Polskie czasopisma matematyczno-dydaktyczne i ich funkcje (1911-1939)

Dubiel, Władysław

Polskie czasopisma

matematyczno-dydaktyczne i ich

funkcje (1911-1939)

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 28/4, 33-48

WŁADYSŁAW DUBIEL (Lublin)

POLSKIE CZASOPISMA MATEMATYCZNO-DYDAKTYCZNE I ICH FUNKCJE (1911— 1939)

1. UWAGI WSTĘPNE

Czasopisma m atem atyczno-dydaktyczne nie w zbudziły dotychczas w Polsce szerszego zainteresow ania badaczy. Nie opracowano historii pol­ skiego czasopiśmiennictwa matematyczno-dydaktycznego. Nie m a o nich inform acji w W ielkiej encyklopedii pow szechnej, gdzie pod hasłem „Cza­ sopisma” powinno się znaleźć i dla nich miejsce. Powodów takiego stanu rzeczy jest wiele. Zwrócimy tu uwagę na niektóre z nich. Przede wszyst­ kim brak jest katalogu tych czasopism oraz skompletowanych roczników w wielu archiwach i bibliotekach. Ponadto badania czasopism są trudne i pracochłonne. W pływa to ham ująco na tempo badań i ich opracowa­ nie. Do utrudnień w budow aniu syntezy dziejów czasopism należy zali­ czyć także brak monografii poszczególnych z nich. Istnieją tylko wstępnie potraktow ane analizy czasopism poświęconych tem atyce matem atyczno- -dydaktycznej

W tej sytuacji źródłem wiedzy o czasopismach jest ich zawartość treś­ ciowa. W przedstawionej pracy pragniem y wkroczyć w tę nieznaną dzie­ dzinę rozwoju tych czasopism. Omówimy pięć czasopism specjalistycznych, przeznaczonych dla nauczycieli m atem atyki. Każdem u z nich poświęcimy oddzielny szkic, przy czym w odniesieniu do czasopism dwuprzedmioto- wych (matematyka, fizyka) zwrócimy tylko uwagę na zaw artą w nich problem atykę m atem atyczną i dydaktyczną. Pełna prezentacja tego, co stanowi ich zawartość treściową, w ym agałaby obszernego opracowania. Głównym naszym zamierzeniem jest zwięzłe przedstawienie wspomnia­ nych czasopism i ukazanie ich roli w kształtow aniu nowoczesnej koncep­ cji nauczania m atem atyki. Podyktow ane to zostało zarówno aktualnym stanem badań, jak i zainteresow aniam i naukow ym i autora.

1 Zob. W. D u b i e l , „Param etr” czasopismem dla nauczycieli m a te m a ty k i w la­

tach 1930—1932, „Matematyka’’, 1974, nr 1; t e n ż e , „M ate m aty ka i S zkoła” (czaso­ pismo dla nauczycieli w latach 1937—1939), tamże, 1984, nr 4.

34 W Ł A D Y S Ł A W D U B IE L .

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA CZASOPISM

Pierw szym polskim czasopismem specjalistycznym, które miało słu­ żyć pewną pomocą w pracy dydaktycznej nauczycielom m atem atyki i fi­ zyki, był „W ektor”, w ydaw any w Warszawie w latach 1911— 1918, a więc w okresie, kiedy naród polski żył i rozwijał się w w arunkach niewoli.

K olejnym czasopismem przeznaczonym dla nauczycieli m atem atyki i fizyki było „Nauczanie M atem atyki i Fizyki”. W ydawane w latach 1917— 1918, miało w początkowym okresie wspierać polską szkołę i pra­ cujących w niej nauczycieli w działaniach na rzecz stopniowego uw alnia­ nia się od program ów nauczania m atem atyki i fizyki narzuconych nam przez zaborców oraz na rzecz ich unarodowienia.

Pięcioletnią lukę, jaka powstała po zaprzestaniu wydaw ania obu w y­ mienionych periodyków, miało wypełnić nowe czasopismo o nazwie „Prze­ gląd M atem atyczno-Fizyczny”. Wychodziło ono w latach 1923— 1925, po­ czątkowo w Warszawie, a potem we Lwowie. Było próbą wyjścia naprze­ ciw odczuwalnej w coraz większym stopniu potrzebie nauczania przed­ miotów m atem atyczno-fizycznych w polskiej szkole, nasilającej się w związku z realizacją nowych programów nauczania.

Punktem zw rotnym w historii polskiej dydaktyki m atem atyki było ukazanie się (po kilkuletnim zastoju) w 1930 r. pierwszego zeszytu czaso­ pisma „P aram etr”. Było to pierwsze polskie czasopismo jednoprzedmioto- we, poświęcone w całości sprawom nauczania m atem atyki w szkołach powszechnych i średnich ogólnokształcących oraz w zakładach kształce­ nia nauczycieli. W te j postaci wychodziło ono do roku 1932 (włącznie), w ydaw ane przez K sięgarnię Sw. Wojciecha w Poznaniu 2.

Po upadku „P aram etru ” powstała kolejna luka, wypełniona dopiero przez powołanie do życia w 1937 r. nowego czasopisma o nazwie „M ate­ m atyka i Szkoła”. W ydawane było przez Książnicę-Atlas we Lwowie. Po tej krótkiej inform acji przejdziem y do przedstaw ienia charakte­ rystyki wymienionych czasopism, w kolejności w jakiej się ukazywały.

A. „W EKTOR”

W celu podtrzym ania kontaktu nauczycieli z nauką, wzbogacenia ich wiedzy, inform owania o dokonującym się postępie w naukach m atem aty­ czno-fizycznych i o sytuacji w dydaktyce tych przedm iotów powołane zostało do życia czasopismo pod nazwą „W ektor”. Uruchomienie jego nie było spraw ą prestiżu, lecz zaspokojeniem jednej z podstawowych po­

2 Po siedm ioletniej przerwie, w styczniu 1939 r. czasopismo „Parametr”, pod redakcją A. Rusieckiego i w spółudziale S. Straszewicza, zostało wznowione jako czasopismo pośw ięcone nauczaniu m atem atyki w szkołach powszechnych. W ydaw­ cą była Drukarnia i K sięgarnia Sw. W ojciecha w Poznaniu. W tej zm ienionej po­ staci pismo w ychodziło do wybuchu II w ojny św iatow ej. U kazały się tylko trzy zeszyty, stanow iące ok. 25 stron każdy.

trzeb polskich nauczycieli m atem atyki i fizyki, którym przyszło praco­ wać w w arunkach niewoli narodowej. W ydawane było początkowo jako miesięcznik w 10 zeszytach rocznie (z dwumiesięczną przerw ą w akacyj­ ną). Zeszyt pierwszy, o formacie zbliżonym do B5, wyszedł w sierpniu

1911 r. z drukarni naukow ej w Warszawie, pod redakcją Stanisław a K a­ linowskiego — kierow nika Pracow ni Fizycznej Muzeum Przem ysłu i Rol­ nictwa, przy współudziale Ziemowita Arlitewicza, Zygm unta Straszew i­ cza, W ładysława Wojtowicza i Lucjana Zarzeckiego.

W roku 1911 i w latach następnych czasopismo dotowane było z K asy im. J. Mianowskiego. W 1912 r. Zarząd Koła Matematyczno-Fizycznego zatwierdził „W ektor” jako swój o rg a n 3; redaktorem został M. Wojto­ wicz (pełnił tę funkcję do 1916 r.), zaś czonkami kom itetu redakcyjnego: S. Kalinowski, S. Straszewicz, Z. Straszewicz, W. Wojtowicz i L. Zarzec­ ki (w następnych latach skład kom itetu ulegał częściowym zmianom). Z początkiem 1917 r. redaktorem został Stefan Mazurkiewicz, zaś człon­ kam i kom itetu redakcyjnego J. W ierusz-Kowalski, J. Krassowski, S. Kwietniewski, W. Wojtowicz, J. Rudnicki, F. J. "Wiśniewski, R. W itwiń- ski i L. Zarzecki. „W ektor” zaczął ukazywać się jako kw artalnik. W 1917 r. wyszły tylko dwa zeszyty, w roku następnym jeden zeszyt podw ójny (3 i 4). Te cztery ostatnie zeszyty stanow iły zamknięcie tom u szóstego. Łącznie ukazało się sześć tomów: pierwszy liczył 618 stron druku, pozo­ stałe średnio po 500 stron każdy. Dominującą tem atykę „W ektora” sta­ nowiły zagadnienia matematyczne.

Czasopismo „W ektor” od początku istnienia wzbudzało duże zaintere­ sowanie w środowisku naukow ym i nauczycieli szkół średnich; rychło za­ częły napływać do redakcji liczne m ateriały, czekające jakby na jego po­ jawienie się. Świadczyło to o dużej potrzebie powołania takiego periody­ ku. Rada Szkolna K rajow a w Galicji zaleciła go do bibliotek szkolnych4.

Rozwój czasopisma był najwym owniejszym dowodem tej potrzeby. Redakcja potrafiła pozyskać do współpracy znakom itych m atem atyków i fizyków, reprezentujących poszczególne gałęzie tych dyscyplin. Lista współpracowników pisma jest długa. Znaleźli się wśród nich m atem aty­ cy: K. Bartel, A. Hoborski, S. Mazurkiewicz, O. Nikodym, J. Puzyna, J. Rudnicki, W. Sierpiński, H. Steinhaus, S. Straszewicz, R. W itwiński oraz nauczyciele praktycy: S. Guzel, S. Kwietniewski, T. Łazowski, L. Wolffke, W. Wojtowicz, L. Zarzecki i wielu innych. Dodać należy, że ci ostatni znani byli wówczas jako autorzy podręczników szkolnych, legi­ tym owali się bogatym doświadczeniem pedagogicznym, zdobytym w toku w ieloletniej pracy nauczycielskiej.

Przechodząc do bardziej szczegółowego przeglądu zawartości „Wekto­ r a ”, dostrzegamy, że stałe jego działy stanowiły: „A rtykuły”,

„Miscella-8 „Wektor”, 1912, nr 1, s. 24. 4 Tamże, s. 25.

36 W Ł A D Y S Ł A W D U B IE L ,

nea” (rozmaitości), „Z literatu ry ” (recenzje i opracowania) i „Zadania”. N ieregularnym i działami były: „Bibliografia” i „Polemika”.

W dziale „A rtykuły” pomieszczano dłuższe i poważniejsze prace n au­ kowe dotyczące różnych działów m atem atyki i dydaktyki m atem atyki, z w yraźną przewagą tych pierwszych.

Interesująco przedstaw iał się dział następny „M iscellanea”. Znalazły tu miejsce m ateriały różne, przeważnie z praktyki szkolnej, ale też i przy­ czynki naukowe z m atem atyki wyższej i elem entarnej, inform acje z hi­ storii m atem atyki, krótkie prace z m etodyki i dydaktyki m atem atyki, in­ form acje o program ach nauczania, kom unikaty bądź szczegółowe spra­ wozdania z posiedzeń Międzynarodowej Komisji ds. Nauczania M atema­ tyk i itp.

K olejny dział — „Z lite ra tu ry ” zaw iera recenzje i omówienia ksią­ żek z zakresu m atem atyki i dydaktyki m atem atyki w ydanych za grani­ cą bądź w kraju (z przew agą w ydanych za granicą). N ajbardziej płodny­ m i autoram i tego działu byli: L. Zarzecki, K. Bartel, W. Wojtowicz, T. Ła­ zowski, S. Straszewicz, A. Łomnicki. Zamieszczone tu recenzje odznaczają się głębią i wszechstronnością spojrzenia na analizowane treści, świadczą o dużej kulturze metodologicznej i logicznej ich autorów. Czyta się je z dużym zaciekawieniem, tym bardziej że są przejrzyste, napisane zrozu­ m iałym językiem. Mogą być wzorem do naśladowania.

W dziale „Zadania” zamieszczano zadania z różnych działów m atem a­ ty k i elem entarnej, zróżnicowane pod względem stopnia trudności. Zada­ nia trudniejsze oznaczone były gwiazdką. Pierw szy zestaw, prezentow a­ n y w pierwszym zeszycie „W ektora”, zawierał dziesięć zadań, w tym pięć oznaczonych gwiazdką. Począwszy od zeszytu trzeciego zaczęto po­ dawać ich rozwiązania; pochodziły one m.in. od T. Łazowskiego, Z. A rli- tewicza, L. Zarzeckiego. A utoram i zadań byli W. Sierpiński, T. Zarzecki, W. Wojtowicz, J. Rudnicki i inni. Dział ten obejmuje łącznie ponad sto czterdzieści zadań (ostatnie w tomie szóstym jest oznaczone num erem 145) oraz ok. stu rozwiązań.

W dziale, „Bibliografia” czasopismo prezentowało nowe pozycje z za­ kresu m atem atyki wyższej, m atem atyki elem entarnej, m etodyki i dydak­ ty k i m atem atyki, historii i filozofii m atem atyki oraz wydaw nictw a zbio­ row e (np. encyklopedie). Ponadto każdy zeszyt „W ektora” na końcowych (nie num erow anych stronach) polecał: polskie książki z zakresu m atem a­ ty k i i fizyki, w tym różne podręczniki i zbiory zadań w ydaw ane przez nasze firm y wydawnicze, takie jak E. Wende i S-ka, G ebethner i Wolff, M. A rct itp., oraz niektóre polskie czasopisma specjalistyczne. Reklamo­ w ał także różne urządzenia i przyrządy (w tym pomoce naukow e do po­ szczególnych przedmiotów nauczania szkolnego), produkowane przez kra­ jowe zakłady i pracownie (m.in. w yroby Pracow ni Fizycznej Muzeum Przem ysłu i Rolnictwa). Była to swoiście pojęta reklam a polskich produ­ centów.

W sporadycznie ukazującym się dziale „Polem ika” zwykle zamiesz­ czano odpowiedzi autorów „W ektora” n a zgłaszane przez czytelników w ąt­ pliwości lub zastrzeżenia odnoszące się do poruszanych w nich kwestii.

B. „NAUCZANIE MATEMATYKI I FIZ Y K I”

Czasopismo „Nauczanie M atem atyki i Fizyki”, w ydaw ane przez w y­ dawnictwo M. A rcta w Warszawie, ukazywało się cztery razy w roku (w lutym , kwietniu, październiku i grudniu) pod redakcją Tadeusza G ut­ kowskiego, znanego autora podręczników szkolnych z zakresu m atem a­ tyki.

Zgodnie z prospektem zamieszczonym w pierwszym numerze, posta­ wiło sobie pismo za główny cel podnoszenie poziomu nauczania m atem a­ tyki i fizyki w polskich szkołach. Deklarowało dążenie do tego, aby czy­ telnicy uważali się za należących do redakcji, aby wypowiadali swe m y­ śli i popularyzowali własne doświadczenia z p raktyki szkolnej dla wspól­ nego użytku. W końcowym słowie Od Redakcji czytamy: „Zdajem y sobie spraw ę z tego, że zamiłowanie ucznia do przedm iotu jest jednym z n aj­ ważniejszych czynników podnoszenia poziomu samego nauczania. Toteż w każdym num erze »Nauczania M atem atyki i Fizyki« będziemy podaw a­ li dla uczącej się młodzieży zadania” 5.

Czasopismo „Nauczanie M atem atyki i Fizyki”, o formacie zbliżonym do obecnego B6, ukazywało się regularnie. W okresie dwóch la t wyszło osiem zeszytów o łącznej objętości ponad 270 stron druku; pojedynczy zeszyt liczył średnio 33 strony. W gronie autorów zamieszczonych w nim artykułów znaleźli się m.in.: T. Gutkowski, J. Lemoine, A. Łaparewicz, T. Łazowski, T. Sierzputowski, W. Smosarski, R. Witwiński.

W piśmie nie było wyraźnego podziału zawartości na działy. Znalazły się na jego łam ach zarówno arty k u ły teoretyczne o tem atyce m atem aty­ cznej, jak i arty k u ły z zakresu m etodyki m atem atyki. Stały dział stano­ wiły zadania i ich rozwiązania. N ieregularnie w ystępow ały zapiski infor­ m acyjne i sprawozdania bibliograficzne. Ze względu na k rótki okres uka­ zywania się dorobek wydawniczy pisma jest niewielki — obejmuje łącz­ nie szesnaście artykułów dotyczących m atem atyki bądź jej metodyki (nie licząc przedruków programów nauczania m atem atyki i ich komentarzy). Dział zadaniowy liczy ponad dwadzieścia zadań. Rozwiązania zadań po­ chodziły przede wszystkim od uczniów szkół średnich; ich autorzy, w dro­ dze losowania, otrzym ywali nagrody książkowe.

Interesujące dla nauczycieli-czytelników pisma mogły być przedsta­ wiane na jego łam ach program y nauczania m atem atyki realizowane za granicą. Przedstaw ione one zostały w artykułach: Program m atem atyki

w liceach we Francji (1918, n r 5) oraz Program m a tem a tyki w

38 W Ł A D Y S Ł A W D U B I E L

jach i liceach we Włoszech (1918, n r 6). W arto też zapoznać się z progra­

mem nauczania m atem atyki dla szkół średnich, zatwierdzonych przez Se­ kcję m atematyczno-fizyczną Oddziału Kaliskiego Stowarzyszenia Nauczy­ cieli Polskich (1917, n r 4).

Spośród zamieszczonych na łam ach pisma artykułów teoretycznych na szczególną uwagę zasługują: R. W itwińskiego Metoda Fermata w świe­

tle analizy współczesnej (1917, n r 2 i 3), Z teorii fu n k cji jednej zm iennej

(1918, n r 6 i 7), O przekształceniach liniowych w geometrii (1918, n r 8), A. Łaparewicza Zagadnienie najm niejszości w plastrze m iodu (1918, n r 5), z artykułów zaś dotyczących zagadnień m atem atyki szkolnej intere­ sujące są: T. Łazowskiego Uwagi co do zadaA z dziedziny geom etrii w y-

kreślnej (1917, n r 4), J. Lemoine’a Badanie bezpośrednie fu n kcji (1917, n r

4), T. Gutkowskiego M etody rozwiązywania zadań arytm etycznych (1918, n r 7), T. Sierzputowskiego O odwzorowaniu zbiorów, ciąg liczb natural­

nych i system y pozycyjne w nauczaniu początkow ym a rytm etyki (1918,

n r 8), W. Smosarskiego Pojęcie stosunku (1918, n r 8).

P ragnąc przyjść z pomocą nauczycielom m atem atyki w ich codziennej pracy redakcja zainicjowała serię książkową: „W ydawnictwa »Naucza­ nia M atem atyki i Fizyki«”. Ukazały się w jej ramach: T. Gutkowskiego

Tablice logarytmów czterocyfrow ych, a także A. Chateleta Pew niki w geo­ m etrii, ich doniosłość w nauczaniu elem entarnym oraz Programy m ate­ m a tyki w liceach we Francji.

C. „PRZEGLĄD MATEMATYCZNO-FIZYCZNY”

„Przegląd M atem atyczno-Fizyczny” w ydaw any był jako organ Towa­ rzystw a Nauczycieli Szkół Wyższych i Średnich. Wydawcą czasopisma była najpierw firm a wydawnicza Książnica Polska, zaś od roku 1924 Książnica-Atlas. Przez niepełne pierwsze dwa lata czasopismo redagowa­ li Władysław Wójtowicz i Stefan Straszewicz, a potem S. Straszewicz przy współudziale M ariana Grotowskiego, W. Wojtowicza, Antoniego Zygm unda oraz Kół M atematyczno-Fizycznych Polskiej Młodzieży Aka­ demickiej.

„Przegląd” pomyślany był jako kw artalnik naukow y i pedagogiczny. W pierwszym roku w ydaw ania ukazał się tylko jeden zeszyt o formacie zbliżonym do obecnego A5, liczący 53 strony druku, w 1924 r. jeden ze­ szyt podwójny o objętości 195 stron, a w 1925 dwa podwójne zeszyty o łącznej objętości 200 stron, łą c z n ie ukazało się pięć zeszytów.

Według założeń redakcji, podanych w słowie Od Redakcji, miał „Prze­ gląd” zajmować się głównie popularyzowaniem nowych treści fizyki oraz przyczynków z podstaw m atem atyki i m atem atyki elem entarnej. Miał też wspierać działalność dydaktyczną nauczycieli fizyki i m atem atyki, zwła­ szcza tych, którzy poszukiwali najlepszych dróg do pełniejszego wyko­ rzystania w nauczaniu szkolnym w artości kształcących fizyki i m

ate-m atyki. W szczególności zaate-mierzał podjąć próby nowatorskiego ujęcia niektórych zagadnień zaw artych w nowych program ach m atem atyki i fi­ zyki, pragnąc mieć swój udział w ulepszaniu nauczania tych przedmio­ tów.

W pierwszym roczniku czasopisma wyróżniono następujące działy: „A rtykuły”, „Z literatu ry ”, „K ronika naukow a”, „K alendarzyk astrono­ miczny”. W rocznikach następnych utrzym ano ten podział, dodając w nie­ których zeszytach nowe działy, jak: „M iscellanea”, „Przegląd czasopism”,

„Nowe książki”, „Zadania i rozwiązania zadań”.

Współpracowali z pismem znani m atem atycy: S. Dickstein, A. Rajch- man, J. Rudnicki, S. Ruziewicz, S. Steinhaus, R. W itwiński i inni. Spoty­ kam y też arty k u ły nauczycieli praktyków : J. Mihułowicza, A. Rusieckie­ go, S. Steckela i innych, a obok nich nazwiska fizyków, m.in. L. Infelda, S. Ziemeckiego, E. Stenza.

„Przegląd” publikował przeważnie prace zawierające inform acje nau­ kowe z dziedziny m atem atyki, fizyki i astronomii, zawierające rezultaty badań ich autorów. W tam tych latach stw arzało to okazję do w ym iany m yśli między m atem atykam i poszukującymi najlepszych rozwiązań bada­ nych problemów. Dawało też nauczycielom możliwość utrzym yw ania łącz­ ności z żywym źródłem wiedzy matem atycznej. P ublikując arty k u ły nau­ kowe pismo stajało się też utrzym yw ać łączność ze szkołą średnią, za­ mieszczało prace przyczynkarskie, naw iązujące do różnych działów ów­ czesnej m atem atyki szkolnej. Przykładow o wymieńmy: A. Rusieckiego

Obrazy liczbowe na piątce oparte (1923, n r 1), L. Infelda O dowodzie tw ierdzenia Talesa w szkole średniej (1924, n r 1—2), S. Ruziewicza Ele­ m entarny dowód istnienia nieskończenie w ielu liczb pierwszych vj niektó­ rych ciągach arytm etycznych (1925, n r 3—4), J. Mihułowicza O kątach, których fu n kcje trygonom etryczne są liczbami w ym iern ym i (1925, n r

1— 2).

Przeglądając poszczególne zeszyty czasopisma trudno jednak dostrzec na jego łamach artykuły, które bezpośrednio dotyczyłyby charakterysty­ ki programów nauczania m atem atyki, realizacji ich podstawowych dzia­ łów, analizy i konkretyzacji celów nauczania tego przedm iotu, czy w resz­ cie odnoszących się do metod nauczania. Tak więc w praktyce nie w yw ią­ zywało się ono z nakreślonego zadania udzielania w ystarczającej pomocy m etodycznej nauczycielom.

Poczesne miejsce w dziale „Z literatu ry ” zajmował przegląd nowych książek z zakresu m atem atyki i fizyki, w ydanych w k raju i za granicą. Interesująco też prowadzony był dział „Przegląd czasopism”, w którym omawiano niektóre czasopisma krajow e i zagraniczne, z przewagą tych drugich.

Stałą pozycję (począwszy od zeszytu 3—4 z 1924 r.) stanow iły zada­ nia matematyczne, adresowane głównie do nauczycieli i uczniów wyższych klas szkoły średniej. Skala trudności każdego zestawu zadań była zróżni­

40 W Ł A D Y S Ł A W D U B IE L

cowana. Dodajmy, że niektóre z nich mogły być w ykorzystyw ane przy bieżącej realizacji program u nauczania m atem atyki. Dział ten obejm uje łącznie 28 zadań oraz 20 rozwiązań. Te ostatnie „Przegląd” zamieszczał regularnie, począwszy od zeszytu 1— 2 z 1925 r. Odznaczały się one dużą pomysłowością. A utoram i rozwiązań byli m.in. K. Grycz (z Cieszyna), S. K acm arz (ze Lwowa), M. Osiński (z Łodzi), L. C. U thke (z Siedlec), J. Jakubiak (z Nowego Sącza).

W dziale „M iscellanea” pomieszczano m.in. krótkie prace zaw ierają­ ce ciekawy sposób dowodu jakiegoś twierdzenia, kom unikaty i omówie­ nia zmian w program ach nauczania, korespondencje, zaś w dziale „K ro­ nika naukow a” podawano kom unikaty zawierające inform acje o otrzy­ m anych w ynikach badań naukowych (głównie z zakresu nauk fizycznych), inform acje o zjazdach naukowych oraz innych ważniejszych w ydarze­ niach zasługujących na odnotowanie.

D .„P A R A M E T R ”

Czasopismo „P aram etr” w ydaw ane było jako miesięcznik w 10 zeszy­ tach rocznie (z dwumiesięczną przerw ą wakacyjną). Jego inicjatorem, tw órcą i redaktorem był Antoni M arian Rusiecki, wówczas instruktor m atem atyki w Wydziale Kształcenia Nauczycieli M inisterstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, znany autor podręczników m ate­ m atycznych dla szkół powszechnych. W spółredaktorem był Stefan S tra­ szewicz, profesor Politechniki Warszawskiej.

Założenia redakcyjne czasopisma podano w pierwszym zaszycie: „Od­ dając pierwszy zeszyt »Param etru« w ręce nauczycieli i tym wszystkim, którym nauczanie m atem atyki leży na sercu, sądzimy, że »Param etr« w ypełni lukę, jaka istnieje w polskim czasopiśmiennictwie pedagogicz­ nym, i przyczyni się do podniesienia dydaktyki m atem atyki w Polsce” 6. „P aram etr” wychodził nieregularnie. W pierwszym roku ukazało się dziesięć zeszytów o formacie A5 i łącznej objętości 400 stron. Od stycz­ nia 1931 r. — przez wydanie dodatku „Młody M atem atyk” — zwiększono objętość do 480 stron druku rocznie. Rozpoczął się wówczas w ażny etap w działalności czasopisma. „Młody M atem atyk” był pierwszym w dzie­ jach oświaty polskiej periodykiem poświęconym w całości młodzieży szkol­ n ej o zainteresowaniach matematycznych. Rocznik drugi, obejm ujący rów­ nież dziesięć zeszytów, w ydany został w sposób następujący: pięć pierw ­ szych zeszytów wyszło w 1931 r., dwa następne (6—7 łącznie) w ydano w 1932 r., po półrocznej przerw ie, dalsze trzy zeszyty „P aram etru ” i „Młodego M atem atyka” z paroletnim opóźnieniem wydano znowu razem, jako uzupełniające rocznik drugi „P aram etru ” oraz rocznik pierwszy „Młodego M atem atyka”.

Przyczyny tak wielkiego opóźnienia nie są przez redakcję w yczerpu­ jąco wyjaśnione. Z oddzielnej ulotki dołączonej do ostatniego, potrójne­ go zeszytu, dow iadujem y się, że nastąpiło to nie z w iny edytora, lecz re­ dakcji.

S tały dział czasopisma — „Rozprawy” nie miał jednolitego oblicza. Znalazły się w nim arty k u ły teoretyczne (o charakterze m atem atyczno- -dydaktycznym), jak też metodyczne (opierające się bezpośrednio na p rak ­ tyce nauczania przedmiotu). Wychodziły one w większości spod piór przedstawicieli nauki akademickiej oraz nauczycieli szkół średnich — czołowych dydaktyków m atem atyki. Spośród tych pierwszych w ym ień­ m y przykładowo takich, jak: A. Hoborski, O. Nikodym, W. Sierpiński, S. Straszewicz. Drugą grupę współpracowników reprezentow ali m.in. K. Cwojdziński, B. Bielecki, J. Mihułowicz, S. Neapolitański, S. K u l­ czycki.

Drugim podstawowym działem (w pierwszym roku wydaw ania „Pa­ ram e tru ”) był „Dział dla młodzieży”, przeznaczony dla uczniów gim na­ zjalnych i zakładów kształcenia nauczycieli. Znalazły się w nim arty k u ­ ły luźno ze sobą powiązane; każdy zawierał inną tem atykę. A utoram i ich byli m.in.: J. Adamski, K. Cwojdziński, S. Kulczycki, A. Rusiecki, A. Tarski, H. Steinhaus, W. Wojtowicz, A. Zarzecki.

W interesującym dziale „Zadania” pomieszczano zadania z różnych dziedzin m atem atyki. Można je podzielić na dwie grupy: zadania bieżące i konkursowe. Wśród bieżących redakcja wyróżniła zadania związane z treścią artykułów , rozrywkowe, monetarne, fizykalne, łamigłówki. Od­ dzielną część stanow iły zadania przeznaczone dla wyższych kursów n au­ czycielskich i dla kandydatów na wyższe uczelnie. Zadań w „P aram et­ rze” jest dużo: w pierwszym roczniku zamieszczono 140 zadań bieżą­ cych i 4 zadania konkursowe.

O żywym zainteresow aniu tym działem świadczy liczba napływ ają­ cych zadań i ich rozwiązań od czytelników — m atem atyków i uczniów szkół średnich.

W działach: „Wiadomości” i „K ronika” zamieszczano sprawozdania z kursów matematyczno-fizycznych dla nauczycieli, z odczytów m atem a­ tycznych, inform acje o odznaczeniach i nagrodach uzyskiwanych przez w ybitnych m atem atyków polskich, teksty programów i okólników doty­ czących ich zmian, inform acje o odbytych lub m ających się odbyć kon- gresach-zjazdach m atem atyków oraz o działalności tow arzystw m atem a­ tycznych.

Poczesne miejsce w czasopiśmie „P aram etr” zajmował dział „Biblio­ grafia”, w którym zwięźle, lecz zachęcająco prezentowano nowości w y­ dawnicze z zakresu m atem atyki i dydaktyki m atem atyki oraz podręcz­ niki szkolne. Na szczególną uwagę zasługują tu recenzje z książek obco­ języcznych, dzięki którym czytelnik mógł wzbogacić swoją wiedzę biblio­ graficzną i dokonać wstępnego w yboru potrzebnych m u pozycji. Czyta

42 W Ł A D Y S Ł A W D U B IE L

się je z wielką przyjemnością. Nie zabrakło też miejsca na przedstaw ie­ nie nowych książek zagranicznych o charakterze popularnonaukowym, przeznaczonych dla miłośników m atem atyki.

Różne ciekawostki m atem atyczne lub z m atem atyką związane zamiesz­ czano w działach: „Kącik bez ty tu łu ” i „Zapiski”.

Na zakończenie dodajmy, że przy końcu każdego zeszytu „P aram etru ” podawano jego treść w lingua Peano 7.

E. „MATEMATYKA I SZKOŁA”

Czasopismo „M atem atyka i Szkoła” powstało z inspiracji czołowych nauczycieli m atem atyki i m atem atyków interesujących się spraw am i nau­ czania. W ydawane jako organ Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych, redagowane było przez Bronisława Bieleckiego przy współ­ udziale Stefana Kulczyckiego, Jan a Leśniaka, Tadeusza Sierzputowskie- go i Stefana Straszewicza.

Zgodnie z prospektem zaw artym w pierwszym zeszycie, czasopismo miało być poświęcone zagadnieniom dotyczącym m atem atyki elem entar­ n ej i jej nauczaniu w szkołach średnich. Miało ono umożliwić wymianę m yśli m iędzy wszystkimi m ającym i kontakt z nauczaniem m atem atyki w szkołach średnich.

W założeniach redakcyjnych czasopisma określono jego profil. Dekla­ rowano, że będą w nim publikowane:

— prace oświetlające w sposób naukow y zagadnienia mające związek z nauczaniem m atem atyki w szkole średniej,

— arty k u ły dotyczące dydaktyki i metodyki m atem atyki elem entar­ nej,

— arty ku ły z zakresu historii m atem atyki,

— m ateriały do pracy z uczniami na lekcjach lub kółkach m atem aty­ cznych,

— recenzje książek, zadania m atematyczne, notatki o charakterze kro­ nikarskim oraz zapiski z zakresu kosmografii.

M ateriały zamieszczane w czasopiśmie „M atem atyka i Szkoła” począt­ kowo pochodziły głównie z ognisk lub grup m atematycznych. Z czasem krąg współpracowników znacznie się rozszerzył, obejm ując zarówno m a­ tem atyków pracujących w wyższych uczelniach, jak też nauczycieli szkół średnich. Można tu wymienić nazwiska takie, jak: M. Chwojnik, Z. Czar­ kowska (Krygowska), S. Gołąb, A. Hoborski, J. Leśniak, K. Matulewicz, A. P etryn, S. Steckel, W. Wilkosz, W. W rona i inni.

7 Lingua Peano — m iędzynarodowy język pomocniczy stworzony przez G. P e­

ano. Zasady tego języka są następujące: słow nik międzynarodowy, pisow nia łaciń­ ska, gram atyka żadna. Na tem at tego języka pisze A. Rusiecki w „Młodym M ate­ m atyku” z 1931 r., nr 4—5, s. 49—53.

Pierw szy zeszyt czasopisma „M atem atyka i Szkoła” ukazał się w sty­ czniu 1938 r. (za rok 1937). Według w stępnej zapowiedzi, miało ono wy­ chodzić trzy razy do roku, ale już w zeszycie 2—3 z czerwca 1938 r. poin­ formowano, że będzie ukazywać się cztery razy w roku. W sumie w yda­ no cztery zeszyty, w tym jeden podwójny o łącznej objętości ok. 200 stron druku. Zeszyt ostatni ukazał się w kw ietniu 1939 r.

D otrzym ując na ogół wierności swemu programowi, czasopismo stara­ ło się utrzym ywać łączność m iędzy szkołą średnią i wyższą. Opubliko­ w ano kilka dobrych i ciekawych artykułów , które mogą zainteresować także i dzisiejszego czytelnika. Przykładowo wym ieńm y następujące: A. Hoborski, Uwagi o geometrii i jej znaczenie w szkole średniej (1937, z. 1), Z. Czarkowska, Pojęcie granicy ciągu w szkole średniej (1938, z. 2—3), W. Wilkosz, Definicje w m atem atyce szkoły średniej (1938, z. 2— 3), R. Wilkowski, Rachunek różniczkow y i całkowy w liceum na podstawie

doświadczeń w G im nazjum i Liceum w R ydzynie (1939, z. 1). Spośród p u ­

blikacji o tem atyce bardziej ogólnej w arto zwrócić uwagę na artykuł S. Steckela Kształcenie uczniów zdolnych do m a tem a tyki (1938, z. 2— 3).

Na uwagę zasługuje dział inform acji i recenzji książek m atem atycz­ nych, zwłaszcza w ydaw anych przez Biblioteczkę M atem atyczną i Biblio­

teczkę Kółka Matematyczno-Fizycznego U J w Krakowie.

Z kroniki życia matematycznego w k raju w arto może wymienić in­ form acje o obchodach sześćdziesięciopięciolecia pracy nauczycielskiej S. Dicksteina, jednego z czołowych organizatorów nauki i szkolnictwa w Polsce, redaktora pięciu tomów „Prac M atematyczno-Fizycznych” i czterdziestu czterech tomów „Wiadomości M atem atycznych”.

„M atem atyka i Szkoła” zamieściła także jednorazowo (w zeszycie 4 z 1938 r.) 61 zadań m atem atycznych, przeznaczonych dla uczniów klas li­ cealnych, kółek uczniowskich i dla nauczycieli. Zestaw opracował S. Stec­ ke!. Zadania, charakteryzujące się różnym stopniem trudności i zróżnico­ w ane pod względem tematycznym, dotyczyły tylko arytm etyki i algebry. Ciąg dalszy, m ający ukazać się w następnym zeszycie, z niewiadomych powodów nie nastąpił. W zeszycie n r 1 z 1939 r. znajdujem y natom iast zestawy tem atów z m atem atyki przeznaczone na egzamin dojrzałości.

K rótki okres realizacji założeń programowych czasopisma przerw ał w ybuch II w ojny światowej.

3. FUNKCJE CZASOPISM

Na przełomie X IX i XX w. w w yniku niezadowolenia z istniejącego system u szkolnego pojaw iają się próby jego przebudowy, początkowo na gruncie am erykańskim, a potem w Europie i innych rozw iniętych krajach świata. Rozwija się ruch reform atorski, m ający przeobrazić szkołę pod względem organizacyjnym, programowym oraz metodycznym. Ruch ten

44 W Ł A D Y S Ł A W D U B IE L ,

przyniósł też zainteresow anie spraw am i nauczania m atem atyki. W wielu krajach obserwuje się próby ulepszania nauczania przedmiotu, przepro­ wadza się zm iany zarówno w treściach, jak i metodach nauczania.

M atem atyka szkolna — owiana nowymi ideami, w yrosłym i na w łas­ nym gruncie oraz osiągnięć nauk przyrodniczych i pedagogiczno-psycho- logicznych — zaczyna stopniowo uwalniać się od popełnianych w jej kla­ sycznym wykładzie błędów m erytorycznych i logicznych. Zmienia się bądź unowocześnia ujęcie niektórych zagadnień (pojęć) z myślą o lepszym dostosowaniu nauczanego przedm iotu do możliwości intelektualnych ucz­ nia i potrzeb rozw ijającej się techniki i gospodarki społeczeństw.

Początek XX w. to również okres intensyfikacji prac wokół polskiej szkoły, prac dotyczących zarówno przyszłego ustroju szkolnego, jak też programów, a więc celów, treści i metod nauczania.

Reforma nauczania m atem atyki w polskich szkołach pozostaje w cen­ tru m uwagi Koła Matematyczno-Fizycznego. Na stałych zebraniach Ko­ ła rozważa się kwestie związane z podnoszeniem na wyższy poziom nau­ czania przedmiotów matematyczno-fizycznych. Prow adzi się pracę samo­ kształceniową. Członkowie Koła zapoznają się z ruchem naukow ym i pe­ dagogicznym w matem atyce, studiują odnośną literatu rę krajow ą i za­ graniczną. W kw estii tej S. Dickstein powiedział: „Koniecznym jest dla dobra spraw y referow anie na posiedzeniach w ybitniejszych pozycji pod­ ręcznikowych zagranicznych, gdyż m y obecnie jesteśm y w fazie tw orze­ nia szkoły swojskiej, musim y uczyć się sumiennie i korzystać z doświad­ czeń poczynionych gdzie indziej, co oczywiście nie przeszkadza zastana­ wianiu się samodzielnemu i opracowywaniu lepszych program ów szkol­ nych” 8.

Celem lepszego udostępnienia polskich podręczników i ogłoszonych polskich publikacji o nauczaniu m atem atyki i fizyki A. Łaparewicz opra­ cował Bibliografię nauczania przedm iotów m atem atyczno-fizycznych. Zna­ czenie tej pracy trafnie oddaje wypowiedź S. Dicksteina: „Praca ta bę­ dzie pożyteczna jako przyczynek do historii rozwoju umysłowości pol­ skiej i jako źródło, bez którego nie można krytycznie rozejrzeć się w w ar­ tości naukow ej prac autorów polskich, wreszcie jako m ateriał dla biblio­ grafii międzynarodowej, w ykazującej znaczne braki o ile chodzi o piś­ m iennictwo polskie” 9.

O postępie prac nad reform ą nauczania przedmiotów m atem atyczno­ -fizycznych w polskich i zagranicznych szkołach średnich informowało cza­ sopismo „W ektor”. Było ono świadectwem trw ania prac nad ulepszaniem nauczania przedmiotów matematyczno-fizycznych; nie przerw ała ich na­ w et I w ojna światowa. Okres jej trw ania, choć opóźnił, nie zahamował 8 Cyt. za: K. W u c z y ń s k a , Kolo Matematyczn o-Fizyczn e w W arszawie a re­

form a nauczania m a te m a ty k i i fizy k i na początk u X X wieku, „Wiadomości M ate­

m atyczne”, 1978, nr 20, seria II, s. 186. 9 Tamże, s. 188.

jednak prac nad reform ą nauczania przedmiotów matematyczno-fizycz­ nych, które — dodajm y — w latach 1917— 1918 w spierało również cza­ sopismo „Nauczanie M atem atyki i Fizyki”.

Rozpoczęte daw niej prace były kontynuow ane także po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., ale już w zmienionych w arunkach politycznych i społeczno-gospodarczych. Powstała konieczność modyfika­ cji i adaptacji w ypracow anych wcześniej założeń ustrojowo-organiza- cyjnych i program ow ych w zakresie nauczania poszczególnych przedm io­ tów. Ju ż w 1919 r. opublikowany został dokum ent roboczy pt. Program

naukow y szkoły średniej, będący zaprezentowaną przez M inisterstwo W yz­ nań Religijnych i Oświecenia Publicznego propozycją ustroju i organiza­

cji polskiego szkolnictwa średniego. Zarysow any został w nim również pro jek t program u m atem atyki, po dyskusji częściowo zmieniony. W 1921 r. ukazało się drugie wydanie Program u pod zmienionym tytułem Zasady

planu nauczania w szkole średniej. W stosunku do pierwotnego planu

praca ta uwzględniała już pewne zmiany, nie spotkały się one wszakże z ogólną aprobatą, jak w ykazała dyskusja prowadzona w środowisku na­ uczycielskim. W w yniku tej dyskusji M inisterstwo WRiOP przystąpiło do rewidowania ustalonych w latach 1919— 1922 planów i programów nauczania m atem atyki, które do roku 1931 dw ukrotnie poddawano rew i­ zji.

Dla zaznaczenia obecności w pracach n a tym polu oraz dla tworze­ n ia odpowiedniej atm osfery wokół reform y nauczania m atem atyki i fi­ zyki istniała potrzeba założenia nowego pisma o profilu dydaktycznym.

Na jej zaspokojenie trzeba było czekać kilka lat, tj. do powołania „Prze­ glądu M atematyczno-Fizycznego”. Pismo to, pragnące przedstawiać wy­ niki realizacji nowych program ów nauczania oraz opisywać próby ich ulepszania, w praktyce — jak już wspominaliśmy — nie w pełni w ywią­ zywało się z tego zadania. Lepiej uczyniły to czasopisma takie, jak „Prze­ gląd Pedagogiczny”, „M uzeum”, „Rocznik Pedagogiczny” oraz Poradnik

w sprawach nauczania i wychowania oraz adm inistracji w szkołach śred­ nich ogólnokształcących i seminariach nauczycielskich. Czasopisma te po­

łożyły duże zasługi w kształtow aniu opinii społecznej o celowości grun­ tow nej przebudow y całego system u szkolnego. W działalności tej, choć w ograniczonym zakresie, b rały udział najpierw czasopismo „P aram etr”, a później „M atem atyka i Szkoła”.

W kształtow aniu się poglądów nad program em m atem atyki pewną rolę odegrały kongresy pedagogiczne 10 i zjazdy m atem atyków polskich n . Podejm owane na nich dezyderaty i uchwały, niekiedy naw et o charakte­

10 Zob. np. M. H o r n o w s k i , O nauczaniu m a te m a ty k i w szkole średniej (O­

mów ienie re feratu wygłoszonego na II Kongresie Pedagogicznym w Wilnie w 1931 roku), „Parametr”, 1932, nr 8—10, s. 320 i n.

11 Zob. W. D u b i e l , I Zjazd M atem atyków Polskich, „Matematyka”, 1981, nr 1, s. 54—58.

46 W Ł A D Y S Ł A W D U B IE L

rze interw encyjnym , znalazły odzwierciedlenie w planach i program ach nauczania m atem atyki w szkole organizowanej na mocy ustaw y z 11 m ar­ ca 1932 r. Reformie szkolnictwa i programov/, rozpoczętej na mocy tej ustaw y, towarzyszyło opublikowanie wielu prac, które m.in. omawiały nowe program y nauczania m a te m a ty k i12.

Na tle zarysowanych powyżej, z konieczności w sposób skrótowy, przem ian w edukacji m atem atycznej zobaczmy teraz, jak prezentuje się ocena polskich czasopism m atem atyczno-dydaktycznych z lat 1911— 1939. Można je rozpatryw ać m.in. od strony pełnionych przez nie funkcji. Przegląd zawartości treściowych czasopism wskazuje, że funkcje te były wielorakie, realizowane z różnym natężeniem, w zależności od przyję­ tych zadań, od długości okresu wydawniczego, a także od zmieniających się potrzeb czytelników.

Dzięki odpowiedniemu doborowi współpracowników czasopisma te spełniały doniosłą rolę w rozw ijaniu i upowszechnianiu najnowszych zdo­ byczy nauki. Zamieszczając arty k u ły zawierające inform acje naukowe z poszczególnych dyscyplin m atem atyki, m iały na uwadze nie tylko wzbo­ gacanie i uaktualnianie wiedzy czytelników, ale także ich wykorzystanie, przynajm niej w pew nym zakresie, w praktyce szkolnej. Zaw arte w nich treści łączyły więc funkcję renow acyjną, wyrównawczą i twórczą z funk­ cją organizatora procesu dydaktyczno-wychowawczego. Przekazywanie wiedzy dokonywało się w sposób pogłębiony, oparty na istniejących teo­ riach oraz w łasnych rozwiązaniach. Niekiedy były to prace w ynikłe ze skrzyżowania wiedzy z różnych dyscyplin naukowych.

Dla nauczycieli szczególną wartość m iały prace obejmujące zagadnie­ n ia niedostępne w literaturze lub niedostatecznie oświetlone w podręcz­ nikach akademickich, prace, które poruszały zagadnienia pozostające w bezpośrednim związku z m atem atyką szkolną i stanow iły niejako o­ budowę treści realizow anych w szkole. Można do nich m.in. zaliczyć: J. Rudnickiego Przekształcenia liniowe w geometrii („W ektor”, 1914/15, n r 1—2), T. Sierzputowskiego Odwzorowanie zbiorów, ciąg liczb natural­

nych i system y pozycyjne w nauczaniu początkow ym a rytm ety ki („Nau­

czanie M atem atyki i Fizyki”, 1918, n r 8), A. Steinhausa O m ierzeniu pól

płaskich („Przegląd M atem atyczno-Fizyczny”, 1924, n r 1—2), A. Hobor-

skiego Liczby niew ym ierne a szkoła średnia („P aram etr”, 1931, n r 6—7), A. Tarskiego Teoria długości okręgu w szkole średniej („P aram etr”, 1932, n r 8— 10), W. W rony O p ew n ym sposobie ujęcia zagadnień planim etrii

elem entarnej („M atematyka i Szkoła”, 1938, n r 2— 3). Zarówno te, jak

12 Zob. np. A. R u s i e c k i , U w agi do program u poszczególnych przedm iotów

(Matematyka), cz. I—IV, „Oświata i W ychow anie” 1933, nr 8—10, s. 685 i n.; W. N i-

i inne prace spełniały ważną funkcję motywacyjną, polegającą na po­ budzaniu i rozw ijaniu właściwości em ocjonalno-motywacyjnych czytelni- ka-nauczyciela, przede w szystkim na kształtow aniu u niego pozytywne­ go nastaw ienia do podjętego tem atu, do form ułowania pożądanych umie­ jętności i nawyków, niezbędnych w procesie samokształcenia i samodo­ skonalenia.

Funkcją oczekiwaną i realizowaną było uczestnictwo czasopism w po­ czynaniach na rzecz „ożywiania” szkolnych programów nauczania m ate­ m atyki. Na tym odcinku największą rolę (poza ogólnopedagogicznymi) spełniały czasopisma jednoprzedmiotowe. Przeprow adzały one analizę i o­ cenę program ów nauczania głównie pod kątem zaw artych w nich celów, treści i możliwości ich realizacji w w arunkach szkolnych. W yrażane w tych kw estiach opinie i oceny w nosiły nieraz cenne uw agi i sugestie, mogące ułatw iać nauczycielowi właściwe odczytywanie celów, treści i m y­ śli przewodnich programów nauczania. Niekiedy wskazywały też w aru n ­ ki, w jakich należałoby te idee przewodnie rozwijać i wcielać do praktyki nauczania.

Czasopisma zw racały również uwagę czytelników n a w ydaw ane w k ra­ ju bądź za granicą w ybitne pozycje podręcznikowe z zakresu m atem atyki i jej dydaktyki. Były one omawiane lub recenzowane. Godzi się tu pod­ kreślić, że recenzje owe, zwłaszcza książek obcojęzycznych, odznaczały się nieprzeciętnym i w aloram i n a tu ry poznawczo-informacyjnej. Obejmo­ wały nie tylko sprawozdanie z treści książki w raz z um iejętnym wydoby­ ciem jej braków i zalet, ale zaw ierały też wiele interesujących uwag i głę­ bokich refleksji. Tak sporządzone recenzje zachęcały polskiego czytelni­ ka do bliższego poznania przedstaw ianej książki, pomagały przenosić wartościowe rozwiązania zagraniczne na g ru n t polski. Były więc jednym z wyrazów łączności polskiej myśli dydaktycznej z zagraniczną.

Łączność ta w yrażała się również w przedstaw ianiu na łam ach czaso­ pism program ów nauczania realizow anych w innych krajach, w szczegól­ ności w inform owaniu polskiego czytelnika o zachodzących tam zm ianach w treściach i metodach nauczania przedmiotu. Zm iany te staw ały się kierunkow skazem zmian w polskich programach, z zachowaniem jednak rodzimych doświadczeń.

Spełniały również czasopisma zadania kronikarskie, czytelnik mógł bowiem dzięki nim uzyskać inform acje o „życiu” dyscypliny i w ydarze­ niach zasługujących na odnotowanie. Informowano m.in. o zjazdach m a­ tematycznych, kongresach pedagogicznych oraz niektórych posiedzeniach Towarzystwa Matematycznego. Można naw et spotkać na łam ach czaso­ pism streszczenia niektórych referatów czy odczytów w ygłaszanych na tych gremiach. Była to swoiście pojęta popularyzacja osiągnięć polskiej m yśli m atem atyczno-dydaktycznej.

48 W Ł A D Y S Ł A W D U B I E L

' 4. ZAKOŃCZENIE

Przedstaw ione w niniejszej pracy czasopisma stanow iły znaczący kom­ ponent polskiego system u edukacji m atem atycznej w latach 1911— 1939. W ciągu całego okresu swej działalności cieszyły się dużą popularnością i zajęły w tym systemie określone miejsce. Publikując rozpraw y i arty ­ kuły znanych twórczych m atem atyków i czołowych nauczycieli prak ty ­ ków, w pływ ały na zainteresow ania czytelników. Poszerzały i pogłębiały ich wiedzę m atem atyczną i ogólną.

Zgromadziły i upowszechniły wiele cennych doświadczeń i pomysłów nauczycieli, nierzadko w olnych od ru ty n y i uproszczonego traktow ania omawianych zagadnień. Pom agały nauczycielom w organizowaniu i dosko­ naleniu własnego w arsztatu pracy dydaktyczno-wychowawczej. Wniosły duży w kład w rozwój teorii i prakty k i nauczania m atem atyki.

Były ważnym czynnikiem oddziaływania intelektualnego i wychowaw­ czego na czytelników. Położyły duże zasługi na polu krzewienia k u ltu ry m atem atycznej wśród nauczycieli i uczniów. Stw orzyły obraz rozwoju fragm entu k u ltu ry polskiej.

Oceniając z perspektyw y czasu prace w nich zawarte, trzeba podkreś­ lić, że w w ielu z nich streszczają się m yśli i idee, któtre legły u podstaw dydaktyki współczesnej. Świadczy to o żywotności i głębi tam tejszej m y­ śli, o jej trw ałej w artości naukow ej i dydaktycznej.