J. Pierzak
Olkusz, st. 2, gm. loco, woj.
katowickie, AZP 98-53/38
Informator Archeologiczny : badania 26, 107-108
Inform ator Archeologiczny 107
XV-XVI w. W arstwa pożarowa zdaje się określać ich kres n a 1533 r., kiedy to m ial miejsce duży pożar m iasta, jakkolw iek formy naczyń zdają się wskazywać naw et n a k. XTV w. {mielibyśmy wówczas do czynienia z jakim ś wcześniejszym, nie zanotowanym w źródłach pożarem).
Dokum entacja i m ateriały znąjdują się w archiw um Państwowej Służby Ochrony Zaby tków oraz M uzeum W armii i M azur w Olsztynie.
Łask, gm. loco, woj. sieradzkie patrz okres nowożytny
M ielec, st. 16, gm. loco, woj. rzeszowskie patrz młodszy okres przedrzymski — okres wpływów rzymskich
O lk u s z , s t. 2 K onserw ator Zabytków
Archeologicz-gm . lo c o , w o j. k a t o w i c k i e nych w Katowicach
A Z P 9 8 -5 3 /3 8
Badania prowadził m gr J. Pierzak. Finansow ane przez Miejskiego K onserw atora Zabytków w Olkuszu. Relikty średniowiecznych k a mienic, рос z. XIV-XVII w.
Kw artał miejski, w obrębie którego prowadzono badania, położony je st w południowej części m iasta. Obejmuje teren pomiędzy Rynkiem, ul. Basztową, Szpitalną i Zuradzką. Zwany je s t kw artałem „królewskim " ze względu n a fakt, iż w jednej z kam ienic znajdow a ła się za czasów S tefana Batorego słynna m ennica królewska. Od stro n y Rynku znajduje się duży klasycy styczny budynek, będący daw ną siedzibą starostw a. Na jego zapleczu mieści się podwórze zam knięte od stro n y południowej zrekonstruow anym odcinkiem m uru obronnego. Podczas prac ziemnych związanych z modelowaniem skarpy dochodzącej do samego m uru obronnego i baszty natrafiono na relikty kam iennych murów.
Założono 3 wykopy sondażowe: 1 — 1 x 0,5 m, 2 — 2 x 1 m oraz 3 — 1,5 x 1,5 m, wzdłuż jednej linii na osi północ-południe. Jednocześnie zapewniono stały nadzór archeologiczny
przy odgruzowywaniu reliktów architektury.
Odkryto fundam enty średniowiecznych kamienic, usytuow anych szczytam i do dawnej ulicy przym urnej. Oznaczono je kolejno, idąc od wschodu n a zachód, num eram i od 1 do 4. Fundam enty dwóch z nich odkryto na całej szerokości. K am ienica n r 2 m iała 12,45 m szerokości. Grubość jej m uru południowego wynosiła 1,25 m. Dostawiona była do budynku n r 3, który m iał 11,75 m szerokości, zaś grubość jej południowego m u ru wynosiła 0,9 m. Ściana wschodnia kam ienicy n r 3 była wspólna dla obu budowli. Kamienicę n r 4 odsłonięto na szerokości 11 m, przy czym nie uchwycono całej jej szerokości. Była ona dostaw iona do kamienicy n r 3. Kamienicę n r 1 uchwycono jedynie na szerokości 2 m, jej dalsza część wchodzi bowiem pod taras, na którym stoi etacja trafo. Fakt, iż budynek dawnego starostw a został posadowiony na 4 średniowiecznych działkach, a także utrzym ał linię średniowiecznej zabudowy, pozwala n a podstawie odkrytych reliktów ustalić szero kość i głębokość czterech z sześciu działek, z których składał się kw artał „królewski". Warto zaznaczyć, iż odbiegają one nieco od ogólnie przyjętych wymiarów, ustalonych na drodze obliczeń teoretycznych. 1 tak, działka n r 1 m iała 11,9 m, działka n r 2 — 12,45 m, działka n r 3 — 11,75 m, działka n r 4 — 11,9 m. Ich łączna długość w ynosiła 48 m, co daje moduł 12 m (w literatu rze przyjęto 11,5 m — tzw. curia). Również głębokość działki skorygowano z 45 m — szn u r m niejszy (rozważania teoretyczne) na 49-50 m.
W obrębie kam ienicy n r 2 odkryto bardzo czytelny układ stratygraficzny, z którego wynika, iż kam ienice ulegały kilkakrotnym pożarom. Ponadto ustalono początki kam ienic na 1 poł. XIV w. Solidna zabudowa m urow ana z tego okresu ma duży w alor naukowy, bowiem tak wczesną zabudową mógł się poszczycić w Matopolsce chyba tylko Kraków. Świadczy to dobitnie o zamożności m iasta, żyjącego i bogacącego się z górnictw a rud sreb ra i ołowiu. Biorąc pod uw agę spis zabudowy miejskiej sprzed 1317 r., zachowany we fragm encie ksiąg miejskich w Olkuszu, przed tym rokiem były w mieście aż 93
zabudowa-108 Późne średniowiecze
nia, bez królewskich i kościelnych. Świadczy to o tym, iż przynajm niej część zabudowy miejskiej była m urow ana w tym okresie. Zabudowę k w artału „królewskiego" wiązać moż n a z osobą W ładysława Łokietka, choć niewykluczone, iż dokonać tego mógł Wacław II czeski, znany z tego, iż dbał o m iasta górnicze nie tylko w Czechach, ale również w Malo- polsce.
Odkryte relikty będą w przyszłości zabezpieczone w formie rezerw atu archeologicznego.
I Orle, st. 2, gm. Wejherowo, woj. gdańskie patrz neolit
O s tr ó d a , B r a m a G a r n c a r s k a A rch et sp. z o. o. w W arszawie gm . lo c o , w o j. o ls z ty ń s k ie
A Z P 2 5 -5 6 /— lu b 2 6 -5 6 /—
Badania prowadził m gr Jerzy Gula, przy okresowej współpracy mgr m gr M. Dobkowskiego i R. Cędrowskiego. Finansow ane przez Bank PKO Oddział I w Olsztynie. Pierw szy sezon badań. Zespól miejskich um ocnień obronnych, XTV-XVIII w.
B adania terenow e prowadzone były m etodą stałych nadzorów nad pracam i budow lany mi w okresie: 19 X -20 XII 1991, 11 11-22 II i 22 IV-5 V 1992 r. Na bieżąco sporządzano dokum entację elem entów konstrukcji drew nianych i kam iennych. Nadzory uzupełniano badaniam i stratygrafii profili ziemnych. Ponadto pobrano kilkanaście próbek do dalszych badań dendrochronologicznych.
Pracam i objęto łącznie obszar ok. 18000 m te re n u położonego w południow o-zachod nim narożniku średniowiecznej Ostródy. O dsłonięto i przebadano pozostałości południo wo-zachodniego narożnika um ocnień miejskich w raz z ich południowym przedpolem. N a system um ocnień przedpola składały się dwie odnogi ujścia rzeki Drwęcy do jeziora Drwęckiego, w późniejszym okresie częściowo skanalizow ane i zm ienione w fosy. Zaiwen- taryzow ano również pozostałości konstrukcji drew nianych tra k tu prowadzącego do m iasta od strony południowo-zachodniej.
Pierwotny, zbudowany ok. r. 1320 system obwarowań obronnych stanow ił szeroki, gliniany wał, umocniony wew nątrz luźnym i elem entam i drewnianym i zarówno w układzie poziomym, jak i pionowym. Dość szybko (jak wykazały badania dendrochronologiczne poczynąjąc od 1. 1342-1347) został wzniesiony system obronny m iasta, praw ie w całości z narzutow ych głazów granitowych. O dsłonięto dość znaczny odcinek południowej k u rty ny murów, zespół kwadratowej baszty narożnej i sprzężonej z nią bram y miejskiej (B ram a G arncarska) oraz jedną z półbaszt (prostokątną) wzmacniąjącyeh południowy m u r k u rty nowy.
N iezbyt liczne, choć interesujące m ateriały ruchom e pochodziły (jak wykazała analiza stratygrafii) głównie z warstw zasypiskowych fos miejskich i warstw wyrównawczych terenu pomiędzy k u rty n ą południową i ulicą przym urną — G arncarską. Nie stw ierdzono wystę pow ania (naw et wtórnego) m ateriałów starszych niż lokacja m iasta średniowiecznego.
Opracowanie wyników badań zostało przekazane do inw estora i archiw um Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Olsztynie, m ateriały zabytkowe do PSOZ w Olsztynie.
P e try k o z y , s t. 1
g m . B ia ła c z ó w , w o j. p i o t r k o w s k ie
A Z P 76-6 0 /1
Państw ow a Służba O chrony Zabytków O d d z ia ł W ojew ódzki w P io trk o w ie T rybunalskim
Badania prowadziła m gr W iktoria Długoszewska przy współudziale m gr mgr J. M atysiaka i J. P ietrzaka. Konsultował prof, d r hab.
