Biuletyn patrystyczny

Jan Barcz, Robert Koss, Marek

Starowieyski, Stanisław

Kalinkowski

Biuletyn patrystyczny

Collectanea Theologica 55/1, 179-186

1985

55(1985) fase. I

BIULETYN PATRYSTYCZNY

Z a w a r to ś ć : I. K O M U N IK A T Y . 1. K r y ty k a c h r z e ś c ija ń s tw a I I w . w d z ie le C el- su s a S ło w o p r a w d y . — 2. A p o lo g ia c h r z e ś c ija ń s tw a w d z ie le O ry g e n e s a

P r z e c iw C e lsu s o w i. II. P U B L IK A C JE . 1. B ib lio th è q u e C o p te d e N a g -H a m m a ­ di. — 2. L ib e r a n n u u s . — 3. „ J a h r b u c h f ü r A n tik e u n d C h r is te n t u m ” — to m y u z u p e łn ia ją c e *. I. K O M U N IK A T Y 1. K r y ty k a c h r z e ś c ija ń s tw a I I w . w d z ie le C e ls u s a „S ło w o p r a w d y ” 1 P iś m ie n n ic tw o s ta r o c h r z e ś c ija ń s k ie s ta n o w i p rz e d e w s z y s tk im p rz e d m io t b a d a ń p a tro lo g ii, k tó r ą in t e r e s u j ą z a g a d n ie n ia te o lo g ic z n e i lite r a c k ie , c h ro ­ n o lo g ia p o sz c z e g ó ln y c h d z ie ł o ra z ic h w k ła d do o g ó ln e j h is to r ii k u lt u r y . M o żn a je d n a k s p o jrz e ć n a n ie ró w n ie ż z p u n k tu w id z e n ia a p o lo g e ty k i, k tó r e j p r z y ś w ie c a ją o d m ie n n e c e le b a d a w c z e . W sp ó łc z e sn e b a d a n ia a p o lo g e ty c z n e s p r o w a d z a ją się do k ry ty c z n e g o p o s tę p o w a n ia w s to s u n k u do r e f le k s j i n a d w ia ry g o d n o ś c ią o b ja w ie n ia , ja k ą ję z y k ie m te o lo g ic z n y m p r z e p r o w a d z a sa m o c h rz e ś c ija ń s tw o . T a k r o z u m ia n a a p o lo g e ty k a n ie u to ż s a m ia sw e g o p o s tę p o ­ w a n ia z t a k ą czy i n n ą m e to d ą s to s o w a n ą w t e j r e f le k s j i, le c z w y b ie r a ta k ie m e to d y , ja k ic h w y m a g a ją k o n k r e tn e c e le je j b a d a ń .

A p o lo g e ty k a m o ż e ta k ż e z a jm o w a ć s ię p o z a c h rz e ś c ija ń s k im i ź ró d ła m i, k tó r e z a w ie r a ją a t a k i n a c h rz e ś c ija ń s tw o . Z n a c z e n ie ty c h ź ró d e ł p o le g a n a ty m , że p o tw ie r d z a ją o n e u b o c z n ie h is to ry c z n o ś ć J e z u s a z N a z a re tu . J e d n o ­ c z e śn ie a n ta g o n iś c i p o g a ń sc y , z a jm u ją c k o n k r e tn e s ta n o w is k o w o b e c c h rz e ­ ś c ija ń s tw a , p r z e p r o w a d z ili w ła s n ą n a d n im r e f le k s ję , a ty m sa m y m p o b u d z a li c h r z e ś c ija n do s a m o o b ro n y .

C e le m p r a c y b y ło p o d d a n ie a n a liz ie i o c e n ie z a s a d n ic z y c h z a rz u tó w C e l ­ s u s a . Z a s to s o w a n a m e to d a a n a lity c z n o - s y n te ty c z n a p o z w o liła n a ic h z g ru ­ p o w a n ie w o k ó ł d w ó c h p rz e d m io tó w a t a k u : s a m e g o J e z u s a o ra z J e g o w y ­ z n a w c ó w . S tą d p r a c a s k ła d a się z tr z e c h ro z d z ia łó w . W p ie rw s z y m p rz e d s ta w io n o tło h is to r y c z n o - r e lig ijn e I I w . o ra z d a n e d o ty c z ą c e C e lsu s a i jeg o d z ie ła . R o z d z ia ł I I p o św ię c o n y je s t z a rz u to m C e ls u s a p o d a d re s e m J e z u s a C h ry s tu s a . O s ta tn i z a jm u je się z a r z u ta m i s ta w ia n y m i p rz e z C e lsu sa c h rz e ś c ija n o m . W y b ra n e f r a g m e n ty te k s tu C e ls u s a z o s ta ły p o d d a n e a n a liz ie i o cen ie, k tó r a s k u p ia ła się n a p ró b ie o d n a le z ie n ia ź ró d ła p o w s ta n ia teg o ro d z a ju z a rz u tó w . O c e n a t a d o ty c z y ró w n ie ż p e w n e g o r o d z a j u r e f le k s j i n a d c h rz e ś c ija ń s tw e m , ja k ą s iłą rz e c z y c z y n ił C e lsu s w s w o je j p o le m ic e , co je s t — ja k p o d k re ś la n o w c z e ś n ie j — p r z e d m io te m b a d a ń a p o lo g e ty c z n y c h .

P rz e p r o w a d z o n a w p r a c y o cen a te g o d z ie ła w s k a z u je , że C e lsu s o d rz u c a ł w s z y s tk ie p r o r o c tw a s ta r o te s ta m e n ta l n e d o ty c z ą c e o so b y M e s ja s z a . N a d z ie je m e s ja ń s k ie , je g o z d a n ie m , n ie z re a liz o w a ły się w o so b ie C h r y s tu s a , bo Ż y ­ dzi n ie u z n a li G o za M e s ja sz a . P o d o b n ie c z y n ił z id e ą W c ie le n ia , d o s z u k u ją c * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu l e ty n u je s t S ta n is ła w K a l i n k o w s k i, W a rs z a w a . 1 O m ó w ie n ie p r a c y m a g is te r s k ie j p rz y g o to w a n e j n a s e m in a r iu m a p o lo - g e ty c z n y m A T K p o d k ie r u n k ie m k s. p ro f . d r. h a b . T a d e u s z a G o g o l e w ­ s k i e g o .

B IU L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y s ię w n ie j w e w n ę tr z n y c h s p rz e c z n o śc i. Z a n e g o w a n ie id e i W c ie le n ia n ie d o ­ p ro w a d z iło je d n a k C e ls u s a d o n e g a c ji h is to ry c z n o ś c i J e z u s a . C e lsu s s k u p ia ł s w ą k r y t y k ę n a o d e b r a n iu J e z u s o w i J e g o b o s k ic h a tr y b u tó w . S y n B oży b y ł o k r e ś la n y w k a te g o r ia c h lu d z k ie g o b y tu . K r y ty k u j ą c c a łą d z ia ła ln o ś ć c u d o ­ tw ó rc z ą J e z u s a , p ró b o w a ł s p r o w a d z ić j ą do p ła s z c z y z n y n a t u r a l n e j , d o w o d ząc, że d o k o n y w a ł O n c u d ó w za p o m o c ą s z tu c z e k m a g ic z n y c h . A n a lo g ic z n ie p o ­ s tę p o w a ł C e lsu s d o w o d z ą c n ie lo g ic z n o ś c i w ia r y w z m a r tw y c h w s ta n ie J e z u s a . O d rz u c e n ie b o s k c ś c i J e z u s a p rz e z n ie g o b y ło te ż p rz y c z y n ą w p ro w a d z e n ia w ła s n e j in t e r p r e ta c j i B oga. T w ie rd z ił, że B óg p o w in ie n b y ł n a ty c h m ia s t z n ik n ą ć z k rz y ż a , a b y w te n sp o s ó b o b ja w ić sw ą m oc. F a k t t e n m u s ia łb y b y ć w id z ia n y p rz e z w sz y s tk ic h .

B óg d la C e ls u s a n ie je s t S tw ó r c ą ś w ia ta . N a to m ia s t B o g ie m je s t d la n ie g o p rz y r o d a . J e ż e li ta k , to ty m sa m y m B óg p rz e n o s i s w o ją w ie c z n o ść t a k ­ że n a ś w ia t, k tó r y w o b e c te g o n ie m oże m ie ć a n i k o ń c a , a n i o c z y w iśc ie sw eg o S tw ó rc y . W y d a je się, że d la C e lsu s a id e a B o g a -S tw ó rc y j e s t w y n ik ie m s ła b o ­ ści u m y s łu lu d z k ie g o , k tó r y n ie u m ie p o ra d z ić so b ie z p o ję c ie m w ie c z n o śc i i n ie u m ie w y o b ra z ić so b ie Boga, ró ż n e g o od ś w ia ta , a w ię c n ie m a ją c e g o p o c z ą tk u a n i k o ń c a .

A ta k u ją c c h r z e ś c ija n C e lsu s w y ty k a ł im , ja k o b y p ro w a d z ili n ie m o r a ln y t r y b ży cia . T w ie rd z ił, że c h rz e ś c ija n ie o d rz u c a ją c a łą u m y s ło w o ść g re c k o - - r z y m s k ą , b o są f a n a t y k a m i r e lig ijn y m i, k tó r z y p o tę p ia ją w ie d z ę i m ą d ro ś ć , k u l t u r ę i w y k s z ta łc e n ie . D o w o d ził ró w n ie ż , że w ie rz e n ia ju d e o c h r z e ś c ija ń s k ie s ą a b s u r d a ln e . Ż y d o w s k ie k s ię g i s a k r a ln e z o sta ły , w e d łu g n ie g o , zap o ży czo n e z p o g a ń s k ic h r y tó w s a k r a ln y c h . P r a w a D e k a lo g u n ie s ta n o w ią n ic z e g o n o w e ­ go, bo s ą z a k o d o w a n e w n a tu r z e lu d z k ie j i m o ż n a je o d n a le ź ć w p r a w o d a w - s tw a c h p o g a ń s k ic h . O b ja w ie n ie ju d e o c h r z e ś c ija ń s k ie je s t b e z s e n s o w n e , bo B óg n ie m ó g ł og ło sić d w ó c h ró ż n y c h p r a w . D la te g o te ż , z d a n ie m C e lsu s a , n ie m o ż n a p o g o d zić n a k a z ó w S ta r e g o T e s ta m e n tu z n a k a z a m i Je z u s a .

W y d a je się, że n a z a ję c ie ta k ie g o s ta n o w is k a m ia ły z n a c z n y w p ły w n ie ­ k tó r e f o r m y r e lig ijn o ś c i i m y ś li filo z o fic z n e j p o g a ń s k ie j. P o ja w ie n ie się c h r z e ­ ś c ija ń s tw a z o d m ie n n y m p r o g r a m e m e ty c z n y m i n o w ą k o n c e p c ją ś w ia ta sp o ­ w o d o w a ło , b y ć m o że, lę k p rz e d n o w y m , k tó r e b u rz y ło s t a r y p o rz ą d e k . B y ła b y to w ię c u C e ls u s a r e a k c j a r a t o w a n i a te g o , co n ie u c h r o n n ie m ija ło .

Z n a m ie n n e , że k ie r u ją c g łó w n e z a r z u ty p rz e c iw c h rz e ś c ija n o m , n ie ja k o p r z y o k a z ji C e lsu s z w ra c a ł o s tr z e s w o je j p o le m ik i ta k ż e p rz e c iw k o ju d a iz m o ­ w i. O d m a w ia ją c r a c jo n a ln o ś c i p o d s ta w o m z a ró w n o w ia r y c h r z e ś c ija ń s k ie j,

ja k i ż y d o w s k ie j, C e lsu s p o d d a w a ł je d n o c z e ś n ie k r y ty c e p e w n e c e c h y w s p ó ł­ c z esn eg o m u p o g a ń s tw a .

S ło w o p r a w d y s ta n o w i n ie w ą tp liw ie n a jb o g a ts z e źró d ło d la p o z n a n ia m y ­

ś li p o g a ń s k ie j p o le m iz u ją c e j z c h r z e ś c ija n a m i n a p rz e ło m ie I I i I I I w ie k u . W d a ls z y c h n a d n im b a d a n ia c h n a le ż a ło b y z w ró c ić sz c z e g ó ln ą u w a g ę n a z w ią z k i m ię d z y ty m u tw o r e m a A p o lo g ia m i J u s ty n a . M oże w ja k im ś s to p n iu je s t o n o d p o w ie d z ią n a p is m a J u s ty n a ? P o z w o liło b y to le p ie j z ro z u m ie ć c h a ­ r a k t e r p o le m ik i C e lsu s a , ja k r ó w n ie ż z b a d a ć d o k ła d n ie j ro z w ó j a p o lo g ijn e j m y ś li c h r z e ś c ija ń s k ie j w ty m o k re s ie .

J a n B a rc z, W a r s z a w a

Z . A p o lo g ia ch rześcija ń stw a

w d ziele O rygen esa „ P rzeciw C e lsu so w i” *

D zieło O ry g e n e s a P r z e c iw C e ls u s o w i u c h o d z i za n a jle p s z ą a p o lo g ię c h r z e ­ ś c ija ń s tw a w o k re s ie s ta r o ż y tn y m . W p r a c y , k tó r e j c e le m b y ło z b a d a n ie ź ró ­ d e ł a r g u m e n tó w w y s u w a n y c h p rz e z a u to r a , ic h tr e ś c io w e sc a le n ie i u s y s te -2 O m ó w ie n ie p r a c y m a g is te r s k ie j p r z y g o to w a n e j n a s e m in a r iu m a p o lo - g e ty c z n y m A T K p o d k ie r u n k ie m k s . p ro f . d r. h a b . T a d e u s z a G o g o l e w ­ s k i e g o .

m a ty z o w a n ie , p o słu ż o n o się m e to d ą a n a liz y tr e ś c i, s to s o w a n ą w ó w c z a s, g d y z a c h o d z i p o tr z e b a n ie ty l k o u s ta le n ia z a s a d n ic z e j z a w a rto ś c i ja k ie g o ś p rz e ­ k a z u , a le ta k ż e s to s u n k ó w m ię d z y „ n a d a w c ą ” a „ o d b io rc ą ” b a d a n e g o te k s tu . A p o lo g ia P r z e c iw C e ls u s o w i z a w ie ra p e w ie n s y s te m tr e ś c i i p e w ie n s y s te m u z a s a d n ie ń s k ie ro w a n y c h do „ o d b io rc y ” w I I I w ie k u . C e le m „ n a d a w c y ” je s t o b ro n a w ia ry g o d n o ś c i re lig ii c h r z e ś c ija ń s k ie j i d la te g o w c h o d z i o n a w z a ­ k r e s z a in te r e s o w a ń a p o lo g e ty k i, k tó r a b a d a w a r to ś ć w s z e lk ic h fo r m sa m o ­ o b ro n y c h r z e ś c ija ń s tw a , p o d e jm o w a n y c h w c ią g u w ie k ó w . P o d ję ta a n a liz a u w z g lę d n ia w p u n k c ie w y jś c ia s y t u a c ję h is to r y c z n o - k u l- tu r o w ą , w ja k ie j p o w s ta ła a p o lo g ia O ry g e n e sa , p r z e d s ta w ia o k o liczn o ści j e j p o w s ta n ia o ra z cele, j a k i e a u to r p r a g n ą ł o s ią g n ą ć (rozdz. I). N a s tę p n ie p o d e jm u je p ró b ę r e k o n s tr u k c ji tr e ś c i t e j a p o lo g ii, ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d ­ n ie n ie m f u n d a m e n ta ln y c h z a g a d n ie ń c h ry s to lo g ic z n y c h i e k le z jo lo g ic z n y c h (rozdz. II). W re sz c ie o d p o w ia d a n a p y ta n ie , ja k im i r o d z a ja m i a r g u m e n ta c ji p o s łu ż y ł się O ry g e n e s w p o le m ic e z C e ls u s e m (rozdz. III).

W ś w ie tle d o k o n a n y c h b a d a ń a n a lity c z n y c h te k s tu m o ż n a p o w ie d z ie ć , że P is m o Ś w ię te , a zw ła sz c z a E w a n g e lie , ja k o g łó w n e źró d ło h is to ry c z n e i ś w ia ­ d e c tw o p rz e ż y ć p ie r w o tn e g o K o śc io ła , s ta n o w iły d la A le k s a n d r y jc z y k a n ie ­ w y c z e rp a n y s k a r b ie c a r g u m e n ta c j i n a rz e c z p ra w d z iw o ś c i c h rz e ś c ija ń s tw a . U p o d s ta w r e f le k s j i O ry g e n e s a n a d ty m i p rz e k a z a m i p ie r w o tn e g o K o śc io ła le ż ą ja k b y d w ie f o r m u ły lo g ic z n e , w y r a ż a ją c e się w o d m ie n n y c h sp o s o b a c h u z a s a d n ia n ia , p r z y czy m o b a te s p o s o b y w z a je m n ie się u z u p e łn ia ją i w a r u n k u ją . 1. A r g u m e n ta c ję p ie rw s z e g o ty p u m o ż n a s p r o w a d z ić do d w ó c h e ta p ó w p o z n a w a n ia . N a jp ie r w z p o z y c ji h is to r y k a O ry g e n e s ro z w a ż a i w y so k o o c e n ia k w a lif ik a c je m o r a ln e e w a n g e lis tó w , a ta k ż e s z u k a w P iś m ie Ś w ię ty m b e z ­ p o ś r e d n ic h d o w o d ó w p o tw ie r d z a ją c y c h h is to ry c z n o ś ć E w a n g e lii. N a s tę p n ie w o p a rc iu o s tw ie rd z o n ą w ia ry g o d n o ś ć ty c h ź ró d e ł w y k a z u je , że J e z u s r z e ­ c z y w iśc ie p o d a w a ł się za S y n a B ożego. R o sz c z e n ia te p o tw ie r d z ił w y p e łn ie ­ n ie m p r o r o c tw s ta r o te s ta m e n to w y c h o ra z s w ą n a u k ą i c u d a m i, a zw łaszcza z m a r tw y c h w s ta n ie m . O ry g e n e s w s k a z u je p r z y ty m n a f a k t p u s te g o g ro b u , a ta k ż e n a to, że J e z u s z m a r tw y c h w s ta ły ja d ł i p ił z u c z n ia m i. P o z w a la m u to u c h y lić z a r z u ty p rz e c iw n ik a tw ie rd z ą c e g o , że w s z y s tk o to b y ło o sz u s tw e m , o m y łk ą , m ite m lu b h a lu c y n a c ją .

2. A r g u m e n ta c ja d ru g ie g o ty p u m a s w o je źró d ło w sp o s trz e ż e n iu , że p rz y p o m o c y je d y n ie c z y ste j h is to r i i n ie m o ż n a n ie p o d w a ż a ln ie d o w ie ść o czy w i­ sto śc i f a k t u z m a r tw y c h w s ta n ia C h r y s tu s a czy p ra w d z iw o ś c i J e g o ro szczeń . Z r e l a c ji e w a n g e lis tó w w y n ik a , że ro z p o z n a n ie b o sk o ś c i i z m a r tw y c h w s ta n ia J e z u s a b y ło sz c z e g ó ln y m f a k te m h is to ry c z n y m . A p o sto ło w ie n ie w s k a z y w a li n a w y d a r z e n ia p o p a s c h a ln e ja k o n a d o w o d y , k tó r e n a r z u c a j ą się zm y sło m w sp o s ó b o c z y w isty . C z u ją c się a u to r y ta t y w n y m i p rz e k a z ic ie la m i n a u k i J e z u ­ sa p o d a w a li p r a w d y w ia r y im o b ja w io n e ja k o g o d n e p r z y ję c ia c h o ć b y d la ­ teg o , że w e d łu g w s z e lk ic h p r a w p sy c h o lo g ic z n y c h n ie m o g ły z o s ta ć w y m y ś lo ­ n e . O ry g e n e s p o d a je sz e re g r a c j i n a t u r y p sy c h o lo g ic z n e j, e g z y s te n c ja ln e j, a n a w e t so c jo lo g ic z n e j k tó r e p r z y n a jm n ie j u p r a w d o p o d o b n ia ją n a d p rz y r o d z o ­ n y c h a r a k t e r c h r y s tia n iz m u i c z y n ią g o g o d n y m w ia ry . P o tr z e b a je d n a k p rz e ­ z w y c ię ż e n ia o p o ró w w o li, a b y p r z y jr z e ć się t e j n a u c e o ra z o d k r y ć je j n ie ­ z w y k łą m o c i p ra w d z iw o ść .

O d p o w ia d a ją c n a z a r z u ty C e ls u s a A le k s a n d r y jc z y k n ie o g ra n ic z a się t y l ­ k o do w y m ie n io n y c h z n a k ó w w ia ry g o d n o ś c i c h rz e ś c ija ń s tw a . U z u p e łn ia je a r g u m e n ta m i w z ię ty m i z ż y w e g o i a k tu a ln e g o f a k tu is tn ie n ia K o ścio ła. Z d a ­ n ie m O ry g e n e s a K o śció ł p rz e z g ło sz e n ie E w a n g e lii d o w o d zi, że B óg u s ta n o w ił z b a w c z ą d la lu d z i n a u k ę , o p a r t ą n a a p o s to ła c h ja k b y n a f u n d a m e n ta c h . J e j r o z p o w s z e c h n ie n ie się je s t z ja w is k ie m n ie z w y k ły m , b u d z ą c y m n a jw y ż s z y p o d ziw . P r z y ty m b io r ą c p o d u w a g ę g e o g ra fic z n ą i e tn o g r a fic z n ą e k s p a n s ję K o ścio ła, k tó r y o b ją ł sw y m z a się g ie m w s z y s tk ie w a r s t w y sp o łe c z n e , n ie ja k o m o ż n a d o s trz e c e m p iry c z n ie jeg o p o w sz e c h n o ść . A le k s a n d r y jc z y k d o s trz e g a

fa k t, że w ś ró d ró ż n y c h p rą d ó w u m y s ło w y c h e p o k i je d y n ie K o śc ió ł rz e c z y w i­ ście r e a liz u je sw ó j w z n io sły id e a ł re lig ijn o - m o r a ln y .

M e to d a w a lk i O ry g e n e s a z C e ls u s e m u k a z u je sp o só b p ro w a d z e n ia s p o r u — c h a ra k te r y s ty c z n e g o d la r e lig ijn y c h k o n tr o w e r s ji o k re s u w c z e s n o c h rz e ś c i­ ja ń s k ie g o — w o b ro n ie s łu s z n y c h ra c ji. A u to r a p o lo g ii p ro w a d z i s p ó r z C e l­ su s e m fo r ti te r in re. O b ie k ty w n ie p r z e d s ta w ia ją c z a r z u ty p r z e c iw n ik a n ie w p ro w a d z a je d n a k w b łą d „ o d b io rc y ” — a n i c h rz e ś c ija ń s k ie g o , a n i p o g a ń ­ sk ieg o .

O ry g e n e s je s t n ie w ą tp liw ie je d n y m z n a jw ię k s z y c h g e n iu s z ó w K o śc io ła . Z e w z g lę d u n a g łę b ię i b o g a c tw o jeg o m y ś li n ie je s t ła tw o o g a rn ą ć ją c a ło ­ ścio w o . D la te g o je d y n y m sp o s o b e m p r z y b liż e n ia je j w sp ó łc z e s n e m u „ o d b io r­ c y ” je s t sz c z e g ó ło w a a n a liz a w y b r a n y c h w ą tk ó w . T a k i p rz y c z y n e k do p o z n a ­ n ia n ie p r z e c ię tn e j u m y s ło w o śc i O ry g e n e s a s ta n o w i z a n a liz o w a n a w o m ó w io ­ n e j p r a c y jeg o a p o lo g ia c h r z e ś c ija ń s tw a i K o ścio ła.

R o b e r t K o ss, W a r s z a w a 1 0 2 B IU L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y II. P U B L IK A C J E 1. „ B ib lio th è q u e C o p te d e N a g -H a m m a d i” P r ę ż n y o ś ro d e k s tu d ió w p a tr y s ty c z n y c h p r z y U n iv e rs ité L a v a l, Q u é b e c (K a n a d a ), p o d ją ł n o w ą in ic ja ty w ę w y d a w a n ia B ib lio th è q u e C o p te d e N a g -

-H a m m a d i. U n iw e r s y te t L a v a l, a d o k ła d n ie j m ó w ią c L a b o r a to ir e d ’H is to ire

R e lig ie u s e , o tr z y m a ł od r z ą d u k a n a d y js k ie g o s u b s y d ia d la p o d ję c ia p ie r w s z e ­ go cało śc io w e g o w ję z y k u f r a n c u s k im o p ra c o w a n ia te k s tó w z N a g -H a m m a d i. I n i c ja t y w ę tę p o d ję li u c z e n i k a n a d y js c y w s p ó ln ie z u c z o n y m i f r a n c u s k im i z U n iw e r s y te tu w S tr a s b u r g u . P o w s ta ł w ię c k o m ite t s k ła d a ją c y się z p ro f. H . G a g n é i M . R o b e r g e z U n iw e r s y te tu L a v a l o ra z J . E. M é n a r d z U n iw e r s y te tu w S tr a s b u r g u . D o w s p ó łp r a c y z a p ro s z o n o u c z o n y c h ze s f e r y ję z y k a fr a n c u s k ie g o , a w ię c F ra n c u z ó w , B elg ó w , S z w a jc a ró w i K a n a d y jc z y ­ k ó w , z a jm u ją c y c h się z a ró w n o l i t e r a t u r ą k o p ty js k ą , ja k i g n o z ą . P o n a d to p o d ję to w s p ó łp r a c ę z in n y m i o ś r o d k a m i z a jm u ją c y m i się z w o ja m i z N a g - - H a m m a d i, a w ię c z e k ip ą p ro f. J . M . R o b i n s o n a z U n iw e r s y te tu C la r e ­ m o n t (K a lifo rn ia ) o ra z p ro f. H . M . S c h e n k e g o p ro w a d z ą c e g o w B e rlin ie A r b e itk r e is f ü r k o p tis c h -g n o s tis c h e S c h rifte n . W y d a w c ą c a ło śc i je s t L es P r e s s e s d e l ’U n iv e r s ité d e L a v a l, Q u éb ec. B ib lio th è q u e C o p te d e N a g -H a m ­ m a d i s k ła d a się z d w ó c h s e r ii: T e k s ty i S tu d ia .

T e k s ty w y d a w a n e s ą z a s a d n ic z o n a p o d s ta w ie fo to g ra fii w y d a w a n y c h p rz e z U N E S C O , z d o k o n a n ie m je d n a k p o r ó w n a n ia z o ry g in a łe m z n a jd u ją c y m się w M u z e u m K o p ty js k im w K a irz e . W t e j s e r ii m a j ą się u k a z a ć w s z y s tk ie te k s ty z N a g -H a m m a d i; d o k ła d n y p la n ic h w y d a n ia z n a jd u j e się n a s tr o n a c h V II— I X p ie rw s z e g o to m u . K a ż d y to m z a w ie r a w s tę p i o b s z e rn ą b ib lio g r a fię , t e k s t k o p ty j s k i i p r z e k ła d f r a n c u s k i, o b s z e rn y k o m e n ta r z o ra z in d e k s y : g r e c k i i k o p ty js k i. O to lis ta to m ó w T e k s tó w d o ty c h c z a s w y d a n y c h : 1. L a L e tt r e d e P ie rr e à P h ilip p e , w y d . J . E. M é n a r d , 1977, s. X I I I + 5 9 . 2. L ’A u th e n t ik o s L o gos, w y d . J . E. M é n a r d , 1977, s. V I I I + 7 8 . 3. H e r m è s e n H a u te -E g y p te . L e s t e x t e s h e r m é tiq u e s de N a g -H a m m a d i e t le u r s p a r a llè le s G re c s e t L a tin s , t. I, w y d . J .- P . M a h é , 1978, s. X IX + 1 7 1 . 4. L a P r ô te n n o ia tr im o r p h e (N H X I I I , 1), w y d . Y. J a n s s e n s , 1978, s. I X + 9 9 .

5. L ’H y p o s ta s e d es A r c h o n te s . T r a ité g n o s tiq u e s u r l ’o rig in e d e l’h o m m e ,

d u m o n d e e t d e s a r c h o n te s (N H II, 4), w y d . B. B a r e . N o rê a (N H IX , 2),

w y d . M . R o b e r g e , 1980, s. X I + 1 7 1 (w y d a n e w s p ó ln ie z E d itio n s P e e te r s , L o u v a in .

6. L e d e u x iè m e T r a ité d u G ra n d S e th (N H V II, 2), w y d . L . P a i n ­ c h a u d , 1982, s. X II+ 1 6 3 .

W s e r ii S tu d ia u k a z a ł się , o ile m i w ia d o m o , ty lk o je d e n to m z a w ie ra ją c y a k t a m ię d z y n a ro d o w e g o k o lo k w iu m p o św ię c o n e g o te k s to m z N a g -H a m m a d i, k tó r e o d b y ło s ię w Q u é b e c 22—25 V I I I 1978. T o m w y d a ł B. B a r c; u k a z a ł się p rz y w s p ó łu d z ia le o b y d w u , w s p o m n ia n y c h p r z y to m ie 5 te k s tó w , w y d a w ­ n ic tw . T o m u k a z a ł się w 1982 r. i lic z y s t r o n X I I + 4 6 2 ; z a o p a tr z o n y je s t w lic z n e in d e k s y . O to je g o tr e ś ć : J . E. M é n a r d, L a G n o se e t les t e x t e s d e N a g -H a m m a d i, 3— 17; J . M . R o b i n s o n , F r o m T h e C liff to C airo. T h e S to r y o f th e D is c o v e r e r s a n d th e M id d le m e n o f th e N a g - -H a m m a d i C odices, 21—58; R . L . M e W ilso n , T w e n t y Y e a r s a fte r , 59—67;

T. S ä v e - S ö d e r b e r g h , T h e P a g a n E le m e n ts in E a r ly C h r is tia n ity a n d

G n o s tic is m , 71— 85; K . W . T r o g e r , T h e A t t i t u d e o f th e G n o stic R e lig io n to w a r d s J u d a is m as V ie w e d in a V e r ie ty o f P e r s p e c tiv e s , 86— 98; F . W i s s e , T h e „ O p p o n e n ts ” i n th e N e w T e s t a m e n t in L ig h t o f th e N a g -H a m m a d i W r i­ tin g s, 99— 120; B. B a r e , S a m a è l — S a k la s — Y a ld a b a o th . R e c h e r c h e s u r la g e n è se d ’u n m y t h e g n o s tią u e , 123— 150; M . T a r d i e u , „ C o m m e d tr a v e r s u n tu y a u ”. Q u e lq u e s r e m a r q u e s s u r le m y t h e v a le n t in i e n d e la c h a ir c é le s te d u C h ris t, 151— 177. N a s tę p u ją a r t y k u ły p o św ię c o n e p o sz c z e g ó ln y m k o d e k s o m

b ib lio te k i z N a g -H a m m a d i. K o d e k s I : D . R o u l e a u , L e s p a ra b o le s d u R o y ­

a u m e d e s d e u x d a n s l’E p îtr e a p o c r y p h e d e J a c q u e s , 181— 189; B. L a y t o n , V is s io n a n d R e v is io n : a G n o stic V ie w o f R e s u r r e c tio n , 190—217. K o d e k s II:

G. Q u i s p e 1, T h e G o sp e l o f T h o m a s R e v is id e d , 218— 266; C. T r a u t ­

m a n n , L a p a r e n té d a n s l’E v a n g ile se lo n P h ilip p e , 267—278; R. K u n t z - m a n n , L ’in d e n tific a tio n d a n s le L iv r e d e T h o m a s l ’A th l è te . K o d e k s V : F. M o r a r d, T h é m a tiq u e d e l ’A p o c a ly p s e d ’A d a m d u C o d e x V d e N a g -H a m ­

m a d i. K o d e k s V I: Y. H a a s , L ’e x ig e n c e d u r e n o c e m e n t a u m o n d e d a n s les A c te s d e P ie rr e e t d e s D o u ze A p ô tr e s , le s A p o p h th e g m e s d e s P è re s d u D é­ s e r t e t la P is tis S o p h ia , 295— 303; J .- P . M a h é, L e fr a g m e n t d u D isco u rs P a r fa it d a n s la B ib lio th è q u e d e N a g -H a m m a d i, 304— 327. K o d e k s V II: M. R o b e r g e , L e rô le d u N o û s d a n s la P a ra p h ra s e d e S e m , 328— 339; L . P a ­ i n c h a u d , L a p o lé m iq u e a n ti-e c c lé s ia le e t l’e x é g è s e d e la p a s s io n d a n s la D e u x iè m e T r a ité d u G ra n d S e th , 340— 351; Y. J a n s s e n s , L e s L e ç o n s de S ilv a n o s e t le m o n a c h is m e , 352— 361; P . C l a u d e , A p p r o c h e d e la s tr u c tu r e d e s T r o is S tè le s d e S e th , 362— 373. K o d e k s X I : M . S c o p e l l o , Y o u è l e t B a rb é lo d a n s le T r a ité d e l’A llo g è n e , 374— 382. K o d e k s X I I : P . H . P o i r i e r , L e t e x t e d e la v e r s io n c o p te d e s S e n te n c e s d e S e x tu s , 383— 389. P a p ir u s B e r­

liń s k i (BG ): A . P a s q u i e r , L ’e sc h a to lo g ie d a n s l’E v a n g ile se lo n M arie. é tu d e d e s n o tio n s d e n a tu r e e t d ’im a g e , 390—404. D o d a te k : J .- P . M a h é,

L e d is c o u rs P a r fa it d ’a p rè s l’A s c lé p iu s la tin : u tilis a tio n d e s s o u r c e s e t c o h é r e n c e r é d a c tio n e lle , 405—434.

k s. M a r e k S ta r o w ie y s k i, W a r s z a w a 2. „ L ib e r A n n u u s ”

W B iu l e ty n i e p a tr y s ty c z n y m C o llT h 50 (1980) n r 1, s. 171— 174, o m ó w iłe m p r a c e n a te m a t s ta ro ż y tn e g o c h r z e ś c ija ń s tw a S tu d iu m B ib ilijn e g o F r a n c is z ­ k a n ó w w J e ro z o lim ie . D a n e ta m z a w a r te n a le ż y u z u p e łn ić n o w s z y m i p u b li­ k a c ja m i. W n in ie js z y m b iu le ty n ie o g ra n ic z ę się do o m ó w ie n ia a r ty k u łó w z a ­ w a r ty c h w L ib e r A n n u u s n r 31 i 32.

T o m 30 (1980), s. 5 0 7 + 1 0 4 s tr o n y ilu s tr a c ji. Z a w ie ra , j a k w s z y s tk ie ro c z ­ n ik i, s z e re g a r ty k u łó w b ib lijn y c h i d o ty c z ą c y c h a r c h e o lo g ii śc iśle b ib ilijn e j, k tó r y c h n ie b ę d z ie m y t u o m a w ia ć . Z d z ie d z in y te o lo g ii p a tr y s ty c z n e j n a le ż y z w ró c ić u w a g ę n a a r t y k u ł L. С i g n e l i i , I l r a p p o r te „ P a d re -F ig lio ” in S a n

B a silio M a g n o , 263— 302. Z w ią z k i m ię d z y li t e r a t u r ą p a tr y s ty c z n ą a ju d e o -

c h r z e ś c ija ń s k ą o m a w ia G . C. B o t t i n i , U n a a g g a d a h g iu d a ic a s u E lia ri-

-184

t e r p r e t a c j i k rz y ż a w li te r a t u r z e ju d a is ty c z n e j: A M id r a s h ic I n t e r p r e ta tio n o f

th e C ro ss as a S y m b o l, 159— 166. W ty m ż e to m ie В. B a g a t t i k o n ty n u u j e

s w o je b a d a n ia ik o n o g r a fic z n e w a r t y k u le L a „ L u c e " n e ll’ic o n o g r a fia d e lla

N a ti v it à d i G esù , 233—250, il u s t r . 9— 14; sz k o d a , że p rz y ilu s t r a c ja c h n ie p o ­

d a n o d o k ła d n ie js z e j m e tr y c z k i p rz e d s ta w ie n ia z a w ie r a ją c e j w ie k , r o z m ia r y , te c h n ik ę itd . R e s z ta a r ty k u łó w d o ty c z y r a c z e j z a g a d n ie ń a rc h e o lo g ii s t a r o ­ c h r z e ś c ija ń s k ie j P a le s ty n y , a w ię c : M . P i c с i r i l l o, L e a n tic h ità d i R ih a b

d e i B e n e H a sa n , 317— 350, ilu s tr . 29—58, d a je p rz e g lą d b a d a ń a rc h e o lo g ic z n y c h w R ih a b w c ią g u o s ta tn ic h o s ie m d z ie s ię c iu la t; a r t y k u ł w a ż n y d la b a d a c z y o k re s u b iz a n ty ń s k ie g o , o p a tr z o n y je s t w in d e k s y do części e p ig r a fic z n e j. C ie ­ k a w y m p r z y c z y n k ie m d la p o z n a n ia ż y c ia m o n a s ty c z n e g o w P a le s ty n ie je s t a r t y k u ł: B. M c D o n a ld , T h e H e r e m ita g e o f J o h n th e A b b o t a t H a m m a n cA fr a , S o u th e r n J o r d a n , 350—364, i l u s t r . 59—70. W d z ia le re c e n z ji z n a jd u je

się o m ó w ie n ie n a s tę p u ją c y c h k s ią ż e k z d z ie d z in y a n ty k u c h r z e ś c ija ń s k ie g o : A . B a t t i s t a , В. B a g a t t i , L a c a v e r n a d e i te s o ri, J e r u s a le m 1979 (L. C i g n e l l i ) ; V a lo r i a ttu a li d e lla c a te c h e s i p a tr is tic a , a c u ra d i S. F e lic i, R o m a 1979 ( ( t e n ż e ) ; C r is to lo g ia e c a te c h e si p a tr is tic a , R o m a 1980 ( t e n ż e ) ; V. S a x e r , S a in ts a n c ie n s d e l’A fr iq u e , R o m a 1979 (B. B a g a t t i ) ; В. N a r - k i s s, M. É. S t o n e , A. K . S a n j i a n , A r m e n ia n A r t T r e a s u r e s o f J e r u s a ­ le m , J e r u s a l e m 1980 ( t e n ż e ) ; A p o k r y f y N o w e g o T e s ta m e n tu , L u b lin 1980 (t e n ż e); G. М. V a n , T e s ti i n e d i ti d a l C o m m e n to ai S a lm i d i A ta n a s io , R o ­ m a 1978 (L. C i g n e l l i ) . T o m 31 (1981), s. 445 + 112 s tr o n ilu s tr a c ji. W a r t y k u le E. T e s t a , L a v ia

d ’E so d o , z n a jd u je się d łu ż sz y p a s s u s p o św ię c o n y E g e rii (a u to r c ią g le u ż y w a

fo r m y E te r ia , n ie z n a w ię c d e f in ity w n y c h ju ż u s t a le ń P . D e v o s a ) o ra z A n o n im o w i z P la c e n c ji, 24— 28. L. C i g n e l l i k o n ty n u u j e sw o je s tu d ia n a d te o lo g ią tr y n i t a r n ą B a z y le g o W ie lk ie g o : L ’e s e m p la r ità d i D io F ig lio in

S . B a silio M a g n o , 147— 176. G. B i s s o l i d a je o p a tr z o n y k o m e n ta r z e m p r z e ­

k ła d w ło s k i h o m ilii C y ry la J e r o z o lim s k ie g o o p a r a l i t y k u i S a d z a w c e O w czej, 177— 190. G. C. B o t t i n i d a je c ie k a w e o m ó w ie n ie lis tó w św . G rz e g o rz a W ie l­ k ie g o d o ty c z ą c y c h P a le s ty n y ( L e tte r e d i G reg o rio M a g n o r e la tiv e a lla T e r r a

S a n ta ), 191— 198. A rty k u ł: F . M a n n s , L e s r a p p o r ts S y n a g o g u e -E g lis e a u d é b u t d u I I s. a p r è s J. C. e n P a le s tin e , 105— 146, s ta n o w i c e n n y p rz y c z y n e k

do p o z n a n ia te o lo g ii lis tu P s. B a r n a b y i jeg o in t e r p r e t a c j i P is m a Ś w ię te g o . B. B a g a t t i z a jm u je się ik o n o g r a f ią A d a m a i E w y (L ’ic o n o g r a fia d e lla te n -

ta z io n e d i A d a m o e d E va ), 217— 230, il u s t r . 1— 8 — p o d o b n ie j a k w n u m e r z e

p o p rz e d n im n ie o p is a n e . I n n e a r t y k u ły d o ty c z ą a rc h e o lo g ii P a le s ty n y : D. C h e n, B y z a n tin e A r c h ite c ts a t W o r k in M a m p s is a n d S o b o ta , P a la e stin a

T e r tia , 235—244, ilu s tr . 11— 14; В. B a g a t t i , E. A l l i a t a , R itr o v a m e n to a rc h e o lo g ic o s u i S io n , 249— 256, il u s t r . 17— 22; Μ . H a 11 o u n , R . R a b i n , P a le s tin ia n S y r ie In s c r ip tio n s fr o m ° E n S u w e in ît, 291—298, il u s t r . 59— 62; b a rd z o c ie k a w y m a t e r ia ł (m o zaik i) p rz y n o s i a r t y k u ł M . P i с с i r i 11 o, L a „ c a tte d r a le ” d i M a d a b a , 299— 322, ilu s tr . 63— 96. T e n ż e a u to r p o d a je sz e ro k ie o m ó w ie n ie b a d a ń a rc h e o lo g ic z n y c h w J o r d a n ii w -latach 1980— 1981, o b e jm u ­ ją c e m . in . z a b y tk i s z tu k i s ta r o c h r z e ś c ija ń s k ie j i b iz a n ty ń s k ie j. Z r e c e n z ji n a le ż y p o d k re ś lić n a s tę p u ją c e o m ó w ie n ia : R . d e M a r g e r i e , I n tr o d u c tio n

à l’h is to ir e d ’e x é g è s e I, P a r is 1980 (L. C i g n e 11 i); B. B a g a t t i , A l l ’o rig in i d e lla C h iesa , I. L e c o m m u n ità g iu d e o - c r is tia n e , C ittà d e l V a tic a n o 1981 (F.

M a n n s ) ; B. B a g a t t i , L a C h ie sa p r i m iti v a a p o c rifa , R o m a 1981 ( t e n ż e ) ; C ris to lo g ia e c a te c h e s i p a tr is tic a I I , a c u ra S. F e l i c i , R o m a 1981 (L. С i g- n e l l i ) ; T h e L iv e s o f th e D e s e r t F a th e r s , O x fo rd 1981 (B. B a g a t t i ) ; J . N o- r e t, H. G a s p a r t, U n elo g e d e J a c q u e s le F r è r e d u S e ig n e u r p a r Ps. A n d r é d e C rè te , T o ro n to 1978 ( t e n ż e ) ; G. S ö l l , S to r ia d e i d o g m i m a r ia n i, R o m a 1981 (L. C i g n e l l i ) . k s , M a r e k S ta r o w ie y s k i, W a r s z a w a

3. „Jahrbuch fü r A n tik e und C h risten tu m ” — tom y u zu p ełn ia ją ce

T. 5,1977 z a w ie ra m o n o g r a fię w ie lk ie g o e r u d y ty : H e n r i L e c le r c q 1869— 1945

v o m A u to d i d a k te n z u m K o m p ila to r g ro s se n S tils , p ió r a Т . К 1 a u s e r a , 165

s. + 6 il u s t r .

T. 7,1980: T . K l a u s e r o m a w ia ży cie i tw ó rc z o ś ć : F r a n z J o s e p h D ölger

1879— 1940, s e in L e b e n u n d s e in F o r s c h u n g s p r o g r a m m „ A n tik e u n d C h r is te n ­ t u m ’’, 160 s. + 4 ilu s tr .

O b y d w a to m y s ta n o w ią c e n n y p rz y c z y n e k do p o z n a n ia b a d a ń n a d a n ­ ty k ie m c h rz e ś c ija ń s k im w X X w . — o b y d w a j o m ó w ie n i t u b a d a c z e p o ło ży li f u n d a m e n ty p o d w sp ó łc z e s n e b a d a n ia n a d s ta ro ż y tn o ś c ią c h rz e ś c ija ń s k ą .

T. 8,1980 p rz y n o s i d zieło z b io ro w e p o św ię c o n e B e r n a r d o w i K ö ttin g o w i:

P ie ta s , F e s ts c h r ift f ü r B e r n h a r d K ö ttin g , w y d . E. D a s s m a n i K , S uso

F r a n k . T o m o tw ie r a b o g a ta b ib lio g r a f ia В. К ö 11 i n g a (s. IX — X III). N a s tę p u ją p r a c e p o d z ie lo n e n a p ię ć d z ia łó w . I. P h ilo s o p h ie u n d R e lig io n z a ­ w ie r a n a s tę p u ją c e p r a c e : H . D ö r r i e , O b e r le g u n g e n z u m W e s s e n a n tik e r

F r ö m m ig k e it, 3— 14; W . B e i e r w a l t e s, D e u s e s t v e r ita s . Z u r R e z e p tio n

d e s g r ie c h is c h e n W a h r h e its b e g r iffe s in d e r fr ü h c h r is tlic h e n T h e o lo g ie , 15—29; J . H. W a s z i n k , D ie V o r s te llu n g e n v o n d e r „ A u s d e h n u n g d e r N a tu r " in d e r g r ie c h is c h - r ö m is c h e n A n t i k e u n d i m fr ü h e n C h r is te n tu m , 30— 38; A. D i h 1 e, Z u r s p ä t a n ti k e n K u lt fr ö m m i g k e it , 39— 54; W . S p e y e r , D ie H ilfe u n d E p ip h a n ie e in e r G o tth e it, e in e s H e ro e n u n d e in e s H e ilig e n in d e r S c h la c h t, 55—77; K . S c h m ö 1 e, D ie p n e u m a tis c h e G n o sis u n d A n s ä tz e z u e in e r c h r is tlic h e n G e s c h ic h ts m e ta p h y s ik in W e r k d e s K le m e n s v o n A le k s a n - d r ie n , 78— 92; B. A l a n d , C o g ita re D e u m in d e n C o n fe s s io n e s A u g u s tin s , 93— 104; P . S t o c k m e i e r , H e r r s c h e r fr ö m m ig k e it u n d T o te n k u l t. K o n s ta n ­ t i n A p o s te lk ir c h e u n d A n tio c h o s ’ H ie r o th e s io n , 105— 114; O. H i l t b r u n n e r , S e n e c a a u f d e r B e n e d ic tu s -M e d a ille . I I d z ia ł n o si t y t u ł F r ö m m ig k e it u n d K ir c h e i z a w ie ra n a s tę p u ją c e a r t y ­ k u ły : K . A l a n d , N o c h e in m a l: D as P r o b le m d e r A n o n y m i tä t u n d P se u d o - n y m i tä t in d e r c h r is tlic h e n L it e r a t u r d e r e r s te n b e id e n J a h r h u n d e r te , 121— — 139; N . В r ο X, S p ir it u a li tä t u n d O r th o d o x ie . Z u m K o n fl ik t d e s O rig e n e s m i t d e r G e s c h ic h te d e s D o g m a s, 140— 154; M . B . v o n S t r i t z k y , D er B e ­ g r i f f d e r E u s e b e ia u n d se in e V o r a u s s e tz u n g e n in d e r I n te r p r e ta tio n d e s O r i­ g e n e s, 155— 164; J . S p e i g 1, H e r k o m m e n u n d F o r ts c h r itt im C h r is te n tu m n a c h T e r tu llia n , 165— 178; A. L . F e n g e r , Z u r B e u r te ilu n g d e r K e tz e r ta u fe d u r c h C y p r ia n v o n K a r th a g o u n d A m b r o s iu s v o n M a ila n d , 179— 197; E. F e l d m a n n , C h r is tu s - F r ö m m ig k e it d e r M a n i-J ü n g e r . D er s u c h e n d e S tu d e n t

A u g u s tin u s in ih r e m „ N etz"? , 198— 216; J. A. F i s c h e r , D ie e r s te n K o n z i­ lie n im r ö m is c h e n N o r d w e s t- A f r i k a , 217— 227; A. S c h i n d l e r , D ie U n te r ­ s c h e id u n g v o n S c h is m a u n d H ä re sie in G e s e tz g e b u n g u n d P o le m ik g egen d e n D o n a tis te n (m it e in e r B e m e r k u n g z u r D a tie r u n g v o n A u g u s tin s S c h r ift: C o n tr a e p is tu la m P a r m e n ia n i), 228—236; C. С о 1 p e, B a r H e b r ä u s ü b e r d ie M a n ic h ä e r, 237—242.

I I I d z ia ł p o św ię c o n y je s t m ę c z e n n ik o m i ś w ię ty m (M ä r ty r e r u n d H e ilig e ) i z a w ie r a n a s tę p u ją c e p r a c e : W . E o r d o r f , Z u m P r o b le m d e s „ gro ssen

S a b b a ts ’’ im P o ly k a r p - u n d P io n iu s m a r ty r iu m , 245— 249; H. K r a f t , D ie L y o n e r M ä r ty r e r u n d d e r M o n ta n is m u s , 250—266; T. B a u m e i s t e r , D er M ä r ty r e r P h ile m o n , 267— 279; B. d e G a i f f i e r , S a in te A n g a r is m a ( V I I e

siè c le ). A p ro p o s d e so n c u lte , 280—283; M . P u z i c h a, V ita iu s ti (d ia l. 2,2). G r u n d s t r u k tu r e n a ltk ir c h lic h e r H a g io g ra p h ie b e i G reg o r d e m G ro sse m , 284—■

— 312; J . M . M с С u 11 о h , F r o m A n t i q u it y to th e M id d le A g e : C o n tin u ity

a n d C h a n g e in P a p a l R e lic P o lic y fr o m th e 6 th to 8 th C e n tu r y , 313— 324; L.

R e e k m a n s , S ie d lu n g s b ild u n g bei s p ä t a n ti k e n W a llfa h r ts s tä tte n , 325— 355. D z ia ł IV n o si ty t u ł G e le b te F r ö m m ig k e it i z n a d u ją się w n im n a s tę p u ją c e a r t y k u ły : K . T h r a e d e, Z u m h is to r is c h e n H in te r g r u n d d e r „H a u s ta fe ln ”

-186 B IU L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y

h r e r G o tte s v e r e h r u n g , 369— 380; W . S c h n e e m e l c h e r , D as K r e u z C h r is ti u n d d ie D ä m o n e n . B e m e r k u n g e n z u r V ita A n to n i i d e s A th a n a s iu s , 381— 392;

A . S t u i b e r , P s a lm e n le s u n g o d e r Z w is c h e n g e s a n g ? , 393— 398; F. N o r - m a n n, Z u r L a ie n fr ö m m i g k e it b e i J o h a n n e s C h r y s o s to m u s , 399— 410; C. G n i l k a , D ie N a tu r s y m b o lik i n d e n T a g e s lie d e r n d e s P r u d e n tiu s , 411— 446; W . C r a m e r , M e n s c o n c o rd e t v o c i. Z u m F o r tle b e n e in e r s to is c h e n G e b e ts ­ m a x im e in d e r R e g u la B e n e d ic ti, 447— 457; K. S u so F r a n k , D ie V a te r u n ­ s e r - E r k lä r u n g d e r R e g u la M a g is tr i, 458— 471; H. J . D i e s n e r , E u g e n iu s 11 v o n T o le d o im K o n f l i k t z w is c h e n D e m u t u n d G e w is s e n , 472— 480. D z ia ł V n o si ty t u ł F r ö m m ig k e it in B ild u n d K u n s tw e r k i o b e jm u je n a ­ s tę p u ją c e p r a c e : J. E n g e m a n n , D er „ С огопа’’- G e s tu s — e in a n ti k e r u n d fr ü h c h r is tlic h e r A b w e h r - u n d S p o ttg e s tu s ? , 483— 498; P. v a n M o o r s e i , L e sa rc o p h a g e de M a r c ia R o m a n ia C elsa : u n n o u v e a u s u j e t de d iv e r g e n c e d ’in te r p r é ta tio n ? , 499— 508; E. D a s s m a n n , D ie S z e n e C h r is tu s - P e tr u s m i t d e m H a h n . Z u m V e r h ä ltn is v o n K o m p o s itio n u n d I n te r p r e ta tio n a u f f r ü h ­ c h r is tlic h e n S a r k o p h a g e n , 509— 527; M . W e g n e r , D as N a b u c h o d o n o s o r -B ild . D as B ild i m B ild , 528— 538; C. A n d r e s e n , B e tr a c h tu n g e n z u r M a d e b a k a r te in G ö ttin g e n , 539—558; T. U l b e r t , Z w e i s ig m a fö r m ig e M e n s a p la tte n a u s S y n e n , 559— 565; K . H a u c k , V ö lk e r w a n d e r u n g s z e itlic h e B ild z e u g n is s e e in e s A llg o tte s d e s N o r d e n s u n d ih r e ä lte r e n m e d ite r r a n e n A n a lo g ie n (Z u r Ik o n o lo g ie d e r G o ld b r a k te a k te n X V I I ) , 566— 583; R. S c h u m a c h e r - W o l f ­

g a r t e n , „ D e x tr a r u m iu n c tio ” b e i G io tto , 584— 593. T o m lic z ą c y X I I I + + 5 9 3 s t r o n y z a m y k a d o d a te k ik o n o g r a fic z n y n a 29 ta b lic a c h .