Ogólna koncepcja teoretyczna filozofii kultury fizycznej i sportu

Wojciech J. Cynarski, Jerzy

Kosiewicz

Ogólna koncepcja teoretyczna

filozofii kultury fizycznej i sportu

Idō - Ruch dla Kultury : rocznik naukowy : [filozofia, nauka, tradycje wschodu,

kultura, zdrowie, edukacja] 5, 212-215

R

/

R

Humanistyka i kultura fizyczna / Humanistics and physical culture

Publikow any tutaj artykuł recenzyjny stanow i rozw inięcie recenzji W. J. C ynarskiego, która ukazała s ię w ogólnopolskim , poczytnym m iesięczniku „W ychow anie Fizyczne i Z drow otne” {Filozofia kultury fizycznej i sportu, „W FiZ” , 20 0 4 , n r 12, s. 40—42).

Książka prof. Jerzego K osiew icza bezw zględnie zasługuje na je j zaprezentow anie także na łamach „IR K -M C ” . Tw orzy m ianowicie kanon teoretycznych postaw rozw ijanych tu form naukowej aktyw ności (badaw czej, interpretacyjnej).

W o j c i e c h J. C y n a r s k i Uniwersytet R zeszow ski

Ogólna koncepcja teoretyczna filozofii kultury fizycznej i sportu / General

theoretical conception o f physical culture and sport philosophy

Jerzy K osiew icz, Filozoficzne aspekty kultury fizycznej i sportu [Philosophical aspects o f physical culture and sport], W ydaw nictw o BK , W arszaw a 2004, ss. 462.

Profesor Jerzy K osiew icz - w spółtw órca teoretycznych podstaw filozofii kultury fizycznej i sportu - jest w yjątkow ym erudytą, człow iekiem o szerokich zain­ teresow aniach, rozległej w iedzy i kilkukierunkow ym w ykształceniu. Do jeg o głów nych zainteresow ań nau­ kow ych należą: antropologia filozoficzna, filozofia religii, m etodologia ogólna, filozofia kultury fizycznej i sportu oraz kulturow e i w ychow aw cze aspekty turystyki i re­ kreacji. Pracuje na A kadem ii W ychow ania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w W arszaw ie - uczelni, która od dłuższego czasu zajm uje centralne m iejsce na naukowej m apie Polski w zakresie filozofii i socjologii kultury fizycznej (i sportu). Jest kierow nikiem K atedry Nauk Społecznych i Z akładu Filozofii.

N ow a książka J. K osiew icza, będącego notabene jed n y m z kreatorów „polskiej szkoły” filozofii kultury fizycznej, jaw i się jak o dzieło przełom ow e dia tejże filozoficznej subdyscypiiny, któ rą dookreśla i rozwija. Jest dojrzałym teoretycznie dopełnieniem poprzedniej książki profesora, która prezentow ana była w II tom ie „IR K -M C ” [K osiew icz 2000; Cynarski 2001]. Jednakże zaw iera liczne now e po la filozoficznej eksplikacji. Ponadto burząc zadom ow ione na obszarze hum anistycznej części nauk o kulturze fizycznej mity i stereotypy, w yjaśniając obecne w tej dziedzinie naukow ej aktyw ności sensy i nonsensy, stanowi dzieło, które znacznie w ykracza poza nadany mu tytuł w chodząc w obszar szerzej rozum ianej hum anistyki. Z apew ne także zam ierzeniem A utora om aw ianej książki było w ykazać ścisłe pow iązania filozofii z innymi obszaram i hum anistycznej refleksji nad k u ltu rą fizyczną, sportem, olim pizm em , tu ry sty k ą etc. I zam iar ten pow iódł się znakom icie.

Praca, w ykonana w ram ach badań D S-58 „W artości i wzory kulturow e w sporcie - badania kom plem entam o-porów naw cze” 5, składa się z siedm iu części, w ram ach zaś każdej z licznych

' Podobnie, ja k w ydana niedaw no w R zeszow ie m onografia z wynikam i pierwszej części badań m iędzynarodow ych [Kosiewicz, Obodyński 2003]. J e r z y K o s i e w i c z

Filozoficzne

aspekty

kultury fizycznej

i sportu

rozdziałów i podrozdziałów . W raz z dłuższym wstępem i końcow ym indeksem osób czyni to strukturę pracy przejrzystą. Treści zaw arte w książce prezentow ane s ą także w sposób klarow ny, logicznie spójny, a cały układ treści przestrzega zasad kom pletności tez i koherencji.

C zęść I pod tytułem F ilozoficzne i m etodologiczne aspekty nauk o kulturze fiz yc zn e j zaw iera om ów ienie relacji zachodzących m iędzy filozofią a kulturą fizyczną. A utor zw raca uwagę na częste poszukiw ania w sparcia dla m łodych dziedzin nauk o kulturze fizycznej w m etodologii ogólnej i filozofii. D efiniuje pojęcie kultury fizycznej i stw ierdza, że definicja ta m a istotne znaczenie ja k o m erytoryczny i orientacyjny punkt odniesienia dla w ielu dyscyplin zajm ujących się k u ltu rą fizyczną. W trzecim rozdziale pt. O tożsam ości nauk o kulturze fizyc zn e j K osiew icz konstatuje, że w szystkie te nauki korzystają z dorobku m etodologii nauk podstaw ow ych. N ie w ypracow ały natom iast w łasnego, specyficznego warsztatu m etodologicznego.

Bardzo ciekaw y je s t czwarty rozdział tej części zatytułowany H um anistyczne nauki o kulturze fizyczn ej w św ietle metodologii (s. 97-103). Po teoretycznej analizie dotyczącej podziału nauk, w której zaw arta jes t dyskusja z poglądami K. Ajdukiew icza i W. Krajewskiego, autor Filozoficz­ nych aspektów... określa zakresy pojęciowe nauk hum anistycznych i nauk społecznych stwierdzając nieostrość dzielącej je granicy. Podział na nauki społeczne i nauki humanistyczne nie jest ani w ystarczający, ani zupełny, poniew aż większość nauk hum anistycznych m a właściwości nauk społecznych. Zw raca przy tym uwagę na fakt różnorodnej instytucjonalizacji owych nauk i przy­ padkow e lub koniunkturalne niekiedy rozwiązania organizacyjne na uczelniach. Absurdem jest przykładow o nieuw zględnienie filozofii i socjologii kultury fizycznej wśród nauk humanistycznych kultury fizycznej - chyba, że decydują względy pozam erytoryczne (s. 102).

Tem atem części II są A ntropologiczne i aksjologiczne założenia kultury fizyc zn e j, stanow iące punkt w yjścia do przedstaw ionych w następnych partiach książki rozw ażań szczegółow ych nad rozm aitym i aspektam i sportu oraz rekreacji i turystyki.

Zdaniem autora, podłożem m erytorycznym dla teorii kultury fizycznej i wszelkich koncepcji pedagogicznych je s t antropologia filozoficzna. Perspektyw a aksjologiczno-antropologiczna, dotycząca m.in. wartości ciała im plikuje także aktyw ność praktyczną w zakresie kultury fizycznej. R ozdział drugi tej części przedstaw ia K ulturę fizyc zn ą ja k o afirm ację i źródło wartości. N ajw y ższą w artością kultury fizycznej je s t człow iek i dążenie do rozw oju jeg o dojrzałej, w szechstronnej osobow ości. A utor podkreśla, że problem atyka wartości implikuje refleksję nad konsekw encjam i aksjologicznym i teorii pedagogicznych, które w ram ach teorii pedagogicznych konstru u ją cele i zaleca ją ich realizację jako dyscypliny praktyczne. W trzecim rozdziale tej części znajdujem y opis genezy, przeobrażeń i stanu aktualnego filozofii kultury fizycznej w Polsce jak o dyscypliny integrującej i syntetyzującej dokonania tej filozofii na gruncie nauk 0 kulturze fizycznej. K osiew icz przedstaw ia tu krytyczną refleksję nad dokonaniam i licznych uczonych podejm ujących refleksję filozoficzną w odniesieniu do problem atyki kultury fizycznej.

Jeszcze tym razem nie znajdujem y wzm ianki o pojaw iającej się w literaturze naukowej refleksji dotyczącej filozofii dalekow schodnich sztuk walki, jo g i i innych azjatyckich system ów psychofizycznej sam orealizacji2. Tym niem niej dla filozoficznej refleksji o sztukach walki 1 system ach m edytacyjnych zaw arte w dziele R osiew icza ogólne rozstrzygnięcia teoretyczne b ęd ą w ielce przydatne. Sam autor Filozoficznych aspektów kultury fiz yc zn e j i sportu nie chciał zapew ne podjąć się opisania w szelkich form kultury fizycznej (lub psychofizycznej) i skon­ centrow ał się na zagadnieniach, które od pew nego czasu pozostają w kręgu jeg o najbardziej zaaw ansow anych penetracji badawczych.

Bardzo interesujące je s t np. przedstaw ienie K ultury fiz yc zn e j w św ietle doktryny K ościoła. W rozdziale tym (s. 2 0 3 -2 1 1 ) wartości etosow e nauki społecznej K ościoła katolickiego ukazane s ą jak o składow e projektu „trzeciej drogi” - drogi w yjścia z kryzysu m oralnego trapiącego także cały obszar kultury fizycznej ku nadrzędnym w artościom chrześcijańskim i zasadom hum anizm u integralnego.

T rzecia część m onografii zatytułow ana Filozoficzne i m etodologiczne aspekty sportu zaw iera rozw ażania nad filo z o fią sportu jak o subdyscypliną filozoficzną. K osiew icz podejm uje tu zagad­

2 P o ję c ie ‘o rie n ta ln e j filo z o f ii s p o r t u ’ w p r o w a d z ił d o re fle k s ji filo z o fic z n e j p ro f. S ta n isła w K o w a lc z y k , k tó re g o n o w a k s ią ż k a p re z e n to w a n a b y ła w n a s z y m p iś m ie [K o w a lc z y k 2 0 0 2 ; D z iu b iń s k i 2 0 0 4 ], N a p u b lik a c ję c z e k a ją n a to m ia s t k o le jn e p ra c e d o ty c z ą c e filo z o fii s z tu k w a lk i [np . C y n a rs k i, O b o d y ń s k i 2 0 0 4 ].

nienia wartości, w łaściw ości i pow szechników sportu. Obala pogląd, że istotą sportu, najwyższą lub konstytutywną jeg o wartością jest fa i r p la y. Zdaniem warszawskiego profesora jedyną uniwersalną cech ą sportu jest aleatoryczność. „Nieprzewidywalność i przypadkowość behawioralna jest charakterystyczna dla w szelkiego rodzaju spektakli sportowych [...] scenariusz gry musi zaw sze zawierać założenia aleatoiystyczne. A zatem sport posiada jed n ą właściw ość stałą i uniwersalną, niezależną od formy aktywności - je st nią aleatoryzm” (s. 2 34-235). W kolejnych rozdziałach tej części wykład dotyczy zw iązków i relacji osobow ości i zdrowia ze sportem w yczynow ym , a także teorii treningu i teorii walki sportowej ze strukturą twierdzeń optymalizacyjnych. Owe teorie można — zdaniem autora — potraktować jako dyscypliny praktyczne.

C zęść IV została pośw ięcona P edagogicznym i etycznym p ro b lem o m sportu. K osiew icz poddaje w wątpliwość, czy aby pedagogika sportu sprzyja rozwojow i osobow ości wychowanka, czy jest raczej jednym z instrumentów o charakterze pragmatycznym, mającym na względzie zwłaszcza sukces sportowy. W rozdziale F a ir p la y ja k o p o stu la t p ra ktyczn y i p rz ed m io t badań autor zauważa, że dość często wypow iedzi o zasadach czystej gry posiadają charakter pseudonaukowy - emocjonalny, życzeniowo-norm atywny i ideologiczno-propagandowy. W dalszej części eksplikacji pt. C zy za sa d a f a ir p la y j e s t n ajw yższą w artością sportu? K osiew icz falsyflkuje utrwalony pow szechnie pogląd o nadrzędnej pozycji f a i r p la y w systemie aksjonormatywnym sportu. Przedstawia argumenty historyczne i współczesne; wskazuje na wartości religijne, leżące u podstaw starożytnej agonistyki, oraz wartości utylitarne i pragmatyzm w dążeniu do sukcesu (finansowego, społecznego, politycznego) zwłaszcza w e współczesnym sporcie w ielkiego wyczynu.

W piątej części koncentruje się na relacji fenomenów ‘sportu’ i ‘wartości olimpijskich’. W perspektywie historycznej przedstawia filozoficzne i religijne koncepcje ciała oraz uwarunkowania rozwoju sportu - od czasów antycznych do neoolimpizmu. Wobec występujących w literaturze prób gloryfikacji P. de Coubertina, szczególnie interesujące jest zwrócenie przez Rosiewicza uwagi na brak konsekwencji i spójności w poglądach francuskiego ideologa, brak definicji olimpizmu, zapożyczenia ideowe, powierzchowność wiedzy humanistycznej (peda- ogicznej, filozoficznej, historycznej) (s. 339). Toteż wizję „edukacji olimpijskiej” autor Filozoficznych aspektów... nazywa koncepcją redukcjonistyczną, gdzie ma miejsce zawężenie wychowania do li tylko agonistyki olimpijskiej i wartości z dwóch jedynie okresów kultury europejskiej - starożytnych Greków i współczesnego ruchu olimpijskiego. K osiew icz wylicza pięć rodzajów zagrożeń wynikających z tego projektu: 1) pominięcie innych kultur antycznych, 2) pominięcie myśli wczesnego chrześcijaństwa, 3) usunięcie z kręgu zainteresowań kilkunastu stuleci rozwoju filozofii i myśli społecznej, 4) rezygnacja z wprowadzenia do edukacji wiedzy z zakresu kultur pozaeuropejskich, 5) oparcie się na poglądach Coubertina, którego „pisma nie posiadają takiej wagi erudycyjnej, naukowej, poetyckiej, by czynić z nich podstawę całościowej edukacji” (s. 338-339). Rozdziały drugi (N arodziny m yśli Coubertinowskiej) i trzeci (Dylem aty i perspektyw y w spółczesnego olim pizm u) są wartościowe także z punktu widzenia historii ruchu olimpijskiego i socjologii sportu. Podjęty został problem patologii sportu i kryzysu ideologii ruchu olimpijskiego. Interesujące dla pedagogiki kultury fizycznej analizy rozdziału czwartego kończy konkluzja, że edukacja olimpijska nie powinna stanowić wariantu alternatywnego w stosunku do wychowania zdrowotnego. W kolejnym rozdziale warszawski filo zo f uderza w arystokratyczną ideę amatorstwa sportowego jako wyrazu niesprawiedliwości społecznej (s. 341-349). Pierwotnie sakralny wymiar olimpizmu Coubertina implikował szlachetną ideę czystego sportowego amatorstwa. Tym niemniej konsekwencją owej zasady była eliminacja ze sportu olimpijskiego ludzi biednych, wykluczenia zawodowców i całych dyscyplin, pozbawienie wynagrodzenia za trud pracy treningowej wielkiej rzeszy sportowców. Obecnie MKOI traktuje ideę amatorstwa „w sposób czysto instrumentalny jako wygodny parasol ideologiczny, chroniący Komitet przed uszczupleniem wysokich dochodów i olbrzymiego majątku” (s. 346). K osiew icz stwierdza sprzeczność tego rodzaju praktyki z chrześcijańskim etosem pracy, za którą należy się zapłata (s. 348-349).

Część VI prezentowanej książki ukazuje Slrukturalno-estetyczne w łaściw ości w idow iska sportow ego. N a gruncie teatrologii K osiew icz przedstawia w idow isko sportowe jako formę spektaklu. Jednakże — jak stwierdza - „spektakl sportowy różni się w sposób zasadniczy od

w idow iska teatralnego, którego wszystkie tworzywa służą osiągnięciu maksymalnego efektu artystycznego, w yw ołania jak najgłębszego przeżycia estetycznego” (s. 370). Partyturę oraz w idow isko sportowe zawierające stałe i przypadkowe elementy, można scharakteryzować odwołując się do założeń aleatoryzmu właściwych muzyce i teatrowi.

O ile w kolejnych kilku częściach autor przedstawia wyniki sw ych penetracji badawczych dotyczących zw łaszcza sportu w yczynow ego (olimpijskiego, zawodow ego), siódma część pracy pt. A ntropologiczne, sakralne i pedagogiczne fu n kcje turystyki i rekreacji dotyczy sportu rekreacyjnego i turystyki. Rozważaniom antropologicznym i aksjologicznym towarzyszy tutaj refleksja kulturowa, pedagogiczna i estetyczna o wydźwięku praktycznym. Także podstawą dla rekreacji ruchowej i aktywności turystycznej jest wybór określonej koncepcji człowieka i związanych z tym ideałów wychow awczych. Paradygmat antropologiczny uzasadniony jest tutaj m.in. faktem, że to człow iek opisuje przyrodę, artykułuje swój filozoficzny namysł, jest też podmiotem aktywności rekreacyjnej, turystycznej lub pielgrzymkowej. W rozdziale pt. Z ielona sa la ja k o fo r m a rekreacji ruchow ej. Z ałożenia teoretyczne wskazuje na pozytywny wpływ na zdrowie i m ożliw ość bezpośredniego kontaktu z florą i fauną w tej postaci sportu dla wszystkich. Szósty i ostatni rozdział tej części przedstawia ognisko, jako szczególnie atrakcyjne wydarzenie natury towarzyskiej i specyficzną formę w ystępów estradowych w środowisku naturalnym, na zielonej sali. Om ówione zostały tutaj typy ognisk turystycznych, ich struktura sceniczna oraz funkcje w ychow aw cze.

W całości rozważań R osiew icz zachowuje dystans od wszelkich ideologii i obiektywność eksplikacyjną. W ywód jest wartościowy metodologicznie - zarówno w aspekcie koncepcyjnym, jak i w wymiarze merytorycznego wkładu do metodologii nauk o kulturze fizycznej. Ogólna bardzo pozytywna ocena książki została już dokonana przez jej wydawniczych recenzentów - wybitnych przedstawicieli humanistycznych nauk o kulturze fizycznej, którymi niewątpliwie są profesorowie: ks. Stanisław Kowalczyk (KUL), Andrzej Pawłucki (AW FiS) i Stanisław Tokarski (PAN). Pozostaje zauważyć, że omawiana książka m oże służyć jako podręcznik filozofii kultury fizycznej dla studentów w ychow ania fizycznego, turystyki lub filozofii, studiów różnych poziom ów. Służy temu fakt autonomicznej wartości poszczególnych części, stanowiących także niezależne studia problemowe opatrzone zestawieniami literatury przedmiotu - krajowej i zagranicznej.

Jak autor pisze w e W stępie, dąży on do „przedstawienia głównych i wybranych zagadnień, stanowiących przedmiot zainteresowania nauk o kulturze fizycznej z humanistycznego, kultu­ rowego i filozoficznego punktu widzenia” (s. 13). Książka stanowi właśnie wielki krok ku w łaściwem u wyjaśnieniu w ielu kluczowych problemów kultury fizycznej na gruncie filozofii i ku okrzepnięciu właściwej filozoficznej subdyscypliny. W swej treści kierowana jest zwłaszcza do badaczy i innych osób zainteresowanych humanistyczną refleksją na obszarze kultury fizycznej, ale jest interesująca także dla humanistów nie będących filozofami sensu stricto - np. socjologów i pedagogów . Polecam ją gorąco, jako lekturę niezwykle cenną, środowisku nauk o kulturze fizycznej i oczyw iście studentom.

B I B L IO G R A F IA

1. Cynarski W. J. (2 0 0 1 ), Filozofia kultury fizycznej, „Rocznik N aukow y Ido - Ruch dla Kultury / M ovement for Culture”, R zeszów , t. II, s. 3 3 4 -3 3 6 .

2. Cynarski W. J., Obodyński K. (2004), Orientalna filozofia sportu jako interpretacja dalekowschodnich sztuk walki,

m aszynopis.

3. Dziubiński Z. (2 0 0 4 ), Sport w filozoficznej i teologicznej perspektywie, „Rocznik N aukow y Ido - Ruch dla Kultury / M ovem ent for Culture”, R zeszów , t. IV, s. 3 9 9 -4 0 2 .

4. K o siew icz J. (2 0 0 0 ), Kultura fizyczna i sport w perspektywie filozofii, AW F, Warszawa (Studia i M onografie 83). 5. K o siew icz J. (2 0 0 4 ), Filozoficzne aspekty kultury fizycznej i sportu, W ydawnictwo BK, Warszawa.

6. K osiew icz J., Obodyński K. (2 0 0 3 ) [eds.], Sport in the Mirror o f the Values, PTNKF, Rzeszów . 7. K ow alczyk S. (2 0 0 2 ), Elementy filozofii i teologii sportu, T N KUL, Lublin.