Lucyna Sochocka
1, Aleksander Wojtyłko
2Poczucie satysfakcji podopiecznych Oddziału Chirurgii
Dziecięcej WCM w Opolu a model opieki funkcjonujący
w Oddziale
Sense of Satisfaction of Paediatric Surgical Ward Charges WCM
in Opole and Functional Model of Care in the Ward
1 Instytut Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu 2 Oddział Chirurgii Dziecięcej, Wojewódzkie Centrum Medyczne w Opolu
Streszczenie
Wprowadzenie. Dążenie pielęgniarek do osiągania większej satysfakcji zawodowej, autonomii i możliwości
pełne-go wykorzystania profesjonalizmu było powodem podejmowania prób wdrażania modelu primary nursing w pla-cówkach ochrony zdrowia w wielu krajach, w tym również w Polsce. Dziecko jako pacjent jest niesamodzielne, bezbronne i uzależnione od pomocy dorosłych. Rodzice, którzy obecnie mają pełne prawo przebywać wraz z dziec-kiem na oddziale, biorą czynny udział w realizacji procesu pielęgnowania.
Cel pracy. Określenie poziomu satysfakcji podopiecznych oddziału chirurgii dziecięcej i ich rodziców w świetle
aktualnie funkcjonującego w oddziale systemu opieki.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono od września do listopada 2009 r. w Oddziale Chirurgii Dziecięcej
Wojewódzkiego Centrum Medycznego w Opolu. Grupę badawczą, liczącą 48 osób, stanowili rodzice dzieci leczo-nych w tym okresie w oddziale. Dobór osób miał charakter losowy. Udział w badaniach był dobrowolny i ano-nimowy. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankiety stworzony na potrzeby pracy przez jej autorów. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Zależność dwóch zmiennych weryfikowano testem dokład-nym Fishera (z uwagi na niedużą liczebność próby).
Wnioski. Model opieki funkcjonujący na Oddziale Chirurgii Dziecięcej WCM zapewnia, zdaniem 66,7%
respon-dentów, wysoką jakość usług pielęgniarskich świadczonych względem podopiecznych (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1,
19–25).
Słowa kluczowe: primary nursing, dziecko, oddział chirurgii dziecięcej.
Abstract
Background. In many countries, including Poland, attempts were made to the introduction of Primary Nursing
model. It is connected with the desire of nurses to achieve greater career satisfaction, autonomy and professional-ism. Child as a patient differs from an adult patient. Parents take an active part in nursing activities and cooperate with medical personnel.
Objectives. To determine the satisfaction level of charges and their parents in terms of the current system of care
in the ward.
Material and Methods. Survey was conducted from September to November 2009 in Paediatric Surgical Ward
Provincial Medical Centre in Opole. Group subjected to the tests (48 persons) consisted of parents of children treated at the ward. Research tool was a questionnaire created for work by the authors. Respondents assessed the level and qulity of services provided by medical personnel.
Conclusions. 66.7% of respondents think the model of care operated by the department provides high quality
nurs-ing services (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 19–25).
Key words: primary nursing, child, paediatric surgical ward.
Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 19–25 ISSN 2082-9876
PRACe ORyGINALNe
„...jednym z istotnych osiągnięć współczesne-go pielęgniarstwa jest opracowanie założeń Prima-ry Nursing i wdrożenie ich do praktyki”.
Dążenie pielęgniarek do osiągania większej satysfakcji zawodowej, autonomii i możliwości pełnego wykorzystania profesjonalizmu, a przede wszystkim podjęcie działań mających na celu zmianę sposobu postrzegania przez pacjentów współczesnej pielęgniarki było powodem podej-mowania prób wdrażania modelu primary nursing w placówkach ochrony zdrowia w wielu krajach, w tym również w Polsce [1–3].
Pacjenci wskazywali na niedostateczne zadowo-lenie z otrzymywanej opieki pielęgniarskiej, w tym na brak kontaktu pielęgniarki z pacjentem, anoni-mowość ze strony pielęgniarek (pacjenci zwykle wiedzą, jaki lekarz się nimi opiekuje, nie potrafią natomiast wskazać jednej lub kilku pielęgniarek, które były odpowiedzialne za jego pielęgnowanie), przedmiotowe traktowanie, niezwracanie uwagi na ich potrzeby, decydowanie za pacjenta, co jest dla niego najlepsze. Z kolei pielęgniarki, zwłaszcza pracujące w systemie „zadaniowym”, wskazywały na brak zadowolenia i satysfakcji z wykonywanej pracy oraz na złą organizację bezpośredniej pracy z pacjentem. Według pielęgniarek dla pacjenta by-ły one najczęściej „białą masą personelu”, ewentu-alnie „tą, która podała leki”[4, 5].
Autorka uważa, że powyższe spostrzeżenia nabierają głębszego wymiaru w odniesieniu do pa-cjentów przebywających w oddziale chirurgii dzie-cięcej, na co ma wpływ między innymi specyfika oddziału oraz wiek pacjentów.
Dziecko jako pacjent różni się od dorosłe-go. Najczęściej jest niesamodzielne, bezbronne i uzależnione od pomocy dorosłych. Od wielu lat w Polsce są czynione starania o przyjęcie europej-skiej Karty Dziecka w Szpitalu, co jest wyrazem dostrzeżenia szczególnych potrzeb dzieci hospi-talizowanych i dążenia do tworzenia warunków sprzyjających ich dobremu samopoczuciu podczas leczenia. Rodzice, którzy obecnie mają pełne pra-wo przebywać wraz z dzieckiem na oddziale, biorą czynny udział w czynnościach pielęgnacyjnych, współpracują z personelem w procesie leczenia i pielęgnowania. Jednocześnie mają większe ocze-kiwania względem personelu zajmującego się ich dziećmi, oczekują profesjonalizmu, życzliwości i zrozumienia [5].
Ostatnie lata przyniosły zmiany w funkcjach pełnionych przez pielęgniarki. Dziś, zgodnie z kompetencjami, pielęgniarka realizuje w swojej pracy różnorakie zadania, w tym: opiekuńcze, wy-chowawcze, profilaktyczne, promowania zdrowia, terapeutyczne oraz rehabilitacyjne [3].
Bez wątpienia na oddziale chirurgii
dziecię-cej pielęgniarka odgrywa bardzo ważna rolę. Peł-ni funkcję kierowPeł-niczą, której realizacja wymaga uznawania, akceptowania i szanowania przez nią praw chorego. Pielęgniarka poza oceną stanu zdro-wia, realizowaniem zleceń lekarskich i opieką pie-lęgniarską, wykonuje nowe zadania związane z do-radztwem, psychoedukacją i promocją zdrowia. Ocena stanu ogólnego dziecka polega na zebraniu danych osobowych od rodziców/opiekunów, wy-wiadzie rodzinnym, środowiskowym i epidemio-logicznym. Sprawując całodobową opiekę nad dzieckiem, pielęgniarka uczestniczy w ocenie po-tencjalnych zagrożeń wynikających z choroby.
Oczekiwania rodziców względem opieki pielę-gniarskiej mogą zależeć od wielu czynników, m.in.: wieku dziecka, rodzaju leczenia (zachowawcze, operacyjne) czy też czasu pobytu dziecka na od-dziale. Wraz ze zwiększeniem się wiedzy medycz-nej rodziców oraz poznawaniem praw związanych z procesem diagnostyki, leczenia i rehabilitacji dziecka, oczekiwania te mogą się zmieniać [5].
Primary nursing – to działania pielęgniarskie wykonywane wobec pacjenta (rodziny) przez tę samą pielęgniarkę, która jest odpowiedzialna za-równo w układzie pielęgniarka–pacjent, jak i pielę-gniarka–administracja za wyniki swej działalności. Wyniki te są rozumiane jako następujące składo-we: stan zdrowia, poziom aktywności, wiedza.
W swoim ogólnym założeniu primary nursing jest podobne do rozwiązania stosowanego w Pol-sce przez zespoły leczące w szpitalu: lekarz „pro-wadzący” odpowiada za pacjenta przez cały okres jego pobytu na oddziale, natomiast lekarz dyżurny, który przejmuje odpowiedzialność za pacjenta na czas nieobecności lekarza „prowadzącego” konty-nuuje program leczenia. Ma jednak uprawnienia do dokonywania zmian i modyfikacji w programie leczenia nakreślonym przez lekarza „prowadzące-go”. Ten natomiast może je utrzymać lub wrócić do wcześniejszych ustaleń.
Primary nursing jest filozofią pielęgnowania opierającą się na założeniu „mój pacjent – moja pielęgniarka”. Jest to taki rodzaj opieki nad pacjen-tem (od przyjęcia do szpitala aż do wyjścia), w któ-rym pozostaje pod kontrolą jednej pielęgniarki nazywanej primary nurse. Ma ona do dyspozycji kilkuosobowy zespół pielęgniarek, z którymi reali-zuje opiekę nad określoną liczbą pacjentów (1–10). Na czas swojej nieobecności w oddziale deleguje uprawnienia pielęgniarce z zespołu, którym kieru-je. W skład zespołu wchodzą osoby o różnym stop-niu przygotowania zawodowego i doświadczenia w pracy z pacjentem. Mogą być wśród nich: stu-dentka na pierwszej lub kolejnej praktyce zawodo-wej, pielęgniarka z tytułem licencjata, która dopie-ro co ukończyła szkołę, magister pielęgniarstwa czy pielęgniarka dyplomowana z wieloletnim stażem
zawodowym, ogromnym doświadczeniem i wie-dzą w dziedzinie pielęgniarstwa, z którą zawodo-wo jest związana. Osoby te tzawodo-worzą zespół pracujący na rzecz pielęgnowania przydzielonych im pacjen-tów. Sama primary nurse jest ważnym członkiem zespołu wielodyscyplinarnego. Pracuje z lekarzem, z pacjentem i jego rodziną oraz innymi członka-mi zespołu. Ustala samodzielnie i we współpracy z innymi cele opieki nad pacjentem, sprawuje bez-pośrednią opiekę i koordynuje wysiłki innych. Na oddziale szpitalnym, w którym pielęgnowanie jest realizowane zgodnie z założeniami primary nur-se może pracować kilka primary nurnur-se. Ich liczba zależy między innymi od wielkości oddziału, cięż-kości stanów podopiecznych ocenianych z pozycji pielęgniarki oraz przyjętych rozwiązań. Wszystkie one podlegają pielęgniarce oddziałowej, która od-powiada za jakość świadczonego pielęgnowania.
Primary nurse, podejmując opiekę, rozpoczy-na współpracę z pacjentem (rodziną) ukierunko-waną na osiągnięcia, jeśli to możliwe, wspólnie stawianych celów, angażuje wszelkie dostępne środki do zapewnienia mu optymalnej opieki, ko-ordynuje działania zespołu, reprezentuje sprawy pacjenta, zwracając się do innych pracowników lub organizacji. Promując humanizację opieki, sta-je się autorytetem dla pacsta-jenta, który dzięki temu nie zatraca swej indywidualności, nabiera zaufania do pielęgniarki i jej działań, ma poczucie warto-ści i często czynnie uczestniczy w pracach podej-mowanych w celu poprawy swego stanu zdrowia. Do najistotniejszych zadań primary nurse należy: ścisła współpraca z pielęgniarką oddziałową, kie-rowanie zespołem podległych jej osób, w różnym stopniu przygotowanych do sprawowania opieki, prezentowanie praw pacjenta na forum zespołu interdyscyplinarnego w celu wymiany informacji i ustaleń dotyczących opieki, współpraca z pacjen-tem (a także z jego rodziną i/lub innymi bliskimi mu osobami), która jest ukierunkowana na osiąg-nięcie wspólnie stawianych celów z zaangażowa-niem wszelkich dostępnych środków do zapewnie-nia mu optymalnej opieki.
Realizując te zadania, postępuje zgodnie z za-łożeniami procesu pielęgnowania, co pozwala na zapewnienie całościowej i ciągłej opieki nad pa-cjentem. Po przeprowadzeniu wywiadu z pacjen-tem i/lub rodziną primary nurse dokonuje pełnej oceny stanu zdrowia pacjenta, stawia diagnozę pie-lęgniarską oraz wytycza cele opieki, planuje indy-widualną opiekę nad pacjentem, dokonuje oceny jego stanu zdrowia i skuteczności swych działań.
Ten system opieki pozwala pielęgniarce służyć pacjentowi bezpośrednią opieką, wyklucza odpo-wiedzialność zbiorową i opiekę fragmentaryczną. Primary nursing zapewnia lepsze komunikowanie i wyższy poziom satysfakcji dla pacjenta i
pielę-gniarki dzięki promocji humanizacji opieki. Jego zaletą jest zmiana organizacji pracy. Zmienia się rola szefów zespołów pielęgniarskich z funkcji nadzorującej na doradczą, wspierającą i mobili-zującą. Aktywny współudział członków zespołów pielęgniarskich w procesie leczenia i rehabilita-cji już w fazie planowania opieki, a także uważne słuchanie pielęgniarek, o czym mówią pacjenci pozwoli bardziej profesjonalnie zająć się całościo-wym (spełniającym kryteria opieki holistycznej) leczeniem. Pozwoli także na kreowanie wizerunku organizacji medycznej, która lepiej i staranniej roz-poznaje i leczy pacjenta, co podniesie jakość świad-czonych usług i może przyczynić się do przewagi konkurencyjnej na rynku medycznym [1–3].
Celem pracy było określenie poziomu satys-fakcji podopiecznych oddziału chirurgii dziecięcej i ich rodziców w świetle aktualnie funkcjonującego na oddziale systemu opieki.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono od września do listo-pada 2009 r. w Oddziale Chirurgii Dziecięcej Woje-wódzkiego Centrum Medycznego w Opolu. Grupę badawczą, liczącą 48 osób, stanowili rodzice dzieci leczonych w tym okresie w oddziale. Dobór osób miał charakter losowy. Udział w badaniach był do-browolny i anonimowy.
Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankiety stworzony na potrzeby pracy przez jej au-torów. Kwestionariusz ankiety zawierał metrycz-kę i pytania szczegółowe dotyczące oceny funkcji realizowanych przez pielęgniarki pracujące na oddziale chirurgii dziecięcej oraz poziomu satys-fakcji z jakości usług realizowanych przez personel medyczny oddziału. Ankieta została przeprowa-dzona wśród rodziców dzieci wypisywanych do domu. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Zależność dwóch zmiennych wery-fikowano testem dokładnym Fishera (z uwagi na niedużą liczebność próby).
W badaniach przyjęto 5% błąd wnioskowania i związany z nim poziom istotności p < 0,05 wskazu-jący na istotne statystycznie różnice bądź zależności. Analizy statystyczne przeprowadzono z uży-ciem oprogramowania komputerowego STATI-STICA v.7.0 (StatSoft, Polska).
Wyniki
Badana grupa składała się z 38 kobiet i 10 męż-czyzn – odpowiednio 79,17% oraz 20,83% ogółu badanych. Średnia wieku osób ankietowanych wy-nosiła 33 lata. Najliczniejszą grupą byli mieszkańcy
wsi (45,8%) legitymujący się wykształceniem śred-nim (55,4%). Dość dużą grupę stanowili badani z wyższym wykształceniem (34%). Ponad połowa (57,4%) respondentów przebywała z dzieckiem na oddziale całą dobę, ankietowani, którzy byli ze swoim dzieckiem przez cały dzień stanowili 19,1% ogółu badanych. Rodzice, którzy spędzili z dziec-kiem zaledwie kilka godzin w czasie całego jego pobytu na oddziale stanowili 6,5%.
Podopieczni oddziału chirurgii dziecięcej to dzieci w wieku ok. 7 lat, przyjęte na oddział w try-bie planowym (56,3%), w przeważającej większości (62,5%) w celu wykonania zabiegu chirurgicznego. Grupa 81,3% pacjentów przebywała w oddziale do 5 dni. Przez 10 dni proces leczenia prowadzono u 14,6% podopiecznych. Dzieci, które spędziły na oddziale więcej niż 10 dni stanowiły zaledwie 4,2%. Większość rodziców (66,7%) bardzo dobrze oceniło jakość usług pielęgniarskich świadczonych w oddziale. Zaledwie 2,1% (tj. 1 osoba) oceniło je nisko. W opinii ponad połowy (55,1%) rodziców opieka pielęgniarska ma charakter zorientowany na pacjenta. Grupa 34,8% badanych określiła ją jako zorientowaną na zadaniach do wykonania (tj. podanie leków, zmiana opatrunków). Na mie-szany charakter opieki pielęgniarskiej wskazuje 10,9% respondentów.
Na wysoką ocenę jakości opieki pielęgniar-skiej niewątpliwie ma wpływ dostępność pielę-gniarki dla podopiecznych i czas im poświęcony. Ponad połowa badanych (56,3%) dobrze oceniła tę dostępność. W opinii 41,7% rodziców biorących udział w badaniu dostępność pielęgniarek kształ-tuje się na optymalnym poziomie.
Również w stopniu optymalnym pielęgniarki re-alizują większość swoich zadań zawodowych. Jedynie funkcja opiekuńcza (w opinii 62,2% respondentów) jest realizowana na bardzo dobrym poziomie.
Ponad połowa badanych rodziców (66,7%) podczas pobytu z dzieckiem na oddziale czuła się bezpiecznie. Poziom poczucia bezpieczeństwa, jaki im towarzyszył określili jako wysoki. Opiekunowie w różnym wieku podobnie oceniali poczucie bez-pieczeństwa, które towarzyszyło im i ich dziecku. Wiek opiekunów, podobnie jak cel (powód) po-bytu dziecka w szpitalu, nie wpływa na ich ocenę. Warto podkreślić, że w odpowiedziach nie pojawi-ła się „niska“ ocena poczucia bezpieczeństwa. Czas pobytu dziecka na oddziale również nie ma wpły-wu na poczucie bezpieczeństwa, które towarzyszy-ło dziecku i jego rodzicom. Wyniki badań wska-zują jednak, że podczas pobytu do 10 dni stopień poczucia bezpieczeństwa jest największy (85,7% – wysoki). Wydaje się, że zwiększenie próby i po-prawienie reprezentacji badanych w pozostałych grupach czasu pobytu mogłoby potwierdzić zależ-ność obu badanych cech.
Gwarantem tak dobrej oceny poczucia bezpie-czeństwa może być to, iż 87,5% rodziców w chwili przyjęcia dziecka do oddziału zostało poinformo-wanych o prawach pacjenta. W opinii 60,9% an-kietowanych prawa te są respektowane w stopniu wysokim, 37% uważa, iż poziom ich respektowania jest optymalny. Członkami zespołu terapeutyczne-go, którzy wpływają na poczucie bezpieczeństwa dziecka i jego rodziców są także lekarze, zwłaszcza w oddziałach zabiegowych. Ponad połowa respon-dentów (55,3%) jakość usług świadczonych przez lekarzy oceniła wysoko, 38,3% badanych oceniło ją optymalnie, 6,4% nisko, jednak w opinii 95,7% re-spondentów członkiem zespołu terapeutycznego, który poświęcał dziecku najwięcej czasu była pie-lęgniarka. To w jej obecności, jak twierdzi 79,5% badanych rodziców, dziecko czuło się najlepiej.
Omówienie
Oddział Chirurgii Dziecięcej WCM w Opolu jest jedynym oddziałem chirurgii dziecięcej w wo-jewództwie. Obejmuje rejon zamieszkany przez po-nad 1 200 000 osób. Bazę oddziału stanowi 35 łó-żek z wydzielonymi odcinkami: noworodkowym, dzieci przedszkolnych z wydzielonymi łóżkami septycznymi i stanowiskami do leczenia oparzeń i urazów, odcinek dzieci szkolnych z wydzielonymi łóżkami urologii dziecięcej i urazowymi. Oddział pełni ciągły ostry dyżur z pełnym zakresem usług, przyjmując wszystkie dzieci od noworodków po-cząwszy na 18-latkach skończywszy. Zakres usług z chirurgii dziecięcej obejmuje:
– chirurgię noworodka (leczenie wodogłowia i innych wad ośrodkowego układu nerwowego, wad przewodu pokarmowego i układu krążenia),
– chirurgię jamy brzusznej (w tym chirurgię laparoskopową),
– urologię dziecięcą (łącznie z badaniami uro-dynamicznymi i pełnym zakresem urologii endo-skopowej),
– chirurgię urazową (urazy wielonarządowe, urazy termiczne i chemiczne),
– chirurgię jednego dnia.
Rodzice na oddziale mogą przebywać z dziec-kiem przez całą dobę. Dzieci mają do dyspozycji świetlicę, gdzie w godzinach przedpołudniowych odbywają się zajęcia szkolne, a po południu przed-szkolne, prowadzone przez wykwalifikowanych pedagogów.
Choroba i hospitalizacja dziecka zawsze są przykre dla niego i dla jego rodziców. Są powodem wielu negatywnych przeżyć, o których trudno za-pomnieć. Konieczność rozdzielenia z rodzicami, zmiana otoczenia, zmiana rytmu dnia, ból, nie-przyjemne zabiegi mogą być przyczyną poważnych
następstw psychicznych określanych mianem cho-roby szpitalnej, której objawy mogą wystąpić pod-czas pobytu dziecka w szpitalu, ale także ujawnić się kilka lat później. Dlatego opieka nad dzieckiem przebywającym w szpitalu jest tak ważna. Nie może ograniczać się jedynie do leczenia czy rehabilitacji. Zapewnienie jak największego poczucia bezpie-czeństwa dziecku w czasie hospitalizacji powinno być priorytetem dla wszystkich członków zespołu terapeutycznego. Powinni oni mieć świadomość tego, iż silne stresy przeżyte w szpitalu mogą spo-wodować u dziecka objawy nerwicowe, a nawet uraz psychiczny na całe życie.
Przez długie lata przyjęcie dziecka do szpitala wiązało się z czasowym pozbawieniem go opieki rodziców, których prawa do świadomego udziału w procesie leczenia i pielęgnacji ograniczały się do minimum, najczęściej do podpisania zgody na le-czenie szpitalne i związane z nim zabiegi. Rodzi-com nie pozwalano na przebywanie z dzieckiem i na udział w opiece nad nim. Dziecko było przed-miotem opieki wyłącznie personelu medycznego, tj. lekarzy i pielęgniarek [6].
Obecnie źródłem wsparcia dla dzieci podczas hospitalizacji są zarówno rodzice lub opiekuno-wie, ale także pielęgniarki, lekarze, psycholodzy, pracownicy socjalni, wychowawcy przedszkolni, wolontariusze. Z pielęgniarkami mali podopieczni i ich rodzice spotykają się najczęściej. Wymagają od nich profesjonalizmu, troski, zapewnienia im bezpieczeństwa i poszanowania ich praw. Ważne jest, aby dziecko było traktowane przez personel medyczny z poszanowaniem jego godności i in-tymności. Przestrzeganie praw chorego dziecka powinno być obowiązkiem wszystkich członków zespołu terapeutycznego, a ich respektowanie zgodne z obowiązującymi ustawami, konwencją ONZ o prawach dziecka, regulaminami szpital-nymi i europejską Kartą Praw Pacjenta. Prawa te przysługują każdemu dziecku, niezależnie od wie-ku i procesu zaawansowania choroby.
Zgodnie z Kartą Praw Dziecka w szpitalu: – dzieci powinny być przyjmowane do szpi-tala tylko wtedy, kiedy leczenie nie może być pro-wadzone w domu, pod opieką poradni lub na od-dziale dziennym,
– powinny mieć prawo do tego, aby rodzice lub opiekunowie cały czas przebywali razem z nimi,
– dzieci i ich rodzice powinni mieć prawo do uzyskiwania informacji,
– dzieci i ich rodzice mają prawo współuczestni-czyć we wszystkich decyzjach dotyczących leczenia,
– dzieci powinny być traktowane z taktem i wyrozumiałością, ich prawo do intymności po-winno być zawsze szanowane.
To tylko wybrane prawa chorego dziecka i jego rodziców. Świadomość obowiązku
respek-towania ich przez personel medyczny stwarza poczucie bezpieczeństwa małym podopiecznym i ich rodzicom. Obecność rodziców jest najsku-teczniejszym sposobem zapobiegania szpitalnym stresom. W celu ułatwienia współpracy z perso-nelem powinni zostać zapoznani z regulaminem pobytu dziecka w oddziale, włączani w pielęgno-wanie dziecka, mieć możliwość towarzyszenia mu podczas zabiegów, współpracować w leczeniu dziecka oraz organizować mu czas wolny. Należy poinformować rodziców, w jaki sposób powinna wyglądać współpraca i relacje z dzieckiem w szpi-talu, wyjaśnić konieczność podporządkowania się ustalonym zasadom. Rodzice chorego dziecka na początku są na ogół przerażeni sytuacją, później natomiast bywają roszczeniowi. Pielęgniarka musi rozumieć, że rodzice chcą być w szpitalu użytecz-ni, ale nie wiedzą co, jak i w jakim miejscu mo-gą robić, dlatego przygotowuje ich do właściwego postępowania z dzieckiem, także po jego powrocie do domu. Dzięki niej rodzice uczą się wykonywać zalecone zabiegi pielęgnacyjne lub rehabilitacyjne, poznają terminy kontrolnych wizyt i ich znaczenie, dowiadują się, jakie będą możliwe reakcje psycho-logiczne dziecka, gdy opuści szpital [7].
Wykonywanie czynności pielęgniarskich przy chorym dziecku wymaga ścisłej współpracy z jego rodzicami. Duże znaczenie ma rozmowa, nawiąza-nie kontaktu i informowanawiąza-nie zarówno dziecka, jak i jego rodziców o celu i potrzebie wykonywania za-biegów pielęgnacyjnych. Liczne badania oceniające skuteczność psychoedukacji dziecka i jego rodzi-ców przed zabiegiem chirurgicznym potwierdzają jej pozytywny wpływ na przebieg leczenia i uzyski-wanie przez rodziców większej satysfakcji. Duże korzyści zauważono również podczas angażowania rodziców w przygotowanie dzieci do zabiegu chi-rurgicznego [6]. Dziecko, które zostało właściwie przygotowane do operacji, które rozumie koniecz-ność uśpienia i zna przebieg zabiegu na pewno zniesie go lepiej i szybciej wróci do zdrowia. Będzie też lepiej współpracowało z personelem. U nie-przygotowanych do operacji dzieci obserwuje się więcej komplikacji i powikłań pooperacyjnych, trzeba im częściej podawać środki przeciwbólowe, wolniej wracają do zdrowia. Wskazane jest, aby zo-perowane dziecko po przebudzeniu zobaczyło przy sobie bliską osobę, najlepiej któregoś z rodziców. Będzie spokojniejsze, gdy mama potrzyma je za rękę lub wykona proste zabiegi wskazane przez le-karza lub pielęgniarkę. Badania M. Jakubczyk et al. (2003), a także D. Bilickiej et al. (2009) wskazują na potrzebę informowania rodziców o wykony-wanych zabiegach pielęgnacyjnych przy dziecku, autorzy mówią o zadowoleniu rodziców wynika-jącym z informowania i z uzyskanych przez nich informacji [5, 8]. Niniejsze badania wskazują na
optymalną ocenę sposobu realizacji funkcji wy-chowawczej pielęgniarki.
Istotne znaczenie dla rodziców dzieci leczo-nych na oddziale chirurgicznym będzie miało umiejętne i profesjonalne wykonanie wszyst-kich czynności związanych z pielęgnacją dziecka. W badaniu Przybysz et al. (2001) respondenci za bardzo ważne uznali profesjonalne wykonywanie zabiegów pielęgniarskich [9]. Podobnie, w bada-niach Puczkowskiej (2005), na sprawność manu-alną podczas wykonywania zabiegów pielęgnacyj-no-leczniczych zwróciło uwagę 44% matek [10]. Także w badaniach D. Bilickiej et al. (2003) 83% respondentów wyraziło zadowolenie z jakości wy-konywanych czynności pielęgnacyjno-leczniczych, wystawiając jednocześnie bardzo dobrą ocenę [5]. Wyniki omawianych badań zdają się potwierdzać rolę i znaczenie realizacji zadań opiekuńczych.
62,2% badanych wysoko oceniło sposób realizacji
tej funkcji przez pielęgniarki zatrudnione na od-dziale.
Na inny aspekt opieki pielęgniarskiej zwrócili uwagę Przybysz et al. (2001), twierdząc, iż jednym z podstawowych zadań pielęgniarki pracującej na oddziale dziecięcym jest organizowanie dziecku czasu wolnego. Także D. Bilicka et al. (2009) wska-zuje, że aż 60% ankietowanych rodziców realizację tej potrzeby oceniło wysoko. Z badań przeprowa-dzonych przez Puczkowską et al. (2005) wynika natomiast, że ankietowane matki nie przywiązy-wały do tego zbyt dużej wagi.
Przybysz et al. (2001) twierdzą, że braki w opiece pielęgniarskiej dotyczą również edukacji zdrowot-nej, przygotowania rodziców do współuczestnictwa w opiece podczas hospitalizacji oraz pielęgnowania dziecka po wypisaniu do domu [9]. W badaniach przeprowadzonych przez Puczkowską et al. (2005) respondenci deklarowali chęć poszerzenia wiedzy dotyczącej prawidłowej higieny dziecka, jego roz-woju psychicznego i fizycznego oraz zasad żywie-nia. Tych informacji, w znacznej mierze (93,7%), oczekiwali od pielęgniarki [10]. Badanie Rankinen et al. (2007) podkreśliło konieczność poprawy edu-kacji pacjenta. Pacjenci operowani oczekują więk-szej wiedzy niż faktycznie otrzymują. Szczególnej uwagi wymagają pacjenci w młodym wieku [11]. Również D. Bilicka et al. (2009) w swoich bada-niach zwrócili uwagę na znaczenie przekazywania rodzicom istotnych informacji dotyczących opieki nad dzieckiem w domu [5]. Ankietowani rodzice dzieci leczonych w Oddziale Chirurgii Dziecięcej WCM w Opolu również zostali zapytani o ocenę sposobu realizacji przez pielęgniarkę funkcji pro-mowania zdrowia w odniesieniu do potrzeb ich
dziecka. Respondenci ocenili sposób jej realizacji na optymalnym poziomie.
Niniejsze badania nie wyczerpują wszystkich aspektów opieki pielęgniarskiej nad dzieckiem le-czonym na oddziale chirurgii dziecięcej. Wydaje się, że dalsze prowadzenie badań z zakresu opieki i poznawanie oczekiwań rodziców dzieci hospita-lizowanych na chirurgicznych oddziałach dziecię-cych, a także dostosowywanie modelu opieki do wyrażanych wobec niego oczekiwań może przy-nieść zarówno dzieciom i rodzicom, jak i pielę-gniarkom jeszcze większą satysfakcję.
Wszelkie działania związane z wdrażaniem modelu primary nursing zmierzają do wycho-dzenia naprzeciw oczekiwaniom pacjentów, za-pewniając tym samym ciągłe zwiększanie jakości opieki. Idea tego modelu podkreśla podstawo-we znaczenie pielęgniarki pracującej przy łóżku chorego. Umożliwia samodzielne podejmowane decyzji dotyczących pielęgnowania „jej pacjen-tów” – nie jest tylko „tą pielęgniarką, która dziś podawała leki, zmieniała opatrunki, przygotowy-wała do zabiegu operacyjnego”, ale jest jego pielę-gniarką posiadającą imię i nazwisko. To wymaga odpowiedniego postępowania, a mianowicie: pie-lęgniarka przyjmująca pacjenta powinna zawsze podać mu rękę i przedstawić się, np.: „Nazywam się … Od dziś będę się Panią/Panem (Tobą – w odniesieniu do dziecka, Państwa dzieckiem – w odniesieniu do rodziców) opiekować”. To takie proste, wręcz banalne, a dla pacjenta wiele znaczy: uspokaja, budzi zaufanie, daje poczucie przynależności.
Bez względu na realizowany model opieki zawsze w centrum zainteresowania pozostaje pa-cjent, a proponowane i wprowadzane zmiany służą dynamizowaniu opieki indywidualnej. Każdy ze-spół ma możliwość samodzielnego tworzenia i or-ganizowania swego środowiska pracy. Musi tylko chcieć podejmować próby jego zmieniania. Oby na lepsze.
Model opieki funkcjonujący na Oddziale Chi-rurgii Dziecięcej WCM zapewnia, zdaniem 66,7% respondentów, bardzo dobrą jakość usług pielę-gniarskich świadczonych względem podopiecz-nych. W opinii 55,1% badanych jest to model zo-rientowany na pacjenta. Ponad połowa badanych, tj. 66,7%, przebywając z dzieckiem na oddziale, czuła się bezpiecznie. Poziom poczucia bezpie-czeństwa określili jako wysoki. Członkiem zespołu terapeutycznego, który w opinii 95,7% ankietowa-nych rodziców poświęcał dziecku najwięcej czasu była pielęgniarka. To w jej obecności, zdaniem 79,5% respondentów, dziecko czuło się najlepiej.
Piśmiennictwo
[1] Nowak A., Smorawska B., Adamiak E.: Primary nursing. Nowoczesny model opieki pielęgniarskiej. Mag. Piel.
Położ. 2008, 1–2, 8–9.
[2] Szewczyk M.T.: Współczesne koncepcje opieki pielęgniarskiej. Przewodnik Lekarza 2005, 1, 88–91. [3] Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004. [4] Kapała W.: Kontynuacja czy zmodyfikowanie zadań? Obecna i przyszła rola personelu pielęgniarskiego w
orga-nizacji. Przew. Menedż. Zdr. 2002, 1 (14), 23–26.
[5] Bilicka D., Korbinska M., Popow A., Szewczyk M.T.: Oczekiwania rodziców względem opieki pielęgniarskiej nad
dzieckiem w warunkach szpitalnych. Piel. Chir. Angiol. 2009, 1, 20–25.
[6] Paszkiewicz-Mes E.: Nagrodą jest szczęśliwe dziecko. Mag. Piel. Położ. 2010, 6, 24–25. [7] Złagodzić szok. Dziecko w szpitalu. Mag. Piel. Poł. 2010, 6.
[8] Jakubczyk M., Sakson A., Krzemkowska A., Chowlikowska H., Czerwionka-Szaflarska M.: Analiza stosunku
chorych dzieci i ich rodziców do hospitalizacji. Ped. Pol. 2003, 10, 897–903.
[9] Przybysz A., Dróżdż Z., Pawlaczyk B.: Jakość opieki pielęgniarskiej w oddziałach pediatrycznych. Piel. Pol. 2001,
2, 303.
[10] Puczkowska E., Krajewska-Kułak E., Jankowiak B., Wasilewska A., Kułak W.: Ocena stopnia zadowolenia matek
z opieki na oddziale pediatrycznym. Ped. Pol. 2005, 80, 294–298.
[11] Rankinen S., Salantera S., Heikkinen K., Johannson K., Kaljonen A., Virtanen H., Leino-Kilpi H.: expectations
and received knowledge by surgical patients. Int. J. Qual. Health Care 2007, 19, 113–119.
Adres do korespondencji:
Lucyna Sochocka Instytut Pielęgniarstwa
Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa 45-060 Opole
tel.: 77 442 35 40
e-mail: l-sochocka@wp.pl Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: 10.10.2010 r. Po recenzji: 17.12.2010 r.
Zaakceptowano do druku: 17.12.2010 r. Received: 10.10.2010
Revised: 17.12.2010 Accepted: 17.12.2010
