Jerzy Kmieciński
Chojnice, woj. bydgoskie
Informator Archeologiczny : badania 22, 122-123
122
PÓŹNE ŚREDNIOWIECZEwej, co d ało m. In. m ożliw ość z a p o z n a n ia się ze s p o s o b e m w z n ie sie n ia m u ró w z a m k u . D ok o n a- n e s p o s trz e ż e n ia p o zo stają w zgodzie z o b serw acjam i p o czynionym i p o p rzed n io . F u n d a m e n t m u r u obw odow ego o d sło n ię to do giçbokoôcl 1,40 · 1,90 m poniżej p o zio m u d zied z iń ca. T a Jego p a r tia z b u d o w a n a Je s t z d u ż y c h n ieo b ro b io n y ch k a m ie n i poln y ch u k ła d a n y c h w a rstw a m i, p ła s k ą p o w ie rz c h n ią w s tro n ę lica. W arstw y k a m ie n i sp o jo n e s ą z a p ra w ą , w k tó rej z n a jd u je się z n a c z n a Ilość g ru z u ceglanego, a n a w e t rzędy c a ły c h ceglcł, n ie Iwo rżą c y c h J e d n a к o k reślo n eg o u k ła d u . Przy u ż y c iu tej sa m e j te c h n ik i w zniesiono fu n d a m e n ty o b u b a s z t. F u n d a m e n ty b a s z t s ą p rz e w ią z a n e z f u n d a m e n te m k u r ty n y południow ej.
S c2o n d o starcz y ł now ych d a rty ch n a te m a t w ew n ętrzn y ch podziałów z ab u d o w y g o sp o d a r czej, W 1987 r. o d sło n ięto fu n d a m e n t ś c ia n y w z a c h o d n ie j części b a d a n e g o te r e n u , o b ecn ie zlokalizow ano p rzebieg d ru g iej ś c ia n y działow ej, ty m ra z e m w części w sc h o d n ie j. S u g e ru je to Is tn ie n ie tró jd zieln eg o u k ła d u w n ę trz a zab u d o w y . Z ach o w ały się Jed y n ie fu n d a m e n ty ś c ia n . W zn iesio n o Je w y łącznic przy u iy c lu cegieł, w o p a rc iu o te c h n ik ę łu k ó w o d c ią ż a ją c y c h . F u n d a m e n ty te p o sa d o w io n o n a głęb o k o ści 1,20 m (ś c ia n a zach o d n ia] I 0 .5 0 m (ś c ia n a w sch o d n ia] p o n iżej p o zio m u d zied z iń ca. O bie ś c ia n y b ieg n ą p ro s to p a d łe z aró w n o do k u rty n y obw odow ej, Ja k I do zew n ętrzn ej ś c ia n y z a b u d o w a ń g o sp o d arczy ch . O bie d o sta w io n e s ą do p o łu d n io w eg o m u r u z a m k u . Z a c h o d n ia ś c ia n a działow a z o s ta ła w zn ie sio n a ju ż po w y b u d o w a n iu zew n ętrzn ej ś c ia n y b u d y n k u g o sp o d arczeg o , n ie Je s l bow iem z n im p rz e w ią z a n a . B ra k n a to m ia s t o d n o ś n y c h d a n y c h w s to s u n k u do ś c ia n y w sch o d n iej. J e s t o n a częściow o z n isz c z o n a przez n o w o ży tn e w kopy.
B a d a n ia p rzy n io sły o d k ry cie reliktów 3 kolejnych pleców (w p o p rz e d n im ro k u u d o k u m e n to w an o d o b rze z a c h o w a n y dw u k o m o ro w y piec ceglany], N ow oodsłonlęte piece ró ż n ią się m ię d zy s o b ą k o n s tru k c ją , za p e w n e ró w n ież fu n k cją.
J e d e n z pleców u s y tu o w a n y J e s t w e w sc h o d n im p o m ieszczen iu b u d y n k u g o sp o d arczeg o , w p o b liżu b a sz ty . Z b u d o w a n o go z cegieł sp o jo n y c h g lin ą . K om ora p a le n isk o w a tego p ie c a m a w y m ia ry 100 x 120 c m . z o s ta ła w zn ie sio n a n a p la n ie podkow y. N ajlepiej z a c h o w a n a ś c ia n a k o m o ry d o c h o d z i do w y so k o ści 4 0 cm , p o zo stałe ś c ia n y p rzetrw ały w p o s ta c i Jed n eg o rz ę d u cegieł. W b e z p o śre d n im s ą s ie d z tw ie p ieca, n a w sc h ó d od niego n a tr a По no n a p o sa d z k ę c e g la n ą . P o sa d z k a ta w y k azu je śla d y siln eg o d z ia ła n ia o gnia, tr u d n o J e d n a k orzec, czy była o n a z w ią z a n a k o n s tr u k c ji nie z o m a w ia n y m piecem . U łożona z o s ta ła n a poziom ie z n a c z n ie w y ż sz y m n iż poziom p o d sta w y p ie c a (ró żn ica poziom ów w ynosi ok, 7 0 cm ), leży p o n a d to po s tro n ie p rzeciw n ej n iż otw ór p a len isk o w y . Z ach o w an a p o w ierzch n ia p o sa d z k i w ynosi ok. Θ m a .
P o sa d z k ę o d sło n ię to rów nież w z a c h o d n im p o m ieszczen iu b u d y n k u g o sp o d a rc z e g o . S ta n o wi o n a p rz e d łu ż e n ie p o sa d z k i z a d o k u m e n to w a n e j w ro k u ub ieg ły m w zdłuż z ew n ętrzn ej ś c ia n y z a b u d o w y . P o sad zk ę tw orzą d w a poziom y w tó rn ie u ży ty ch cegieł palców ek. O b a poziom y d o c h o d z ą b e z p o śre d n io do z a c h o w a n y c h fu n d a m e n tó w p ie c a ceglanego. Piec w zn iesio n y n a p la n ie p r o s to k ą ta s k ła d a s ię z d w ó ch części: ko m o ry p alen isk o w ej 1 z a p ie c k a . D łu ższy bok k o m o ry p alen isk o w ej rów noległy J e s t d o m u r u obw odow ego, z n a jd u je się w pew nej odległości o d n iego. W olną p rz e s trz e ń p o w sta łą m iędzy w łaściw ą k o m o rą a m u rc m z a m k u tw orzy z a p ie cek . T ru d n o stw ierd zić , czy piec s ty k a ł się b e zp o śred n io ze ś c ia n ą działow ą p o sa d o w io n ą ok. 3 0 c m od niego - w s c h o d n ia k raw ęd ź p ie c a uległa zn iszczen iu . D no o b u części p ie c a w yłożone J e s t fra g m e n ta m i cegieł p alcó w ek , w iększość z n ic h n o si ś la d y siln eg o p rz e p a le n ia . D łu g o ść
p ieca w y n o si 3 ,2 m , sz e ro k o ść 1.9 m, p a r tia fu n d a m e n to w a m a w y so k o ść ok. 3 0 cm .
D rugi z pleców z n a jd u ją c y c h się w z a c h o d n im p o m ieszczen iu b u d y n k u g o sp o d a rc z e g o J e s t c h ro n o lo g ic z n ie s ta r s z y od wyżej om ów ionego. O dkryto go po zd jęc iu p o sa d z k i. Z a c h o w a ła s ię Jed y n ie n a jn iż sz a p a r tia tego o b ie k tu . Tw orzą Ją frag m en ty p ły te k c e ra m ic z n y c h o ra z cegły p alcó w k i u ło żo n e n a k s z ta łt ram y . W ypełnlsko ra m y s ta n o w iła m o cn o p rz e p a lo n a g lin a 1 w a r s tw a p o p io łu z a le g a ją c a b e z p o śre d n io n a d n ied u ży m i k a m ie n ia m i, n a k tó ry c h p o sad o w io n y J e s t ca ły piec. O b e c n e w y m iary p ieca w ynoszą 2 ,8 x 2 ,5 m (piec u leg ł p ra w d o p o d o b n ie c z ę śc io w e m u z n is z c z e n iu n a o d c in k u zach o d n im ). P ołudniow y b ok p ieca przylega b e z p o śre d n io d o m u r u obw odow ego.
O d sło n ię te o b ie k ty w iązać m o żn a z o k re s e m śred n io w iecza, Ich fu n k c ja p o zo staje n a razie n ie ro z p o z n a n a .
W c z a sie b a d a ń u z y sk a n o ok. 10 ty s. frag m en tó w n a c z y ń g lin ia n y c h śre d n io w ie c z n y c h I n o w o ży tn y ch o ra z ok. 7 ,5 ty s. k o śc i zw ierzęcych. W ydobyto ró w n ież niew ielk ą Ilość s tłu c z k i sz k la n e j o ra z p rzed m lo ló w m etalow ych.
M a te ria ły zab y tk o w e o ra z d o k u m e n ta c ja z n a jd u ją się w P raco w n i A rch eo lo g iczn o -K o n ser w ato rsk iej PP PKZ O /W a rs z a w a .
B a d a n ia l o e t a ł y z a k o ń c z o n e .
I C h o jn ic e ,
! w o j. b y d g o « k ie U n iw e rsy te t Ł ódzki K a te d ra A rcheologii
Inform ator A rcheologiczny 1088
123
doc. d r Je rz e g o K mlec Ińs kiego. F in a n s o w a ł IHKM ΡΛΝ, P ierw szy sezo n b a d a ń . M iasto śred n io w ieczn e.
B a d a n ia m iały n a c e lu w s tę p n e ro zp o zn an ie s y tu a c ji terenow ej. Z ało żo n o trz y w ykopy b ad aw czo o łącz n ej p o w ierzch n i 6 1 ,5 m 2 1 głęb o k o ści ok. 2 m. lo k alizu jąc Je w b e z p o śre d n im są sie d z tw ie Z e sp o łu S zkól L icealn y ch w C h o jn ic a c h , czyli z a b u d o w a ń d aw n eg o K olegium Je z u ic k ie g o . W w ykopie n a jb a rd z ie j w y su n ię ty m w k ie r u n k u półn o cn y m , w k ie r u n k u północ- n o w sc h o d n le g o n a ro ż n ik a obw o d u m u ró w m iejsk ich n a tra fio n o n a re lik ty m u r u z cegły g o ty c kiej. M ateria ł zab y tk o w y był całkow icie p rz e m ie sz a n y , głów nie now ożytny 1 w sp ó łczesn y .
B a d a n i· b ę d ą k o n ty n u o w a n e .
B a d a n ia p ro w ad zi zesp ó ł P raco w n i B a d a ń A rc h ite k tu ry M urow anej pod k ie ru n k ie m doc. d r h ab . T a d e u sz a Poklew sklego. F in a n s o w a n ie w r a m a c h R esortow ego P ro g ra m u B a d a ń P o d staw o w y ch “G ru n w a ld ". D rugi, od 1980 r., se z o n b a d a ń . A glom eracja m ie js k a od XIV w. do 19 4 5 r. W n a s tę p s tw ie so n d ażo w y ch b a d a ń rozp o zn aw czy ch z 1980 r. b a d a n ia szero k o p ła s z czyznow e s k u p io n e w d w óch p u n k ta c h m ia s ta : w połu d n io w y m b lo k u p rzy ry n k o w y m o raz W p ó łn o c n y m n a ro ż n ik u b lo k u w m ie js c u daw nego barokow ego p a ła c u von F in e k e n s telnów , tra d y c y jn ie w ią z a n y m z krzy żack im z a m k ie m w ójtow skim . W m ie js c u zam k o w y m o tw arto w ykopy n a łącz n ej p o w ierzch n i 6 ,2 5 arów , n a to m ia s t w b lo k u p rzyrynkow ym n a pow ierzchni 1,75 a r a . W ykopy d o p ro w ad zo n o do c a lc a n a niew ielkich p o w ierzch n iach , co w ystarczyło Je d n a k , by g e n e ra ln ie ro z p o z n a ć s tra ty g ra fię o b u b a d a n y c h rejonów .
W bloku zam kow ym o d k o p an o sto p ę fu n d am en to w ą północno-zachodniego sk rzy d ła daw nego p a ła c u o raz m iejsce d o b u d o w a n ia do niego skrzydła poprzecznego. Nie rozpoznaw ano trzeciego s k r z y d ti południow o-w schodniego. Stw ierdzono, że p ó łnocno-zachodnia p a rtia p a ła c u J e s t n a j s ta rs z a . a jej fu n d a m e n ty p rzecinają się przez pozostałości spalonej budow li drew n ian ej p ro sto k ą tn e j, k tó rą n a p odstaw ie zaw arto ści m o żn a um ieszczać najpóźniej w 1 połowic XVI w. Ta za w a rto ść to u łam k i n aczy ń g lin ian y ch toczonych na kole I w y p alan y ch przed e w szystkim w atm o sferze redukcyjnej o form ach zc sc h y łk u XV w. 1 p o czątk u XVI w., plom ba ołow iana z n a p is e m w o to k u "C / ? / MT /U R EI RAI /N /" , w ykonanym m a ju sk u łą typow ą d ta o sta tn ie j ćw ierci XV w. I połow y XVI w., z p odobizną d rzew a liściastego w o to k u i tarczą h erb o w ą póżnogotycką 1 h erb cm -k ro k lew k ą w po śro d k u . Chodzi niew ątpliw ie o pieczęć k o m tu ra R ynu, a w ięc o zabytek, który pow stał przed 1525 r. Poza ty m w sz c z ą tk a c h budow li znaleziono k a m ie n n e p alen isk o o tw arte o ra z 3 g lin ian e grzędzldla do sieci rybackich. M am y zate m te rm in u s p o s t q u e m d la budow y n a js ta rs z e j części m urow anego p ałac u : окЫо 1550 r. W szystkie s t r u k tu r y m u ro w a n e znalezione w obrębie bloku zam kow ego s ą m łodsze 1 w iążą się z now ożytnym p ałacem . P ałac u staw io n y Je s t fro n tem do ulicy w iodącej od b ra m y m iejskiej (B ram a N iemiecka). O d kopano kolejne n aw ierzch n ie ulicy prow adzącej do b ra m y od m ia sta . S ą to n aw ierzch n ie b ru k o w an e now ożytne I śred n io w ieczn a b ita w żwirze rzecznym . S p a lo n a b udow la d rew n ian a, z XV/XVI w. przecięta fu n d a m e n ta m i p a ła c u , sto i szczytem do u licy 1 nie Je s t od niej oddzielona Jakim kolw iek u rz ą d z e n ie m o bronnym . To sa m o od n o si się do sta rs z y c h od niej sp alo n y ch budow li średniow ie cznych, k tó ry ch szczątk i odkryto fragm entarycznie pod p o sad zk am i piw nic p a ła c u . W nioskujem y s tą d o tym , że w m iejscu , n a k tó ry m z b u d o w an o w XVII w. p a ła c von F lnckcnstelnów , nic było średniow iecznego z a m k u krzyżackiego, a e w en tu aln y dw ó r w ójtow ski m u siałb y być n lco b ro n n y 1 ch ro n io n y tylko przez o b w aro w an ia m iejskie.
W b lo k u p rzy ry n k o w y m o d sło n ięto z a b u d o w ę je d n e j działk i m iejskiej 1 o k re ślo n o rozwój tej z a b u d o w y w c ią g u czasó w n o w o ży tn y ch - od zap ew n e XVI w. do 1Э45 г., czyli do o sta tn ie g o p o ż a ru m ia sta .
P o d staw o w a m a s a ru c h o m y c h zabytków , k tó re zn alezio n o to p rz e d m io ty lu b fra g m e n ty p rzed m io tó w s ta n o w ią c y c h ru c h o m o ś c i dom ów m ie sz c z a ń s k ic h w 1945 r.
S ą J e d n a k w re lik ta c h zab y tk i ru c h o m e s ta rs z e , przed e w sz y stk im ceram iczn e. B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e .
I D ębczyno, woj. k o sz a liń sk ie , st. 5 3 - p a trz w czesn e średniow iecze. D z ia łd o w a ,
w o j, c lc c h » n o w » k le
PP P raco w n ie K o n serw acji Z ab y tk ó w P ra c o w n ia A rc h e o lo g ic z n o -K o n se r w a to rs k a O d d ział w W arszaw ie
P o lsk a A k ad em ia N a u k I n s ty tu t H i sto rii K u ltu ry M a te ria ln e j Z ak ład A r cheologii P o lsk i Ś ro d k o w ej w Łodzi
