Zbigniew Bukowski,Leszek
Gajewski,Jerzy Gaul,Krystyna
Sokołowska
Grzybiany, woj. legnickie.
Stanowisko 1
Informator Archeologiczny : badania 12, 80-84
BYSZYNO, gm . B iałogard woj. k oszalińskie Stanowisko 11 p a trz o k re sy b rązu CEDYNIA w oj. szczeciń sk ie Stanowisko 2a p a trz
w czesne średn iow iecze
CHWARZNO, gm . S ta ra Kiszewa woj, gdańskie p a trz o k re sy b rąz u DĄBRÓWKA, gm. K lenica woj. zielonogórskie Stanowisko 9 ,1 0 ,1 3 ,1 4 ,1 4 a ,20 p a trz o k re sy b rązu DÇBCZYNO, gm . B iałogard woj. k oszalińskie Stanowisko 39 p a trz
o k re s wpływów rzy m sk ich
DOBCZYCE woj. krakow skie S ta re M iasto
p a trz
późne Średniow iecze
DRZEWICA, gm, Bytnica woj, zielonogórskie Stanowisko 6 p a trz o k re s y b rązu GÓRZYCA woj. gorzow skie
p a trz
póine średniow iecze
GRZYBIANY woj. legnickie Stanowisko 1
P o lsk a A kadem ia Nauk Instytu t H is to rii K ultury
M aterialnej w W arszaw ie
Badania prow adzili doc. d r h&b, Zbigniew Bukow sk i /kierow nik ekspedycji 1 auto r sp ra w o z d a n ia /, m g r L eszek G ajewski, m g r J e r z y Gaul, m g r K ryatyna Sokołowska /O kręgow e M uzeum M iedzi
w L egnicy/ o ra z studenci arch eo lo g ii U niw ersy tetu w W arszaw ie i Poznaniu. Finansow ał IHKM PAN. Szósty её zon badań. O sada otw arta kultury łużyckiej ze schyłku epoki brązu i z ok resu H allstatt C-D.
Kontynuowano rozpoznaw anie dalszych fragm entów w ew nętrznej zabudowy o sied la otw artego kultury łużyckiej. B adaniam i objęto frag m en t o sie d la zajęty p rze z pracow nię b rązow niczą. W bieżącym sezonie dążono do uchwycenia pełnego zasięgu pracow ni, odkryw ając ogółem po w ierz chnię około 200 m ^, p rzy m ią ż ąz o śc i naw arstw ień 0. 90 - 1, 20 m o ra z kończąc e k sp lo ra cję około 75 m pow ierzchni, niezbadanej w 1977 r . z powodu powodzi. W tra k c ie badań okazało s ię , że pracowni« ta zajm uje znacznie w iększą pow ierzchnię /o rie n ta c y jn ie około 100 m ^ f i nie udało s ię uchwycić je j pełnego zasięgu.
O bserw acje w z a k re sie s tra ty g ra fii potw ierdzają obecność trz e c h w yraźnych naw arstw ień osadniczych, związanych wyłącznie z k u ltu rą łużycką:
I - nad gytią kredową /c a l e c / w cienkiej w aretw ie to rfu glonowego ujaw niono ślady konstrukcji drew nianych w postaci "u lic y ", wykładanej poprzecznym i bierw ionam i o ra z podłużnymi belkam i /zapew ne pozos ta ło śc i le g ar ów/ o ra z prawdopodobnie związanego z nimi płotu /p o z o sta ło śc i drew nianych pali, usytuowanych w r z ę d z ie /. W arstw ie tej tow arzy szy ł liczny m a te ria ł zabytkowy - cera m ik a i kości. C eram ik a wykazuje w yraźne ró żn ice w stosunku do w ystępującej w późniejszych naw arstw ieniach /П i Щ /, je s t często wygładzana
/ciem n o -b rązo w a o ra z c z e rn io n a /, bogato zdobiona o ra z w ystępują niektóre form y /w azy, a m fo ry /, pojaw iające s ię później tylko sp o rad y czn ie.
Ponadto w w arstw ie tej ujawniono cały sz k ie let zw ierzęcy /prawdopodobnie ło s ia /; albo była to o fia ra kultowa albo te ż padłe zw ierzę, przyniesione tu p rze z fale je z io ra . W arstw a ta wykazuje w yraźne ślady d ziałaln o ści fal je z io ra w c z ęśc i brzegow ej.
Pow iązanie stra ty g ra fic z n e wspom nianej ko n stru k cji z dob rz e zachowanymi elem en tam i, ujawnionym i uprzednio /la ta 1972- 7 3 / w obecnym pasie brzegowym je z io ra , m ożliw e będzie po wyko naniu dodatkowego przekopu, biegnącego od b rzegu je z io ra do m ie j s c a pracow ni. Stw ierdzono, iż om aw iany poziom oddzielony je s t od następnego /П / w arstw ą namuHakową o ra z cienką w arstw ą to rfu , w skazującym i na znaczną p rz e rw ę czasow ą w użytkowaniu półwyspu w c h a ra k te rz e m ie jsc a na o sied le;
II - obejm uje ona naw arstw ienia w spółczesne pracow ni brązow niczej, ulokowanej w b liż e j je s z c z e nie o k reślo n ej budowli; uchwycoro jej ściany zachodnią i południową, w yraźnie wyznaczone p rze z
pozos-taio é ci drew nianych bierw ion i в ku pi aka c e ra m ik i, kości o ra z r o z m aite odpadki produkcyjne. W arstw a ta w profilu o d znacza się w yraźnie w p o staci poziom u o szczególnie dużym nasyceniu w c e r a m ikę i polepę o ra z k o ści /sp ą g w a rstw y /. Stw ierdzono, iż pracow nia usytuowana była po lin ii SW-NE, rów nolegle do przebieg u k r a wędzi półwyspu. W yróżniające s ię w je j obręb ie zn alezisk a om aw ia my poniżej;
III - w arstw a zw iązana z o sie d le m , istn iejącym po o k re s ie trw an ia fazy z pracow nią b rązow niczą, stanow iąca b ezp o śred n ią kontynuację poprzedniej /b ra k w y raźn iejszej g ra n ic y /, W profilu w yróżnia s ię obecnością kolejnego w yraźnego n aw arstw ienia z c e ra m ik ą , kośćm i, a zw łaszcza polepą. W jej obręb ie ujawniono kilka kam iennych pa len isk o ra z stosunkowo bogaty i zróżnicow any m a te r ia ł cera m ic z n y i kościany. U derza jednak ubóstwo innych k ateg o rii zabytków ru c h o m ych.
B ardzo słabo zazn acza s ię poziom średniow ieczny /dom niem ana w arstw a IV /, którego obecność r e je s tr u ją nieliczne ułam ki c e ra m ik i średniow iecznej i nowożytnej. B rak m ateriałó w w cześn iejszy ch.
Bogato reprezentow any m a te ria l ruchom y, związany głównie z w arstw ą II, obejm uje:
1, zaw ieszkę brązow ą w k ształcie zw ierzęcej fig u rk i / byk/ długości 28 m m , p rzed staw iającą zw ierzę w fo rm ie n a tu r alia ty czn ej. J e s t ona zaopatrzona na g rzbiecie w ogniwko do zaw ieszan ia, Stanowi im p o rt zapewne wschodnio hals z ta с ki, jakkolwiek podobne zaw ieszki, lecz gliniane, znane s ą z kilku obiektów "łużyckich" z tere n u P o lsk i /n p . Smuszewo k. W ągrow ca/;
2, m etalow y p ie rś c ie ń z p ozostałością oczka. Bez w ątpienia im p o rt po łudniowy, typu dotąd nieznanego z obrębu k ultury łużyckiej;
9, c z te ry gliniane pin tad ery , tj,''p ie c z ę c ie / t r z y d a lsz e ujawniono w s e zonie 1977 r , / , typu nieznanego w obręb ie kultury łu ży ckiej. O dkrycie fragm entu form y odlew niczej z odciskiem podobnej pieczęci /m otyw 3 ogniwek połączonych w fo rm ie tr ó jk ą ta / zdaje s ię su g ero w ać, iż były one w ykorzystyw ane m .in . w c h a ra k te rz e m a try c do w ytłaczania w fo rm ie odlew niczej negatywów przedm iotów ozdobnych;
4, dwie całe fo rm y odlew nicze o ra z około 600 ułam ków d alsz y c h , r e p r e zentujących głównie typ form do w ytw arzania przedm iotów w fo rm ie b ra n so le t o ra z zapewne naszyjników;
5. gliniane wylewy do fo rm , czopy itp ,;
β. fragm enty glinianych łyżek odlew niczych, tygli o r a z d y sz , w ykazują cych siln e przepalenie;
7, duża ilo ść żużli z tygli odlewniczych o ra z ro zm a ite odpadki produkcyj ne / m .i n . siln ie skorodow ane grudki b rą z u /;
8, znaczna ilo ść bryłek rudy żelazn ej, przy czym chodzi tu o surow iec ujawniony na wtórnym złożu, tj. celowo przyniesiony w o bręb pracow ni;
9. naczynia gliniane, w tym pozostałości kilku typu sito wat ego o ra z liczne naczynka m iniaturow e /dozow niki? / ;
10, kilka grudek surow ca bursztynowego.
U derza całkowity brak półfabrykatów brązow ych lub fragm entów , stanow ią cych odpady produkcyjne, co w skazuje, że były one dokładnie w ybierane z form w wypadku nieudanych odlewów.
Dotychczasowe rez u lta ty badań w skazują na obecność w ielkiej pracow ni odlew niczej, nastaw ionej na m asow ą produkcję, w stępnie dato wanej na o k res H allstatt C-D. P otw ierdza to wielka liczb a ułamków fo rm odlew niczych i innych elem entów , związanych z p rocesem produkcyjnym o ra z nawarstwienia dużej m ią ż s z o ś c i, w obręb ie pracow ni dochodzącej do 25 cm.
W poziom ie II tuż przy zachodniej ścian ie pracow ni stw ierdzono pozostałości m a te ria łu paleobotanicznego - z ia rn a zbó t o ra z żołędzie - związanego zapewne z zabudową m ieszkalną bezpośrednio przy leg ającą do budowli z pracow nią. Z poziom am i II i Ш związany je s t bogato r e p r e zentowany m a te ria ł ceram iczn y /głów nie fragm enty naczyń chropow aco- nych typu kuchennego/ o ra z m a te ria ł kostny, w tym kości 1 kopyta m .in . tarp an a. U derza jednak fakt w ystąpienia w w arstw ach II i III znacznie m n iejszej liczby ułamków naczyń gładzonych / i zdobionych/ o ra z p o c z e r nionych, niż to stw ierdzono w w arstw ie I, Ponadto w m a te ria le obu tych w arstw nie zaznaczyły s ię w yraźn iejsze ró ż n ic e , m im o iż ich odrębność zaznacza s ię w profilu.
Pobrano próbki pa lino logi с z ne z obrębu sam ego o sied la o ra z jego najbliższego sąsied ztw a /n a sa d a półw yspu/; n ato m iast z sam ego o sied la o ra z m ie jsc a na początku półwyspu pobrano próbki do b a d a rtm a · lako logicznych. P rzew iduje s ię w najbliższym czasie podjęcie badań specjalistyczn y ch w celu odtw orzenia technologii produkcji w oparciu 0 zachowane odpadki produkcyjne /m g r Z. H ensel - C en traln e L ab o rato rium IHKM w W a rsz a w ie/.
C oraz w yraźniej ry su je s ię isto tn a pozycja o sie d la w Grzybianach w obrębie osadnictw a kultury łużyckiej o k resu h alsztackiego w te j c z ęści Dolnego Śląska /sk u p isk o w dorzeczu K aczaw y/. Na c io ło wysunąć tu trz e b a fakt ujaw nienia pracow ni brązow niczej, ro zm iarów dotąd niezn a nych w o b ręb ie tej kultury, w yróżniającej eię ponadto bogactwem m a te ria łu zabytkowego. D o starczy ła ona, jak dotąd, najpełniejszego ilościow o 1 jakościowo m a te ria łu zabytkowego dla odtw orzenia szczegółów techno logii p rze tw ó rc zo śc i brązow niczej. Brązow a zaw ieszka w k sz ta łc ie zw ie rz ę c ia o ra z unikatowe pintade r y , w skazują w yraźnie na silne powiązania z południem / k r ą g w schod n io h alsztack i/, a odkrycie p ie rś c ie n ia , jak dotąd nie posiadającego w zespołach środkow oeuropejskich analogii, m a tu swą specjaln ą wymowę.
Z w raca te ż uwagę fakt, iż na południe od G rzyblan w rejo n ie Z łotoryi /około 20 km /, w podgórskiej s tre fie Sudetów, ujawniono już dawniej w yrobiska złóż cechsztyńakich z ru d ą m ied zi / a nawet s a m o ro d k a m i/, Nie wykluczone, iż stam tąd m oże pochodzić su ro w ie c , wyko rz y sta n y w w /w pracow ni. Badania sp ecjalisty czn e planowane s ą na la ta 1970-80, p rzy czym przew iduje s ię rów nież podjęcie w tym rejo n ie szczegółow ych poszukiwań terenow ych,
HOLENDRY P olska Akadem ia Nauk
woj* kieleckie Instytut H is to rii K ultury
M aterialn ej
Zakład A rcheologii M ałopolski
w Krakowie
Badania prow adził m g r W ładysław M oraw ski, Finansow ał Inw estor L inii H utniczo-Siarkow ej p rzez WKZ w K ielcach, P ie rw sz y sezon badali. O sada kultury łużyckiej i nikle ślady osadnictw a w czesnośredniow iecznego.
Stanowisko, badane w ram ach akcji rato w niczej na tr a s ie L inii H utniczo-Siarkow ej w województwie k ieleckim , położone j e s t na cyplu /p o ro śn ięty m la s e m / ograniczanym p rze z dolinki źródłowych stru m ie n i rz e k i Mo raw ki, na gruntach Leśnictw a J a sie ń , P rz e d podjęciem badań południowa c z ę ś ć stanow iska z o sta ła zniszczon a rob otam i ziem nym i p rzy budowle lin ii kolejowej LHS.
W dwu wykopach sondażowych położonych rów nolegle do lin ii ko lejow ej, po je j północnej stro n ie stw ierdzono w hum usie i podglebiu niew ielką ilo ść ułamków ceram llti w czesnośredniow iecznej i z ok resu kultury łużyckiej. Poniżej w piaszczystym podłożu natrafiono na 3 płytkie, niew ielkie jam y, w których wy pełnie к ach znaleziono niew ielkie ilo śc i grudek polepy, przepalone kam ienie granitow e, ułam ek żużla żelaznego o ra z fragm enty naczyń glinianych. C eram ika z jam po chodzi w yłącznie z naczyń kultury łużyckiej.
M ateriał tym czasow o przechowywany w P racow ni A rcheologicznej ZAM IHKM PAN w Igołom i,
Badania zakończono. INOWROCŁAW
woj. bydgoskie Stanowisko 95
p a trz
