Biuletyn patrystyczny

(1)

Jan Gliściński, Józef Naumowicz,

Piotr Jeuté, Jan Słomka

Biuletyn patrystyczny

Collectanea Theologica 58/4, 137-145

(2)

58/1988/fasc. IV

BIULETYN PATRYSTYCZNY

Z aw artość: I. P U B L IK A C J E . P o c z ą tk i filo z o fii c h rz e ś c ija ń s k ie j. II. S P R A W O Z D A N IA . 1. R o c z n ic a c h r z tu św . A u g u s ty n a . K o lo k w iu m w M e d io la n ie , 22—24 k w ie tn ia 1987 r. — 2. M o n a s ty c y z m w s c h o d n io c h r z e ś c ija ń s k i w o k re s ie pó źn eg o a n ty k u i w czesn eg o ś re d n io w ie c z a . I I I s y m p o z iu m a rc h e o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j, A k a d e m ia T e o lo g ii K a to lic k ie j, W a rs z a w a , 27 k w ie tn ia 1987 r. — 3. S p o tk a n ie S e k c ji P a tr y s ty c z n e j, P e lp lin , 15— 16 w rz e ś n ia 1987 r.* P U B L IK A C J E

P oczątk i filo zo fii ch rześcija ń sk iej

W o s ta tn ic h la ta c h , zw ła sz c z a po S o b o rz e W a ty k a ń s k im II, z a u w a ż y ć m o ż n a p o w o ln y , lecz za to w id o c z n y p o w ró t do O jcó w K o ścio ła. C o ra z c zęś c ie j b o w ie m się g a się do s k a r b c a m y ś li p a tr y s ty c z n e j, w k tó r y m k r y j ą się

p ra w d z iw e k le jn o ty m ą d ro ś c i. P o w ró t do Ojcówt n ie s ta n o w i p ró b y czy z a m i a r u w s k rz e s z e n ia z a m ie rz c h łe j p rz e sz ło śc i ja k o zło teg o w ie k u , po k tó r y m p rz y s z e d ł w ie k ż e la z n y , p e łe n m y ślo w eg o c h a o su . N ie je s t o n ró w n ie ż czym ś w ro d z a ju u c ie c z k i w s ta ro ż y tn o ś ć , c e le m z n a le z ie n ia w n ie j g o to w y c h r e c e p t i ro z w ią z a ń . K o śció ł, ja k tw ie r d z i Y. М. С o n g a r, je s t p a tr y s ty c z n y w c a ły m sw o im ż y c iu h is to ry c z n y m i c ią g le is tn ie je w n im „ ła s k a O jc ó w ” i. C h o ciaż b iją w n ic h s ta r o ż y tn e se rc a , to je d n a k r y t m ic h je s t o d c z u w a ln y i w o b e c n e j d obie. T o w ła ś n ie d z ię k i n im m oże i p o w in ie n c zło w ie k w sp ó łc z e sn y le p ie j i p e łn ie j p o z n a w a ć ś w ia t i sieb ie. O jc o w ie K o śc io ła są b o w ie m c ią g le a k tu a ln i *.

P r z y k ła d e m te g o ty p u p o d e jś c ia do O jcó w je s t k s ią ż k a E ric a O s b o r n a p t. T h e B e g in n in g o f C h r is tia n P h ilo s o p h y , w y d a n a p rz e z C a m b rid g e U n iv e r  s ity P re s s w 1981 r. J e j a u to r je s t p ro fe s o re m P is m a Ś w ię te g o i h is to rii K o ścio ła w Q u e e n ’s C o lle g e U n iw e r s y te tu w M e lb o u rn e . D o c z e k a ła się o n a o p r a c o w a n ia i tłu m a c z e n ia n a ję z y k n ie m ie c k i p rz e z J . B e r n a r d a , k tó r y j e s t w y k ła d o w c ą te o lo g ii f u n d a m e n ta ln e j i re lig io z n a w s tw a w E rfu r c ie , o tr z y m u ją c ty tu ł A n fä n g e c h r is tlic h e n D e n k e n s: J u s tin , Ir e n a u s , T e r tu lia n , K le m e n s , D ü  s s e ld o rf 1987, P a tm o s V e rla g , s. 387. W k sią ż c e t e j z o s ta ły p rz e d s ta w io n e p o c z ą tk i filo z o fii c h r z e ś c ija ń s k ie j n a p rz y k ła d z ie O jcó w , k tó r z y ży li i d z ia ła li w ró ż n y c h c e n tr a c h w c z e sn e g o c h rz e ś c ija ń s tw a ja k R zy m , L y o n , K a r ta g i n a : A le k s a n d r ia . Z d a n ie m E. O s b o rn a m o g ą o n i p o m ó c w s p ó łc z e s n e m u cz ło w ie k o w i w o d k ry c iu p r a w d y o B o g u i so b ie sa m y m , o św iecie, h is to rii i J e z u s ie C h ry stu sie .

A u to r p y ta w ię c ty c h O jcó w w im ie n iu lu d z i X X w . n a jp ie r w o B oga: czy rz e c z y w iś c ie is tn ie je ? C zy coś k o n k re tn e g o m o ż n a o N im p o w ied zie ć? C zy tr ó jo s o b o w y B óg je s t ró w n o c z e śn ie k im ś je d n y m ? C zy je s t on f a k t y c z n ie

* R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. J a n G l i ś c i ń s k i S D B , W a rs z a w a .

1 P o r. Y. М. С o n g a r, L a tr e d iz io n e e le tr e d iz io n i (tł. w ł.), R o m a 1965v t. II, s. 378.

2 P o r. A. B e n o i t , L ’a c tu a lité d es P è re s d ? l ’E glise, C a h ie rs T h é o lo g iq u e s 47/1961/31— 36.

(3)

B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y

P ie r w s z ą P rz y c z y n ą ? O jco w ie c i o d p o w ia d a ją , że B óg is tn ie je . C z ło w ie k n ie je s t w s ta n ie w p e łn i G o p o zn ać. J e s t o n n ie s tw o rz o n y , n ie w y p o w ie d z ia n y i n ie w id z ia ln y , je s t je d n a k d o b ry , s p r a w ie d liw y i c ie rp liw y . W e d łu g T e r tu - lia n a O jciec, S y n i D u ch Ś w ię ty w is to c ie , ja k i w d z ia ła n iu są k im ś je d n y m , ch o cia ż są to tr z y osoby. K le m e n s A le k s a n d r o w ic z o m a w ia sz e ro k o k w e s tię je d n o ś c i i o d m ie n n o śc i ty c h osób. W szy scy c z te re j O jc o w ie o ś w ia d c z a ją w zgo d n y sp o só b , że B oga n a jle p ie j p o jm u je s ię ja k o P ie r w s z ą p rz y c z y n ę w sz y stk ie g o , co is tn ie je .

K im je s t c z ło w ie k w z g lę d e m B o g a? C zy n ę d z a , w ja k ie j o b e c n ie się z n a j d u je , je s t do p o g o d z e n ia z jego b o sk im p o c h o d z e n ie m ? C zy je s t o n fa k ty c z n ie w o ln ą is to tą ? Z czego s k ła d a się czło w ie k ? C zy je s t w s ta n ie p o z n a ć p ra w d ę 0 B ogu, św ie c ie i so b ie sa m y m ? O tó ż z d a n ie m J u s ty n a c zło w ie k je s t is to tą ro z u m n ą , m a ją c ą u d z ia ł w L o g o sie. I r e n e u s z tw ie r d z i, iż czło w ie k je s t n ic z y m b e z B o g a, B óg zaś, k tó r y n ie z b a w ia , n ie je s t B o g iem . W e d łu g T e r tu l ia n a d u sza lu d z k a je s t o d d e c h e m S tw ó rc y . K le m e n s d o s trz e g a w c z ło w ie k u h a rf ę , f le t 1 ś w ią ty n ię B oga. O jc o w ie ci n a p y ta n ie o n ę d z ę , w ja k ie j z n a jd u je się n a zie m i czło w ie k , z g o d n ie o d p o w ia d a ją , że s p o w o d o w a ł j ą g rz e c h . P o n a d to t w i e r d z ą o ni, że c z ło w ie k s k ła d a się z c ia ła , d u sz y o ra z d u c h a , że m oże p o zn ać p ra w d ę , ja k k o lw ie k d ro g i, k tó r e do n ie j w io d ą , są ró ż n e . P ra w d z iw ą w o ln o ść, ic h z d a n ie m , o s ią g a się n a d ro d z e k rz y ż a i m iło ści.

Z k o le i E O sb o rn s ta w ia im p y ta n ia n a ie m a t ś w ia ta : czy z o sta ł s tw o rz o n y p rz e z B o g a ? D laczeg o je s t o n ta k n ie p o d o b n y do sw eg o S tw ó rc y ? C zy w św ie c ie m o ż n a d o strz e c śla d y B o g a? S k ą d p o c h o d z i zło? O jc o w ie ci o d p o w ia d a ją z g o d n ie, iż ś w ia t w y sz e d ł z r ą k B o g a. N a w e t je ś li je s t o n n ie p o d o b n y do sw o je g o S tw ó rc y , to n a p e w n o " i e z r a c j i ja k ie g o ś b łę d u p o p e łn io n e g o w c h w ili p o w o ła n ia go do is tn ie n ia , lecz p rz e z n ie p o s łu sz e ń s tw o i g rz e c h czło w ie k a . Ś w ia t je s t n ie d o s k o n a ły , a le c z ło w ie k je s t ju ż w p o w r o tn e j d ro d z e do B oga. F e lix c u lp a w y d a ła ow oc w p o s ta c i c u d o w n e g o z b a w ic ie la . W św ie c ie is tn i e ją ś la d y B oga, p r z e ja w ia ją c e się g łó w n ie w p o r z ą d k u i h a rm o n ii. C z ło w ie k je s t p o w o ła n y do tego, b y p ro w a d z ił ży cie u p o rz ą d k o w a n e . Z ło p o ch o d zi z w o ln e g o w y b o r u c z ło w ie k a , B óg je d n a k je s t w sz e c h m o c n y i p o tr a f i p r z e m ie n ić jeg o s k u tk i.

C zy m o ż n a m ó w ić o ciąg ło ści h is to ry c z n e j? C zy is tn ie je c e n tr a ln y p u n k t h is to rii? N a ja k im e ta p ie o b e c n ie się z n a jd u je m y ? C zy z h is to ry c z n e g o p u n k tu w id z e n ia c z ło w ie k p o s tę p u je n a p rz ó d ? J a k i b ę d z ie k o n ie c w sz y stk ie g o ? Z d a n ie m J u s t y n a is tn ie je ciąg ło ść h is to r ii z b a w ie n ia , c h rz e ś c ija n ie b o w ie m są p ra w d z iw y m I z r a e le m d u c h o w y m . I r e n e u s z je s t z d a n ia , że p la n z b a w ie n ia t r w a n ie p r z e r w a n ie i je s t u n iw e rs a ln y . T e r tu l ia n z k o le i w id z i o b ecn o ść B o żą w h is to r ii t a k sam o ja k w p rz y ro d z ie i w d u sz y lu d z k ie j. K le m e n s p o d k re ś la n ie z m ie n n o ś ć B ożego p la n u z b a w ie n ia . W e d łu g w s z y s tk ic h c z te re c h O jcó w w ÿ d a rz e n ie m s ta n o w ią c y m c e n tr a ln y p u n k t h is to r ii je s t W c ie le n ie , ist.ap, n a k tó r y m o b e c n ie się z n a jd u je m y , to czas K o ścio ła. Ir e n e u s z i K le m e n s p a tr z ą o p ty m is ty c z n ie n a ro z w ó j c z ło w ie k a w h is to rii. K o ń c e m w sz y stk ie g o b ę dzie p o w tó rn e o b ja w ie n ie się P a n a . J u s t y n ro z ró ż n ia d w a p rz y jś c ia , I r e n e u s z je s t ' z w o le n n ik ie m m ille n a ry z m u i r e k a p itu la c ji, T e r tu l ia n g ło si te o lo g ię n a dziei.

O s ta tn ia s e r ia p y ta ń d o ty czy oso b y J e z u s a C h ry s tu s a . A u to r a in t e r e s u j ą n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : w ja k i sp o só b S ło w o B oże s ta ło się c z ło w ie k ie m ? K im je s t O n o w z g lę d e m O jca? Co o sią g n ę ło p rz e z sw o je czło w ie c z e ń stw o ? W ja k i sp o só b o b ja w ia B oga? J a k m o g ą w S ło w ie is tn ie ć ró w n o c z e śn ie u n i w e rs a ln o ś ć i p a r ty k u la r n o ś ć ? J u s ty n i I r e n e u s z w id z ą w e W c ie le n iu s p e łn ie n ie s ię p ro r o c tw m e s ja ń s k ic h . T e r tu lia n , z w a lc z a ją c M a rc jo n a , tw ie r d z i że C h r y s t u s n ie b y ł z ja w ą , lecz p o s ia d a ł p ra w d z iw e ciało. K le m e n s p o d k re ś la , że W c ie le n ie je s t w y d a rz e n ie m , k tó r e s ta n o w i c e n tr a ln y : p u n k t k o sm ic z n y h i s to r ii z b a w ie n ia . C h ry s tu s je s t B o g iem t a k sam o , ja k i O jciec. J e s t o n S ło w e m B ożym , p rz e z k tó r e w sz y stk o się sta ło . C elem W c ie le n ia b y ło p o je d n a n ie cz ło w ie k a z B o g iem . T y lk o S y n B oży z n a O jc a i je d y n ie O n m ó g ł n a jp e łn ie j

(4)

G o o b ja w ić . T e r tu l ia n w y r a ż a o p in ię , w e d łu g k tó r e j c z ło w ie k o w i, k tó r y z n a la z ł C h ry s tu s a , n icze g o ju ż w ię c e j n ie p o tr z e b a . S y n B oży p rz y s z e d ł n a ziem ię, a b y zb a w ić ś w ia t i k a ż d e g o cz ło w ie k a . O n je s t p ra w d z iw y m B o g iem i p r a w d z iw y m c z ło w ie k ie m .

P o k a ż d e j s e r ii p y ta ń i u z y s k a n iu n a n ie o d p o w ie d z i ze s tro n y O jcó w E. O sfcorn d o k o n u je p o n o w n e g o ro d z a ju k o n f r o n ta c ji ic h m y ś li t a k ze s t a r o ż y tn y m i, j a k i z b a r d z ie j w s p ó łc z e s n y m i p o g lą d a m i filo z o fic z n y m i. K o ń czy s w o ją k s ią ż k ę s tw ie rd z e n ie m , że ja k k o lw ie k w sz y sc y o n i m ó w ili z b y t dużo i d o s k o n a le z d a w a li so b ie z te g o s p r a w ę , to je d n a k w ie rz y li w je d n o je d y n e S ło w o , k tó r e zo sta ło p rz e z B o g a s k ie ro w a n e do w s z y s tk ic h b ez w y ją tk u lu d z i, ta k ż e i do n a s, ż y ją c y c h w X X w iek u .

k s . J a n G liś c iń s k i S D B , W a r s z a w a

II. S P R A W O Z D A N IA

1. R o c z n ic a c h rz tu św . A u g u s ty n a K o lo k w iu m w M e d io la n ie , 22— 21 k w ie tn ia 1987 r.

M e d io la n m oże po szczy cić się f a k te m , że p rz e z n ie m a l tr z y l a t a (384— 387) p r z e b y w a ł w ty m m ie śc ie św . A u g u s ty n . T u w 386 r o k u p rz e ż y ł d e c y d u ją c e c h w ile n a w r a c a n ia i 24/25 k w ie tn ia 387 r. p r z y ją ł c h rz e s t, z a p e w n e z r ą k b is k u p a A m b ro żeg o . P o b y t w I t a lii n a le ż y u z h a ć za p rz e ło m o w y w c u r r ic u lu m

v ita e a u to r a W y z n a ń .

K o lo k w iu m , z o rg a n iz o w a n e w U n iw e rs y te c ie K a to lic k im d ei S a c ro C o u re 22—24 k w ie tn ia 1087 r., ■ p rz y p a d ło d o k ła d n ie w ro c z n ic ę c h rz tu A u g u sty n a'. U c z e stn ic y s p o tk a n ia s k o n c e n tro w a li s w o ją u w a g ę n a w y d a rz e n iu s p rz e d 1600 la t, ch cąc u ś w ia d o m ić so b ie jeg o k o n te k s t h is to ry c z n y i te o lo g ic z n y o ra z u k a z a ć z w ią z k i A u g u s ty n a z M e d io la n e m . S e s ję ro z p o c z ę ły d w a r e f e r a ty · p r o f e s o ró w m ie js c o w e g o U n iw e rs y te tu . P ro f. M . S o r d i p rz y p o m n ia ła r o lę p o li ty c z n ą i k u ltu r a l n ą M e d io la n u w d ru g ie j p o ło w ie IV w ., sie d z ib y c e sa rz a , j a k p o d k re ś la ła , i m ia s ta b is k u p a A m b ro żeg o . S z e rz e j o m ó w iła d ra m a ty c z n e w y d a rz e n ia , k tó r y c h ś w ia d k ie m b y ł św . A u g u s ty n , o k u p a c ję b a z y lik i p rz e z w o js k a c e s a r s k ie w W ie lk im T y g o d n iu 386 r. (M ila n o al te m p o d i A g o stin o ). W d ru g im w y k ła d z ie p ro f. L . F . P i z z o l a t o s t a r a ł się o p isać in te le k tu a ln e i d u c h o w e p rz e m ia n y A u g u s ty n a p o d c z a s p o b y tu w M e d io la n ie , od f a s c y n a c ji m a n ic h e iz m e m a ż do p rz y ję c ia c h rz e ś c ija ń s tw a (Itin e r a r io s p ir itu a le d i A g o 

s tin o a M ila n o ). P i z z o l a t o p rz e c iw s ta w ił się te n d e n c jo m p o m n ie js z a n ia

ro li św . A m b ro ż e g o w n a w r a c a n iu A u g u s ty n a . P rz y p o m n ia ł g łó w n e te m a ty k a z a ń b is k u p a M e d io la n u , k tó r e p o d su n ę ły n ie w ą tp liw ie — z d a n ie m p r e l e g e n ta — r o z w ią z a n ia z a g a d n ie ń , ja k ie n u r to w a ły m ło d eg o r e t o r a i filo z o fa , p o sz u k u ją c e g o p r a w d y : c h rz e ś c ija ń s k a id e a B oga, p o c h o d z e n ie i n a t u r a zła, m a te r ia ln e p o ję c ie d u sz y , itd . P o d w p ły w e m A m b ro ż e g o A u g u s ty n ro z p o z n a ł w P iś m ie Ś w ię ty m jeg o d u c h o w y , g łę b o k i se n s , ja k ró w n ie ż z a in te re s o w a ł się p is m a m i n e o p la to n ik ó w .

R e f e r a t s ta ł się o k a z ją do d y s k u s ji, p o w r a c a ją c e j n ie m a l p rz e z c a łą sesję, d o ty c z ą c e j w p ły w u ró ż n y c h o sób n a n a w ró c e n ie A u g u s ty n a . N ie k tó rz y u czen i, ja k G. F o l i i e t i A. S o l i g n a с, n ie p rz e c z ą c z w ią z k o m A u g u s ty n a z A m b ro ż y m , o k r e ś la li je ja k o „ p rz y ja ź ń z d a le k a ” . D e c y d u ją c ą ro lę w id z ie li w p o s ta w ie św . M o n ik i, k tó r a p o tr a f ił a z a in te re s o w a ć sw eg o s y n a k a z a n ia m i b is k u p a . P o d k r e ś lił n a d to ro lę k a p ła n a S y m p lic ja n a i in n y c h p rz y ja c ió ł, z k tó r y m i łą c z y ły A u g u s ty n a b lis k ie i se rd e c z n e w ię z y . L. F . P i z z o l a t o , b ro n ią c s w e j t e z y / t w i e r d z ił , że ro la ty c h osób s p r o w a d z a ła się do p o ś r e d n ic tw a i n ie p o m n ie js z a z a słu g A m b ro ż e g o w n a w r a c a n iu A u g u s ty n a . W d y s k u s ja c h z p rz y ja c ió łm i A u g u s ty n sz u k a ł p o tw ie r d z e n ia p r a w d u s ły s z a n y c h w k a z a n ia c h b is k u p a M e d io la n u .

(5)

W n a s tę p n y m w y k ła d z ie p t. 11 circolo n e o p la to n ic o m ila n e s e f r a n c u s k i j e  z u ita A. S o 1 i g n а с p rz e d s ta w ił ś ro d o w isk o in te le k tu a ln e M e d io la n u w d r u g ie j p o ło w ie IV w. T w o rz y ły je o so b y r a c z e j lu ź n o ze so b ą z w ią z a n e , choć z łąc zo n e z a in te re s o w a n ie m do n e o p la to n iz m u . I n s p ir a to r e m śro d o w is k a , w e d łu g A. S o l i g n a c a , b y ł k a p ła n S y m p lic ja n , sa n c tu s s e n e x , w y b itn y te o lo g , „ n a le ż ą c y do ty c h , k tó r z y n ie p iszą lu b p isz ą m a ło , n ie d la te g o , że n ie m a ją 0 czy m , a le m a ją d u ż o ”. S y m p lic ja n , p o c h o d z ą c y z R z y m u (ta m p r a w d o p o d o b n ie p o z n a ł go A m b ro ż y ), b y ł ściśle z w ią z a n y z M a riu s z e m W ik to ry n e m , z n a n y m tłu m a c z e m p is m n e o p la to n ik ó w . O n te ż p rz y c z y n ił się do k o n s e k r a c ji A m b ro żeg o n a b is k u p a M e d io la n u i z o sta ł jeg o k ie r o w n ik ie m d u c h o w y m 1 in te le k tu a ln y m . Z a p e w n e on p o d s u w a ł b is k u p o w i ź ró d ła g re c k ie i ła c iń s k ie , w ty m p is m a filo z o fó w n e o p la to ń s k ic h . P o d o b n ą ro lę p rz e w o d n ik a z a ją ł w po s z u k iw a n ia c h A u g u s ty n a , z b liż a ją c go do n e o p la to ń s k ic h tłu m a c z e ń M a riu s z a W ik to ry n a . A. S o lig n a c w s k a z a ł r a z jeszcze n a p a r a le le m ięd zy h o m ilia m i A m b ro ż e g o i p is m a m i P lo ty n a o ra z P o r f ir iu s z a ; p o d k re ś lił ro lę , ja k ą n e o p ła - to n iz m — k tó r y w M e d io la n ie p rz e s z e d ł k r y ty c z n y o k re s c h ry s tia n iz a c ji — o d e g ra ł w f o r m a c ji te o lo g ic z n e j A u g u s ty n a . J a k p rz y p o m n ia ł po w y k ła d z ie V. G r o s s i , o b o k „ n a w ró c e n ia filo z o fic z n e g o ” n ie n a le ż y p o m ija ć ..n a w r a c a n ia A u g u s ty n a do P is m a Ś w ię te g o ” , jeg o z a fa s c y n o w a n ia P a w io w ą te o lo g ią k rz y ż a i J a n o w ą te o lo g ią L ogosu.

A. P a r e d i p o św ię c ił sw ó j w y k ła d z w ią z k o m A u g u s ty n a z m ie s z k a ń c a m i M e d io la n u . W p is m a c h b is k u p a H ip p o n y m o żem y o d n a le ź ć g łó w n ie w z m ia n k i d o ty c z ą c e osób z a in te re s o w a n y c h filo z o fią lu b te ż ro d z in , k tó r y c h h o jn o ś ć p o z w o liła m u z re z y g n o w a ć w M e d io la n ie z f u n k c j i r e t o r a (A g o stin o e i p e r -

s o n a g g i m ila n e s i).

P ro f . А. С a p r i o 1 i w c ie k a w y m , m o im z d a n ie m , w y s tą p ie n iu p t. B a tt e -

s im o d i A g o s tin o e im m a g in e d i C h iesa p o d k re ś lił, że A u g u s ty n „ n a w r a c a ją c

się ” n ie b y ł p o g a n in e m w śc isły m s e n s ie ; o tr z y m a ł c h rz e ś c ija ń s k ie w y c h o w a n ie w d o m u i tr z e b a go u w a ż a ć za c h r z e ś c ija n in a od u ro d z e n ia . W iem y , że k a te c h u m e n e m , w s z e ro k im se n s ie sło w a , p o z o s ta w a n o n ie r a z p rz e z c a łe życie. А. С a p r i o 1 i u k a z a ł, w ja k i sp o só b o w a p o s ta w a b y ła z w ią z a n a — z w ła s z c z a w A fry c e — z p o ję c ie m K o ścio ła ja k o ś w ię te g o i n ie s k a la n e g o . W M e d io la n ie A u g u s ty n i jeg o m a tk a s p o tk a li się z c a łk ie m o d m ie n n ą p r a k t y k ą d u sz p a s te r s k ą . C h rz e s t w ży ciu A u g u s ty n a p o z o s ta ł w y b o re m szczeg ó ln ej, a s c e ty c z n e j fo r m y ży cia c h rz e ś c ija ń s k ie g o , w y b o re m filo zo fii ja k o „ sp o so b u b y c ia ” i p o s z u k iw a n ia d o sk o n a ło śc i. A. C a p r i o l i n a jw y r a ź n ie j p o d k re ś lił ta k ż e „ m o m e n t a u g u s ty ń s k i” n a w ra c a n ia : ro lę ła s k i i o św ie c e n ia . P r a w d ą je s t. ż e A u g u s ty n w W y z n a n ia c h n ie w ie le m ó w i o sw y m c h rz c ie , n ie o z n a c z a to je d 

n a k — j a k n p . tw ie r d z ił A. H a r n a c k — że A u g u s ty n n a w ró c ił się do n e o p la to n iz m u , a n ie n a c h rz e ś c ija ń s tw o , lu b te ż do szk o ły filo z o fic z n e j r a c z e j n iż do ż y c ia w ia ry .

P ro f. M . M. R o b e r t i w w y k ła d z ie II b a ttis te r o d i S. A m b r o g io p r z e d  s ta w ił w n io sk i, k tó r y c h d o s ta rc z y ły w y k o p a lis k a po d d z is ie jsz ą k a te d r ą m e d io la ń s k ą , d o k ła d n ie j p od je j fa s a d ą i sc h o d a m i, g d zie o d k ry to ś la d y d w ó c h b u d o w li: f u n d a m e n ty b a p ty s te r iu m o ra z p o z o sta ło śc i a b s y d y IV -w ie c z n e j b a z y lik i (w ła ś c iw ie k ilk u a b sy d p o c h o d z ą c y c h z ró ż n y c h o k resó w ). B u d y n e k o d k ry te g o b a p ty s te r iu m , z b u d o w a n y p rz e z b is k u p a A m b ro żeg o , im p o n o w a ł r o z m ia r a m i: ś r e d n ic a w n a js z e rs z y m p u n k c ie w y n o s iła 19,30 m . n a to m ia s t sam eg o ź ró d ła c h rz c ie ln e g o — 6,10 m . Z a ró w n o b u d y n e k , ja k i źró d ło m ia ły fo r m ę o ś m io k ą tn ą , s y m b o liz u ją c ó sm y d z ie ń d o d a n y do ty g o d n ia , d z ie ń Z m a rtw y c h w s ta n ia . F o rm ą a rc h ite k to n ic z n ą b a p ty s te r iu m p rz y p o m in a ło m a u z o le u m — g ro b o w ie c c e s a rs k i. W sw o ic h k a te c h e z a c h b is k u p A m b ro ż y n a z y w a ł ź ró d ło c h rz c ie ln e s e p u lc r u m , S tw o rz y ło to k a te c h u m e n o m p o czu cie ja k g d y b y w c h o d z e n ia do g ro b u , ś m ie rc i i p o z a n u rz e n iu w w o d zie w y jś c ia do- n o w eg o ży cia . W ty m w ła ś n ie b a p ty s te r iu m 24 k w ie tn ia 387 r. p r z y ją ł c h rz e s t A u g u sty n . P o d ty l n ą częścią k a te d r y m e d io la ń s k ie j o d k ry to d ru g ie , m n ie js z e i s ta rs z ę b a p ty s te riu m , w k tó r y m p r z y ją ł c h rz e s t św . A m b ro ży . S u k c e s e m w ię c

(6)

m e d io la ń s k ic h w y k o p a lis k — ja k p o d k re ś lił p ro f. R o b e rti — je s t o d k ry c ie i u s ta le n ie m ie js c a c h r z tu d w ó c h w ie lk ic h O jc ó w K o ścio ła.

P ro f. M. L . P a r e r w re f e r a c ie Ic o n o g r a fia a g o stin ia n a : ii Te D e u m

e U b a tte s im o d i A g o s tin o p rz e d s ta w iła tr a d y c ję w ik o n o g r a fii X I I I —X V III w .,

i lu s t r u ją c ą z n a n ą le g e n d ę o p o w s ta n iu h y m n u T e D e u m w c zasie c h rz tu św . A u g u s ty n a . W ty c h p rz e d s ta w ie n ia c h , św . A m b ro ż y m ó w i s ło w a : T e D e u m

la u d a m u s , zaś p rz y s z ły b is k u p H ip p o n y o d p o w ia d a : T e D o m in u m c o n fite m u r .

T y lk o p rz y je d n y m p rz e d s ta w ie n iu , z X IV w . p o d a n y je s t c a ły te k s t h y m n u . P r e le g e n tk a o g ra n ic z a ła się do p rz e k a z u ik o n o g ra fic z n e g o , z a c h ę c a ją c do g łę b szego z b a d a n ia k o n te k s tu lite r a c k ie g o t e j tr a d y c ji.

N a z a k o ń c z e n ie k o lo k w iu m k a r d . C a rlo M a r ia M a r t i n i w y g ło sił d łu g i r e f e r a t p t. A g o s tin o n e lla C h iesa d i A m b r o g io . R iffle s s io n i d i u n p a sto re. U k a z a ł u c z e s tn ik o m d e c y d u ją c y m o m e n t w n a w r ó c e n iu św . A u g u s ty n a , m o m e n t p rz e jś c ia od d y s k u s ji i ro z u m o w y c h p o s z u k iw a ń do a k tu m o d litw y i u w ie lb ie n ia B o g a, j a k ró w n ie ż e w o lu c ję p ro w a d z ą c ą od a m o r p h ilo so p h ia e do ży cia k o n te m p la c y jn e g o . U c z e stn ik o m k o lo k w iu m u m o ż liw io n o p ie lg rz y m k ę do g ro b u św . A u g u s ty n a w P a w ii i do w c z e s n o c h rz e ś c ija ń s k ic h b a p ty s tó w w M e d io la n ie . W ia d o m o, c iało b is k u p a H ip p o n y zo stało w o b a w ie p rz e d n a ja z d e m p rz e w ie z io n e n a S a rd y n ię , a w 725 r. k r ó l L iu p r a n d s p ro w a d z ił je do P a w ii, gdzie sp o czy w a do d z is ia j w k o śc ie le św . P io t r a (S a n P ie tr o in C iel d'O ro). W a rto w sp o m n ie ć , że w ty m s a m y m k o śc ie le z n a jd u je się g ró b B o e c ju sz a , s k a z a n e g o w P a w ii n a ś m ie rć p rz e z T e o d o ry k a W ielk ieg o .

P ro f. M . M . R o b e r t i o p ro w a d z a ł po w y k o p a lis k a c h , p ro w a d z o n y c h w c e n tr u m M e d io la n u w m ie jsc u , g d zie d z is ia j w z n o si się o g ro m n a k a te d r a . W IV w ie k u b y ły ta m d w ie b a z y lik i o ra z d w a b a p ty s te r ia : B a silic a v e tu s z a jm u ją c a część te r e n u d z is ie jsz e j k a te d r y o ra z B a silic a n o v a , z w a n a te ż B a 

silic a m a io r lu b S a n c ta T h e c la , k tó r a z n a jd o w a ła się n a o b e c n y m p la c u p rz e d -

k a te d r a ln y m . O d k ry to c ie k a w e f r a g m e n ty d w ó c h b a p ty s te rió w p r z y p ie r w s z e j i d ru g ie j b a z y lic e .

N ied u że, s ta rs z e b a p ty s te r iu m (S a n S te fa n o a lle F o n ti) o d k ry to p o d p ó ł n o cn ą z a k r y s tią d z is ie jsz e g o D u o m o . Z a c h o w a ły się n ie w ie lk ie ś la d y m u ró w o ta c z a ją c y c h d o b rz e w id o c z n e ź ró d ło c h rz c ie ln e z tr z e m a g łę b o k im i sto p n ia m i (ch rz c z o n y m ó g ł by ć z a n u rz o n y do p asa) o ra z r e s z tk a m i m a r m u r u n a d n ie ź ró d ła . S t r u k t u r a b u d o w li i u ż y te m a te r ia ły p o z w a la ją d a to w a ć ją n a p ie r w szą p o ło w ę IV w . W ty m n a jp r a w d o p o d o b n ie j b a p ty s te r iu m p r z y ją ł w 374 r. c h rz e s t św . A m b ro ż y . N a le ż y b o w ie m założyć, że p r z y ją ł c h rz e s t w M e d io la n ie , a b y ło to je d y n e w ó w c z a s z n a n e b a p ty s te r iu m w ty m m ieście. J a k ju ż w s p o m in a łe m , A m b ro ż y b ę d ą c b is k u p e m z b u d o w a ł d ru g ie b a p ty s te r iu m , p rz y B a silic a n o v a , w ię k sz e i w s p a n ia lsz e . Do o w eg o d ru g ie g o , o b e c n ie o d k ry te g o b a p ty s te r iu m p ro w a d z ą sch o d y od w e w n ą tr z k a te d r y , p o d je j fa s a d ę . T u ta j o ś m io k ą tn e m u r y są b a rd z ie j w id o c z n e , w e w n ą tr z n ic h z a c h o w a n e śla d y lu b n a w e t części d u ż y c h k o lu m n , m a r m u ro w e p ły tk i p o s a d z k i i tr z y n ieco m n ie js z e sto p n ie , po k tó r y c h sch o d zi się do ź ró d ła . W id o czn e są ta k ż e d w a k a n a ły , k tó r y m i p rz y p ły w a ła i o d p ły w a ła w o d a (źró d ło b y ło im ita c ją rzek i). O w y s tr o ju m u r ó w i k o p u ły m o żem y się je d y n ie d o m y ś la ć z z e b ra n y c h k a m y k ó w m o zaik . K a te c h u m e n i w c h o d z ili do ź ró d ła od s tro n y z a c h o d n ie j k ie r u ją c się w s tro n ę w sc h o d n ią , gdzie s ta ł b is k u p u d z ie la ją c y c h r z tu p rz e z p o la n ie g ło w y w o d ą . J a k p rz y p o m in a p r z e w o d n ik , p ro f. R o b e rti, w ś ró d rz e s z y k a te c h u m e n ó w , k tó r y m b is k u p u d z ie la ł c h r z tu w n o c p a s c h a ln ą 24/25 k w ie tn ia 387 r. b y li A u re liu s z A u g u s ty n , A d e - o d a t i A lip iu sz . N a s tę p n ie p ro f. R o b e rti p o k a z u je p rz e jś c ie , k tó r y m p ro w a d z o n o n o w o o c h rz c z o n y c h z b a p ty s te r iu m do B a silic a n o v a n a E u c h a ry s tię . O bok b a p ty s te r iu m o d k ry to n ie z n a c z n e śla d y b u d y n k u , k tó r y u w a ż a się za C a th e -

c u m e n u m , ro d z a j s a li k a te c h e ty c z n e j d la p rz y g o to w u ją c y c h się d o c h rz tu .

N ależy d o d a ć , że o p ró cz b a p ty s te riu m , św . A m b ro ż y z b u d o w a ł p o za m u - r a m i m ia s ta b a z y lik ę , k tó r ą n a z w a ł B a silica m a r ty r u m . P o to c z n ie je d n a k

(7)

142

p r z y ję ła się n a z w a b a z y lik i św . A m b ro ż e g o , z w ła sz c z a od ch w ili, g d y p o d j e j o łta rz e m , o b o k m ę c z e n n ik ó w św . G e rw a z e g o i św . P ro ta z e g o , złożono w 397 r. c iało f u n d a t o r a k o śc io ła . T a m do d z is ia j m o ż e m y się m o d lić p rz y g ro b ie w ie l k ieg o b is k u p a M e d io la n u . k s . J ó z e f N a u m o w ic z , W a r s z a w a 2. M o n a s ty c y z m w s c h o d n io c h r z e ś c ija ń s k i w o k re s ie p ó źn eg o a n ty k u i w c z e sn e g o śre d n io w ie c z a III s y m p o z ju m a rc h e o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j W a rs z a w a , 27 k w ie tn ia 1987 r. T rz e c ie s y m p o z ju m z o rg a n iz o w a n e p rz e z K o ło N a u k o w e S tu d e n tó w A r c h eo lo g ii C h rz e ś c ija ń s k ie j A k a d e m ii T e o lo g ii K a to lic k ie j p o św ięco n o w y b r a n e m u z a g a d n ie n iu z h is to rii K o śc io ła , ja k im je s t ro z w ó j r u c h u m o n a s ty c z n eg o w e w s c h o d n im c h rz e ś c ija ń s tw ie . W a rto p rz y ty m w sp o m n ie ć , że w r.1986 s y m p o z ju m z o rg a n iz o w a n e p rz e z c z ło n k ó w k o ła z o k a z ji X V -le c ia is tn ie n ia K a te d r y A rc h e o lo g ii C h rz e ś c ija ń s k ie j n a W y d z ia le T e o lo g ic z n y m A T K m ia ło z z a ło ż e n ia o d m ie n n y c h a r a k te r . W sz y s tk ie r e f e r a t y p rz y g o to w y w a li w ó w c z a s s tu d e n c i i a b s o lw e n c i k ie r u n k u a rc h e o lo g ii A T K bez u d z ia łu z a p ro s z o n y c h gości, t a k a b y tw o rz y ły on e ro d z a j k s ię g i p a m ią tk o w e j. Z teg o p o w o d u n ie p o d p o rz ą d k o w a n o te m a tó w je d n e m u z a g a d n ie n iu , lecz m ia ły on e o d z w ie r c ie d la ć w m ia r ę m o żn o ści c a ły o b s z a r z a in te r e s o w a ń i p rz e d s ta w ić g łó w n e p rz e d m io ty b a d a ń u p r a w ia n e j n a A T K a rc h e o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j. W sło w ie w s tę p n y m p rz e w o d n ic z ą c y k o ła A r t u r F i g u r a z a p o z n a ł słu c h a c z y z h is to r ią k a te d r y p o d k r e ś la ją c szczeg ó ln ą r o lę w je j u tw o r z e n iu k s. doc. d r. L u d w ik a S te f a n ia k a o ra z p ro f . d r. K a z im ie rz a M ic h a ło w sk ie g o .

J a k o p ie rw s z y w y g ło sił r e f e r a t a b s o lw e n t m g r K rz y s z to f P l u s k o t a . P r z e d s ta w ił o n o b e c n y s ta n b a d a ń n a d z a b y tk a m i z o k r e s u c h r z e ś c ija ń s tw a n a w y s p ie F ile , le ż ą c e j n a g ra n ic y E g ip tu i N u b ii, o m a w ia ją c liczn e ś w ia d e c tw a a rc h e o lo g ic z n e d o ty c z ą c e a d a p ta c ji o ś ro d k a k u lt u Iz y d y d la p o tr z e b w s p ó ln o t y c h rz e ś c ija ń s k ie j. P o d o b n y c h a r a k t e r m ia ł d ru g i r e f e r a t w y g ło sz o n y p rz e z s tu d e n ta T o m a s z a W a l i s z e w s k i e g o p t. R u s a fa — c h r z e ś c ija ń s k ie m ia s to n a p u s ty n i. B a rd z o d o b rz e z a c h o w a n e k o śc io ły i to w a rz y s z ą c e im b u d o w le te g o m ia s ta s ta n o w ią w a ż n e źró d ło d la p o z n a n ia s y r y js k ie j a r c h i te k t u r y s a k r a l n e j i s p e c y f ik i s y ry js k ie g o c h rz e ś c ija ń s tw a .

S a m a r ii — s to lic y Iz r a e la p o św ię c o n a b y ła w y p o w ie d ź s tu d e n ta W a w rz y ń c a O r l i ń s k i e g o r e p r e z e n tu ją c a je d e n z g łó w n y c h k ie r u n k ó w b a d a ń n a szej k a te d r y , z w ią z a n y z te r e n e m P a le s ty n y i S y rii w c z a sa c h b ib lijn y c h .

O s ta tn i r e f e r a t p t. S y m b o lik a k o tw i c y w ik o n o g r a fii w c z e s n o c h r z e ś c ija ń 

s k ie j p rz y g o to w a n y z o sta ł p rz e z a b s o lw e n ta m g r. P io t r a W a r s i ń s k i e g o

i s tu d e n ta P io t r a J e u t é. W y b ó r te g o te m a tu , d o ty c z ą c e g o z a s a d n ic z o p r z e d s ta w ie ń w rz y m s k ic h k a ta k u m b a c h , s y g n a liz u je , że p rz e d m io te m b a d a ń n a s z e j k a te d r y są ta k ż e z a g a d n ie n ia z w ią z a n e z ro z w o je m c h rz e ś c ija ń s tw a w z a c h o d n ie j części I m p e r iu m R o m a n u m . D z ię k i p rz y c h y ln e j o cen ie p ro f, d r h a b . B a r b a r y F i 1 а г s к i e j r e f e r a t te n z o s ta ł zło żo n y do d r u k u w „ R o c z n ik a c h T e o lo g ic z n o -K a n o n ic z n y c h ”. Z a g a d n ie n ia z w ią z a n e ze w s c h o d n im m o n a s ty c y z m e m , k tó r e m u p o św ię c o n o w r. 1987 s y m p o z ju m , s ta ły się w o s ta tn ic h la t a c h p rz e d m io te m b a d a ń p o ls k ic h a rc h e o lo g ó w p ra c u ją c y c h n a te r e n ie E g ip tu i N u b ii. W y n ik i ty c h b a d a ń , p r z y c z y n ia ją c się do p e łn ie js z e j z n a jo m o śc i o m a w ia n e g o te m a tu , s ta ły się je d n o c z e śn ie ź ró d łe m in s p ir a c ji i ro s n ą c e g o z a in te re s o w a n ia w s c h o d n im m o n a s ty c y z m e m w ś ró d K o ścio ła i a rc h e o lo g ó w w k r a ju . Z o rg a n iz o w a n e w A T K sy m p o z ju m , p o d c z a s k tó re g o o m a w ia n o n ie k tó re a s p e k ty r u c h u m o n a s ty c z n eg o n a te r e n ie S y rii, P a le s ty n y , E g ip tu o ra z N u b ii, b y ło p r ó b ą s tw o r z e n ia

(8)

p e rs p e k ty w y , n a tle k tó r e j p e łn ie j o d c z y ty w a ć m o ż n a w y n ik i n a jn o w s z y c h b a d a ń . O tw a rc ia s y m p o z ju m d o k o n a ł w ie lo le tn i k u r a t o r K a te d r y A rc h e o lo g ii C h rz e ś c ija ń s k ie j k s. b p p ro f, d r h a b . H e n ry k M u s z y ń s k i w y ra ż a ją c z a d o w o le n ie z p o w o d u z o rg a n iz o w a n ia sy m p o z ju m p rz e z s tu d e n tó w . Z w ró c ił u w a g ę n a fa k t, że d la a d e k w a tn e j in t e r p r e ta c ji ź ró d e ł p is a n y c h i a rc h e o lo g ic z n y c h p a m ię ta ć n a le ż y o d u c h o w e j fo r m a c ji O jcó w P u s ty n i, k tó r y c h tr e ś c ią ży cia s t a ła się p r a w d a E w a n g e lii, p o d k re ś la ją c ró w n o c z e ś n ie z n a c z e n ie , ja k ie ow o d u c h o w e d z ie d z ic tw o a s c e tó w w sc h o d n ie g o c h rz e ś c ija ń s tw a , r e a liz u ją c y c h n a k a z y e w a n g e lic z n e w sp o só b b e z k o m p ro m iso w y , m oże p o w in n o m ieć d la c h rz e ś c ija n w sp ó łc z e sn y c h .

P ie r w s z y r e f e r a t s e s ji, k tó r e j p rz e w o d n ic z y ła p ro f, d r h a b . A le k s a n d r a W ą s o w i c z , n o sz ą c y t y t u ł S ty l ic i s y r y js c y w V i V I w ie k u — św ia d e c tw a

a rc h e o lo g ic zn e , w y g ło sił s tu d e n t I I I r o k u a rc h e o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j T o m asz

W a l i s z e w s k i . S c h a r a k te r y z o w a ł on n a js ła w n ie js z y c h s ty lis tó w s y r y js k ic h : S y m e o n a S łu p n ik a ; jeg o u c z n ia D a n ie la , k tó r y o sia d ł n a k o lu m n ie w A n a p lu s w o k o licy K o n s ty n ty n o p o la ; S y m e o n a M łodszego, z w a n e g o C u d o tw ó rc ą o raz m o n o fiz y c k ie g o s ty litę J o n a n a . A u to r, p o w o łu ją c się o b o k ź ró d e ł p is a n y c h i a rc h e o lo g ic z n y c h ró w n ie ż n a ź ró d ła ik o n o g ra fic z n e , o m ó w ił ta k ż e ró ż n e w a r ia n t y sa m y c h k o lu m n o ra z u m ie sz c z o n y c h n a n ic h sie d z ib a sc e tó w , ro z w ó j k u lt u s ty litó w o ra z g e n e z ę i e w o lu c ję a rc h ite k to n ic z n ą s a n k tu a r ió w p ie lg rz y m k o w y c h , ja k ie p o w s ta w a ły w o k ó ł m ie js c ic h p o b y tu , p r z e d s ta w ia ją c p rz y ty m w ie le n ie o p u b lik o w a n y c h w P o lsc e m a te ria łó w .

O w y g ło sz e n ie n a s tę p n e g o r e f e r a tu , p t. M o n a s ty c y z m e g ip s k i od. V do I X

w ie k u p o p ro sz o n o doc. d r h a b . E w ę W i p s z y c k ą , b ez k tó r e j u d z ia łu tr u d n o

b y ło sobie w y o b ra z ić te g o ro c z n ą se s ję . R e f e r e n tk a k ła d ła n a c is k n a ró ż n o ro d n o ś ć f o r m o rg a n iz a c y jn y c h s ta n o w ią c ą c e c h ę c h a r a k te r y s ty c z n ą m o n a s ty - c y z m u e g ip s k ie g o w c ią g u całe g o o m a w ia n e g o o k re s u . A n a c h o re z a i s e m in a - c h o re ty c z n e l a u r y is tn ia ły o b o k k la s z to ró w c e n o b ity c z n y c h ta k ż e w V II i V III w ie k u , p rz y czy m w s fe rz e p r a k t y k i r e g u ła P a c h o m iu s z a m ia ła m n ie js z e z n a c z n ie n iż to się z a z w y c z a j sąd zi. A u to rk a z w ró c iła ta k ż e u w a g ę n a z m ia n ę fo rm i tr e ś c i asc e z y , k tó r a to z m ia n a z n a jd u je o d b ic ie ró w n ie ż w o b ra z ie o ś ro d k ó w m o n a s ty c z n y c h r e k o n s tr u o w a n y m w w y n ik u b a d a ń a rc h e o lo g ic z n y c h . Czy b y ła o n a w y n ik ie m u k s z ta łto w a n ia się n o w eg o m o d e lu ascezy , czy te ż ch o d zi t u o „ s p a d e k ja k o ś c i” r u c h u m o n a s ty c z n e g o — to p y ta n ie p o s ta w io n e p rz e z r e f e r e n tk ę , n a k tó r e tr u d n o dać o b e c n ie je d n o z n a c z n ą o d p o w ie d ź , choć o p c ja n a rz e c z w a r i a n t u p ie rw s z e g o w y d a je się dziś u z a s a d n io n a .

K la s z to r y i m o n a s ty c y z m w N u b ii w ś w ie tle d a n y c h h is to r y c z n y c h i a r  c h e o lo g ic z n y c h — to t y t u ł r e f e r a t u w y g ło sz o n e g o p rz e z s tu d e n ta V r o k u A r c h eo lo g ii C h rz e ś c ija ń s k ie j P io tr a J e u t ê. R e f e r a t p rz y g o to w a n o w o p a rc iu o m a te r ia ły do p r a c y m a g is te r s k ie j p o w s ta łe j p o d k ie r u n k ie m d r. S te f a n a J a k o b i e l s k i e g o . P rz e d s ta w io n o to p o g ra fię i k r ó tk ą c h a r a k te r y s ty k ę o b ie k tó w m o n a s ty c z n y c h w N u b ii od A s u a n u po o k o lice w sp ó łc z e sn e g o C h a r tu m u oraz, n ie lic z n e n ie s te ty , in f o rm a c je n a te m a t m o n a s ty c y z m u n u b ijs k ie g o z n a n e ze ź ró d e ł p is a n y c h . Z a in te re s o w a n ie ty m n ie o p r a c o w a n y m ja k d o tą d te m a te m w ią ż e się w p e w n y m s to p n iu z f a k te m o d k ry c ia p rz e z P o ls k ą M isję A rc h e o lo g ic z n ą w S ta r e j D o n g o li (S u d a n , k ie r o w a n ą p rz e z d r. Ja k o b ie ls k ie g o , p o z o sta ło śc i k la s z to r u p o c h o d ząceg o p ra w d o p o d o b n ie z V II stu le c ia .

P o p r z e r w ie s tu d e n t I I r o k u e g ip to lo g ii (U n iw e rs y te t W a rs z a w sk i) A n d rz e j B a t o r p r z e d s ta w ił r e f e r a t p t. P ie r w s z e e r e m y w ś w ie tle a p o fte g m a -

tó w O jc ó w P u s ty n i. Z w ró c ił o n u w a g ę n a f a k t, że a p o fte g m a ty , b ę d ą c e m ię 

d zy in n y m i c e n n y m ź ró d łe m w ie d z y o ży c iu c o d z ie n n y m m n ic h ó w e g ip s k ic h , z a w ie r a ją in f o r m a c ję ró w n ie ż o m ie js c a c h ic h s ta łe g o p o b y tu . D z ię k i ty m in f o rm a c jo m u s ta lo n o n a p rz y k ła d , że w IV w ie k u w y k s z ta łc ił się ty p e re m u z a m ie sz k iw a n e g o p rz e z s t a r c a o ra z jego u c z n ia , p rz y czym u c z e ń z re g u ły p rz e b y w a ł w p o b liż u w e jś c ia , n a to m ia s t jeg o m is trz m ie s z k a ł w d a le j p o ło żo n y ch p o m ie sz c z e n ia c h , p o z o s ta ją c w w ię k s z e j iz o la c ji od o to cze n ia. I s tn ie

(9)

B I U L E T Y N P A T R Y S T Y C Z N Y n ie te g o s c h e m a tu p o tw ie r d z iły b a d a n ia a rc h e o lo g ic z n e . B a d a n e e re m y p o c h o d z ą je d n a k z n a s tę p n y c h s tu le c i i g łó w n y m , ja k d o tą d , ź ró d łe m w ie d z y o m o n a s ty c y z m ie e g ip s k im IV w ie k u p o z o s ta ją p rz e k a z y p isa n e . O s ta tn i r e f e r a t, p rz y g o to w a n y p rz e z s tu d e n ta I I I r o k u a rc h e o lo g ii c h rz e ś c ij a ń s k i e j P rz e m y s ła w a N o w o g ó r s k i e g o , n o s ił t y t u ł Z y c ie m o n a s ty c z n e ■na p u s ty n i j u d z k i e j do n a ja z d u p e r s k ie g o . B y ła to o b s z e rn a c h a r a k t e r y s t y k a

r u c h u m o n a s ty c z n e g o n a te r e n ie Z ie m i Ś w ię te j o d jeg o p o c z ą tk ó w , z w ią z a n y c h z d z ia ła ln o ś c ią św . H ila r io n a w I p o ło w ie IV w ie k u , a ż do n a ja z d u P e rs ó w p o d w o d z ą C h o sro e s a I I w 614 ro k u , k tó r y sp o w o d o w a ł zn iszczen ie w ię k sz o ś c i k la s z to r ó w i ro z p ro sz e n ie m n ic h ó w . W iele m ie js c a p o św ię c o n o z ilu s tro w a n iu d w ó c h p o d s ta w o w y c h ty p ó w m o n a s te ru : la u r y i c e n o b iu m , o d z w ie rc ie d la ją

cych d w ie z a sa d n ic z e fo r m y o rg a n iz a c ji w s p ó ln o t m o n a s ty c z n y c h r o z w ij a ją cy c h się n a o b sz a rz e w sc h o d n ie g o c h r z e ś c ija ń s tw a od s ły n n e j G ó ry A to s aż p o te r e n y o b e c n e g o S u d a n u .

P y ta n i a s ta w ia n e r e f e r e n to m o ra z ro z m o w y , ja k ie to czy ły się w tr a k c ie p rz e r w y , ś w ia d c z ą o ż y w y m z a in te re s o w a n iu te m a te m w ś ró d lic z n ie p rz y b y ły c h gości.

P io tr J e u té . W a r sza w a

3. S p otk an ie S ek cji P a try sty czn ej P ep lin , 15— 16 w rześn ia 1987 r.

W d n ia c h 15— 16 w rz e ś n ia 1987 ro k u o d b y ło się k o le jn e d o ro c z n e s p o t k a n ie S e k c ji P a tr y s ty c z n e j p rz y K o m is ji E p is k o p a tu do S p ra w N a u k i K a to lic k ie j. T y m ra z e m g o ścin y , n ie z w y k le z re s z tą se rd e c z n e j, u d z ie lił n a m b p c h e łm iń s k i M . P r z y k u c k i w S e m in a riu m D u c h o w n y m w P e lp lin ie . N a ro z p o częcie o jc ie c d ie c e z ji p rz e w o d n ic z y ł u r o c z y s te j M szy św . i w y g ło sił h o m ilię o r a z u c z e stn ic z y ł w p ie r w s z e j części s p o tk a n ia .

P r o g r a m te g o s p o tk a n ia o b e jm o w a ł d w ie części: n a u k o w ą i o rg a n iz a c y jn ą . W r a m a c h te j d r u g ie j o d b y ło się s p o tk a n ie w y k ła d o w c ó w p a tro lo g ii, n a k tó r y m z a p o z n a n o się z tr e ś c ią s p r a w o z d a n ia S e k c ji P a tr y s ty c z n e j p rz e d s ta w io n eg o K o m is ji E p is k o p a tu do S p ra w N a u k i K a to lic k ie j o ra z K o m is ji do S p ra w S e m in a rió w D u c h o w n y c h . W y k ła d o w c y d y s k u to w a li n a d sp o so b em n a u c z a n ia p a tr o lo g ii w s e m in a r ia c h d u c h o w n y c h ze sz czeg ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m z a le ż ności, ja k a is tn ie je p o m ię d z y p a tr o lo g ią a s ta r o ż y tn ą h is to rią K o ścio ła. W y k a z a n o m . in., iż z p o w o d u b r a k u w y k ła d o w c ó w tu d z ie ż n ie w ie lk ie j lic z b y g o d zin , k o rz y s tn y m w y d a je się ta k ie ro z w ią z a n ie , b y o b y d w a te p rz e d m io ty w y k ła d a ła je d n a o so b a. W r a m a c h a k tu a lió w S e k c ji P a tr y s ty c z n e j p r z e d s ta 

w io n e z o sta ły te m a ty p r a c lic e n c ja c k ic h i m a g is te rs k ic h . M ożliw ości z a sto so w a n ia k o m p u te ró w w n a u k a c h te o lo g ic z n y c h o m ó w ił m g r Cz. M a z u r .

O w ie le b o g a ts z a b y ła część p ie rw s z a . T e m a te m w io d ą c y m b y ło z a g a d n ie n ie p n e u m a to lo g ii u O jcó w K o ścio ła. P o sz c z e g ó ln e r e f e r a ty u k a z y w a ły ro z w ó j te o lo g ii D u c h a Ś w ię te g o od O jcó w A p o sto lsk ic h do św . A u g u s ty n a . W p n e u m a to lo g ii o w ego c zasu d o m in o w a ły d w a z a g a d n ie n ia : D u c h Ś w ię ty a K o śció ł o ra z b ó stw o D u c h a Ś w ię te g o , k tó r e w y ło n iły się w to k u p o le m ik i z h e re z ja m i.

K s. d r В. С z ę s z p rz e d s ta w ił n a u k ę n a te m a t r e la c ji D u c h Ś w ię ty — K o śció ł u tr z e c h O jcó w p r z e d n ic e js k ic h : J u s ty n a , Ire n e u s z a i T e r tu lia n a . Z k o le i ks. d r H. P i e t r a s w r e f e r a c ie p t. U św ię c a ją c a ro la D u ch a Ś w ię te g o

w n a u c z a n iu O ry g e n e sa o m ó w ił k w e s tię b ó s tw a tr z e c ie j osoby T r ó jc y Ś w ię te j

tu d z ie ż sp o so b y o b ecn o ści P a r a k l e ta w p o szc z e g ó ln y c h k a te g o r ia c h s tw o rz e ń . N a s tę p n ie doc. d r h a b . W. E b o r o w i c z p rz e d s ta w ił z a ry s p n e u m a to lo g ii św . A u g u s ty n a , k tó r y m ó w i o p o c h o d z e n iu D u c h a Ś w ięteg o , p o d k re ś la Je g o b ó stw o i ro z w a ż a J e g o z a d a n ia w św iecie. B is k u p H ip p o n y uczy, że d o p ie ro w n ie b ie b ę d z ie m y m o g li p o ją ć coś w ię c e j z ta je m n ic B ożych.

(10)

U z u p e łn ie n ie m ty c h ro z w a ż a ń o c h a r a k te r z e te o lo g ic z n y m b y ły d w a r e f e r a ty n a tu r y filo lo g ic z n e j. D r A. B r z u s t k o w s k a p r z e d s ta w iła o k re ś le n ia sto so w a n e p rz e z św . B az y le g o W ielk ieg o w jeg o w y p o w ie d z ia c h o D u c h u Ś w ię ty m , a w o d n ie s ie n iu do św . A m b ro żeg o u c z y n iła to m g r A. S t r z e l e c k a . S y m b o le D u c h a Ś w ię te g o w ik o n o g r a fii s ta r o c h r z e ś c ija ń s k ie j g o łę b ic a i o g ień o ra z p r z e d s ta w ie n ie a n tr o p o m o rf ic z n e i sy m b o lik ę liczb s to s o w a n ą w o d n ie s ie n iu do tr z e c ie j o soby B o s k ie j o m ó w iła doc. d r h a b . B. F i 1 a r s к a.

P o k a ż d y m z w y s tą p ie ń o d b y ła się d y s k u s ja . P o d k o n ie c s p o tk a n ia ks. d r T. K a c z m a r e k p rz y p o m n ia ł p o sta ć o. A. T r a p é, je d n e g o z n a jw ię k s z y c h w sp ó łc z e s n y c h z n a w c ó w św . A u g u s ty n a . P e łn y te k s t r e f e r a tó w z o s ta n ie o p u b lik o w a n y w „V ox P a t r u m ”. k s. J a n S ło m k a , W a r sza w a 10 — C ollectanea T heologica