Andrzej Gołembnik,Dariusz
Makowski,Marek Mierosławski
Pułtusk, woj. ciechanowskie. Zamek i
gród
Informator Archeologiczny : badania 13, 231-233
231 U n iw e r s y te t Ł ó d z k i K a te d r a A r c h e o lo g ii w Ł o d z i B a d a n ia p r o w a d z ił d r 'T a d e u s z G r a b a r c z y k , k o n s u lto w a ł d o c . d r J e r z y K m ie c iń s k i. F in a n s o w a ł U r z ą d M ia e ta i G m in y w P u c k u . T r z e c i s e z o n b a d a ń . Z a m e k /X V -X V 11 w . / K o n ty n u o w an o b a d a n ia z p o p r z e d n ic h s e z o n ó w b a d a w c z y c h . O d s ło n ię to z a s y p a n y u b ie g ło r o c z n y w ykop, e k s p o n u ją c o d k r y te w ó w c z a s f r a g m e n ty z ab u d o w y z a n ik o w e j, n a s tę p n ie p o s z e r z o n o g o o d s ła n ia ją c c a ł ą p iw n ic ę . W p iw n ic y z a c h o w a ły s i ę f r a g m e n ty z n is z c z o n e g o s k le p ie n ia b e c z k o w eg o . Z e w n ę tr z n y m u r p o s ta w io n y b y ł z k a m ie n i lu ź n o z w ią z a n y c h z a p r a w ą w a p ie n n ą , ś c i a n y w e w n ę tr z n e w y k o n a n e b y ły z c e g i e ł u ło ż o n y c h w w ą tk u w e n d y js k im o ś r e d n i c h w y m ia r a c h / p o m i a r z p e łn y c h d w u d z ie s te k / B, 1 - 16, 0 - 30, 7. B r a k b y ło ja k ic h k o lw ie k z a b y tk ó w lu ź n y c h p o z a g r o s z e m p r a s k i m W a c ła w a Ш . Z a w io d ła z u p e łn ie m e to d a s t r a t y g r a f i c z n a z pow odu j e d n o r a zo w e g o z a s y p a n ia c a łe g o o b ie k tu w k o ń c u X V III w ie k u . N a p o d s ta w ie a n a liz y . c e g ie ł, i c h w y m ia ró w 1 s p o s o b u w ią z a n ia m o ż n a p r z y p u s z c z a ć , że m a m y do c z y n ie n ia z r e l i k t e m g o ty c k im p o s ta w io n y m j e s z c z e p r z e z K r z y żaków w 1' p o ło w ie XV w ie k u . D o k u m e n ta c ja z b a d a ń z n a jd u je s i ę w K a te d r z e A r c h e o lo g ii U n i w e r s y t e t u Ł ó d z k ie g o . B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e . P U C K
woj,gdańskie
P U Ł T U S K P P P r a c o w n ie K o n s e r w a c ji w o j. c ie c h a n o w s k ie Z a b y tk ó w Z a m e k i g r ó d P r a c o w n ia A rc h e o lo g ic z n o -K o n s e r w a to r s k a O d d z ia ł w W a r s z a w ie B a d a n ia p r o w a d z ił m g r A n d rz e j G o łe m b n ik / a u t o r s p r a w o z d a n i a / , m g r D a r iu s z M a k o w sk i i m g r M a r e k M ie r o s ła w s k i. F in a n s o w a ł» T Ł P Z " P o lo n ia " . C z w a r ty s e z o n bad ań '. G r o d z is k o X IU -X IV w ie k P r a c e a r c h e o lo g ic z n e s k o n c e n tr o w a n e b y ły w w y k o p a c h VEtt, IX i X / p a t r z I n f .A r c h . 1 9 7 8 /. P o z d ję c iu św iad k ó w p o m ię d z y w y k o p a m i u z y s k a n o p o w ie r z c h n ię 465 m 2 , na k t ó r e j p o d ję to e k s p l o r a c j ę w a r s tw k u ltu r o w y c h z w ią z a n y c h z k o le jn y m i p o z io m a m i o s a d n ic z y m i ś r e d n i o w ie c z n e g o g r o d u . Na c a łe j p o w ie r z c h n i w ykopów - z w y ją tk ie m w s c h o d n ie g o k r a ń ca w ykopów У Ш 1 X g d z ie o d s ło n ię to p ó ź n o ś r e d n io w ie c z n y w k o p o p o w ie r z c h n i 70 m 2 - p r z e b a d a n o dw a g ó r n e p o z io m y .P ie r w s z y , o z ły m s t a n i e z a c h o w a n ia , n o s i ś la ity in te n s y w n e g o p r z e p a l e n i a - u tr u d n io n a w ię c j e s t i n t e r p r e t a c j a o d s ła n ia n y c h o b iek tó w *
232 P a k t w z n o s z e n ia z a b u d o w a ń na m o s z c z e n iu u lic y o r a z o d m ie n n a ic h o r i e n t a c j a n a r z u c a p r z y p u s z c z e n ie o o d e jś c iu od p ie r w o tn e g o ro z p la n o w a n ia p r z e s t r z e n n e g o g r o d u i s k ła n ia do p r z y j ę c i a h ip o te z y o k r e ś l a j ą c e j o d s ł a n ia n e r e l i k t y , Ja k o p o z o s ta ło ś c i z a b u d o w y o k r e s u p o p r z e d z a ją c e g o b e z p o ś r e d n io b u d o w ę m u r o w a n e j r e z y d e n c ji. D ru g i p o z io m o b ja w ia s i ę z n a c z n ą i l o ś c i ą d o b r z e z a c h o w a n y c h e le m e n tó w d r e w n ia n e j a r c h i t e k t u r y g r o d o w e j. W w y k o p a c h V III, IX i X o d s ło n ię to dw a c ią g i k o m u n ik a c y jn e in te r p r e to w a n e ja k o p o z o s ta ło ś c i u lic y m a g i s t r a l n e j i o k r ę ż n e j . W t r a k c i e p r a c u s ta lo n o , że z z a b u d o w a n ia m i t e go p o z io m u z w ią z a n e s ą t r z y w a r s tw y u lic y - k a ż d a c a 260 cm s z e r o k o ś c i z m o s z c z e n ie m s t a r a n n i e u ło ż o n y m n a r z ę d a c h ró w n o le g le k ła d z io n y c h le g a r ó w . W z d łu ż u lic o d s ło n ię to d z i e s i ę ć z a b u d o w a ń w k tó r y c h l i c z b i e z n a jd u ją s i ę ta k ż e o b ie k ty i n te r p r e to w a n e p o c z ą tk o w o ja k o p o z o s ta ło ś c i f o r ty f ik a c ji g ro d o w y c h / p a t r z In f. A r c h , 1978, s t r . 2 4 7 /. W t r a k c i e p r a c je d n o z n a c z n ie s tw ie r d z o n o , i ż o b ie k ty t e p o s i a d a j ą c h a r a k t e r m ie s z k a ln o - g o s p o d a r c z y . P r o b l e m o k r e ś l e n i a c h a r a k t e r u k o n s tr u k c ji o b ro n n y c h p o z o s t a j e w ię c o tw a r ty i z n a jd z ie n a jp ra w d o p o d o b n ie j s w e r o z w ią z a n ia w to k u d a ls z y c h p r a c . W s p o m n ia n e z a b u d o w a n ia , a ta k ż e o d s ło n ię te p o d r u g ie j s t r o n i e u lic y o k r ę ż n e j , n ie z o s ta ły w p e łn i r o z p o z n a n e - o d s ło n ię to j e w p la n ie n a n ie w ie lk ie j p o w ie r z c h n i. W c a ł o ś c i o d k r y to g o s p o d a r s tw o s k ł a d a ją c e s i ę z p o łą c z o n y c h z e s o b ą t r z e c h o b ie k tó w p o ło ż o n y c h u z b ie g u u l i cy m a g i s t r a l n e j i o k r ę ż n e j /w y k o p V in i X / . S ta n o w ią j e : c z ę ś ć m ie s z k a ł- · na i i n w e n ta r s k a w z n ie e io n a w te c h n ic e w ie ń c o w e j na z r ą b i g o s p o d a r c z a ś ro d k o w a , w y k o n a n a w te c h n ic e s u m ik o w o - łą tk o w e j. Ł ą c z n a p o w ie r z c h n ia z e s p o łu 28 m 2 , z a ś ś c ia n y , w p rz y p a d k u z a b u d o w a n ia in w e n ta r s k ie g o z a c h o w a n e n a w y s o k o ś ć d z ie w ią te g o o k r ą g la k a . Na u w ag ę z a s ł u g u j e ta k ż e o d s ło n ię te w w y k o p a c h IX /X z a b u d o w a n ie w ie lo iz b o w e w y k o n a n e w te c h n ic e r a m o w e j. M ią ż s z o ś ć w a r s tw y k u ltu ro w e j p o z io m u 0, 4 m . E k s p l o r a c j ę t r z e c i e g o p o z io m u o s a d n ic z e g o r o z p o c z ę t o je d y n ie w w y k o p a c h V in i IX, W w y k o p ie X p r a c e w s tr z y m a n o z pow odu o s ią g n ię c ia p o s a d o w ie n ia sto p y fu n d a m e n tu m u ró w z a m k o w y c h . Na p o w ie r z c h n i 300 m 2 o d s ło n ię to k o le jn e o b ie k ty sa d o w io n e w g a n a lo g ic z n e g o , ja k w p r z y p a d k u d w ó ch p ie r w s z y c h p o z io m ó w r o z p la n o w a n ia p r z e s t r z e n n e g o , J e tfy n ą r ó ż n i c ą j e s t z a s tą p ie n ie u lic y o k r ę ż n e j w c z ę ś c i p ó łn o c n e j w ykopu VIH p r z e z s t a r a n n i e u ło ż o n e z b rz o z o w y c h d y li m o s z c z e n ie tw o r z ą c e r o d z a j w y d z ie lo n e g o p la c u . S ta n z a c h o w a n ia d re w n ia n y c h e le m e n tó w b a r d z o d o b r y . M ią ż s z o ś ć w a r s tw y k u ltu ro w e j o, 5 m .
b la d y in te n s y w n e g o p r z e p a le n ia n o s z ą n a s o b ie r e l i k t y z a b u d o w y d r e w n ia n e j p o z io m u c z w a r te g o , o d s ło n ię te g o je d y n ie w w y k o p ie IX, n a p o w ie r z c h n i 160 m 2 . W t e j c z ę ś c i g r o d u g e n e r a ln e z a ło ż e n ie je g o r oz p ia n o - w a n ia p r z e s t r z e n n e g o j e s t z b ie ż n e z p o z io m a m i w y ż s z y m i. Z a b u d o w a n ia m ie s z k a l n e i g o s p o d a r c z e z a c h o w a n e s ą n a w y s o k o ś ć p ią te g o o k r ą g la k a z rę b o w e g o w ie ń c a . Z fu n k c jo n o w a n ie m le g o p o z io m u z w ią z a n e s ą t r z y w a r s tw y m o s z c z e n i a u lic y o k r ę ż n e j, k a ż d e s a d o w io n e na r z ę d a c h now ych le g a r ó w . M ią ż s z o ś ć w a r s tw y k u ltu r o w e j 0 , 4 m .
P o d o b n ie j a k w p ó łn o c n e j i p o łu d n io w e j c z ę ś c i d z ie d z iń c a p o z io m p ią ty z a c h o w a n y j e s t n a j s ł a b i e j . O d s ło n ię te o b ie k ty , w z n o s z o n e wg t e j s a m e j r e g u ły r o z p la n o w a n ia p r z e s t r z e n n e g o , z a c h o w a n e s ą je d y n ie do p i e r w s z e g o o k r ą g la k a w ie ń c a , M ią ż s z o ś ć w a r s tw y 0, 3 m .
233
N a jd łu ż e j u ż y tk o w a n y m i n a jle p ie j ' z a c h o w a n y m j e e t k o le jn y , o s ta tn i Ju ż , p o z io m s z ó s t y . W w y k o p ie IX o d s ło n ię to z a b u d o w a n ia z r ę b o w e r o z lo k o w a n e w z d łu ż u lic y o k r ę ż n e j, w e d łu g o p is a n y c h p o w y ż e j z a s a d . U w ag ę z w r a c a z n a k o m ity s t a n z a c h o w a n ia o b ie k tó w . J e d e n z n ic h - z a b u d o w a n ie m i e s z k a ln e - z a c h o w a n e j e e t do w y s o k o ś c i b e lk i n a d p r o ż n e j, a w ię c z c a ły m o tw o r e m d rz w io w y m /1 2 b e le k z r ę b o w e g o w i e ń c a t / . O d n a jd y w a n e w o k ó ł e le m e n ty r o z b ió r k o w e s tw o r z y ły m o ż liw o ś ć p e łn e j r e k o n s t r u k c j i c h a ty , Z p o z io m e m ty m z w ią z a n e s ą c z t e r y w a r s tw y m o s z c z e n ia u lic y , a m i ą ż s z o ś ć w a r s tw y k u ltu ro w e j w y n o si 1 m . O g ó łe m w c ią g u te g o r o c z n e g o s e z o n u b a d a w c z e g o w y e k s p lo r o w a n o c a 800 m 3 w a r s tw y k u ltu ro w e j n a s y c o n e j r e l i k t a m i ś r e d n io w ie c z n e j a r c h i t e k t u r y g r o d o w e j. R ó w n o le g le z o m a w ia n y m i b a d a n ia m i p ro w a d z o n o s t a ł y n a d z ó r a r c h e o lo g ic z n y n ad p r a c a m i z ie m n y m i e k ip b u d o w la n y c h . P r a c e t e s k o n c e n tr o w a n e b y ły w p o łu d n io w y m k r a ń c u s k r z y d ł a w s c h o d n ie g o z a m k u . W t r a k c i e ty c h ro b ó t u d a ło s i ę s t w i e r d z i ć z a s i ę g g r o d u o d s t r o n y w s c h o d n ie j, a ta k ż e c z ę ś c io w o r o z p la n o w a n ie i c h a r a k t e r o b ie k tó w z a le g a ją c y c h p o n iż e j p o m ie s z c z e ń z a m k o w y c h . W t r a k c i e p r a c u z y s k a n o z n a c z n ą i l o ś ć zab y tk ó w ru c h o m y c h , k t ó r e w g łó w n e j m i e r z e u m o ż liw ia ją o k r e ś l e n i e r a m c h ro n o lo g ic z n y c h d la p o s z c z e g ó ln y c h p o z io m ó w . P o d o b n ie j a k w l a t a c h u b ie g fy c h ob o k c e r a m i k i u z y s k a n o z n a c z n ą i l o ś ć p r z e d m io tó w w y k o n a n y c h z su ro w c ó w o r g a n ic z n y c h : s k ó r y , d r e w n a i p r z ę d z y , a ta k ż e z a b y tk ó w m e ta lo w y c h , k o ś c ia n y c h 1 ro g o w y c h . W s tę p n a a n a l i z a p o z w a la d a to w a ć s z e ś ć p o z io m ó w o s a d n ic z y c h p u łtu s k ie g o g r o d u n a o k r e s o d p o c z ą tk u X III p o s c h y łe k XIV w ie k u ,
