KATARZYNA OĩÓG-WRÓBEL
WYKONYWANIE
ĝRODKÓW ZABEZPIECZAJĄCYCH
NA PODSTAWIE PRZEPISÓW
KODEKSU KARNEGO WYKONAWCZEGO
ChoübyĞcie mieli najlepsze ustawy, najlepszych sĊdziów, to jeĞli nie bĊdziecie mieü zdolnych wykonawców kary, moĪecie ustawy wrzuciü do kosza, a wyroki sądowe spaliü1.
Zacytowane powyĪej słowa Z. Bugajskiego, choü pochodzą z 1937 r. nie straciły na aktualnoĞci, poniewaĪ sprawne działanie wymiaru sprawiedliwoĞci nie ogranicza siĊ do wydania przez sąd prawomocnego wyroku, w którym orzeczono okreĞloną sankcjĊ, lecz do właĞciwego jego wyegzekwowania.
Zagadnienia dotyczące wykonywania orzeczeĔ karnych z perspektywy uprawnieĔ i obowiązków organów postĊpowania wykonawczego są aktualne w Ğwietle rozwaĪaĔ doktrynalnych, rozwiązaĔ prawnych, a takĪe z praktycznego punktu widzenia, albowiem zasadniczo to właĞnie podejmowane przez te instytucje działania determinują skuteczne i prawidłowe wykonanie wyroku.
Obowiązujące przepisy dotyczące wykonywania orzeczeĔ karnych warunkują złoĪony proces, w którym podmiotami praw i obowiązków są skazani oraz róĪne organy, instytucje i organizacje. Ustawodawca w art. 2 i art. 225 k.k.w.2 okreĞla szeroki krąg organów postĊpowania wykonawczego.
Mgr KATARZYNA OĩÓG-WRÓBEL – doktorant Katedry PostĊpowania Karnego, Prawa Karnego Wykonawczego i Kryminalistyki, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: kasia-ozog@o2.pl
1
Z. B u g a j s k i, Nowa organizacja wiĊziennictwa polskiego w oĞwietleniu historycznym, Warszawa 1937, s. 88.
2
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z póĨn. zm.) [dalej cyt.: k.k.w.].
Przepisy k.k.w., jak teĪ innych ustaw, nie definiują pojĊcia „organ postĊpowania wykonawczego”, w literaturze równieĪ, w zasadzie, brak jest propozycji w tym zakresie. PrzyjĊcie takiej definicji jest zadaniem niezwykle trudnym, poniewaĪ katalog organów ujĊtych w art. 2 k.k.w. jest obszerny
i zróĪnicowany pod wzglĊdem ustrojowym, prawnym i funkcjonalnym.
Poszczególne ograny postĊpowania wykonawczego mają odmienne kompetencje niezbĊdne do wykonywania odrĊbnych, zróĪnicowanych sankcji. W art. 2 k.k.w. ujĊte są zarówno główne lub wyłączne organy wykonujące orzeczenia, jak równieĪ takie, które realizują we wskazanym zakresie zadania o charakterze incydentalnym, fragmentarycznym czy teĪ pomocniczym. KaĪdy z organów wymienionych w art. 2 oraz w art. 225 k.k.w. spełnia w postĊpowaniu wykonawczym okreĞloną rolĊ, związaną z rodzajem kar i innych Ğrodków penalnych, do których wykonywania lub współdziałania w ich wykonywaniu okreĞlony organ jest powołany.
Jednym z organów postĊpowania wykonawczego ujĊtym w art. 2 pkt 5 k.k.w. jest osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego, powołana do realizacji orzeczeĔ karnych o zastosowaniu Ğrodków zabezpieczających.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, wobec osób, które dopuĞciły siĊ czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwoĞci, znajdując siĊ w stanie niepoczytalnoĞci lub wykazujących zaburzenia preferencji seksualnych, które popełniły przestĊpstwo skierowane przeciwko wolnoĞci seksualnej oraz osób, które popełniły wykroczenie pozostające w związku z uzaleĪnieniem od alkoholu, sądy orzekają zastosowanie Ğrodka zabezpieczającego w postaci umieszczenia
w odpowiednim zakładzie zamkniĊtym (psychiatrycznym lub leczenia
odwykowego) lub zakładzie ambulatoryjnym.
WĞród leczniczych Ğrodków zabezpieczających moĪna wyróĪniü zarówno te związane z umieszczeniem w zakładzie zamkniĊtym, jak i te realizowane w warunkach wolnoĞciowych dotyczące skierowania na leczenie ambulatoryjne. Kodeks karny3 w art. 93 wyraĨnie precyzuje zasadĊ, wedle której sąd moĪe orzec Ğrodek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniĊtym lub skierowaniem na leczenie ambulatoryjne tylko wtedy, gdy jest to niezbĊdne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcĊ czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, zaburzeniami preferencji seksualnych, upoĞledzeniem umysłowym lub uzaleĪnieniem od alkoholu lub innego Ğrodka odurzającego, przy czym przed orzeczeniem tego Ğrodka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz
3
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z póĨn. zm.) [dalej cyt.: k.k.].
psychologa, a w sprawach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych – takĪe lekarza seksuologa.
Ogólnie moĪna przyjąü, iĪ k.k. zna dwa rodzaje leczniczych Ğrodków zabezpieczających związanych z izolacją internowanych. Pierwsze odnoszą siĊ do sprawcy czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną lub zaburzeniami preferencji seksualnych i upoĞledzeniem umysłowym. Natomiast drugie dotyczą popełnienia przestĊpstwa w związku z uzaleĪnieniem od alkoholu lub innego Ğrodka odurzającego.
Ustawodawca w art. 94 k.k. przewiduje umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym sprawcy, który w stanie niepoczytalnoĞci popełnił czyn
zabroniony o znacznej społecznej szkodliwoĞci i zachodzi wysokie
prawdopodobieĔstwo, Īe popełni taki czyn ponownie. Czasu pobytu w zakładzie nie okreĞla siĊ z góry, zaĞ jeĪeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne, sąd orzeka zwolnienie sprawcy. Sąd moĪe w okresie do 5 lat od zwolnienia z zakładu zarządziü ponowne umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeĪeli przemawiają za tym okolicznoĞci.
MoĪliwoĞü umieszczenia w zakładzie zamkniĊtym lub skierowanie na leczenie w warunkach ambulatoryjnych w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii sprawcy przestĊpstwa przeciwko wolnoĞci seksualnej, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych przewiduje przepis art. 95a k.k. Sąd skazując takiego sprawcĊ na karĊ pozbawienia wolnoĞci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, moĪe orzec umieszczenie go w wymienionych placówkach leczniczych, po odbyciu tej kary. Jak wynika z § 1a powołanego wyĪej przepisu, obligatoryjne jest orzeczenie umieszczenia sprawcy skazanego na bezwzglĊdną karĊ pozbawienia wolnoĞci za przestĊpstwo okreĞlone w art. 197 § 3 pkt 2 lub 3 k.k., czyli za zgwałcenie małoletniego poniĪej lat 15 albo zgwałcenie kazirodcze, po odbyciu kary, w zakładzie zamkniĊtym, albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii, zmierzających do zapobieĪenia ponownemu popełnieniu takiego przestĊpstwa, w tym w szczególnoĞci poprzez obniĪenie zaburzonego popĊdu seksualnego sprawcy.
W przypadku skazania przez sąd sprawcy na karĊ pozbawienia wolnoĞci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestĊpstwo popełnione w związku z uzaleĪnieniem od alkoholu lub innego Ğrodka odurzającego, sąd ten na podstawie art. 96 k.k. moĪe orzec umieszczenie sprawcy w zamkniĊtym zakładzie leczenia odwykowego, jeĪeli zachodzi wysokie prawdopodobieĔstwo ponownego popełnienia przestĊpstwa związanego z tym uzaleĪnieniem. Wówczas sąd nie okreĞla z góry czasu pobytu w zamkniĊtym zakładzie leczenia odwykowego, przy
czym nie moĪe on trwaü krócej niĪ trzy miesiące i dłuĪej niĪ dwa lata. O zwolnieniu z zakładu rozstrzyga sąd na podstawie wyników leczenia, po zapoznaniu siĊ z opinią prowadzącego leczenie. Na poczet kary sąd zalicza okres pobytu skazanego w zakładzie leczenia odwykowego.
Na marginesie dodaü naleĪy, iĪ przepisem odnoszącym siĊ do orzekania Ğrodków zabezpieczających jest równieĪ art. 95 k.k., w myĞl którego sąd, skazując sprawcĊ na karĊ pozbawienia wolnoĞci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestĊpstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalnoĞci, moĪe orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje siĊ szczególne Ğrodki lecznicze lub rehabilitacyjne, w tym przypadku chodzi o umieszczenie skazanego w zakładzie karnym w systemie terapeutycznym4.
Ustawodawca przewidział moĪliwoĞü wykonywania leczniczych Ğrodków zabezpieczających w warunkach wolnoĞciowych, albowiem w myĞl art. 97 § 1 k.k., w zaleĪnoĞci od postĊpów leczenia sprawcy umieszczonego w zakładzie psychiatrycznym sąd moĪe go skierowaü, na okres próby od szeĞciu miesiĊcy do lat dwóch, na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitacjĊ w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej, oddając go równoczeĞnie pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalnoĞci naleĪy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
Wprowadzenie, obok formy izolacyjnej, jaką przewiduje leczenie w zakładzie zamkniĊtym, wolnoĞciowej formy Ğrodka zabezpieczającego, czyli leczenia ambulatoryjnego, naleĪy oceniü pozytywnie, albowiem izolacja sprawcy nie jest
zasadniczym celem wykonywania Ğrodków zabezpieczających, a tylko
stosowanym w uzasadnionych wypadkach. ĝwiadczy o tym chociaĪby fakt, Īe znaczna czĊĞü Ğrodków zabezpieczających moĪe byü wykonywana w warunkach wolnoĞciowych, zaĞ sąd w zaleĪnoĞci od postĊpów w leczeniu czy teĪ wprost, widząc moĪliwoĞü leczenia w takich warunkach, moĪe orzec o leczeniu ambulatoryjnym sprawcy5.
4
Zob.: M. K i r y l u k, Wykonywanie kary pozbawienia wolnoĞci wobec skazanych wymagających stosowania szczególnych Ğrodków wychowawczo-leczniczych, „Biuletyn RPO”. Materiały. Stan i wĊzłowe problemy polskiego wiĊziennictwa (cz. II) 1997, nr 32, s. 100-130.
5
K. P o s t u l s k i, Nowe zasady wykonywania przez sąd Ğrodka zabezpieczającego okreĞlonego w art. 95a kodeksu karnego. „Prokuratura i Prawo” 2010, nr 10, s. 86.
1. UPRAWNIENIA OSOBY KIERUJĄCEJ INNYM ZAKŁADEM PRZEWIDZIANYM W PRZEPISACH K.K.W.
ZWIĄZANE Z PRZYJĉCIEM SPRAWCY DO ZAKŁADU
I REALIZACJI ORZECZENIA O ZASTOSOWANIU WOBEC NIEGO ĝRODKÓW ZABEZPIECZAJĄCYCH
Organem postĊpowania wykonawczego, który realizuje lecznicze Ğrodki zabezpieczające, jest osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego wymieniona w art. 2 pkt 5 k.k.w. OczywiĞcie nie moĪna pominąü innych podmiotów wykonujących orzeczenia karne w zakresie orzeczonych tego rodzaju Ğrodków zabezpieczających, takich jak: sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji, sąd penitencjarny, w którego okrĊgu sprawca przebywa, kurator sądowy. Ponadto kwestie związane z wykonywaniem Ğrodków zabezpieczających o charakterze leczniczym realizuje równieĪ Policja, słuĪba zdrowia oraz właĞciwe organy wojskowe.
Lecznicze Ğrodki zabezpieczające przewidziane w k.k., o których była mowa wczeĞniej, związane z umieszczeniem sprawcy w zakładzie zamkniĊtym, wykonuje siĊ w podmiotach leczniczych udzielających ĞwiadczeĔ zdrowotnych w zakresie opieki psychiatrycznej – zakładach psychiatrycznych i w podmiotach leczniczych udzielających ĞwiadczeĔ zdrowotnych w zakresie leczenia uzaleĪnieĔ – zakładach leczenia odwykowego.
Zakłady psychiatryczne, zgodnie z brzmieniem art. 200 § 2 k.k.w., mogą byü
organizowane jako zakłady dysponujące warunkami: podstawowego
zabezpieczenia, wzmocnionego zabezpieczenia i maksymalnego zabezpieczenia. Zakłady leczenia odwykowego, jak przewiduje art. 200 § 3 k.k.w., mogą byü
organizowane jako zakłady dysponujące warunkami wzmocnionego
zabezpieczenia. Ustawodawca nie wspomina o moĪliwoĞci ich organizowania jako zakładów podstawowego zabezpieczania.
K. Postulski zauwaĪa, iĪ do czasu ewentualnego ustawowego usuniĊcia niespójnoĞci, jaka wynika z wymienionego przepisu, nie moĪe ona byü interpretowana na niekorzyĞü internowanych, pozbawiając ich moĪliwoĞci wykonywania Ğrodka zabezpieczającego w zamkniĊtym zakładzie odwykowym, dysponującym warunkami podstawowego zabezpieczenia, a wiĊc o stosunkowo łagodnych rygorach izolacji. NaleĪy przyjąü, Īe – tak jak to przewidują art. 200b i 200c k.k.w. – Ğrodek zabezpieczający okreĞlony w art. 96 § 1 k.k. moĪe byü wykonywany zarówno w zamkniĊtych zakładach dysponujących wzmocnionymi, jak i podstawowymi warunkami zabezpieczenia. Jak podkreĞla dalej Postulski, do
takiej wykładni upowaĪnia w szczególnoĞci zasada kolizyjna lex posteriori
derogat legi priori6.
Zakłady psychiatryczne wykonujące Ğrodek zabezpieczający przewidziany w art. 95a k.k. w postaci umieszczenia w zakładzie zamkniĊtym, organizowane są jako zakłady dysponujące warunkami wzmocnionego zabezpieczenia. Natomiast Ğrodek zabezpieczający przewidziany w art. 95a k.k. w postaci skierowania na leczenie ambulatoryjne, wykonuje siĊ w zakładach ambulatoryjnych.
W doktrynie sporo miejsca poĞwiĊca siĊ istocie stosowania Ğrodków zabezpieczających7, a tym samym regulacji art. 95 a k.k.w. odniesieniu do treĞci art. 200 § 3a k.k.w. Art. 95 k.k. stanowi wprost o sprawcy, wobec którego sąd moĪe orzec lub orzeka umieszczenie, po odbyciu kary pozbawienia wolnoĞci, w zakładzie zamkniĊtym, a nie w zakładzie psychiatrycznym, który wprawdzie jest zakładem zamkniĊtym, ale jest przeznaczony dla sprawców niepoczytalnych.
PodkreĞla siĊ, iĪ w stosunku do sprawców niepoczytalnych Ğrodek
zabezpieczający orzekany jest zamiast kary, natomiast umieszczenie skazanego w zakładzie zamkniĊtym, na zasadzie art. 95 a k.k., jest Ğrodkiem zabezpieczającym orzekanym obok kary, a to oznacza, iĪ ma on charakter eliminacyjny8. Trzeba przy tym pamiĊtaü, iĪ ustawodawca wyraĨnie eksplikuje cel leczenia skazanego, czyli przeprowadzenie terapii farmakologicznej lub psychoterapii, mających na celu obniĪenie zaburzonego popĊdu seksualnego sprawcy jako Ĩródła przestĊpstwa.
Zdaniem S. Lelentala, art. 200 § 3a k.k.w. tylko pozornie koresponduje z przepisem art. 200 § 1 k.k.w. Gdyby relacja pomiĊdzy tymi przepisami była rzeczywista, wówczas pierwszy z tych przepisów byłby zbĊdny. Obowiązujące unormowanie autor ocenia jako zabieg nieudany, co nie zmienia faktu, iĪ jest on stosowany w praktyce9.
Wykonywanie Ğrodków zabezpieczających okreĞlają przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 201 § 4-6 k.k.w., w tym: rozporządzenie Ministra
6
K. P o s t u l s k i, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2012, s. 796. 7
W. K o c i u b iĔ s k i, Orzekanie o Ğrodku zabezpieczającym z art. 94 § 1 nowego kodeksu karnego w Ğwietle nowego kodeksu postĊpowania karnego, „Przegląd Sądowy” 1999, nr 3; T. S z y m a n o w s k i, System kar, Ğrodków karnych i zabezpieczających oraz zasady ich orzekania w k.k. z 1997 r., PWP 1997, nr 16-17; L. B o g u n i a, Projektowane zmiany w wykonywaniu leczniczych Ğrodków zabezpieczających, [w:] Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XIII, Warszawa 2003; A. M u s z yĔ s k a, ĝrodki zabezpieczające o charakterze leczniczym według kodeku karnego z 1997 roku, [w:] Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. IV, Warszawa 1999; K. P o s t u l s k i, Zakres orzekania sądu w postĊpowaniu karnym wykonawczym, [w:] Nowa kodyfikacja karna. Krótkie komentarze, z. 10, Warszawa 1998.
8
S. L e l e n t a l, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2012, s. 868. 9
Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu zakładów psychiatrycznych i zakładów leczenia odwykowego przeznaczonych do wykonywania Ğrodków
zabezpieczających oraz składu, trybu powoływania i zadaĔ komisji
psychiatrycznej do spraw Ğrodków zabezpieczających10, rozporządzenie Ministra
Zdrowia z dnia 15 listopada 2010 r. w sprawie wykazu zakładów
ambulatoryjnych przeznaczonych do wykonywania Ğrodków zabezpieczających orzeczonych wobec skazanych za przestĊpstwa skierowane przeciwko wolnoĞci seksualnej11 oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 listopada 2010 r. w sprawie wykazu zakładów zamkniĊtych przeznaczonych do wykonywania Ğrodków zabezpieczających orzeczonych wobec skazanych za przestĊpstwa skierowane przeciwko wolnoĞci seksualnej, a takĪe ich pojemnoĞci i warunków zabezpieczenia12.
Zgodnie z § 2 rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych., ilekroü mowa o zakładzie psychiatrycznym – naleĪy przez to rozumieü takĪe: oddział psychiatryczny w szpitalu psychiatrycznym i szpitalu ogólnym; klinikĊ paĔstwowej uczelni medycznej lub innej paĔstwowej uczelni, której podstawowe jednostki organizacyjne prowadzą działalnoĞü w dziedzinie nauk medycznych lub zakładu opieki zdrowotnej jednostki badawczo-rozwojowej, oraz regionalny oĞrodek psychiatrii sądowej. Natomiast jeĪeli chodzi o zakład leczenia odwykowego – naleĪy przez to rozumieü takĪe oddział odwykowy w oĞrodku leczenia odwykowego lub oddział odwykowy w szpitalu psychiatrycznym.
Obecnie funkcjonuje 31 zakładów psychiatrycznych wykonujących lecznicze Ğrodki zabezpieczające w warunkach podstawowego zabezpieczenia; 15 tego rodzaju placówek realizuje Ğrodki zabezpieczające w warunkach wzmocnionego zabezpieczenia, natomiast trzy zakłady psychiatryczne działają w warunkach maksymalnego zabezpieczenia. Jak wynika z wykazu zakładów leczenia odwykowego przeznaczonych do wykonywania Ğrodków zabezpieczających w warunkach wzmocnionego zabezpieczenia, który stanowi załącznik nr 4 do rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych., takich placówek jest cztery.
Zakładów zamkniĊtych przeznaczonych do wykonywania Ğrodków
zabezpieczających orzeczonych wobec skazanych za przestĊpstwa skierowane przeciwko wolnoĞci seksualnej jest trzy, funkcjonują w Kłodzku, Starogardzie GdaĔskim oraz w Choroszczy, zaĞ zakładów ambulatoryjnych przeznaczonych do
wykonywania Ğrodków zabezpieczających orzeczonych w stosunku do
wymienionych powyĪej skazanych jest siedem.
10
Dz. U. Nr 179, poz. 1854 z póĨn. zm. [dalej cyt.: rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych.]. 11
Dz. U. Nr 230, poz. 1519 z póĨn. zm. 12
Zasady kierowania do wykonania orzeczeĔ w przedmiocie umieszczenia sprawcy w zamkniĊtym zakładzie psychiatrycznym lub w zakładzie leczenia odwykowego ujmuje art. 201 k.k.w. Według obowiązujących przepisów, sąd po stwierdzeniu wykonalnoĞci orzeczenia w przedmiocie zastosowania leczniczego Ğrodka zabezpieczającego związanego z umieszczeniem w zamkniĊtym zakładzie psychiatrycznym lub w zakładzie leczenia odwykowego jest obowiązany zasiĊgnąü opinii komisji psychiatrycznej do spraw Ğrodków zabezpieczających, powoływanej przez ministra zdrowia na zasadzie § 6 rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych. na okres piĊciu lat.
Trzeba przyznaü, iĪ ustawowe kryteria kwalifikacji poszczególnych przypadków, według których nastĊpuje skierowanie sprawców do odpowiedniego rodzaju zakładu psychiatrycznego lub odwykowego, które okreĞlają art. 200a-200c, mają charakter bardzo ogólny i są ĞciĞle związane z infrastrukturą, jaką dysponują poszczególne zakłady. Innymi słowy, zakłady o maksymalnym poziomie zabezpieczenia są przeznaczone dla osób, którymi nie sposób właĞciwie zająü siĊ w tych o stopniu wzmocnionym, a te z kolei dla pensjonariuszy nieodpowiednich dla jednostek o stopniu podstawowym. W tym kontekĞcie komisja psychiatryczna do spraw Ğrodków zabezpieczających ocenia takĪe indywidualne ryzyko powodowania przez internowanego zagroĪenia dla Īycia lub zdrowia innych osób, albo przedmiotów o znacznej wartoĞci, oraz zagroĪenia jego samowolnym oddaleniem siĊ.
Komisja psychiatryczna do spraw Ğrodków zabezpieczających w opinii dla sądu, okreĞla rodzaj zakładu psychiatrycznego lub zakładu leczenia odwykowego, w którym powinien byü wykonywany Ğrodek zabezpieczający, a takĪe wskazuje miejsce wykonywania tego Ğrodka, uwzglĊdniając rodzaj czynów zabronionych, których dopuĞcił siĊ sprawca w przeszłoĞci; rodzaj, czĊstoĞü i skutki zachowaĔ agresywnych lub ucieczkowych w przeszłoĞci; aktualny stan zdrowia psychicznego i fizycznego oraz choroby współistniejące; uzaleĪnienie od alkoholu lub innego Ğrodka odurzającego; związek pomiĊdzy zaburzeniami
psychicznymi a zachowaniami niebezpiecznymi; ogólną sprawnoĞü
fizyczną; szczególne wskazania do postĊpowania leczniczego, rehabilitacyjnego i resocjalizacyjnego; przebieg i wyniki dotychczasowego leczenia, rehabilitacji i resocjalizacji. Przedmiotową opiniĊ komisja wydaje w terminie 21 dni od dnia wpłyniĊcia wniosku13.
Sąd, wykonując orzeczenie o zastosowaniu Ğrodka zabezpieczającego, związanego z umieszczeniem sprawcy w odpowiednim zakładzie
13
rycznym lub zamkniĊtym zakładzie leczenia odwykowego, po okreĞleniu rodzaju zakładu zamkniĊtego, w którym sprawca powinien zostaü umieszczony, przesyła odpis orzeczenia wraz z poleceniem doprowadzenia sprawcy właĞciwej stacji pogotowia ratunkowego i właĞciwej jednostce Policji, a odpis orzeczenia i polecenie przyjĊcia przesyła kierownikowi właĞciwego zakładu zamkniĊtego. JeĪeli sprawca przebywa w zakładzie karnym lub areszcie Ğledczym, polecenie doprowadzenia i odpis orzeczenia przesyła siĊ dyrektorowi jednostki penitencjarnej. Ponadto sąd poucza kierownika zakładu psychiatrycznego lub zamkniĊtego zakładu leczenia odwykowego, w którym ma byü wykonywany Ğrodek zabezpieczający, o wynikającym z art. 203 k.k.w. obowiązku przesyłania opinii o stanie zdrowia sprawcy umieszczonego w tym zakładzie oraz o skutkach jego niewykonania14.
Po osadzeniu sprawcy w odpowiednim zakładzie zamkniĊtym, kierownik zakładu obowiązkowo zawiadamia sąd i komisjĊ o przyjĊciu internowanego15.
Inny tryb postĊpowania dotyczy kierowania do wykonania orzeczeĔ o Ğrodku zabezpieczającym, o którym mowa w art. 95 a § 1 k.k. Postanawiając, na zasadzie art. 95 a § 2 k.k., o potrzebie i sposobie wykonania Ğrodka, sąd kieruje siĊ dyrektywą wynikającą z art. 93 k.k., a wiĊc ustala – na podstawie opinii lekarzy psychiatrów, psychologa i lekarza seksuologa – czy, a jeĞli tak, to jaki sposób wykonywania Ğrodka (zakład zamkniĊty, leczenie ambulatoryjne) jest niezbĊdny, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez skazanego czynu zabronionego związanego z jego zaburzeniami preferencji seksualnych. Nie moĪna wykluczyü, Īe upływ czasu, a przede wszystkim stosowane w zakładzie karnym, w ramach systemu terapeutycznego, Ğrodki oddziaływania na skazanego zminimalizują skalĊ zagroĪenia ponownego popełnienia przez niego czynu przeciwko wolnoĞci seksualnej. W przypadku, gdy orzeczenie Ğrodka było obligatoryjne, sąd na tym etapie postĊpowania wykonawczego okreĞla tylko sposób wykonywania Ğrodka. Stosownie do treĞci art. 201 § 2 a k.k.w., wykonując orzeczenie o zastosowaniu Ğrodka zabezpieczającego okreĞlonego w art. 95 a § 1 k.k. sąd, po zasiĊgniĊciu opinii odpowiedniej w sprawach seksuologii sądowej jednostki organizacyjnej utworzonej lub nadzorowanej przez ministra zdrowia, wskazuje zakład, w którym ma byü wykonywany Ğrodek zabezpieczający w sposób, który uprzednio okreĞlił na podstawie art. 95 a § 2 k.k.16 NastĊpnie po otrzymaniu opinii, o której mowa w art. 201 § 2a k.k.w.,
14
§ 384 rozporządzenia Ministra SprawiedliwoĞci z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzĊdowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249) [dalej cyt.: reg.urz. s.p.].
15
§ 9 rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych. 16
i okreĞleniu zakładu, w którym ma byü wykonywany Ğrodek, sąd zgodnie z § 384a ust. 3 reg.urz.s.p. przesyła odpis orzeczenia wraz z poleceniem doprowadzenia dyrektorowi jednostki penitencjarnej, a jeĞli skazany opuĞcił zakład karny – właĞciwej jednostce Policji lub właĞciwemu organowi wojskowemu, zaĞ odpis orzeczenia i polecenie przyjĊcia – kierownikowi właĞciwego zakładu. RównieĪ i w tym przypadku sąd poucza kierownika zakładu zamkniĊtego o realizacji obowiązku wynikającego z art. 203 k.k.w. i o skutkach jego niewykonania.
W przypadku wykonywania Ğrodka zapobiegawczego, o jakim mowa w art. 95 a k.k., sąd, po okreĞleniu zakładu ambulatoryjnego, w którym sprawca ma obowiązek podjąü stosowne leczenie, bezzwłocznie przesyła odpis orzeczenia: sprawcy, właĞciwej jednostce Policji lub właĞciwemu organowi wojskowemu wraz z nakazem doprowadzenia i kierownikowi zakładu ambulatoryjnego wraz z nakazem przyjĊcia. JednoczeĞnie poucza kierownika zakładu ambulatoryjnego, w którym ma byü wykonywany niniejszy Ğrodek zabezpieczający o obowiązku niezwłocznego poinformowania sądu o niestawiennictwie sprawcy na leczenie ambulatoryjne. Podobna procedura jest przewidziana w stosunku do sprawcy, który uchyla siĊ od leczenia, w szczególnoĞci w przypadku jego niestawiennictwa w zakładzie ambulatoryjnym w wyznaczonym terminie. Wówczas kierownik zakładu ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o tym właĞciwej jednostki Policji lub właĞciwego organu wojskowego. Policja lub właĞciwy organ wojskowy zatrzymuje sprawcĊ i w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazuje go do dyspozycji sądu.
Biorąc pod uwagĊ kompetencje kierownika zakładu psychiatrycznego, kierownika zakładu odwykowego lub kierownika zakładu ambulatoryjnego, naleĪy podkreĞliü, iĪ bez wzglĊdu na wymieniony powyĪej rodzaj placówki, organy te wykonują polecenie sądu w zakresie przyjĊcia sprawcy do zakładu i wykonywania orzeczenia o zastosowaniu wobec niego Ğrodka zabezpiecza-jącego.
Zadaniem osoby kierującej danym zakładem jest objĊcie sprawcy
odpowiednim postĊpowaniem leczniczym, terapeutycznym i rehabilitacyjnym, a takĪe resocjalizacyjnym, którego celem jest poprawa stanu jego zdrowia i zachowania, w stopniu umoĪliwiającym powrót do Īycia w społeczeĔstwie i dalsze leczenie w warunkach poza zakładem.
Kolejny obowiązek osoby kierującej zakładem zamkniĊtym – dyrektora, realizującego lecznicze Ğrodki zabezpieczające, wynika z art. 203 § 1 k.k.w. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, kierownik zakładu zamkniĊtego nie rzadziej niĪ co szeĞü miesiĊcy przesyła do sądu opiniĊ o stanie zdrowia sprawcy
umieszczonego w tym zakładzie i o postĊpach w leczeniu lub terapii. Przedmiotową opiniĊ organ ten jest obowiązany przesłaü bezzwłocznie, jeĪeli w związku ze zmianą stanu zdrowia sprawcy uzna, Īe jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne. Ponadto sąd w kaĪdym czasie moĪe Īądaü opinii o stanie zdrowia i stosowanym leczeniu lub terapii oraz ich wyników wobec sprawcy umieszczonego w zakładzie zamkniĊtym. NaleĪy przy tym zauwaĪyü, iĪ kodeks stanowi o kierowniku zakładu zamkniĊtego, natomiast obecnie placówkami leczniczymi tego typu zarządzają dyrektorzy.
W doktrynie prezentowane są rozbieĪne stanowiska co do wykładni art. 203 § 1 k.k.w. dotyczące kwestii, czy wymieniony w tym przepisie obowiązek odnosi siĊ odpowiednio do kierownika zakładu psychiatrycznego i kierownika zakładu leczenia odwykowego, czy równieĪ do kierownika zakładu zamkniĊtego, w którym wykonuje siĊ Ğrodek zabezpieczający okreĞlony w art. 95 a § 1 k.k. Zdaniem A. KwieciĔskiego oraz K. Postulskiego, obowiązek okreĞlony w art. 203 § 1 k.k.w. realizują wszystkie trzy wymienione powyĪej podmioty17. Natomiast S. Lelental twierdzi, iĪ zakładami zamkniĊtymi w rozumieniu art. 203 k.k.w. są odpowiednie zakłady psychiatryczne i zakłady leczenia odwykowego. Nie są nimi natomiast zakłady zabezpieczające, do których sąd moĪe skierowaü skazanego po odbyciu przez niego kary pozbawienia wolnoĞci, orzeczonej za przestĊpstwo skierowane przeciwko wolnoĞci seksualnej, popełnione w związku z zakłóceniem jego czynnoĞci psychicznych o podłoĪu seksualnym innym niĪ choroba psychiczna18.
Ustawodawca zdecydował w art. 203 § 1 k.k.w., Īe taka opinia powinna byü wysyłana do sądu w co najmniej szeĞciomiesiĊcznych odstĊpach czasu. OczywiĞcie kierownik zakładu zamkniĊtego, czyli dyrektor, moĪe postanowiü, jeĪeli uzna to za słuszne, o czĊstszym informowaniu sądu o kondycji zdrowotnej hospitalizowanego sprawcy. Nie wydaje siĊ jednak, aby taka „nadgorliwoĞü” była wskazana w kontekĞcie istnienia przepisu nakazującego bezzwłocznie składaü w sądzie taką opiniĊ w momencie, gdy stan zdrowia sprawcy uzasadnia przekonanie, Īe internacja nie jest konieczna19.
Kierownik przesyłając opiniĊ tzw. okresową, jak teĪ sporządzaną w trybie pilnym na Īądanie sądu, musi pamiĊtaü, iĪ dokument ten powinien spełniaü kryteria, o jakich mowa w art. 202 k.p.k., przewidzianych dla opinii o stanie zdrowia psychicznego oraz wymogi okreĞlone w art. 93 k.k.
17
A. K w i e c iĔ s k i, Lecznicze Ğrodki zabezpieczające w polskim prawie karnym i praktyka ich stosowania, Wrocław 2009, s. 184; P o s t u l s k i. Kodeks karny, s. 825.
18
L e l e n t a l, Kodeks karny wykonawczy, s. 891. 19
Opinia składana okresowo nie róĪni siĊ w zasadzie od tej, która jest składana bezzwłocznie w związku ze zmianą stanu zdrowia sprawcy. Co najwaĪniejsze, istnieje moĪliwoĞü, aby ta pierwsza miała skróconą treĞü i powoływała siĊ na poprzednią opiniĊ wydaną w tej sprawie. Warunkiem zastosowania takiego rozwiązania jest jednak to, aby w stanie zdrowia sprawcy nie zaszły zmiany dające podstawĊ do wystawienia innej niĪ poprzednia opinii. Jednak nawet ta skrócona opinia musi odpowiadaü wymogom formalnym z art. 202 k.p.k.20
W celu zapewnienia prawidłowego wykonywania leczniczego Ğrodka zabezpieczającego, moĪliwe jest przenoszenie sprawców w trakcie wykonywania Ğrodka zabezpieczającego do zakładu psychiatrycznego lub odwykowego dysponującego odpowiednimi zabezpieczeniami oraz odpowiednimi moĪliwoĞ-ciami leczniczymi, terapeutycznymi, rehabilitacyjnymi i resocjalizacyjnymi. Zgodnie z § 12 rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych., z wnioskiem do sądu o przeniesienie sprawcy do innego zakładu wystĊpuje kierownik zakładu, w którym sprawca przebywa. We wniosku kierownik powinien podaü powody uzasadniające koniecznoĞü takiego przeniesienia oraz dołączyü orzeczenie sądu o zastosowaniu Ğrodka zabezpieczającego i opiniĊ biegłych psychiatrów, a takĪe ewentualnie inne opinie. O przeniesienie do innego zakładu moĪe wystąpiü do sądu sam sprawca lub jego przedstawiciel ustawowy i w takiej sytuacji kierownik zakładu, w którym sprawca przebywa, przesyła do sądu dokumentacjĊ dotyczącą dotychczasowego wykonywania Ğrodka zabezpieczającego.
Dodatkowe obowiązki kierownika zakładu zamkniĊtego, w którym
wykonywany jest Ğrodek zabezpieczający okreĞlony w art. 95a § 1 k.k., przewiduje § 4 rozp. wyk.z.z. przezn. przest. wol.seks. Na podstawie powołanych przepisów kierownik odpowiedniego zakładu zamkniĊtego, w którym jest wykonywany niniejszy Ğrodek zabezpieczający, wystĊpuje do sądu z wnioskiem o zmianĊ sposobu wykonywania tego Ğrodka, jeĪeli sprawca spełnia łącznie nastĊpujące warunki: stosuje siĊ do zaleceĔ dotyczących terapii farmakologicznej, uczestniczy w psychoterapii oraz nie przejawia zachowaĔ zagraĪających Īyciu i zdrowiu innych osób oraz nie niszczy przedmiotów znacznej wartoĞci. W przedmiotowym wniosku kierownik podaje równieĪ powody uzasadniające koniecznoĞü zmiany i dołącza orzeczenie sądu o zastosowaniu Ğrodka zabezpieczającego, opiniĊ biegłych o aktualnym stanie zdrowia psychicznego sprawcy i postĊpach w terapii oraz inne dostĊpne opinie uzasadniające zmianĊ sposobu wykonywania Ğrodka zabezpieczającego. JeĪeli z wnioskiem o zmianĊ sposobu wykonywania Ğrodka zabezpieczającego wystĊpuje sam sprawca lub inna
20
K. P o s t u l s k i, PostĊpowanie sądowe w zakresie wykonywania orzeczeĔ o zastosowaniu Ğrodków zabezpieczających leczniczych, „Nowe Prawo” 1984, nr 7-8, s. 142.
osoba uprawniona z zakładu, w którym sprawca przebywa, przesyła do sądu dokumentacjĊ dotyczącą wykonywania Ğrodka wraz z opinią kierownika tego zakładu.
Kierownik zakładu odwykowego ma obowiązek przekazania do sądu opinii lekarza prowadzącego leczenie sprawcy, w stosunku do którego wystąpią przesłanki do zmiany sposobu wykonywania Ğrodka zabezpieczającego, okreĞlonego w art. 96 § 1 k.k, poniewaĪ – w zaleĪnoĞci od postĊpów leczenia sprawcy – sąd moĪe go skierowaü, na okres próby od szeĞciu miesiĊcy do lat dwóch, na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitacjĊ w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej, oddając go równoczeĞnie pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalnoĞci naleĪy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
2. KOMPETENCJE OSOBY KIERUJĄCEJ INNYM ZAKŁADEM
PRZEWIDZIANYM W PRZEPISACH K.K.W.
DOTYCZĄCE KONTROLI POMIESZCZEē,
W KTÓRYCH PRZEBYWAJĄ SPRAWCY,
ORAZ INGERENCJI W KONTAKTY SPRAWCY
ZE ĝWIATEM ZEWNĉTRZNYM
Kierownicy zakładów psychiatrycznych dysponujących wzmocnionymi
i maksymalnymi warunkami zabezpieczenia oraz kierownicy zakładów
odwykowych podejmują decyzjĊ w sprawie przeprowadzenia kontroli
przedmiotów posiadanych przez sprawców, kontroli pomieszczeĔ, w których sprawcy przebywają, oraz sposobu postĊpowania z zatrzymanymi przedmiotami. Przedmiotową kontrolĊ kierownik zakładu zamkniĊtego moĪe zarządziü w kaĪdym czasie. Znalezione w czasie kontroli przedmioty, których sprawca nie moĪe posiadaü, podlegają zatrzymaniu, zaĞ przedmioty, których właĞciciela ustalono, przekazuje siĊ do depozytu albo przesyła siĊ na koszt sprawcy do wskazanej przez niego osoby, instytucji lub organizacji. Przedmioty i notatki, których właĞciciela nie ustalono, podlegają zniszczeniu, zaĞ przedmioty
wartoĞciowe przekazuje siĊ na rzecz Skarbu PaĔstwa albo na pomoc
postpenitencjarną.
W literaturze podkreĞla siĊ rozbieĪnoĞci pomiĊdzy rozwiązaniami przyjĊtymi w art. 204 b k.k.w. a § 4 regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania Ğrodków zabezpieczających w zakładach dysponujących warunkami
wzmocnionego lub maksymalnego zabezpieczenia, który stanowi załącznik nr 6 do rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych. Według przepisów powołanego regulaminu organizacyjno-porządkowego, personel zakładu ma prawo do kontroli rzeczy osobistych, łóĪka, szafek i innych mebli oraz przedmiotów. Kontroli
dokonują co najmniej dwie osoby spoĞród personelu. InformacjĊ
o przeprowadzonej kontroli umieszcza siĊ w raporcie pielĊgniarskim. W przypadku znalezienia przedmiotów zabronionych niezwłocznie informuje siĊ o tym fakcie lekarza dyĪurnego zakładu, a przedmioty te przekazuje siĊ do depozytu. Jak twierdzi K. Postulski, powołany § 4 regulaminu nie moĪe byü rozumiany jako samoistna podstawa do dokonywania okreĞlonych w nim czynnoĞci, które głĊboko ingerują w prawa i wolnoĞci obywatelskie internowanego, są wiĊc ograniczeniami tych praw i wolnoĞci, a zatem mogą wynikaü jedynie z ustawy oraz z wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia, co jednoznacznie wynika z art. 4 § 2 k.k.w. Z uwagi na to § 4 tego regulaminu moĪe byü rozumiany tylko w ten sposób, Īe okreĞla on sposób wykonania decyzji kierownika zakładu podjĊtej na podstawie art. 116 § 6 w zw. z art. 204 b k.k.w. Bez takiej uprzedniej decyzji kontrola nie moĪe byü dokonywana21. Nie jest to wykładnia zadowalająca, ale na tle stanu prawnego de
lege lata jedyna moĪliwa do przyjĊcia. PowyĪsze nieĞcisłoĞci dowodzą natomiast
niezbicie, iĪ czĊstotliwoĞü nowelizowania i liczebnoĞü wprowadzonych do k.k.w. zmian, nie tylko nasuwa wątpliwoĞci wyłaniające siĊ na tle stosowania jego przepisów, ale nawet wątpliwoĞci te potĊguje, co z kolei wyłania potrzebĊ kolejnej nowelizacji22.
Zdaniem K. Postulskiego i A. KwieciĔskiego, na decyzjĊ kierownika zakładu zamkniĊtego w sprawie przeprowadzenia kontroli oraz sposobu postĊpowania z zatrzymanymi przedmiotami, przysługuje skarga do sądu penitencjarnego w trybie art. 7 § 1 k.k.w. W związku z tym decyzja ta musi byü sporządzona na piĞmie wraz z uzasadnieniem oraz ogłoszona lub dorĊczona sprawcy wraz z pouczeniem o prawie, terminie i sposobie wniesienia skargi. Bez takiej uprzedniej decyzji kontrola nie moĪe byü dokonywana23. Odmienne stanowisko prezentuje S. Lelental. Uznaje on, Īe w omawianym przypadku naleĪy optowaü za rozwiązaniem, w którym wystarczająca dla ochrony praw sprawcy byłaby kontrola legalnoĞci i prawidłowoĞci decyzji dyrektora zakładu zabezpieczającego o kontrolowaniu przedmiotów posiadanych przez sprawców oraz pomieszczeĔ,
21
P o s t u l s k i, Kodeks karny, s. 836-837. 22
L e l e n t a l, Kodeks karny wykonawczy, s. 898. 23
P o s t u l s k i, Kodeks karny, s. 837; K w i e c iĔ s k i, Lecznicze Ğrodki zabezpieczające, s. 165.
w których oni przebywają, przez sĊdziego penitencjarnego w ramach sprawowanego nadzoru penitencjarnego, tym bardziej iĪ kontrola moĪe byü przeprowadzona w kaĪdym czasie, trudno wiĊc przewidzieü jej potrzebĊ i z wyprzedzeniem wydaü decyzjĊ o jej zarządzeniu24.
Ponadto kierownik zakładu psychiatrycznego dysponującego wzmocnionym i maksymalnym zabezpieczeniem oraz kierownik zakładu odwykowego, jako
organ postĊpowania wykonawczego mają uprawnienia do ingerowania
w kontakty sprawcy przebywającego w zakładzie ze Ğwiatem zewnĊtrznym. Na podstawie art. 204 c k.k.w. tylko za zgodą kierowników wymienionych wyĪej zakładów mogą odbywaü siĊ osobiste kontakty sprawcy z osobami odwiedza-jącymi.
Pogorszenie siĊ stanu zdrowia psychicznego w wyniku takich kontaktów moĪe byü przesłanką do ich ograniczenia. Zdaniem A. KwieciĔskiego, regulacja taka jest zrozumiała i zasługuje na pozytywną ocenĊ, albowiem w placówkach tego typu mamy do czynienia z osobami niezrównowaĪonymi psychicznie, które trafiły do nich z powodu niebezpieczeĔstwa, jakie mogą stwarzaü dla otoczenia. CzĊsto ich umieszczenie w tego rodzaju jednostkach wiąĪe siĊ z popełnieniem czynów zabronionych przeciwko rodzinie. Wydaje siĊ, Īe kierownik zakładu zamkniĊtego jest najbardziej kompetentną osobą do dokonania takiej oceny25. Zgodnie z brzmieniem art. 204 c k.k.w., kierownik moĪe odmówiü udzielenia zgody na widzenie, w szczególnoĞci gdy kontakty takie powodują wzrost ryzyka zachowaĔ niebezpiecznych, zaĞ w przypadku wyraĪenia zgody przez kierownika zakładu odwiedziny pacjentów odbywają siĊ w wyznaczonych godzinach.
Kierownik zakładu zamkniĊtego typu wzmocnionego i maksymalnego moĪe odmówiü wyraĪenia zgody na odwiedziny, w szczególnoĞci gdy kontakty te powodują wzrost ryzyka zachowaĔ niebezpiecznych. Zwrot „w szczególnoĞci” oznacza, Īe kierownik zakładu moĪe odmówiü widzenia takĪe z innych podobnych powodów, jeĪeli wymaga tego dobro sprawcy lub zakładu, albo gdyby pozostawało w kolizji z aktualnie stosowaną terapią, wynikającą ze stanu zdrowia skazanego. Trzeba przyznaü, iĪ wyraĪenia uĪyte w art. 204 c k.k.w. są oceniane jako nieostre, co tym samym przekłada siĊ na brak okreĞlenia precyzyjnych podstaw warunkujących decyzjĊ odmowną, a to z kolei moĪe wpływaü na kontrolĊ sądową tego rodzaju decyzji.
Zaznaczyü trzeba, iĪ kierownik zakładu zamkniĊtego dysponującego podstawowymi warunkami zabezpieczenia nie wydaje decyzji w przedmiocie kontaktów sprawcy z odwiedzającymi.
24
Zob. L e l e n t a l, Kodeks karny wykonawczy, s. 899. 25
W piĞmiennictwie wskazuje siĊ na wadliwą redakcjĊ art. 204 c k.k.w. z uwagi na fakt, iĪ przepis ten, jak teĪ pozostałe rozwiązania dotyczące wykonywania Ğrodków zabezpieczających, nie wskazują jednoznacznie, czy przyjmowanie odwiedzin przez sprawcĊ jest jego prawem z mocy ustawy, czy teĪ przywilejem bĊdącym formą nagrody, przyznawanej przez kierownika zamkniĊtego zakładu psychiatrycznego lub kierownika zamkniĊtego zakładu odwykowego. S. Lelental stoi na stanowisku, iĪ kontakty sprawcy z osobami odwiedzającymi naleĪą do jego praw, tym bardziej Īe z brzmienia § 2 pkt 4 rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych. wynika, Īe osoba, wobec której realizowany jest Ğrodek zabezpieczający w warunkach wzmocnionego i maksymalnego zabezpieczenia, ma prawo do ochrony wiĊzi rodzinnych26.
Kierownik zakładu zamkniĊtego o maksymalnym i wzmocnionym typie zabezpieczenia ma prawo ingerowaü jedynie w kwestie dotyczące widzeĔ. K.k.w. nie zawiera regulacji, które dotyczyłyby korespondencji skazanych internowanych, otrzymywania przez nich paczek, czy teĪ prowadzenia rozmów telefonicznych. Kwestie te ujmuje § 2 pkt 4 regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania Ğrodków zabezpieczających rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych., zgodnie z nim osoba, wobec której realizowany jest Ğrodek zabezpieczający w warunkach wzmocnionego i maksymalnego zabezpieczenia, ma prawo do wysyłania i otrzymywania korespondencji oraz, w przypadku wydzielenia aparatów telefonicznych do uĪytku dla pacjentów, niekontrolo-wanych rozmów telefonicznych w godzinach ustalonych przez kierownika zakładu. Z unormowania tego wyraĨnie wynika, Īe prawo do kontaktów telefonicznych jest ograniczone jedynie do stacjonarnych aparatów telefonicznych znajdujących siĊ na terenie placówki leczniczej.
Na zasadzie § 2 regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania Ğrodków zabezpieczających stanowiącego załącznik nr 6 do rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych. osoba, wobec której realizowany jest Ğrodek zabezpieczający w warunkach wzmocnionego i maksymalnego zabezpieczenia, ma m.in. prawo do składania próĞb, skarg, wniosków i odwołaĔ do organu właĞciwego do ich rozpatrywania.
Trzeba wyraĨnie podkreĞliü, Īe przepisy wykonawcze do k.k.w. odnoszą siĊ wyłącznie do regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania Ğrodków zabezpieczających w zakładach dysponujących warunkami wzmocnionego lub maksymalnego zabezpieczenia. Brak w zasadzie unormowaĔ w zakresie kwestii odnoszących siĊ do regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania
26
Ğrodków zabezpieczających w zakładach psychiatrycznych dysponujących warunkami podstawowego zabezpieczenia, jedynie § 10 ust. 4 rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych. stanowi, iĪ w zakładach dysponujących warunkami podstawo-wego zabezpieczenia stosuje siĊ przepisy regulaminu organizacyjno-porządkowego tego zakładu. Takie rozwiązanie naleĪy oceniü negatywnie, poniewaĪ w praktyce kaĪda tego typu placówka ma swój własny regulamin, co bezpoĞrednio przekłada siĊ na brak jednolitoĞci w podejmowanych działaniach. Mając na uwadze fakt, iĪ wykonywanie Ğrodka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu sprawcy w zakładzie zamkniĊtym wiąĪe siĊ z daleko posuniĊtą ingerencją w sferĊ istotnych wolnoĞci i praw osoby internowanej, niewątpliwie
dowolnoĞü w tego rodzaju sprawach nie jest korzystna i wymaga
wyeliminowania.
W praktyce takie rozwiązania przyjĊte na gruncie karnowykonawczym w zakładach psychiatrycznych dysponujących warunkami podstawowego
zabezpieczenia powodują problemy w odpowiednim stosowaniu prawa,
a w szczególnoĞci wątpliwoĞci w zakresie udzielania przepustek.
Przepisy k.k.w. ani teĪ akty wykonawcze wydane do tej ustawy nie przewidują prawa skazanych internowanych do korzystania z przepustek z zakładu zamkniĊtego, co jest podyktowane wzglĊdami zabezpieczenia społeczeĔstwa przed niebezpiecznym sprawcą. Brak moĪliwoĞci korzystania z przepustek przez sprawców umieszczonych w zakładach zabezpieczających moĪna uzasadniü istotą i celem samych Ğrodków zabezpieczających. Ich stosowanie, a wiĊc izolacja w zakładzie zamkniĊtym, trwa tak długo, jak długo ze strony sprawcy istnieje wysokie prawdopodobieĔstwo ponownego popełnienia czynu zabronionego. JeĞli zostanie stwierdzone, Īe prawdopodobieĔstwo to zmalało lub ustąpiło zupełnie, sprawca musi byü zwolniony z tego zakładu, albowiem izoluje siĊ sprawcĊ z powodu jego niebezpieczeĔstwa tak długo aĪ ono ustąpi. Ustawodawca uznał, Īe wypuszczenie chorego sprawcy na wolnoĞü przed ustąpieniem tego stanu, choüby krótkotrwałe w formie przepustki, wiąĪe siĊ ze zbyt duĪym ryzykiem dla bezpieczeĔstwa społeczeĔstwa27. Jednak w praktyce, w zakresie udzielania przepustek, spotkaü siĊ moĪna z róĪnymi stanowiskami, które przede wszystkim wynikają z braku uregulowania na szczeblu ustawowym zagadnieĔ odnoszących siĊ do regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania Ğrodków zabezpieczających o charakterze leczniczym w zakładach dysponujących
27
K w i e c iĔ s k i, Lecznicze Ğrodki zabezpieczające, s. 167; zob. S. P u Ī y Ĕ s k i, Zalecenia Krajowego Konsultanta w dziedzinie psychiatrii z dnia 25.05.2004 r. w sprawie udzielania przepustek na okresowe przebywanie pacjentów szpitala psychiatrycznego poza szpitalem, „PostĊpy Psychiatrii i Neurologii” 2004, nr 13, s. 288 n.
warunkami podstawowego zabezpieczenia. Wynika to z faktu, iĪ w zakładach psychiatrycznych o podstawowym zabezpieczeniu, bĊdących najczĊĞciej oddziałami szpitali psychiatrycznych, obowiązują najczĊĞciej regulaminy tych szpitali. Zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalnoĞci leczniczej28, sprawy dotyczące sposobu i warunków udzielania ĞwiadczeĔ zdrowotnych przez podmiot wykonujący działalnoĞü leczniczą, nieuregulowane w ustawie lub statucie, okreĞla regulamin organizacyjny ustalony przez kierownika. Art. 24 ust. 1 powołanej ustawy okreĞla kwestie, jakie powinien ujmowaü regulamin. JednoczeĞnie w omawianym kontekĞcie naleĪy przywołaü unormowania innego aktu normatywnego, tj. ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego29, a zwłaszcza art. 14 tej ustawy, na podstawie którego osoba z zaburzeniami psychicznymi leczona w szpitalu psychiatrycznym moĪe uzyskaü zgodĊ ordynatora lub lekarza kierującego oddziałem na okresowe przebywanie poza szpitalem bez wypisywania jej z zakładu, jeĪeli nie zagraĪa to jej Īyciu albo Īyciu lub zdrowiu innych osób. Zwyczajowo zezwolenie takie nazywa siĊ przepustką. Uzyskanie zgody na przepustkĊ nie jest obligatoryjne i nie jest prawem pacjenta. Zgoda taka moĪe, ale nie musi byü pacjentowi udzielona. Pacjent ma jedynie prawo do ubiegania siĊ o jej uzyskanie. Szczegółowe regulacje w zakresie przepustek są zwykle umieszczone w regulaminach organizacyjno-porządkowych szpitali psychiatrycznych. Regulamin zakładu psychiatrycznego o podstawowym zabezpieczeniu, do którego skierowany został internowany, moĪe zatem uprawniaü kierownika zakładu do podejmowania decyzji w przedmiocie udzielania internowanym przepustek, przy czym, jak wyraĨnie wynika z art. 37 u.o.z.p., przepisy rozdziału 3 oraz art. 14 tej ustawy nie mają zastosowania do osób kierowanych do szpitala psychiatrycznego przez właĞciwy organ paĔstwowy na podstawie innych ustaw. Takie rozwiązanie
kwestii dotyczących przepustek osób internowanych w zakładach
psychiatrycznych o podstawowym typie zabezpieczenia nie jest poĪądane, tym bardziej Īe – jak juĪ zaznaczono – treĞü § 10 ust. 4 rozp. wyk.z.p.z.l.o. i zad.kom.psych. nakazującego stosowanie przepisów regulaminu organizacyjno-porządkowego danego zakładu, nie przyczynia siĊ do wyeliminowania tych wątpliwoĞci. W Ğwietle poczynionych uwag, moĪna dojĞü do wniosku, iĪ aktualne przepisy prawa nie regulują w sposób stanowczy kwestii dotyczących przepustek dla internowanych z art. 94 § 1 k.k., nie przewidując ani nie wyłączając takiej moĪliwoĞci. Dodatkowe wątpliwoĞci mnoĪy orzecznictwo w tej materii, a w szczególnoĞci postanowienie Sądu NajwyĪszego w z dnia 28 wrzeĞnia 2006 r.
28
Dz. U. 2013 poz. 217. 29
(sygn. akt I KZP 23/06)30, w którym wyraĪono pogląd, iĪ w Ğwietle obowiązujących przepisów prawa dopuszczalne jest stosowanie w zakładach dysponujących warunkami podstawowego zabezpieczenia przepisów regulaminu, który moĪe przewidywaü udzielenie przez kierownika tego zakładu, na okreĞlonych w tym regulaminie warunkach, przepustek osobom internowanym31. Tak wiĊc poglądy te, a takĪe jednomyĞlna z nimi praktyka, polegająca na czasowym opuszczaniu szpitala psychiatrycznego przez osoby umieszczone tam na podstawie art. 94 k.k. zgodnie z regulaminami organizacyjno-porządkowymi poszczególnych jednostek, budzi zastrzeĪenia.
Biorąc pod uwagĊ fakt, iĪ wykonywanie leczniczych Ğrodków
zabezpiecza-jących związanych z umieszczeniem sprawcy w zamkniĊtym zakładzie
leczniczym, zaliczyü naleĪy do grupy najtrudniejszych problemów prawa karnego wykonawczego, ustawodawca powinien dąĪyü do precyzyjnego okreĞlenia powyĪszych kwestii, choü nie jest to zadaniem łatwym, bowiem decydujący wpływ na to mają elementy zarówno prawnokarne, jak i przepisy ustawy o działalnoĞci medycznej32.
Podstawowe cechy Ğrodków zabezpieczających wyraĨnie determinują potrzebĊ bardzo rzetelnego i wnikliwego nadzoru oraz kontroli nad procesem wykonawczym. ĝrodki zabezpieczające o charakterze leczniczym, jako najdalej ingerujące w sferĊ praw i wolnoĞci obywatelskich, wymagają odpowiednich gwarancji prawnych zabezpieczających pozycjĊ internowanego. Istniejące w tym zakresie rozwiązania prawne powinny zatem odpowiadaü tym potrzebom. Negatywnie oceniü naleĪy sytuacjĊ, w której na podstawie regulaminów
organizacyjno-porządkowych poszczególnych zakładów o podstawowym
zabezpieczeniu rozstrzyga siĊ o prawach i obowiązkach internowanych. Takie działania mogą prowadziü do niczym nieuzasadnionego róĪnicowania praw i obowiązków internowanych w poszczególnych jednostkach, w których obowiązują przecieĪ róĪne regulaminy organizacyjno-porządkowe. Sytuacja taka, z punktu widzenia poszanowania praw osób internowanych oraz przestrzegania zasady równoĞci, jest niedopuszczalna. Regulamin organizacyjno-porządkowy, jako akt wewnĊtrzny danej placówki, powinien okreĞlaü jedynie drugorzĊdne z punktu widzenia ochrony praw jednostki kwestie związane z realizacją wymienionych szczegółowo w ustawie praw i obowiązków internowanych.
30
OSNKW 2006/11/100. Biuletyn SN 2006/11/23. 31
S.M. P r z y j e m s k i, Glosa do postanowienia SN z dnia 28 wrzeĞnia 2006 r.. I KZP 23/06. „Prokuratura i Prawo” 2007, nr 12, s. 172 n.; S. D u r c z a k -ĩ o c h o w s k a, Glosa do postanowienia SN z dnia 28 wrzeĞnia 2006 r., I KZP 23/06, „Probacja” 2009, nr 2, s. 158-165.
32
W niniejszym kontekĞcie trzeba pamiĊtaü przede wszystkim o postanowieniach Konstytucji RP, a w szczególnoĞci o treĞci art. 31 ust. 3 tego aktu normatywnego, zgodnie z którym wszelkie ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyj-nych wolnoĞci i praw mogą byü ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym paĔstwie dla jego bezpieczeĔstwa lub porządku publicznego, bądĨ dla ochrony Ğrodowiska, zdrowia i moralnoĞci publicznej albo wolnoĞci i praw innych osób. Skoro ograniczenia mogą byü ustanawiane „tylko” w ustawie, zasadne byłoby sprecyzowanie omawianych zagadnieĔ w ramach k.k.w.
3. POZOSTAŁE OBOWIĄZKI OSOBY KIERUJĄCEJ INNYM ZAKŁADEM
PRZEWIDZIANYM W PRZEPISACH PRAWA KARNEGO WYKONAWCZEGO
Wracając do kompetencji osoby kierującej innym zakładem przewidzianym w przepisach k.k.w. dodaü naleĪy, iĪ kierownik zakładu (dyrektor) ma obowiązek stosowaü siĊ do zaleceĔ i wytycznych komisji psychiatrycznej do spraw Ğrodków zabezpieczających, której zadaniem jest wizytowanie i ocena zakładów. W praktyce efektem czynnoĞci nadzorczych komisji koncentrujących siĊ na aspektach medycznych i psychoterapeutycznych wykonywania Ğrodków zabezpieczających, moĪe byü np. wskazanie kierownikowi zakładu zamkniĊtego właĞciwych, adekwatnych do potrzeby, oddziaływaĔ na sprawcĊ, czy teĪ potrzeby wystąpienia do sądu z inicjatywą zmiany zakładu, w którym ma przebywaü sprawca, lub zmiany sposobu wykonywania Ğrodka.
Kierownicy zakładów zamkniĊtych korzystają teĪ z pomocy sĊdziów penitencjarnych w zakresie odpowiedniego wykonywania leczniczych Ğrodków zabezpieczających.
Obowiązkiem kierownika w koĔcowym etapie wykonywania Ğrodka
zabezpieczającego jest zawiadomienie komisji psychiatrycznej do spraw Ğrodków zabezpieczających o wypisaniu sprawcy z placówki. OczywiĞcie działania takie kierownik podejmuje dopiero po decyzji o zwolnieniu z zakładu zamkniĊtego internowanego przez sąd, przy czym organ ten ma duĪy wpływ na jej podjĊcie. WiąĪe siĊ to z faktem, iĪ kierownik sprawuje bieĪącą pieczĊ w trakcie wykonywania leczniczego Ğrodka zabezpieczającego nad sprawcą.
*
Kierownik zakładu zamkniĊtego jako organ wykonujący orzeczenie sądu w przedmiocie Ğrodków zabezpieczających powinien postĊpowaü dalekowzrocz-nie i perspektywiczdalekowzrocz-nie, lecz z wyczuciem, podalekowzrocz-niewaĪ realizacja Ğrodków o charakterze leczniczym dotyka najbardziej wraĪliwej sfery człowieka, czyli jego izolacji. Osoba kierująca taką placówką powinna radykalnie i konsekwentnie stosowaü obowiązujące przepisy oraz unikaü rutynowego i sztampowego podejmowania decyzji, poniewaĪ nawet drobne błĊdy mogą wpływaü na wynik koĔcowego rozstrzygniĊcia wobec internowanego.
Na kierownikach placówek, którzy zapewniają niezakłócony tryb
wykonywania orzeczeĔ sądowych o zastosowaniu Ğrodka zabezpieczającego, spoczywa ogromna odpowiedzialnoĞü, która sprowadza siĊ nie tylko do prawidłowego wykonywania Ğrodka wobec osób niepoczytalnych, wykazujących zaburzenia preferencji seksualnych sprawców przestĊpstw skierowanych przeciwko wolnoĞci seksualnej oraz uzaleĪnionych od alkoholu, ale równieĪ
zapewnienia takim osobom bezpieczeĔstwa. Wykonywanie Ğrodków
zabezpieczających wymaga specjalnych warunków leczenia w odpowiednio przystosowanych i wyposaĪonych oddziałach zakładów psychiatrycznych i odwykowych. W celu naleĪytego wykonywania Ğrodków zapobiegawczych, które są realnie niezbĊdne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcĊ czynu zabronionego, związanego z jego chorobą, upoĞledzeniem umysłowym lub uzaleĪnieniem od alkoholu bądĨ innego Ğrodka odurzającego, kierownicy zakładów zamkniĊtych muszą dysponowaü właĞciwą bazą materialną. Obecne moĪliwoĞci istniejących placówek leczniczych w stosunku do potrzeb wykonywania Ğrodków zabezpieczających są niewystarczające, zakłady są obłoĪone ponad stan, oddziały wymagają gruntownych remontów, a czĊsto przebudowania całej infrastruktury.
Z danych Komisji Psychiatrycznej do spraw ĝrodków Zabezpieczających wynika, iĪ w ostatnich latach znacząco i w sposób trudny do wczeĞniejszego przewidzenia wzrosła liczba osób kierowanych do zakładów psychiatrycznych i zakładów leczenia odwykowego. W 2004 r. Komisja wydała około 300 opinii, a w latach kolejnych, tj. w 2005 r. odpowiednio: około 700, w 2006 r. – blisko 1000, w 2007 r. – około 1500, zaĞ w 2008 r. liczba ta wzrosła do 1600. Natomiast jeĞli chodzi o liczbĊ miejsc w zakładach psychiatrycznych i zakładach leczenia odwykowego przystosowanych do prowadzenia terapii sprawców czynów zabronionych, to kształtuje siĊ ona na poziomie 2145 i jest o co najmniej 25% za
mała w stosunku do potrzeb wynikających z liczby wydawanych przez sądy orzeczeĔ33.
Znaczna czĊĞü orzeczeĔ o zastosowaniu izolacyjnych Ğrodków zabezpiecza-jących pozostaje niewykonana z uwagi na brak miejsc w odpowiednich zakła-dach, dlatego teĪ naleĪy stwierdziü, Īe zwiĊkszenie ich liczby ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia skutecznego wykonywania orzeczeĔ sądowych. Bez Īadnej przesady moĪna powiedzieü, iĪ kolejki osób oczekujących na przyjĊcie do odpowiednich zakładów coraz bardziej siĊ wydłuĪają. Najbardziej przepełnione są zakłady psychiatryczne o podstawowym zabezpieczeniu oraz zakłady leczenia odwykowego, do których w kolejce oczekujących znajduje siĊ ponad 90% sprawców kierowanych do tego typu placówek. PowyĪsze dane wskazują na brak moĪliwoĞci zapewnienia przez obecnie funkcjonujące podmioty szybkiego i sprawnego wykonywania sądowych orzeczeĔ o zastosowaniu Ğrodków zabezpieczających. Ponadto, istniejąca aktualnie liczba łóĪek w stosunku do liczby przyjĊü nowych pacjentów i liczby wydawanych nowych postanowieĔ o zastosowaniu Ğrodka zabezpieczającego jest niedostateczna. Coraz wiĊcej osób oczekuje na rozpoczĊcie terapii. Bezspornie dla sprawnoĞci działania systemu izolacyjnych Ğrodków zabezpieczających ma znaczenie prawidłowe funkcjo-nowanie zakładów zamkniĊtych dysponujących warunkami podstawowego, wzmocnionego i maksymalnego zabezpieczenia oraz zakładów ambulatoryjnych, co nie jest moĪliwe bez istnienia odpowiedniej liczby miejsc w tych placówkach.
Wzrastająca w ostatnich latach liczba osób, w stosunku do których wydawane są orzeczenia o zastosowaniu izolacyjnych Ğrodków zabezpieczających, oraz fakt, iĪ pobyt tych osób w odpowiednich zakładach ma charakter długotrwały, czĊsto wieloletni, spowodowały powstanie istotnych utrudnieĔ, a wrĊcz uniemoĪliwiły sprawne wykonywanie zapadłych orzeczeĔ. W chwili obecnej przyjĊcie do wiĊkszoĞci psychiatrycznych zakładów opieki zdrowotnej poprzedzone jest długotrwałym, liczonym w miesiącach oczekiwaniem, co stanowi zaprzeczenie istoty Ğrodka zabezpieczającego jako działania zapewniającego odpowiednie leczenie sprawcy czynu zabronionego i ochronĊ społeczeĔstwa, poprzez izolacjĊ sprawcy, przed jego bardzo prawdopodobnymi dalszymi zachowaniami niebezpiecznymi34.
Podsumowując dotychczasowe rozwaĪania, moĪna dojĞü do wniosku, iĪ skutecznoĞü wykonywania wydawanych przez sądy orzeczeĔ o zastosowaniu Ğrodków zabezpieczających wpływa na ocenĊ autorytetu paĔstwa i zaufania
33
Program polityki zdrowotnej pn.: „Psychiatryczna opieka zdrowotna na lata 2009-2013”, s. 4. www.mz.gov.pl [dostĊp: 03.02.2013].
34 TamĪe.
obywateli do jego instytucji. Tym bardziej naleĪy podjąü działania zmierzające do poprawy tego stanu. Poprawa ta osiągniĊta zostanie jedynie wtedy, gdy moĪliwe bĊdzie szybkie umieszczenie sprawcy czynu zabronionego w odpowiednim zakładzie. Ponadto, zapewnienie właĞciwych warunków leczenia populacji osób internowanych pozwoli na skrócenie czasu terapii, przyczyniając siĊ tym samym do obniĪenia jej kosztów oraz szybszego powrotu tych osób do Īycia w społeczeĔstwie.
Harmonizacji wymagają teĪ procedury w zakresie wzajemnego wykorzysty-wania wyników podejmowanych działaĔ nadzorczych czy teĪ kontrolnych. Wymiana informacji miĊdzy organami o charakterze medycznym a kierownikiem zakładu i sĊdzią penitencjarnym, szczególnie w obszarze stwierdzonych nieprawidłowoĞci w sferze leczniczej, moĪe wyraĨnie przełoĪyü siĊ na wiĊkszą skutecznoĞü wykonywania Ğrodków zabezpieczających. Bez wątpienia wpływ na efektywnoĞü postĊpowania wykonawczego w zakresie realizacji leczniczych Ğrodków zabezpieczających mają zasady finansowania zakładów lecznictwa zamkniĊtego. Wnioskowaü moĪna, iĪ przepisy regulujące zarówno stosowanie, jak i wykonywanie Ğrodków zabezpieczających, nie gwarantują sprawnego wykonania orzeczenia sądowego zgodnie z jego celem. Nie chronią bowiem skutecznie społeczeĔstwa przed niepoczytalnymi sprawcami przestĊpstw, a przede wszystkim nie gwarantują niezwłocznego objĊcia ich odpowiednim leczeniem.
Innymi przyczynami niekorzystnie wpływającymi na sprawnoĞü wykonywania Ğrodków zabezpieczających są przeszkody o charakterze prawnym, a wĞród nich przede wszystkim zbytnie sformalizowanie postĊpowania wykonawczego. PrzewlekłoĞü postĊpowania wykonawczego wynika równieĪ z obecnych zasad funkcjonowania Komisji Psychiatrycznej do spraw ĝrodków Zabezpieczających. Na podstawie jej opinii sądy podejmują decyzje o stopniu zabezpieczenia oraz miejscu wykonywania Ğrodka, dlatego teĪ sprawnoĞü postĊpowania sądowego w duĪej mierze zaleĪy wiĊc od sprawnoĞci funkcjonowania Komisji, tymczasem jej status prawny – jako organu o scentralizowanym charakterze, rozpatrującego sprawy ze wszystkich sądów w kraju, bez opinii którego nie moĪna rozpocząü wykonywania Ğrodka zabezpieczającego – powoduje przewlekłoĞü.
W toku wykonywania leczniczych Ğrodków zabezpieczających w zakładach zamkniĊtych poĪądany byłby dualizm nadzoru merytorycznego nad ich realizacją, a nie – jak ma to miejsce obecnie – jedynie dualizm instytucjonalny. Wówczas dyrektorzy zakładów zamkniĊtych, stosując kryteria wyłącznie medyczne, decydowaliby o przebiegu terapii, a nadzór sądu ograniczałby siĊ do czuwania nad prawidłowoĞcią wykonywania Ğrodka zabezpieczającego. W ten sposób to
przede wszystkim dyrektorzy placówek leczniczych odpowiedzialni byliby za efekty leczenia internowanych, co przyczyniłoby siĊ do wyeliminowania szeregu problemów natury praktycznej. Obecnie brak jest przepisów normujących stosowanie uzasadnionych celami terapeutycznymi przerw w wykonywaniu Ğrodka zabezpieczającego. Brak teĪ przepisów dotyczących moĪliwoĞci wykonywania Ğrodka poza zakładem w przypadku wystąpienia u internowanego choroby somatycznej innej niĪ psychiczna.
Reasumując moĪna dojĞü do wniosku, Īe nawet najdoskonalsze prawo karno-wykonawcze nie wpłynie na poprawĊ skutecznoĞci realizacji Ğrodków zabezpieczających, jeĞli nie zostanie rozwiązany problem braku odpowiedniej liczby miejsc do ich wykonywania. ReformĊ w tym zakresie naleĪałoby wiĊc zacząü od zwiĊkszenia nakładów na ich tworzenie w zakładach lecznictwa zamkniĊtego – poprzez zmianĊ zasad finansowania oddziałów szpitalnych oraz objĊcie tych placówek jednolitym systemem nadzoru.
BIBLIOGRAFIA Literatura
B o g u n i a L.: Projektowane zmiany w wykonywaniu leczniczych Ğrodków zabezpieczających, [w:] Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. XIII, Warszawa 2003, s. 333-341. B u g a j s k i Z.: Nowa organizacja wiĊziennictwa polskiego w oĞwietleniu historycznym,
Warszawa 1937.
D u r c z a k -ĩ o c h o w s k a S.: Glosa do postanowienia SN z dnia 28 wrzeĞnia 2006 r. I KZP 23/06, „Probacja” 2009, nr 2, s. 158-165.
K i r y l u k M.: Wykonywanie kary pozbawienia wolnoĞci wobec skazanych wymagających stosowania szczególnych Ğrodków wychowawczo-leczniczych, „Biuletyn RPO”. Materiały. Stan i wĊzłowe problemy polskiego wiĊziennictwa (cz. II) 1997, nr 32, s. 100-130.
K o c i u b iĔ s k i W.: Orzekanie o Ğrodku zabezpieczającym z art. 94 § 1 nowego kodeksu karnego w Ğwietle nowego kodeksu postĊpowania karnego, „Przegląd Sądowy” 1999, nr 3, s. 119-133. L e l e n t a l S.: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2012.
K w i e c iĔ s k i A.: Lecznicze Ğrodki zabezpieczające w polskim prawie karnym i praktyka ich stosowania, Wrocław 2009.
M u s z yĔ s k a A.: ĝrodki zabezpieczające o charakterze leczniczym według kodeku karnego z 1997 roku, [w:] Nowa kodyfikacja prawa karnego, red. L. Bogunia, t. IV, Warszawa 1999, s. 111-123.
P o s t u l s k i K.: Nowe zasady wykonywania przez sąd Ğrodka zabezpieczającego okreĞlonego w art. 95a kodeksu karnego, „Prokuratura i Prawo” 2010, nr 10, s. 82-103.
P o s t u l s k i K.: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2012.
P o s t u l s k i K.: Zakres orzekania sądu w postĊpowaniu karnym wykonawczym, [w:] Nowa kodyfikacja karna. Krótkie komentarze, z. 10, Warszawa 1998.
P o s t u l s k i K.: PostĊpowanie sądowe w zakresie wykonywania orzeczeĔ o zastosowaniu Ğrodków zabezpieczających leczniczych, „Nowe Prawo” 1984, nr 7-8, s. 142-160.
P r z y j e m s k i S.M.: Glosa do postanowienia SN z dnia 28 wrzeĞnia 2006 r. I KZP 23/06. „Prokuratura i Prawo” 2007, nr 12, s. 172-177.
P uĪ y Ĕ s k i S.: Zalecenia Krajowego Konsultanta w dziedzinie psychiatrii z dnia 25.05.2004 r. w sprawie udzielania przepustek na okresowe przebywanie pacjentów szpitala psychiatrycznego poza szpitalem, „PostĊpy Psychiatrii i Neurologii” 2004, nr 13, s. 289-290.
S z y m a n o w s k i T.: System kar, Ğrodków karnych i zabezpieczających oraz zasady ich orzekania w k.k. z 1997 r., „Przegląd WiĊziennictwa Polskiego” 1997, nr 16-17, s. 5-27.
Netografia
Program polityki zdrowotnej pn.: „Psychiatryczna opieka zdrowotna na lata 2009-2013”, www.mz.gov.pl [dostĊp: 03.02.2013].
WYKONYWANIE ĝRODKÓW ZABEZPIECZAJĄCYCH
NA PODSTAWIE PRZEPISÓW KODEKSU KARNEGO WYKONAWCZEGO S t r e s z c z e n i e
Artykuł podejmuje problematykĊ dotyczącą wykonywania Ğrodków zabezpieczających na podstawie przepisów kodeksu karnego wykonawczego. Przede wszystkim w opracowaniu przedstawiono uprawnienia i obowiązki jednego z organów postĊpowania karnego wykonawczego ujĊtego w art. 2 pkt 5 k.k.w. – czyli osoby kierującej innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego. Podmiot ten jest odpowiedzialny w szczególnoĞci za wykonywanie Ğrodków zabezpieczających orzeczonych wyrokiem karnym.
Zagadnienia te są aktualne w Ğwietle rozwaĪaĔ doktrynalnych, rozwiązaĔ prawnych, a takĪe z praktycznego punktu widzenia, albowiem zasadniczo to właĞnie działania podejmowane przez ten organ postĊpowania wykonawczego warunkują skuteczne i prawidłowe wykonanie wyroku, którym orzeczono wobec sprawcy Ğrodek zabezpieczający. Przedmiotem opracowania jest przede wszystkim analiza kompetencji przyznanych osobie kierującej innym zakładem, o jakim mowa w k.k.w,. związanych z przyjĊciem sprawcy do zakładu i realizacji orzeczenia o zastosowaniu wobec niego Ğrodków zabezpieczających oraz dotyczących kontroli pomieszczeĔ, w których przebywają sprawcy i ingerencji organu w ich kontakty ze Ğwiatem zewnĊtrznym.
Ponadto w artykule zaprezentowano pozostałe obowiązki osoby kierującej innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego, a takĪe dokonano oceny rozwiązaĔ prawnych w zakresie podjĊtej problematyki zawartych w ustawach oraz w przepisach pozaustawowych.
Słowa kluczowe: organ postĊpowania wykonawczego, Ğrodki zabezpieczające, kierownik innego zakładu przewidzianego w k.k.w., zakład zamkniĊty psychiatryczny, zakład zamkniĊty leczenia odwykowego, zakład ambulatoryjny.
PERFORMANCE OF PROTECTIVE MEASURES UNDER THE PROVISIONS OF EXECUTIVE PENAL CODE
S u m m a r y
The paper concerns the performance of protective measures under the provisions of the Executive Penal Code (k.k.w.). Primarily, it presents the authorisation and duties of one of the organs dealing with criminal enforcement proceedings, provided for in Art. 2 item 5 of k.k.w., that
is a person managing another facility regulated by the criminal law. In particular, this entity is responsible for the execution of measures awarded in criminal proceedings.
The above issues are current in the light of the doctrine, legal solutions, as well as from the practical point of view since it is the actions undertaken by the body of executive proceedings that determine effective and proper enforcement of the judgment whereby a protective measure was awarded against the perpetrator. This study features an analysis of the powers that a manager of another facility has, as referred to in the k.k.w. related to his/her competence to admit a perpetrator into the facility, implement the judicial decision concerning the application of protective measures, inspect the rooms where perpetrators are detained, and interfere with detainees’ contacts with the outside world.
Further, the paper presents other duties of persons heading another penal facility as provided by the Executive Penal Code. It also offers an appraisal of legal solutions to be found in statutes and regulations other than statutes.
Key words: organ of executive proceedings, protective measures, manager of another facility provided for in Executive Penal Code, closed psychiatric facility, drug treatment, outpatient facility.
