NR 852 EKONOMICZNE PROBLEMY USàUG NR 117 2015
TERESA MIĝ
Uniwersytet Rzeszowski1
ZARZąDZANIE WIEDZą W INSTYTUCJACH SZCZEBLA REGIONALNEGO
Streszczenie
W opracowaniu podjĊto próbĊ oceny dziaáaĔ podejmowanych przez instytucje szczebla regionalnego na rzecz zarządzania wiedzą na obszarach wiejskich. Dane empi-ryczne pochodziáy z badaĔ ankietowych przeprowadzonych w 2012 roku wĞród instytu-cji, których jednym z najwaĪniejszych zadaĔ wynikających z regulacji prawnych jest transfer wiedzy. Instytucje te skupiaáy siĊ gáównie na poszerzaniu wiedzy mieszkaĔców wsi o moĪliwoĞciach korzystania z funduszy UE, w tym perspektywach wsparcia w latach 2007–2013 na dziaáalnoĞü pozarolniczą, poprawĊ jakoĞci produkcji, wprowa-dzanie innowacji, przestrzeganie zasad ochrony Ğrodowiska.
Sáowa kluczowe: zarządzanie wiedzą, instytucje, region, obszary wiejskie, fundusze UE.
Wprowadzenie
Jak waĪną rangĊ w Unii Europejskiej ma wspieranie wiedzy i innowacji, wskazuje pierwszy priorytet Strategii Europa 2020 (rozwój inteligentny). Wspiera-nie rozwoju wiedzy i innowacji wiąĪe siĊ ze zwiĊkszeWspiera-niem swobody przepáywu wiedzy miĊdzy róĪnymi oĞrodkami UE, w tym uczelniami wyĪszymi, instytucjami naukowo-badawczymi. Efektem ma byü stworzenie europejskiej przestrzeni ba-dawczej o zaawansowanej i nowoczesnej infrastrukturze (Europa 2020). Amery-kaĔski ekonomista Lester C. Thurow podkreĞla znaczenie gospodarki opartej na wiedzy. Pisze, Īe najwiĊkszym bogactwem danego narodu jest zdolnoĞü do tworze-nia i wykorzystatworze-nia nowej wiedzy (Thurow 1999, s. 9). Wiedza stanowi zasadniczy czynnik rozwoju wspóáczesnej gospodarki, jak i kaĪdego rodzaju organizacji
1
spodarczej. Dlatego teĪ zarządzanie wiedzą staje siĊ podstawowym narzĊdziem budowania konkurencyjnoĞci i adaptacyjnoĞci przedsiĊbiorstw do zmiennych wa-runków otoczenia. Jest procesem wykorzystania kapitaáu intelektualnego do uzy-skania przewagi konkurencyjnej (Schermerhorn 2008, s. 56).
Koncepcja zarządzania wiedzą związana jest z nastaniem tzw. ery wiedzy, w której inwestycje w technologie informacyjno-komunikacyjne sáuĪące do rozpo-wszechniania wiedzy coraz czĊĞciej przewyĪszają wydatki na maszyny i urządze-nia, a sama wiedza to podstawowy zasób organizacji (Kowalczyk i Nogalski 2007, s. 16–17). IstotĊ zarządzania wiedzą stanowi tworzenie, transfer i wáaĞciwe wyko-rzystanie wiedzy dla realizacji zadaĔ danej organizacji, co jest szczególnie istotne dla rozwoju obszarów wiejskich. W tym kontekĞcie celem opracowania jest próba oceny znaczenia instytucji szczebla regionalnego w tworzeniu, upowszechnianiu i zastosowaniu wiedzy na obszarach wiejskich. Dla peániejszego zobrazowania podjĊtej problematyki w 2012 roku wysáano ankiety do regionalnych instytucji zaangaĪowanych w propagowanie, promowanie i upowszechnianie wiedzy wĞród mieszkaĔców wsi w Polsce, tj. Wojewódzkich OĞrodków Doradztwa Rolniczego, Wojewódzkich Izb Rolniczych, ARiMR, ANR, ARR oraz do UrzĊdów Marszaá-kowskich2. Przesáanką do przeprowadzenia badaĔ ankietowych w 2012 roku na terenie caáego kraju byáy wczeĞniejsze badania przeprowadzone wĞród instytucji doradczych z regionów: Maáopolski, Podkarpacia i województwa ĞwiĊtokrzyskiego wedáug zaáoĪeĔ przyjĊtych w metodyce projektu badawczego finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyĪszego3.
1. Cele i znaczenie zarządzania wiedzą
Termin „zarządzanie wiedzą” po raz pierwszy zostaá uĪyty w Szwajcarii na konferencji zorganizowanej przez MiĊdzynarodową OrganizacjĊ Pracy w 1986 r. (Fic 2008, s. 23).ChociaĪ początków koncepcji zarządzania wiedzą moĪna poszu-kiwaü w latach 60. XX wieku. Wówczas to A. Etzioni w 1964 r. w dziele Modern Organizations pisze o nowym typie organizacji – organizacji wiedzy, w 1969 r. D.E. Zand publikuje artykuá Management of the Knowledge Organization. Nie pisze on jednak o zarządzaniu wiedzą, ale miĊdzy innymi o takich zagadnieniach, jak spoáeczeĔstwo wiedzy, przeksztaáceniu pracowników w pracowników wiedzy
2
Ankiety wysáano do 96 instytucji szczebla regionalnego, w tym 16 Wojewódzkich OĞrodków Doradztwa Rolniczego, 16 Wojewódzkich Izb Rolniczych, 16 ARiMR, 16 ANR, 16 ARR oraz do 16 UrzĊdów Marszaákowskich, w tym do sekretariatów regionalnych Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (KSOW). Ankiety odesáaáo 15 WODR, 7 WIR, 7 ARiMR, 8 ANR, 11 ARR oraz 10 UM – áącznie badaniami objĊto 58 instytucji.
3
Praca naukowa finansowana ze Ğrodków na naukĊ w latach 2009–2011 jako projekt ba-dawczy nr N N114056036.
i organizacji wiedzy (Jashapara 2006, s. 29). J.R. Schermerhorn twierdzi, Īe zarzą-dzanie wiedzą peáni rolĊ strategicznej siáy integracyjnej w organizacjach. Wedáug niego to ludzie są noĞnikiem podstawowej czĊĞci wykorzystywanych kaĪdego dnia zasobów wiedzy organizacji, tj. wiedzy spersonalizowanej, i to ludzie na podstawie swojej wiedzy decydują o sposobie wykorzystania pozostaáych zasobów opartych na wiedzy oraz zasobów materialnych (Schermerhorn 2008, s. 56). A. Jashapara (2006, s. 25) zauwaĪa trzy gáówne podejĞcia w definiowaniu zarządzania wiedzą, z punktu widzenia:
– systemów informacyjnych (podtrzymanie i powiĊkszanie bazy wiedzy), – zarządzania zasobami ludzkimi (dostarczanie odpowiedniej wiedzy
wáa-Ğciwym ludziom i w odpowiednim czasie oraz pomoc w kreowaniu wie-dzy, dzieleniu siĊ nią i podejmowaniu decyzji na jej podstawie, tak aby uzyskaü mierzalne efekty dziaáania),
– szerokiej perspektywy strategicznego zarządzania organizacją, uwzglĊdnia-jącej rolĊ zarządzania wiedzą w budowaniu przewagi konkurencyjnej. K.E. Sveiby wskazaá, Īe zarządzanie wiedzą to sztuka tworzenia wartoĞci z niematerialnych zasobów organizacji, ale sam termin zarządzanie wiedzą nie jest zbyt fortunnym okreĞleniem, poniewaĪ wiedza nie poddaje siĊ zarządzaniu (Sveiby 2001, s. 344–358).
NajwaĪniejsze cele zarządzania wiedzą to uzyskanie przejrzystoĞci i lepszego dostĊpu do istniejącej wiedzy, ulepszenie komunikacji i kooperacji, przeksztaácanie wiedzy ukrytej w jawną (eksternalizacja), odpowiednie dokumentowanie i dystry-bucja wiedzy, udoskonalenie procesów rozwoju pracowników, w tym procesów edukacyjnych, treningu i tworzenia sieci nowo zwerbowanych pracowników. Bar-dzo waĪne są szczególnie ekonomiczne cele zarządzania wiedzą, w tym gáównie redukcja kosztów, poprawa zarządzania innowacjami, polepszenie produktywnoĞci, rozwój nowych form dziaáalnoĞci gospodarczej, redukcja ryzyka w biznesie, po-prawa motywacji i satysfakcji pracowników oraz popo-prawa satysfakcji klienta i/lub jakoĞci usáug (Maier 2002, s. 21–37). Celem zarządzania wiedzą jest mądre podej-mowanie decyzji i ich realizacja. Procesy tworzenia, przesyáania i wykorzystania wiedzy mają byü efektywne i skuteczne, owocowaü wdroĪeniem innowacji lub (i) skutecznej imitacji. Pozytywne efekty zarządzania wiedzą to obniĪenie kosztów, zwiĊkszenie innowacyjnoĞci, lepsze wykorzystanie istniejących zasobów intelektu-alnych (Fazlagiü 2014, s. 50). WartoĞciami tworzonymi przez wprowadzenie zarzą-dzania wiedzą są: zwiĊkszenie wewnĊtrznej skutecznoĞci – popularyzacja w przed-siĊbiorstwie najlepszych praktyk, koncepcji i doĞwiadczeĔ, zwiĊkszenie lojalnoĞci – nawiązywanie i wzmocnienie trwaáych wiĊzi z klientami, pracownikami, udziaáow-cami i dostawudziaáow-cami, polepszenie szans na przyszáy sukces – innowacje w zakresie produktów, skrócenie czasu realizacji i unowoczeĞnienie oferty, tworzenie kultury opartej na paradygmacie wartoĞci – ksztaátowanie postaw, umiejĊtnoĞci i doĞwiad-czeĔ sprzyjających poszerzeniu podstawowych kompetencji i generowaniu
warto-Ğci, zwiĊkszenie skutecznoĞci decyzyjnej – podejmowanie trafnych decyzji dziĊki odpowiednim informacjom dostarczonym odpowiednim osobom w odpowiednim czasie (Kowalczyk, Nogalski 2007, s. 17).
Zarządzanie wiedzą w organizacjach – w tym w instytucjach szczebla regio-nalnego – skáada siĊ z piĊciu podstawowych etapów: odkrywania, generowania, wartoĞciowania, upowszechniania oraz wykorzystywania wiedzy (Jashapara 2006, s. 15). G. Probst, S. Raub, K. Romhardt w swoim modelu zarządzania wiedzą wy-róĪniają dodatkowo szósty etap – zachowywanie wiedzy, na który skáadają siĊ pro-ces skáadowania i aktualizacji wyselekcjonowanych porcji wiedzy w systemie in-formatycznym (Probst, Raub, Romhardt 2002, s. 227–251). Z kolei J. Fazlagiü pro-ponuje osiem procesów, które powinny zaistnieü, aby wystąpiáo w organizacji pra-widáowe zarządzanie wiedzą. Wedáug niego waĪna jest ocena wiedzy, czyli pomiar efektywnoĞci funkcjonowania systemu zarządzania wiedzą. Ocena ta w kolejnym etapie stanowi sprzĊĪenie zwrotne w modelu zarządzania wiedzą (Fazlagiü 2014, s. 56).
Konstatując, naleĪy stwierdziü, Īe istotĊ zarządzania wiedzą stanowi tworze-nie, upowszechnianie (transfer) i wykorzystywanie wiedzy do realizacji celów or-ganizacji. Zarządzanie wiedzą jako proces wymaga zmiany sposobu myĞlenia ukie-runkowanego na postrzeganie wielokierunkowe wzajemnych relacji (LudwiczyĔski 2003, s. 395) – rys. 1.
Model linearny
Model interaktywny
Rys. 1. Model linearny i interaktywny zarządzania wiedzą ħródáo: (LudwiczyĔski 2003, s. 395).
W procesie zarządzania wiedzą najwaĪniejsze jest to, co chce i powinien wie-dzieü odbiorca, dlatego zarządzający powinni ciągle szukaü odpowiedzi na pytanie: kim są potencjalni odbiorcy wiedzy i jakie są ich potrzeby? UmoĪliwia to genero-wanie, przechowygenero-wanie, przetwarzanie i wykorzystywanie wiedzy autentycznie przydatnej w rozwiązywaniu problemów. Budowanie trwaáej przewagi konkuren-cyjnej opartej na wiedzy obejmuje kilka etapów: wiedza, umiejĊtnoĞü jej
wykorzy-Tworzenie wiedzy Transfer wiedzy Zastosowanie wiedzy
Tworzenie wiedzy Transfer wiedzy
Integracja wiedzy
stania – innowacje, zdolnoĞü do konkurowania, trwaáa przewaga konkurencyjna (Kowalczyk, Nogalski 2007, s. 37). Szczególnie waĪne budowanie przewagi konku-rencyjnej opartej na wiedzy jest w przypadku instytucji szczebla regionalnego na obszarach wiejskich.
2. Instytucje szczebla regionalnego a zarządzanie wiedzą w Ğwietle badaĔ empirycznych
NajwiĊkszym problemem jest uzyskanie równoprawnego dostĊpu do rynku miĊdzynarodowego opartego nie na jednostronnej zasadzie eksploatacji zasobów naturalnych, ale na lepszym wykorzystaniu potencjaáu ludzkiego. Bogactwo krajów uprzemysáowionych w wiĊkszym stopniu polega na wáasnoĞci wiedzy, techniki i umiejĊtnoĞci aniĪeli na zasobach naturalnych4. Wedáug A. Matysiaka sukcesy w produkcji wiedzy są zdeterminowane przez czynniki kulturowe, instytucjonalne oraz ekonomiczne i są obecne tylko w niektórych regionach. Istotne znaczenie w produkcji wiedzy mają instytucje odpowiedzialne za edukacjĊ, od których zaleĪy poziom kapitaáu ludzkiego (Matysiak 2007, s. 27–36). Kluczem do sprawnego funkcjonowania regionalnych rynków jest wáaĞciwie funkcjonujący system instytu-cjonalny. Odpowiednia sieü instytucji determinuje zachowania rynkowe przedsiĊ-biorstw, staje siĊ elementem transferu wiedzy i informacji oraz koordynuje procesy rozwojowe rynków lokalnych (MiĞ 2011, s. 67). IstotĊ systemu instytucjonalnego stanowi zbiorowe i zorganizowane dziaáanie na rzecz ksztaátowania, ukierunkowa-nia i wyzwalaukierunkowa-nia zachowaĔ jednostek w celu ich rozwoju. W sensie podmiotowym system instytucjonalny oznacza wszelkie zorganizowane formy dziaáalnoĞci o nie-publicznym i nie-publicznym charakterze. W sensie funkcjonalnym są to okreĞlone zasady ich dziaáania, sposoby organizacji i zarządzania, jak równieĪ funkcjonowa-nie przepisów prawnych, zwyczajów, norm i postaw spoáecznych (CzyĪewski 2007, s. 57–89). EfektywnoĞü instytucjonalnych struktur w spoáeczeĔstwie to z jednej strony kwestia wáaĞciwego dziaáania instytucji juĪ istniejących, a z drugiej problem instytucji, których brakuje (Stiglitz 2000). W nowej ekonomii instytucjonalnej nie ma zgodnoĞci co do utoĪsamiania organizacji z instytucjami. D.C. North czyni miĊ-dzy nimi wyraĨne zróĪnicowanie (North 1990, s. 5), zaĞ O.E. Williamson oraz J.E. Stiglitz uznają organizacje jako formy instytucji (Williamson 2000, s. 595–613, Stiglitz 2000, s. 19). Dlatego teĪ w niniejszym opracowaniu instytucje rozumiane są jako organizacje, czyli zorganizowane formy dziaáalnoĞci o niepublicznym charak-terze. G.M. Hodgson wskazuje, Īe instytucje peánią funkcjĊ motywatorów, które otwierają moĪliwoĞci nowym zachowaniom (Hodgson 2003, s. 159–175). Hodgson zaznacza, Īe róĪnice w zachowaniu osób, firm i róĪnych instytucji wywierają
4
ny wpáyw na generowanie nowej wiedzy jako produktu ich ekonomicznej dziaáal-noĞci. WáaĞnie w gromadzeniu tej nowej wiedzy, wprowadzaniu zmian i wdraĪaniu innowacji firmy powinny byü wspomagane przez otoczenie instytucjonalne, w tym uniwersytety, placówki naukowo-badawcze, instytucje publiczne itp. Problem sta-nowi fakt, jak te róĪne instytucje mogą dostarczaü wiedzĊ do okreĞlonej firmy przy wystĊpowaniu róĪnych celów, preferencji, motywacji do dziaáania itp. (Hodgson 2007, s. 1–15). Dlatego teĪ interesującą kwestią wydaje siĊ poznanie, jakie dziaáa-nia na rzecz gromadzedziaáa-nia, przetwarzadziaáa-nia i przekazywadziaáa-nia wiedzy podejmowane są przez instytucje publiczne szczebla regionalnego. Instytucje te w procesie zarzą-dzania wiedzą wykorzystują instrumenty, jakimi są fundusze i programy UE. Pod-stawowym funduszem z jakiego finansowano projekty w latach 2007–2013, byá Europejski Fundusz Spoáeczny (EFS). Potwierdzeniem moĪe byü fakt, Īe do koĔca marca 2014 r. podpisano 45 tys. umów na realizacjĊ projektów o áącznej wartoĞci blisko 48 mld zá, co oznacza wykorzystanie 97% Ğrodków dostĊpnych z EFS dla Polski do 2015 r. (Biuletyn Informacyjny 2014, s. 14). Innym waĪnym funduszem wspierającym gromadzenie i upowszechnianie wiedzy, szczególnie wĞród miesz-kaĔców wsi, byá Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Natomiast podstawowymi programami byáy PO KL oraz PROW 2007–2013. We-dáug danych ARiMR do koĔca 2014 r. wypáacono 61,2 mld zá z PROW 2017–2013, w tym na dziaáanie szkolenia zawodowe dla mieszkaĔców wsi (w tym gáównie dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leĞnictwie – dziaáanie 111 osi I), gdzie benefi-cjentem są instytucje szkoleniowe publiczne i prywatne, podpisano 123 umów i wypáacono 87,6 mln zá. W projektach finansowanych z PO KL wziĊáo udziaá po-nad 7,6 mln osób, a wiĊc 20% wszystkich Polaków. Jak sytuacja pod wzglĊdem dofinansowania z funduszy UE przedstawia siĊ w ujĊciu regionalnym, obrazuje tabela 1. Wynika z niej, Īe najwiĊksze dofinansowanie w ramach polityki spójnoĞci uzyskaáy dwa najbogatsze regiony – mazowiecki i Ğląski, najmniejsze zaĞ woje-wództwa opolskie, lubuskie, podlaskie i ĞwiĊtokrzyskie. Województwo podkarpac-kie uplasowaáo siĊ na czwartym miejscu pod wzglĊdem wysokoĞci dofinansowania, ale na pierwszym, gdy chodzi o wsparcie na 1 mieszkaĔca – o ponad 3 tys. zá wiĊ-cej niĪ Ğrednio na mieszkaĔca w kraju. W przypadku dofinansowania w ramach PO KL najwiĊcej Ğrodków pozyskano w regionach kujawsko-pomorskim, opolskim i ĞwiĊtokrzyskim. Pod wzglĊdem ksztaácenia kadry najlepiej wypadáy województwa lubelskie, maáopolskie i áódzkie, najgorzej kujawsko-pomorskie, warmiĔsko- -mazurskie i podlaskie. Ponadto z danych GUS wynika, Īe w 2013 r. najwiĊcej na B+R w stosunku do PKB wydawaáy województwa mazowieckie i maáopolskie i dziĊki temu co piąty patent przyznawany jest wáaĞnie w tych regionach. ĝwiadczy to o tym, Īe nie naleĪy Īaáowaü pieniĊdzy na sektor B+R oraz na rozwój zasobów ludzkich, a tym samym ustawiczne ksztaácenie osób dorosáych.
Tabela 1 WartoĞü dofinansowania projektów z UE z funduszy polityki spójnoĞci w latach 2007–2013
Regiony
Dofinansowanie z funduszy UE ogóáem
Program Operacyjny Kapitaá Ludzki
w % na 1 mieszkaĔca w zá w % ogóáem dofinan-sowania regionalne kadry gospodarki w % ogóáem PO KL rozwój wyksztaá-cenia i kompeten-cji w regionach % ogóáem PO KL dolnoĞląskie 6,8 10 262 13,1 19,6 20,0 kujawsko-pomorskie 3,7 7 793 19,3 15,5 18,5 lubelskie 5,1 10 204 14,7 20,9 20,0 lubuskie 2,7 11 475 10,9 16,4 20,6 áódzkie 6,6 11 337 12,3 20,4 21,3 maáopolskie 7,5 9 909 13,9 20,5 22,0 mazowieckie 15,4 12 795 9,7 18,4 18,3 opolskie 2,0 8 561 18,8 18,8 19,9 podkarpackie 7,0 14 427 11,1 16,1 19,0 podlaskie 3,0 11 060 14,1 19,8 19,3 pomorskie 6,3 12 073 10,3 18,6 20,4 Ğląskie 9,0 8 525 11,9 19,3 21,0 ĞwiĊtokrzyskie 3,1 10 663 16,5 17,0 21,2 warmiĔsko-mazurskie 4,4 13 407 12,5 15,9 18,5 wielkopolskie 6,2 7 957 15,6 19,4 23,3 zachodniopomorskie 4,7 12 086 15,7 18,2 18,5 Polska 100,0 11 393 15,3 14,2 15,4
ħródáo: (Rocznik Statystyczny Województw 2013, s. 606–617).
Badane instytucje równieĪ w szerokim zakresie w procesie zarządzania wie-dzą wykorzystywaáy Ğrodki finansowe z funduszy i programów UE. Przykáadowa tematyka realizowanych przez badane instytucje projektów związanych z problema-tyką upowszechniania wiedzy na obszarach wiejskich zostaáa przedstawiona w tabeli 2. NajwiĊcej Ğrodków finansowych oprócz PO KL pozyskano z PROW 2007–2013 na akcjĊ szkoleniowo-informacyjną dla mieszkaĔców wsi związaną z moĪliwoĞcią uzyskania dofinansowania na ekologiĊ i poprawĊ stanu Ğrodowiska, zastosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), odnawialne Ĩródáa energii oraz kwestie promocji regionu poprzez propagowanie zdrowej ĪywnoĞci, produktów regionalnych i lokalnych. Podejmowane dziaáania w najwiĊkszym stop-niu byáy realizowane w formie szkoleĔ, wystaw, targów, konkursów, wyjazdów studyjnych. Blisko 2/3 badanych instytucji (65,6%) podjĊáo dziaáania na rzecz po-zyskania dofinansowania z funduszy UE na rzecz upowszechniania wiedzy o jako-Ğci produktów ekologicznych, regionalnych i lokalnych, czyli promocji regionu, zaĞ co druga instytucja pozyskiwaáa pieniądze na rzecz propagowania wiedzy z zakresu obsáugi i zastosowania komputera i Internetu w dziaáalnoĞci gospodarczej oraz wie-dzy o ekologii, ochronie Ğrodowiska, w tym krajobrazu i bioróĪnorodnoĞci. Ponadto co trzecia badana instytucja pozyskiwaáa dofinansowanie z funduszy i programów UE na rzecz ekologii i turystyki.
Tabela 2 Wybrane projekty realizowane przez instytucje szczebla regionalnego w latach 2008–2011
na rzecz pozyskiwania i transferu wiedzy wĞród mieszkaĔców wsi
Tytuá projektu programu Rodzaj Rok
Efekty projektu (liczba osób
przeszkolo-nych)
Nowe Horyzonty (nowe zawody) PO KL 2010–
2012 714 osób (3424 godziny)
RĊkodzieáo Īyje w nas PO KL 2010 24 osoby (80 godzin)
Ekologia przyszáoĞcią regionu PO KL 2010 20 osób (24 godziny)
Z komputerem w przyszáoĞü PO KL 2010 32 osoby (48 godzin)
Internet dla mieszkaĔców wsi PO KL 2008–
2011 576
JakoĞü produktu turystycznego PO KL 2009 36 osób (150 godzin)
Rozwój funkcji promocyjnych RPO 2010–
2011
Wybudowanie kilku po-wierzchni
wystawienni-czych Technologie informacyjne szansą rozwoju
obszarów wiejskich PROW
2009–
2012 4560
Wykorzystanie komputera i Internetu
w zarządzaniu gospodarstwem PROW
2010–
2012 2315
Promocja regionu (produktów regionalnych
i lokalnych) PROW
2009–
2012 5233
Ekologia i turystyka PROW 2010–
2012 26 628
Odnawialne Ĩródáa energii PROW 2008–
2012 3958
Ochrona Ğrodowiska i bioróĪnorodnoĞü PROW 2010–
2012 1278
Uczestnictwo w systemach jakoĞci Īywienia PROW 2008–
2012 7080
Wyjazdy studyjne do Holandii, Belgii, Wáoch,
Niemiec, itp. PROW
2011–
2012 500
ħródáo: badania ankietowe.
Nowe zadania dla wielu instytucji tworzących system instytucjonalny wynika-ją z przystąpienia Polski do UE. Instytucje dziaáawynika-jące na obszarach wiejskich po-winny zapewniü ich mieszkaĔcom dostĊp do funduszy unijnych, a zarazem pomóc im w wypeánieniu szeregu wymogów unijnych związanych z ochroną Ğrodowiska, jakoĞcią ĪywnoĞci, warunkami prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej. Jednocze-Ğnie w warunkach coraz wiĊkszej niepewnoĞci i niestabilnoĞci na rynku, potrzeby ciągáego podnoszenia konkurencyjnoĞci i efektywnoĞci ekonomicznej gospodarstw rolnych, instytucje powinny wspieraü swoich klientów w zakresie informacji,
edu-kacji, doradztwa. Instytucje mają na ogóá administracyjnie okreĞlone terytorialne lub sektorowe granice dziaáaĔ, natomiast problemy, do których rozwiązania zostaáy powoáane, nie dają siĊ zamknąü ani w granicach jednostek terytorialnych, ani w ramach jednego sektora gospodarki. Przykáadem jest nasilająca siĊ degradacja Ğrodowiska przyrodniczego w wyniku intensyfikacji produkcji rolniczej, której negatywne skutki dotykają turystykĊ, gospodarkĊ wodną i leĞnictwo, a takĪe miesz-kaĔców wsi, bo pogarsza siĊ w ten sposób jakoĞü Īycia (Czudec 2009, s. 61, 105). Badane instytucje wiele miejsca poĞwiĊcają takĪe ksztaáceniu swoich pracowników, pozyskując na ten cel dofinansowanie w latach 2007–2013 z programów Kapitaá Ludzki, Leonardo da Vinci, PROW na ustawiczne ksztaácenie zawodowe kadry. W najbliĪszej przyszáoĞci (lata 2014–2016) ponad poáowa badanych instytucji (55,2%) w swoich dziaáaniach na rzecz klientów planuje organizowanie szkoleĔ, 39,7% wyjazdy studyjne, 29,3% sporządzenie wniosków aplikacyjnych związanych z wdraĪaniem TIK oraz innowacji na obszarach wiejskich. Ponadto blisko co piąta badana instytucja (18,9%) deklaruje, Īe zapewni kompleksowe doradztwo dla mieszkaĔców wsi.
Jak podają Y. Rydin i E. Falleth, bardzo waĪna jest wspóápraca, oparta na wzajemnym zaufaniu miĊdzy róĪnymi instytucjami oraz miĊdzy instytucjami a ich klientami (Rydin, Falleth 2006, s. 15). Badane instytucje, aplikując o wsparcie z funduszy UE na organizowanie szkoleĔ, wyjazdów studyjnych dla mieszkaĔców wsi, nawiązują wspóápracĊ miĊdzy sobą, w tym gáównie oĞrodki doradztwa rolni-czego z izbami rolniczymi, Wojewódzkim Funduszem Ochrony ĝrodowiska i Go-spodarki Wodnej, FAPA, ARR, ARiMR, UrzĊdem Marszaákowskim. Ponadto co czwarta badana instytucja realizując dziaáania na rzecz gromadzenia i upowszech-niania wiedzy, nawiązywaáa wspóápracĊ z instytucjami z innych krajów, w tym gáównie z UE. Na szczególne podkreĞlenie zasáuguje wspóápraca Wielkopolskiej Izby Rolniczej z Izbą RzemieĞlniczą Cotes d’Armor z Francji, czy DolnoĞląskiego OĞrodka Doradztwa Rolniczego z SaksoĔskim UrzĊdem ds. ĝrodowiska, Rolnictwa i Geologii oraz MiĊdzynarodowym Centrum Rolnictwa Ekologicznego ĝrodkowej i Wschodniej Europy Eko-Connect i wspólna realizacja projektów, a takĪe organi-zacja szkoleĔ oraz dziaáania informacyjno-promocyjne na rzecz mieszkaĔców wsi. WaĪne są tutaj takĪe dziaáania Sekretariatów Regionalnych KSOW przy UrzĊdach Marszaákowskich, które wspóápracują z partnerami KSOW z Finlandii, Wáoch, Sáowenii, Austrii, Niemiec, Rumunii, Czech, Szwecji, Portugalii, Danii, Belgii i Holandii.
W Ğwietle powyĪszego moĪna stwierdziü, Īe instytucje szczebla regionalnego podejmują i realizują wiele dziaáaĔ w zakresie wáaĞciwego zarządzania wiedzą i dobrze siĊ staáo, Īe w latach 2014–2020 są Ğrodki finansowe dostĊpne w progra-mie operacyjnym Wiedza, Edukacja i Rozwój oraz w PROW-ie, w tym priorytet pierwszy związany z transferem wiedzy i innowacji na obszarach wiejskich. Jednak warunkiem skorzystania z dofinansowania jest szeroko pojmowana wspóápraca
miĊdzy róĪnymi wymienionymi powyĪej instytucjami, ale takĪe uczelniami wyĪ-szymi czy instytutami naukowo-badawczymi. Nowe podejĞcie w polityce gospo-darczej UE, opierające siĊ na budowaniu inteligentnej i zrównowaĪonej gospodarki, zwraca szczególną uwagĊ na rolĊ wiedzy i innowacji, ksztaácenia ustawicznego, na co wskazuje strategia Europa 2020.
Podsumowanie
WspóáczeĞnie konkurencyjnoĞü organizacji zaleĪy od wáaĞciwego zarządzania wiedzą, czyli od odpowiednio zachodzących procesów tworzenia, przeksztaácania i dzielenia siĊ oraz wykorzystywania wiedzy w praktycznych dziaáaniach. ZwiĊk-szenie efektywnoĞci zarządzania wiedzą na szczeblu badanych instytucji polegaáo z jednej strony na aktywizowaniu pracowników do rozwijania i pogáĊbiania wiedzy, czyli samoksztaácenia, z drugiej zaĞ na rozwiązywaniu problemów klientów przez podejmowanie dziaáaĔ szkoleniowych i promocyjnych. Zaowocowaáo to po-zyskaniem Ğrodków finansowych z funduszy i programów UE na udziaá mieszkaĔ-ców wsi w bezpáatnych szkoleniach, wyjazdach studyjnych, dziaáalnoĞci informa-cyjno-promocyjnej, upowszechnianiu wiedzy na rzecz wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w dziaáalnoĞci gospodarczej mieszkaĔców wsi. MieszkaĔcy wsi bardzo tej wiedzy potrzebują, dlatego teĪ przed instytucjami stoi duĪe wyzwanie, szczególnie w tym nowym okresie programowania.
Literatura
1. Biuletyn Informacyjny (2014), Fundusze Europejskie w Polsce, nr 34.
2. Czudec A. (2009), Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju wielofunkcyjnego rol-nictwa, Prace Naukowe Wydziaáu Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Mono-grafie i Opracowania nr 6, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
3. CzyĪewski A. (red.), (2007), Uniwersalia polityki rolnej w gospodarce rynkowej. UjĊcie makro- i mikroekonomiczne, Wyd. AE w Poznaniu, PoznaĔ, s. 57–89. 4. Europa 2020, Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowaĪonego rozwoju
sprzy-jającego wáączeniu spoáecznemu, KOM (2010) 2020, Bruksela, 3.03.2010. 5. Fazlagiü J. (2014), Innowacyjne zarządzanie wiedzą, Wyd. Difin, Warszawa. 6. Fic M. (2007), Zarządzanie wiedzą, mnogoĞü teorii i niedostatek praktyki, w: J.
Stankiewicz (red.), Wiedza – innowacyjnoĞü – zmiana, Oficyna Wydawnicza Uni-wersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra.
7. Hodgson G.M. (2003), The hidden persuaders: institutions and individuals in economic theory, „Cambridge Journal of Economic”, No 27(2), s. 159–175.
8. Hodgson G. (red.), (2007), The evolution of economic institutions, Edward Elgar Publishing, Cheltenhan, UK, Northampton MA, USA.
9. Jan Paweá II (1991), Encyklika Centesimus Annus, Watykan.
10. Kowalczyk A., Nogalski B. (2007), Zarządzanie wiedzą. Koncepcja i narzĊdzia, Difin, Warszawa.
11. LudwiczyĔski A. (2003), Rola doradztwa w budowaniu systemów zarządzania wiedzą w przedsiĊbiorstwie, w: B. Wawrzyniak (red.) Zarządzanie wiedzą w przedsiĊbiorstwie, Wyd. WSPiZ im. L. KoĨmiĔskiego w Warszawie, Warszawa. 12. Maier R. (2002), Knowledge management systems: information and communica-tion technologies for knowledge management, Third Edicommunica-tion, Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg.
13. Matysiak A. (2007), Instytucje nowej gospodarki, w: D. KopyciĔska (red.), Zarzą-dzanie kapitaáem ludzkim w gospodarce, Wyd. Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Szczecin, s. 27–36.
14. MiĞ T. (2011), Instytucje doradcze w rozwoju obszarów wiejskich w regionach rozdrobnionego rolnictwa w warunkach integracji europejskiej, Prace Naukowe Wydziaáu Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria Monografie i Opracowa-nia nr 12, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
15. North D.C. (1990), Institutions, institutional change and economic performace, Cambridge Uniwersity Press.
16. Probst G., Raub S., Romhardt K. (2002), Zarządzanie wiedzą w organizacji, Ofi-cyna Ekonomiczna, Kraków.
17. Rastogi P.N. (2000), Knowledge Management and Intellectual Capital: The New Virtuous Reality of Competitiveness, „Human Systems Management”, Vol. 19, No. 1, 2000, s. 39–49.
18. Rocznik Statystyczny Województw (2013), GUS, Warszawa.
19. Rydin Y., Falleth E. (2006), Networks and institutions in natural resource man-agement, Edward Elgar Publishing, Cheltenham, UK, Northampton MA, USA. 20. Schermerhorn J.R. (2008), Zarządzanie, PWE Warszawa.
21. Stiglitz J.E. (2000), Challenges in the Analysis of the Role of Institutions in Eco-nomics Development, Villa Bording Workshop Series, The Institutional Founda-tions of a Market Economy.
22. Sveiby K.E. (2001), A Knowledge-based Theory of the Firm to Guide Strategy Formulation, „Journal of Intellectual Capital”, Vol. 2, No. 4, s. 344–358.
23. Thurow L.C. (1999), Building Wealth: The New Rules for Individuals, Companies and Nations in the Knowledge-Based Economy, Harper Business Press, New York. 24. Williamson O.E. (2000), The New Institutional Economics: Taking stock, looking
KNOWLEDGE MANAGEMENT IN INSTITUTIONS ON A REGIONAL LEVEL
Summary
In the paper an attempt was taken to assess activities taken by institutions on re-gional level aimed at knowledge management on rural areas. Empirical data come from survey research conducted among institutions which main task stemming from legal regulations is transfer of knowledge in rural areas.These institutions concentrated main-ly on broadening the knowledge of rural inhabitants about the possibilities of availing themselves of the support by the EU funding, including the perspectives of support over the period of 2007–2013 for the non-agricultural business activities, improving of pro-duction quality, implementing of innovations, observance of the environment protection rules.
Keywords: knowledge management, institutions, region, rural areas, EU funds.
