêœci górotworu s¹, poprzez w³asnoœæ górnicz¹, tak¿e w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa.
Brak jednolitej normy prawnej ustalaj¹cej doln¹ gra-nicê nieruchomoœci gruntowej oznacza, wed³ug S¹du Naj-wy¿szego (2015), ¿e: Wyznaczenie granic przestrzennych
w³asnoœci nieruchomoœci gruntowej, przy uwzglêdnieniu kryterium spo³eczno-gospodarczego przeznaczenia nieru-chomoœci, musi byæ dokonywane dla ka¿dej nieruchomoœci oddzielnie […]. Zakres zasiêgu w³asnoœci gruntu we wnê-trzu ziemi, przewidziany w art. 143 k.c., ograniczony zosta³ przez spo³eczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu, które powinno byæ wyznaczone ka¿dorazowo w odniesieniu do konkretnej nieruchomoœci, przy uwzglêdnieniu miejsca jej po³o¿enia, przeznaczenia w miejscowym planie zagospo-darowania przestrzennego oraz sposobu, w jaki w³aœciciel nieruchomoœci faktycznie i potencjalnie, zgodnie z przepi-sami prawa, mo¿e z gruntu korzystaæ. Je¿eli w tak okreœlo-nych granicach dozwolonego korzystania z nieruchomoœci gruntowej przez w³aœciciela zalega z³o¿e kopaliny nieobjê-te art. 10 ust. 1 i 2 pr.g.g., to zgodnie z art. 10 ust. 3 pr.g.g.
[z³o¿e to – uzupe³nienie autorów] objête jest prawem
w³asnoœci nieruchomoœci gruntowej.
Ustalanie w ka¿dym przypadku, kto jest w³aœcicielem nieruchomoœci (nie ze wzglêdu na stan prawny uwidocz-niony w ksiêgach wieczystych, ale z powodu kryterium klauzuli generalnej), stanowi powa¿ny problem, wp³ywaj¹cy choæby na d³ugotrwa³oœæ postêpowania w sprawach zwi¹zanych z koncesjonowaniem dzia³alnoœci geologicz-nej i górniczej. Wielokrotnie wskazywano ju¿ na potrzebê dyskusji i przyjêcia nowego kryterium dolnej granicy nie-ruchomoœci gruntowej. Czy istnieje mo¿liwoœæ wprowadze-nia innego sposobu ustalawprowadze-nia dolnej granicy nieruchomoœci ni¿ obecnie obowi¹zuj¹cy? Z wielu powodów wydaje siê, ¿e nie mo¿e byæ to granica naturalna, bowiem ka¿da cecha geologiczna jest zró¿nicowana i zmienna, zarówno w cza-sie (wahania okresowe g³êbokoœci zwierciad³a wody pod-ziemnej), jak i w przestrzeni, np. mi¹¿szoœæ warstwy glebowej (Szama³ek, 2019). Czy mo¿na zatem wskazaæ na przyk³ad konkretn¹ wartoœæ g³êbokoœci, wyra¿on¹ w met-rach pod poziomem terenu, jako kryterium przes¹dzaj¹ce
o w³asnoœci? Prawo geologiczne i górnicze (Ustawa, 2011) nie unika takich jednoznacznych regulacji normowych, polegaj¹cych na wskazaniu konkretnego zasiêgu g³êboko-œciowego (np. art. 3 pkt. 2 i 2a; art. 6 ust. 1 pkt 1c; art. 85 ust. 1 pkt 2; art. 86; art. 105). Na przyk³ad art. 6 ust. 1 pkt 1c pr.g.g. rozstrzyga, ¿e: badaniami geofizycznymi w celu
zbadania struktur geologicznych zwi¹zanych z wystêpowa-niem z³ó¿ wêglowodorów jest wykonywanie prac geolo-gicznych z zastosowaniem metod geofizycznych, w tym po³¹czonych z robotami geologicznymi, z wy³¹czeniem robót polegaj¹cych na wykonywaniu otworów wiertni-czych o g³êbokoœci przekraczaj¹cej 100 m lub robót z u¿y-ciem œrodków strza³owych.
Zdaniem autorów, nale¿y te¿ wskazaæ i podkreœliæ istotny brak w ustawie pr.g.g. definicji górotworu (Sza-ma³ek, 2015). Jest to tym bardziej istotne, ¿e przecie¿ to w³aœnie do górotworu i jego przestrzeni odnosi siê okreœle-nie zakresu w³adztwa (dominium) pañstwa.
Za u¿ytkowanie z³o¿a i górotworu u¿ytkownik górni-czy (koncesjonariusz) p³aci SP wynagrodzenie (art. 13 ust. 3 i 4 pr.g.g.). Wynagrodzenie to jest wyliczane zgod-nie z wewnêtrznym przepisem Ministerstwa Œrodowiska (Zasada, 2015 – wraz ze zmianami w 2018 r.), uwzglêd-niaj¹cym m.in. zró¿nicowanie typu i znaczenia gospo-darczego kopaliny. Potrzebê istotnych zmian w sposobie naliczania wynagrodzenia za u¿ytkowanie górnicze postu-lowali Uberman i Uberman (2017). W obecnym porz¹dku prawnym zarówno posiadacz koncesji na poszukiwanie lub rozpoznanie z³o¿a kopaliny, jak i koncesji wydobywczej, musz¹ zawrzeæ ze SP umowê o u¿ytkowaniu górniczym i zap³aciæ Skarbowi Pañstwa wynagrodzenie (zró¿nicowa-ne w zale¿noœci od typu koncesji). Stan ten, zdaniem auto-rów, powinien ulec zmianie. Argumenty za tak¹ zmian¹ s¹ przedstawione dalszej czêœci artyku³u.
U¯YTKOWANIE GEOLOGICZNE
Jak ju¿ wskazano, zgodnie z ustaw¹ pr.g.g., zawarcie ze Skarbem Pañstwa umowy w sprawie u¿ytkowania górni-czego jest obecnie konieczne zarówno do prowadzenia wydobywania kopalin, jak i ich poszukiwania czy rozpo-znawania. Natomiast stosowanie terminu u¿ytkowanie
gór-nicze do okreœlania zakresu dzia³alnoœci geologicznej jest
myl¹ce, nieprecyzyjne i budzi powa¿ne w¹tpliwoœci mery-toryczne i prawne. W ramach dzia³alnoœci geologicznej (prac geologicznych) s¹ wykonywane roboty geologiczne. Zgodnie z definicj¹ Prawa geologicznego i górniczego roboty geologiczne na pewno nie s¹ robotami górniczymi (te dwa pojêcia wyraŸnie rozró¿nia pr.g.g. w art. 6 ust. 1, pkt. 11 i 12), a tym bardziej roboty geologiczne nie s¹ gór-nictwem (ani leksykalnie ani znaczeniowo). W rozumieniu nauk górniczych i geologii górniczej wkopy, rowy, szybiki i sztolnie s¹ wyrobiskami górniczymi, a ich wykonywanie – robot¹ górnicz¹. Terminologia prawnicza rozmija siê zatem z wiedz¹ i praktyk¹ geologiczno-górnicz¹.
Prowadzenie dzia³alnoœci geologicznej w górotworze (np. polegaj¹cej na poszukiwaniu lub rozpoznawaniu z³ó¿ kopalin), zarówno w ramach koncesji na kopaliny objête w³asnoœci¹ górnicz¹, jak i na podstawie zatwierdzonego projektu robót geologicznych (kopaliny zwi¹zane z nieru-chomoœci¹ gruntow¹), wi¹¿e siê zazwyczaj z wykonywa-niem ró¿nych i adekwatnych do celu dzia³ania robót geologicznych, m.in. wierceñ, rowów poszukiwawczych, 876
sztolni, wkopów i sondowañ. Roboty te s¹ najczêœciej wykonywane w tej czêœci górotworu, która nale¿y do Skar-bu Pañstwa (poni¿ej dolnej granicy nieruchomoœci grunto-wej). W zwi¹zku z tym na wykorzystanie tej przestrzeni górotworu do wykonywania robót geologicznych tak¿e nale¿y uzyskaæ zgodê SP, w postaci umowy u¿ytkowania górniczego, i zap³aciæ SP wynagrodzenie za jego ustano-wienie. Tymczasem dzia³alnoœæ geologiczna nie jest dzia-³alnoœci¹ wydobywcz¹ (górnictwem kopalin). Usuniêcie tej sprzecznoœci powinno polegaæ na wprowadzeniu do pr.g.g. nowej definicji – u¿ytkowanie geologiczne
góro-tworu. U¿ytkowanie geologiczne górotworu oznacza³oby
wykonywanie w górotworze (w ramach koncesji poszuki-wawczej b¹dŸ rozpoznawczej i zgodnie z zatwierdzonym projektem robót geologicznych) czynnoœci zmierzaj¹cych do uzyskania wiedzy o budowie geologicznej górotworu i okre-œlenia przes³anek z³o¿owych, a tak¿e o budowie i warun-kach geologiczno-in¿ynierskich oraz hydrogeologicznych eksploatacji z³o¿a b¹dŸ mo¿liwoœci wykorzystania wnêtrza Ziemi do sk³adowania lub magazynowania. Zmiana taka powinna byæ czêœci¹ wielu innych, racjonalnych zmian definicji i dostosowañ ustawy pr.g.g. do wspó³czesnych wymagañ. Stosowanie jednoznacznych terminów i defi-nicji u³atwia unikanie pu³apek definicyjnych i mo¿liwych sytuacji konfuzyjnych (Stefanowicz, Szama³ek, 2015). W dyskusjach œrodowiska geologicznego potrzeba takich ca³oœciowych zmian Prawa geologicznego i górniczego jest dostrzegana i postulowana od kilku lat (PAN, 2013, 2014, 2019).
WNIOSKI
Dotychczasowe rozwi¹zania prawne dotycz¹ce dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej i w konsekwencji w³asnoœci, zawarte w Kodeksie cywilnym oraz w ustawie
Prawo geologiczne i górnicze, wymagaj¹ ponownej,
pog³êbionej dyskusji. W jej nastêpstwie nale¿y wprowa-dziæ do ustawy Prawo geologiczne i górnicze now¹ normê, precyzuj¹c¹ zasiêg dolnej granicy nieruchomoœci grunto-wej. Norma ta powinna uzale¿niaæ w³asnoœæ nieruchomo-œci gruntowej od g³êbokonieruchomo-œci poni¿ej powierzchni terenu, wyra¿onej w metrach.
U¿ytkowanie rzeczy cudzej, nale¿¹cej do Skarbu Pañstwa (nieruchomoœci, a œciœlej mówi¹c z³o¿a kopaliny lub góro-tworu), wymaga zawarcia umowy miêdzy SP a u¿ytkowni-kiem w sprawie u¿ytkowania górniczego. Nale¿y wprowa-dziæ ustawowe, definicyjne rozró¿nienie miêdzy u¿ytko-waniem górniczym a u¿ytkowaniem geologicznym. Powodem tej propozycji s¹ oczywiste ró¿nice w zakresie, metodach i celach prowadzonych robót górniczych i robót geologicznych. Korzystanie (u¿ytkowanie) z przestrzeni (górotworu) nale¿¹cej do Skarbu Pañstwa nadal powinno byæ zwi¹zane z p³aceniem wynagrodzenia nale¿nego Skar-bowi Pañstwa. Zasady obliczania oraz wysokoœæ tego wyna-grodzenia powinny wynikaæ z przepisów rozporz¹dzenia ministra œrodowiska, a nie (jak dotychczas) z wewnêtrznej regulacji Ministerstwa Œrodowiska.
Konieczne jest otwarcie szerokiej dyskusji nad potrzeb¹ zmian Prawa geologicznego i górniczego w kie-runku przyjêcia uregulowañ typu kodeksowego (kodeks mineralny, kodeks gospodarowania wnêtrzem Ziemi) oraz w celu usuniêcia luk definicyjnych (górotwór, kopalina) b¹dŸ zmiany brzmienia istniej¹cych definicji (z³o¿e kopaliny).
LITERATURA
DEKRET z 6 maja 1953 r. Prawo górnicze. Dz.U. z 1978 r. Nr 4, poz. 12, z póŸn. zm.
LIPIÑSKI A. 1995 – Przes³anki reformy prawa geologicznego i górni-czego. [W:] Mat. V Konf. Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi, Rytro, 15–17.11.1995 r. PAN, Sympozja i Konferencje, nr 18. LIPIÑSKI A. 1996 – U¿ytkowanie górnicze. Wyd. IPSiIZ, seria C, Monografie.
LIPIÑSKI A., MIKOSZ R. 2003 – Ustawa Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.
MIKOSZ R. 2004 – Kilka uwag w kwestii w³asnoœci z³ó¿ kopalin. Bez-pieczeñstwo Pracy i Ochrona Œrodowiska w Górnictwie, 5: 47–51. NIEÆ M. 2005 – Dylematy prawa w³asnoœci z³ó¿. Gosp. Sur. Min., 21, z. spec.: 61–70.
NIEÆ M., JÊDRZEJEWSKA A., SA£ACIÑSKI R., STEFANOWICZ J., UBERMAN R. 2007 – Problemy prawa geologicznego i górniczego oraz mo¿liwe i niezbêdne kierunki jego zmian. Prz. Geol., 55 (2): 107–113. PAN 2013 – Opinia Komitetu Zrównowa¿onej Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN w sprawie kierunków zmian prawa geologicznego i górniczego,1–3; https://min-pan.krakow.pl/instytut/wpcontent/uplo-ads/sites/2/2017/12/opinia.pdf
PAN 2014 – Uwagi Komitetu ZGSM PAN do projektu zmian Prawa geo-logicznego i górniczego, 1–5; https://min-pan.krakow.pl/instytut/wp-con-tent/uploads/sites/2/2017/12/Uwagi_doPGG_27.01.2014.pdf
PAN 2019 – List przewodnicz¹cego KZGSM PAN do krajowego œrodo-wiska geologicznego i górniczego; https://min-pan.krakow.pl/insty-tut/wp-content/uploads/sites/2/2019/06/Pismo-Przewodnicz¹cego-Kom itetu-Zrównowa¿onej-Gospodarki-Surowcami-Mineralnymi-dotycz¹ce- apelu-w-sprawie-podjêcia-dyskusji-o-aktualnych-problemach-polskiej-geologii-i-górnictwa-1.pdf
S¥D NAJWY¯SZY 2015 – Wyrok z dnia 9 stycznia 2015 r. Sygn. akt V CSK 200/14; http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/V CSK 200-14-1.pdf STEFANOWICZ J., JÊDRZEJEWSKA A. 2004 – W³asnoœæ z³ó¿ i u¿yt-kowanie górnicze kopalin. Bezpieczeñstwo Pracy i Ochrona Œrodowiska w Górnictwie,1: 22–26.
STEFANOWICZ J., SZAMA£EK K. 2015 – Normy kolizyjne/konfuzyj-ne prawa geologiczkolizyjne/konfuzyj-nego i górniczego. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN Kra-ków, 91: 193–202.
SZAMA£EK K. 1995 – List podsekretarza stanu w Ministerstwie Ochro-ny Œrodowiska, Zasobów NaturalOchro-nych i Leœnictwa nr DP-070/5/95/MT skierowany do geologów wojewódzkich. Arch. Min. Œrod., Warszawa. SZAMA£EK K. 2008 – Wprowadzane a po¿¹dane zmiany w prawie geo-logicznym. Gosp. Sur. Min., 24 (4/4): 417–425.
SZAMA£EK K. 2015 – Zarys ewolucji polskiego prawa poszukiwania i wydobywania kopalin w latach 1991–2015. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 465: 21–34.
SZAMA£EK K. 2019 – Rozwa¿ania o wp³ywie z³o¿a kopaliny na wartoœæ nieruchomoœci. XXVIII Krajowa Konferencja Rzeczoznawców Maj¹tkowych – Wycena nieruchomoœci specjalnych, Kielce 20–21 wrzeœnia 2019 r. Mat. Konf.: 67–80; https://www.researchga-te.net/publication/336059033_Krzysztof_Szamalek_wycena_wartosci UBERMAN R. 2004 – Skutki prawne i finansowe przyjêcia metody eks-ploatacji jako kryterium dla ustalania w³asnoœci z³ó¿ kopalin. Górn. Odkryw., 46 (3/4): 9–12.
UBERMAN R., UBERMAN R. 2017 – Problemy ustalania wynagrodze-nia za u¿ytkowanie górnicze. Mat. Konf. Aktualia i perspektywy gospo-darki surowcami mineralnymi, Rytro 9.11.2017 r. IGSMiE PAN, Kraków. UBERMAN R., UBERMAN R. 2005 – Wycena wartoœci z³ó¿ kopalin. Metody, problemy, praktyczne rozwi¹zania. AGH, Kraków.
USTAWA z dnia 16 listopada 1960 r. Dz.U. 52, poz. 303 z póŸn. zm. USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93, tekst jednolity; http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/downlo-ad.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf
USTAWA 1991a – Ustawa z dnia 9 marca 1991 r. o zmianie prawa geolo-gicznego. Dz.U. Nr 31, poz. 129.
USTAWA 1991b – Ustawa z dnia 9 marca 1991 r. o zmianie prawa górni-czego. Dz.U. Nr 31, poz. 128.
USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. Nr 27, poz. 96 z póŸn. zm.
USTAWA z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. 2019 poz. 868.
ZASADA ustalania wynagrodzenia z tytu³u u¿ytkowania górniczego z maja 2015 r. MŒ https://archiwum.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/mos/sro- dowisko/geologia/Zasady_ustalania_wynagrodzenia_za_ustanowie-nie_uzytkowania_gorniczego_z_dnia_3_wrzesnia_2015_r..pdf Praca wp³ynê³a do redakcji 8.08.2019 r.
Akceptowano do druku 18.09.2019 r.
877
