Obrona pracy doktorskiej Janusza
Jasińskiego z Olsztyna.
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 407-410
O B R O N A P R A C Y D O K T O R S K IE J JA N U S Z A J A S IŃ S K IE G O Z O L S Z T Y N A W d n iu 31 p a ź d z ie r n ik a 1964 r. o d b y ła s ię n a W y d z ia le H is to ry c z n y m U n i w e r s y t e tu W a r sz a w sk ie g o p u b lic z n a o b ro n a p ra c y d o k to rs k ie j m g ra J a n u s z a J a s i ń s k i e g o p t. U w ła sz c ze n ie c h ło p ó w k r ó le w s k ic h n a W a r m ii. P r o m o to re m b y ł k ie r o w n ik K a te d r y H is to rii P o ls k i N o w o ż y tn e j p ro f. d r S te fa n K i e n i e w i c z ; re c e n z e n ta m i: p ro f .„ d r S ta n is ła w H e r b s t o r a z p ro f, d r T a d e u sz C i e ś l a k .
A u to r w p ra c y s w o je j {P rzedstaw ił w y n ik i b a d a ń p ro w a d z o n y c h n a d r e f o r m a m i s p o łe c z n y m i i g o sp o d a rc z y m i n a w s i w a r m iń s k ie j w I p o ło w ie X IX w . R e fo rm y p r u s k ie w c ie la n e w ż y cie sto p n io w o i n a p r z e s tr z e n i d łu ż sz e g o o k re s u s ta n o w ią z ło żo n e i ro z le g łe z a g a d n ie n ie . R e a liz a c ja ic h p rz e b ie g a ła często w y c in k o w o : o so b n o lik w id o w a n o p a ń sz c z y z n ę , p o d d a ń s tw o , p rz y m u s m ie w a i p ro p in a c ji, o d rę b n ie w re s z c ie re g u lo w a n o s p r a w y w ła sn o ś c io w e , łącząc j e — c h o ć n ie z aw sz e — z s e p a r a c ją g r u n tó w . D o c h o d ziło d o te g o z ró ż n i c o w a n ie s y tu a c ji p r a w n e j c h ło p ó w w p o sz c z e g ó ln y c h p ro w in c ja c h , j a k ró w n ie ż n ie je d n a k o w a p o z y c ja i z n a c z e n ie s z la c h ty . W a rm ia s ta n o w i c ie k a w y p rz y k ła d ty c h o d rę b n o ś c i, ty m b a r d z ie j g o d n y u w a g i, że z a g a d n ie n ie m u w ła s z c z e n ia c h ło p ó w k r ó le w s k ic h z a ró w n o t u t a j , ja k i w in n y c h c z ę śc ia c h p a ń s tw a p r u s k ie g o n i k t s ię d-otychczas n ie z a jm o w a ł. J e d y n ie R o b e r t S te in p o ru s z y ł częścio w o te n te m a t, a le i on n ie d o ść w y r a ź n ie u w y p u k lił lin ię p o d z ia łu m ię d z y r e a liz a c ją re g u la c ji w w io s k a c h s z la c h e c k ic h i k ró le w s k ic h .
S p r a w a c h ło p ó w k r ó le w s k ic h n a W a rm ii p o s ia d a ła s p e c ja ln e z n ac z e n ie. C h ło p i ci ze w z g lę d u n a s w ą lic z b ę n a d a w a li re g io n o w i s w o is ty c h a r a k t e r . O d w ro tn ie , w ła sn o ś ć s z la c h e c k a n ie o d g r y w a ła t u is to tn ie js z e j ro li: s ta n o w iła ona z a le d w ie 12% o g ó ln e j p o w ie rz c h n i z ie m i. P o z a ty m u w ła sz c z e n ie c h ło p ó w k ró le w s k ic h n a W a rm ii n ie m ia ło o d p o w ie d n ik a n a te r e n ie in n y c h p r o w in c ji p a ń s tw a p ru s k ie g o . P r z e p ro w a d z o n o je w o p a rc iu o in n ą u s ta w ę , n iż w w y p a d k u c h ło p ó w sz la c h e c k ic h , m ia n o w ic ie n a p o d s ta w ie z a r z ą d z e n ia k r ó la z ro k u 1808. N a jw a ż n ie js z e m a te r i a ł y ź ró d ło w e do s p r a w u w ła sz c z e n io w y c h z n a la z ł a u t o r w W o je w ó d z k im A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w O ls z ty n ie , w z esp o le r e je n c ji o ls z ty ń sk ie j, k tó re g o p r io r a s ię g a ją X V II I w ie k u . A k ta z a w ie r a ją p rz e d e w s z y s tk im k o r e s p o n d e n c ję u rz ę d o w ą m ię d z y d z ie rż a w c a m i g e n e r a l n y m i a r e - j e n c ją k ró le w ie c k ą . J a k o z a łą c z n ik i z a c h o w a ły się t a b e le u w ła sz c z e n io w e , ta b e le z w y k a z a m i z ało g i, p ro to k o ły w s p ra w ie p r z y ję c ia w a r u n k ó w u w ła s z c z e n ia p o d p is a n e p rz e z c h ło p ó w itd . D u ż e z n a c z e n ie p o s ia d a ją ta k ż e m a te r ia ły N ie m ie c k ie g o A rc h iw u m C e n tra ln e g o w M e r s e b u rg u , z n a j d u ją c e się w z e s p o ła c h M in is t e r s tw a S p r a w W e w n ę trz n y c h i M in is t e r s tw a F in a n s ó w . W o p a rc iu 0 n ie u d a ło się u s ta l ić o g ó ln ą lic z b ę u w ła sz c z o n y c h c h ło p ó w k r ó le w s k ic h z a ró w n o n a W a rm ii, j a k i w c a łe j r e je n c ji k ró le w ie c k ie j. Z e ź ró d e ł d r u k o w a n y c h n a le ż y w y m ie n ić tz w . „ a m ts b la ty ”, „ k r e is b l a ty ” 1 s t a t y s t y k i M e itz e n a . D la le p sz e g o z ro z u m ie n ia te m a ty k i u w ła sz c z e n io w e j w ro z d z ia le p ie rw s z y m a u t o r s c h a r a k te r y z o w a ł p ro c e sy s p o łe c z n e i g o s p o d a rc z e p rz e b ie g a ją c e n a w si w a r m iń s k ie j w o s ta t n ie j ć w ie r c i X V II I w . T rz o n lu d n o ś c i w ie js k i e j s ta n o w ili c h ło p i la ssy c cy , k tó r y c h s y tu a c ja w ty m c za sie n ie u le g ła w ię k sz y m p r z e o b r a ż en io m ; z a jm o w a li o n i p o n a d 50% a re a ł u . P r z e c ię tn a w ie lk o ść g o s p o d a rs tw a la ss y c k ie g o b y ła s to s u n k o w o d u ż a , w y n o siła b o w ie m 2,5 w łó k i, czy li ok . 40 ha. P o w a ż n ą ro lę o d g ry w a li p o za ty m zam o żn i c h ło p i c h e łm iń sc y , k tó rz y p o s ia d a li 17% z iem i. W o s ta tn ic h d z ie s ią tk a c h l a t X V II I w ie k u n a s tą p ił d o sy ć p o w a ż n y w z ro s t lu d n o ś c i m a ło ro ln e j — z a g r o d n ik ó w ; w z ro s ła ró w n ie ż lic z b a b e z ro ln y c h ,
k tó r z y n ie m o g ą c z n a le ź ć z a t r u d n ie n ia n a W a rm ii e m ig ro w a li c h ę tn ie — j a k się w y d a je — d o P o lsk i. M o żn a p rz y ją ć h ip o te ty c z n ie , że lu d n o ś c i w o ln e j b y ło tu o k o ło 5δ°/ο i że p o d d a ń s tw o n a W a rm ii m ia ło c h a r a k t e r s to s u n k o w o ła g o d n y . T o o s ta tn ie s k a s o w a n o o fic ja ln ie w 1804 r. D a ta ta z a s łu g u je n a s p e c ja ln e p o d k re ś le n ie , g d y ż p o w sz e c h n ie p a m ię ta się in n ą d a tę z n ie sie n ia p o d d a ń s tw a w’ P r u s a c h — ro k 1807. W ro z d z ia le II a u t o r o m ó w ił s p r a w ę lik w id a c ji p a ń sz c zy z n y , z w a n e j w P r u sa c h s z a rw a rk ie m . C h ło p i w a rm iń s c y o d r a b ia li tę p o w in n o ść w f o lw a rk a c h k ró le w s k ic h , k tó r e p a ń s tw o w y p u sz c z a ło w d z ie rż a w ę tz w . a m tm a n o m , in a c z e j d z ie rż a w c o m g e n e ra ln y m . P o n ie w a ż ilo ść w łó k w fo lw a rk a c h k ró le w s k ic h , p rz y p a d a j ą c a n a p o szc z eg ó ln y ch c h ło p ó w n ie b y ła d u ż a , p rz e to p a ń sz c z y z n a n ie s ta n o w iła d la n ic h w ie lk ie g o o b c ią że n ia . P rz e c ię tn ie c h ło p m u s ia ł o d ra b ia ć 35 d n i w c ią g u ro k u , co n a tle s y tu a c ji chłopów ' w d o b ra c h s z la c h e c k ic h p r z e d s ta w ia ło się b a rd z o k o rz y s tn ie . W 1799 r. w ła d z e p r u s k ie p rz e p ro w a d z iły z a m ia n ę s z a r w a r k u n a c zy n sz w d o b ra c h k ró le w s k ic h . N a W a rm ii g e n e r a ln i d z ie rż a w c y o d n ie śli się do re fo r m y n ie c h ę tn ie , p o n ie w a ż o b a w ia li s ię n a g łe g o p r z e jś c ia d o g o s p o d a rk i o p a r te j o p ra c ę n a je m n ą i w ła s n y in w e n ta r z . C h ło p i zaś u w a ż a li c zy n sz za z b y t w y so k i, p o za ty m ż ą d a li c a łk o w ite j lik w id a c ji s z a r w a r k u , g d y ż w n ie k tó r y c h fo lw a rk a c h p o z o sta w io n o tzw . d n i d y s p o z y c y jn e , k tó r e w okresie* sia n o k o s ó w i ż n iw o d c ią g a ły , chłopów ' od p ra c y n a w ła s n y m g o s p o d a rstw ie . O s ta te c z n ie p rz e d k a m p a n ią w o je n n ą w 1807 r. r e fo r m ę p rz e p ro w a d z o n o w b l i sk o 90 p ro c e n ta c h .
D a lsz ą r e fo r m ą p rz e d u w ła s z c z e n io w ą b y ło z n ie sie n ie p rz y m u s u p r o p in a c y j- nego. W z w ią z k u z b r a k ie m o p ra c o w a ń te g o p ro b le m u , a u to r w y ja ś n ił, ja k w y g lą d a ła s y tu a c ja n a W a rm ii p rz e d ro k ie m 1772 i o ile u le g ła z m ia n ie za czasó w p ru s k ic h .
P r z e d z a b o re m p r u s k im p rz y m u s p r o p in a c y jn y n a W a r m ii n ie b y ł sto so - w 'an y : c h ło p i m o g li sw o b o d n ie k u p o w a ć a lk o h o l i p ro d u k o w a ć go sa m o d z ie ln ie n a w ła s n y u ż y te k . D o p ie ro w ła d z e p r u s k ie z aczęły z m u sz a ć ch ło p ó w do k u p o w a n ia a lk o h o lu n a u ro c z y sto ś c i ro d z in n e w k a rc z m a c h k ró le w s k ic h : z te g o w z g lę d u ch ło p i p rz e s z li n a p o ta je m n ą p r o d u k c ję p iw a . P r z y m u s p r o p in a c y jn y z o sta ł z n ie sio n y w P r u s a c h W sc h o d n ic h i Z a c h o d n ic h w 1804 r. C h ło p i o b ję c i ty m p rz y m u s e m u z y s k a li sw o b o d ę z a k u p u i p r o d u k c ji p iw a n a p o trz e b y w ła sn e i c ze la d z i; w z a m ia n za to m u s ie li u iszczać n ie w ie lk i czy n sz. I t a re f o r m a w y w o ła ła n ie c h ę ć w ś ró d c h ło p ó w w a rm iń s k ic h , k tó ry m o p ła ta c zy n sz u w y d a w a ła się u c ią ż liw s z a , n iż p rz y m u s p ro p in a c y jn y .
O s ta tn ią z m ia n ą w p ro w a d z o n ą p rz e d u w ła sz c z e n ie m b y ła lik w id a c ja p r z y m u s u m ie w a , k tó r y n ie is tn ia ł za c za só w p o ls k ic h , a w p ro w a d z o n y o s ta te c z n ie w 1785 r. o z n ac z a ł p o w a ż n e o b c ią ż e n ie lu d n o śc i, z u w a g i n a m a łą ilość m ły n ó w . E d y k t k a s u ją c y d o ty c h c z a s o w e o g ra n ic z e n ia (z m a rc a 1808 r.) p o z w a la ł je d n o c ze śn ie staw d ać n o w e m ły n y i ro z k ła d a ł b a rd z ie j s p r a w ie d liw ie c ię ż a ry p o d a t k o w e. D o te j p o ry m le w n e p ła c iły w s z y s tk ie o so b y w w ie k u od 12 do 60 r o k u ży cia, o b e cn ie ty lk o c h ło p i p o s ia d a ją c y p o n a d 6 m o rg ó w ziem i. P o z a ty m d zięk i b u d o w ie n o w y c h m ły n ó w z o sta ł p o m y ś ln ie ro z w ią z a n y p ro b le m u c ią ż liw e g o c z e k a n ia n a p rz e m ia ł. W s a m e j r.ejen c ji k ró le w ie c k ie j w c ią g u 10 l a t od o g ło sz e n ia e d y k tu p rz y b y ło 90 m ły n ó w .
R o z p o rz ą d z e n ie o u w ła sz c z e n iu c h ło p ó w k ró le w s k ic h w P r u s a c h W sc h o d n ic h i Z a c h o d n ic h p o d p is a ł w d n iu 27 lip c a 1808 r. k r ó l W ilh e lm I I I za k o n tr a s y g n a t ą m in is tró w S te in a i S c h rö tte r a . Z a p e w n ia ło o n o c h ło p o m la s s y c k im p e łn ą , n ie o g ra n ic z o n ą w ła sn o ś ć d o ty c h c z a s u ż y tk o w a n y c h g ru n tó w i w p ro w a d z a ło p r z e li c ze n ie w sz y s tk ic h p o w in n y c h ro b o c iz n o ra z ś w ia d c z o n y c h o p ła t n a s k u m u lo w a n y czy n sz ro c z n y . 25% s u m y p rz e lic z e n io w e j p o z o sta ło ja k o p o d a te k sta ły .
75% n a le ż a ło w y k u p ić p o p rz e m n o ż e n iu w a rto ś c i c zy n sz u p rz e z 20. O p ró c z te g o ch ło p i m u s ie li sp ła c ić w a r to ś ć załogi.
U w ła sz c z e n ie m ia ło c h a r a k t e r p rz y m u s o w y , a c h ło p i, k tó rz y n ie c h c ie li p rz y ją ć n o w y c h w a r u n k ó w , p o d le g a li lic y ta c ji. W ed le p r z e w id y w a ń w ła d z a k c j a u w ła sz c z e n io w a w in n a b y ła z a k o ń c z y ć s ię w c ią g u d w ó c h la t. W rz e c z y w is to śc i p rz e c ią g n ę ła s ię o n a n a l a t k ilk a n a ś c ie .
P rz y c z y n b y ło k ilk a . U w ła sz c z e n ie z a rz ą d z o n e z o sta ło w b a rd z o n ie k o r z y s t n y m o k re s ie . W o jn a w p o w a ż n y m s to p n iu s p u s to s z y ła P r u s y W sch o d n ie, w szc z eg ó ln o śc i W a rm ię , a c h ło p e m o d ję ła n ie m a l w s z e lk ie m o żliw o ści z a ro b k u . P o tr a c ili o n i z a ró w n o in w e n ta r z ż y w y , j a k i z a p a s y zbóż, w d o d a tk u n a ło ż o n o n a n ic h c ię ż a ry z w ią z a n e z k o n t r y b u c j ą w o je n n ą n a rz e c z F r a n c ji. S y tu a c ję e k o n o m ic z n ą p o g a rs z a ł k ry z y s ro ln ic z y , w y w o ła n y m. in . b lo k a d ą k o n ty n e n ta ln ą . W ty c h o k o lic z n o śc ia c h z a g ro ż e n i lic y ta c ja m i ch ło p i o d n ie śli się do u w ła s z c z e n ia z d a le k o id ą c ą re z e r w ą , k tó r ą p o w ię k s z a ła d ra ż liw a s p r a w a s p ła ty w a rto ś c i z ało g i n a rz e c z p a ń s tw a . I n w e n ta r z t e n u c ie r p ia ł p o w a ż n ie w czasie w o jn y i ż ą d a n ie s p ła t y n ie is tn ie ją c e g o ju ż d o b y tk u w szc z eg ó ln y sp o só b ro z g o ry c z a ło ch ło p ó w , k tó rz y p o n a d to w w ie lu w y p a d k a c h u d o w a d n ia li, że i n w e n ta r z g o s p o d a rc z y od w ie k ó w s ta n o w ił ich w ła sn o ś ć . W ty c h s p r a w a c h p a ń s tw o b y ło b e z w z g lę d n e i d ro g ą e g z e k u c ji w y m u s z a ło p o s łu s z e ń s tw o s w o im d e cy z jo m . Z d ru g ie j s tr o n y p a ń s tw u , k tó r e w ty m c z a sie d ą ż y ło d o w y p r z e d a ż y d o m e n , ty m b a rd z ie j n ie z a le ż a ło n a e k s m ito w a n iu c h ło p ó w z ich g o s p o d a rs tw . D la te g o te ż t a r g i c ią g n ę ły s ię la ta m i. O p ó ź n ie n ie w r e a liz a c ji r e f o r m y p o w o d o w a n e b y ło ta k ż e s to s u n k o w o n ie d u ż y m p e rs o n e le m a d m in is tr a c y j n y m o ra z n ie z n a jo m o ś c ią ję z y k a p o ls k ie g o p rz e z p ru s k ic h u rz ę d n ik ó w .
O g ó ln ie rz e c z b io rą c z ró ż n ic o w a n ie ś w ia d c z e ń z t y t u ł u u w ła s z c z e n ia by ło zn ac z n e . J a k k o lw ie k w sz y sc y ch ło p i la ssy c c y o trz y m a li p e łn ą w ła sn o ś ć , ich p o z y c ja w n o w y c h w a r u n k a c h s p o łe c z n o -u s tro jo w y c h b y ła n a d a l z a le ż n a od p o ło ż e n ia z l a t d a w n y c h . C h ło p i n iż e j o c z y n s z o w a n i p rz e d re fo r m ą , s p ła c a li o b e c n ie n iż sz y w y k u p , a d a w n i w ła ś c ic ie le in w e n ta r z a u z y s k a li p rz e w a g ę n a d g o s p o d a rz a m i z o b o w ią z a n y m i do s p ła ty załogi.
U w ła sz c z e n ie c h ło p ó w k ró le w s k ic h n a W a r m ii z a k o ń c z o n e z o sta ło w 1819 r.— w ty m ro k u w rę c z o n o c h ło p o m o s ta t n ie d o k u m e n ty w ła sn o ś c i. J e d n a k ż e s p ła t a zało g i o ra z w y k u p c zy n sz ó w p rz e c ią g n ę ły się aż do l a t sz e ś ć d z ie sią ty c h . W tra k c ie u w ła s z c z e n ia u le g ły lik w id a c ji p o z o sta ło śc i p a ń sz c z y z n y i t y lk o w y ją tk o w o w d o m e n ie lid z b a rs k ie j je sz c z e w la ta c h d w u d z ie s ty c h p ró b o w a n o p o c ią g ać c h ło p ó w d o p ra c n a rz e c z f o lw a r k u p rz y n a p r a w ie d ró g i m o stó w .
W w y n ik u u w ła s z c z e n ia d a w n i la ss y c i k ró le w s c y n ie p o n ie śli ż a d n e g o u s z c z e rb k u w s ta n i e p o s ia d a n ia z iem i, z a c h o w a li n a d a l d o m in u ją c ą p o z y c ję z am o żn e g o s ta n u c h ło p sk ie g o . W p o ło w ie w ie k u X IX , w w y n ik u p o d z ia łó w d z ie d z ic z n y c h z ac z ą ł s ię j e d n a k z m n ie js z a ć a r e a ł ic h g o s p o d a rs tw . B y ło to z j a w is k o p o z y ty w n e ,'u m o ż liw ia ją c e r a c jo n a ln ie j s z ą u p ra w ę , n iż w d a w n y c h z b y t d u ż y c h g o s p o d a rs tw a c h . P o z a ty m p o d z ia ły s p a d k o w e , z w a ln ia ją c e od k o n ie c z n o ści s p ła ty p o z o sta łe g o ro d z e ń s tw a , u ła tw iły ch ło p o m p rz e tr w a n ie k ry z y s u z w ią z a n e g o z o g ó ln ą s y tu a c ją r o ln ic tw a i u w ła sz c z e n ie m . W w y n ik u p o d z ia łó w d z ie d z ic z n y c h część c h ło p ó w s p a d ła d o r z ę d u z a g ro d n ik ó w , w ię k sz o ść j e d n a k u tr z y m a ła n ie z a le ż n o ść e k o n o m ic z n ą . Z w ię k s z y ła się te ż lic z b a g o s p o d a rs tw w ie lk o c h ło p s k ic h . W p o r ó w n a n iu z in n y m i p ro w in c ja m i p a ń s tw a p ru s k ie g o z a z n a c z y ł się ty lk o n iew ń elk i w z r o s t lu d n o ś c i b e z r o ln e j, j a k ró w n ie ż m in im a ln e z a o s trz e n ie s ię a n ta g o n iz m ó w k la so w y c h . W p e w n y m s to p n iu o d d z ia ła ła n a to ta k ż e e m ig ra c ja z a ro b k o w a do K r ó le s tw a K o n g re so w e g o . W k a ż d y m ra z ie w o k re s ie W io sn y L u d ó w w rz e n ie r e w o lu c y jn e w y s tą p iło n a W a rm ii w z n a c z n ie sła b s z y m n a tę ż e n iu n iż n a s ą s ie d n ic h M a z u ra c h .
W p rz e c iw ie ń s tw ie do in n y c h d z ie ln ic p ru s k ic h o k re s u w ła sz c z e n ia i la ta p ó ź n ie jsz e w y w o ła ły n a W a r m ii s iln y o d p ły w k a p ita łu . O ile b o w ie m n a r e g u la c ji i re lu ic ji c h ło p ó w s z la c h e c k ic h z y sk iw a ły p rz e z d łu g ie la ta f o lw a rk i i p ie n ią d z p o z o sta w a ł n a m ie js c u , o ty le c ały zy sk z u w ła sz c z e n ia c h ło p ó w k r ó le w s k ic h z a g a rn ą ł s k a r b p a ń s tw a . N a s tę p s tw e m te g o b y ł z a s tó j g o s p o d a rc z y f o l w a r k ó w k ró le w s k ic h . W p ły w u w ła sz c z e n ia n a ro z w ó j ro ln ic tw a n a W a r m ii b y ł n ie z n a c z n y , w o w ie le w ię k s z y m s to p n iu w y w a r ła go s e p a ra c ja p rz e p r o w a d z o n a w k i l k a d z ie s ią t l a t p ó ź n ie j. P r o f. d r T. C i e ś l a k w re c e n z ji s w o je j p o d k re ś lił z a r ó w n o p io n ie rs k o ść p r a c y , o p a r te j n a s z e ro k ie j b a z ie ź ró d ło w e j, j a k ró w riież w y d o b y c ie o d rę b n o ś c i w a r m iń s k ic h w d z ie d z in ie s p o łe c z n e j. N a to m ia s t z a k w e s tio n o w a ł, ze w z g lę d u n a b r a k a n a lo g ic z n y c h o p ra c o w a ń , s łu sz n o ść c z y n ie n ia p o r ó w n a ń d o in n y c h d z ie ln ic p ru s k ic h .
D ru g i r e c e n z e n t p ro f. d r S t. H e r b s t — w s k a z a ł n a o d k ry w c z y c h a r a k t e r w y n ik ó w u w ła sz c z e n ia , t a k o d m ie n n ie u k s z ta łto w a n y c h n a W a rm ii. N a to m ia s t z a p r o p o n o w a ł p o g łę b ie n ie w p ra c y s p r a w d e m o g ra fic z n y c h .
W w y n ik u ta jn e g o g ło s o w a n ia R a d a W y d z ia łu p r z y ję ła je d n o m y ś ln ie p ra c ę J . J a s i ń s k i e g o , a n a s tę p n ie , p o zło ż en iu o b o w ią z u ją c y c h e g z a m in ó w p rz y z n a ła m u t y t u ł d o k to ra n a u k h u m a n is ty c z n y c h .
