View of Finding Subjective Information in an Academic Text Written in Italian of Law by Advanced Learners
17
0
0
Pełen tekst
(2) 60. ANNA KUCHARSKA. acjach, ale staje si narzdziem umo liwiaj cym wspóprac, wykonanie wspólnego zadania, przedsiwzicia w gronie osób posuguj cych si ró nymi jzykami. Niejednokrotnie konieczna jest umiejtno zapoznania si z dokumentami napisanymi w jzyku obcym. Wiele osób uwa a, e specjalista danej dziedziny lepiej zrozumie tekst specjalistyczny ni filolog posiadaj cy wiksz wiedz i lepsze kompetencje jzykowe. Przed wspóczesnymi tumaczami postawiono równie nowe zadania zwi zane z przekadem tekstów specjalistycznych. Agencje, przed powierzeniem zlecenia, daj , aby tumacz okreli dziedziny wiedzy, w których si specjalizuje, a jeszcze lepiej, gdyby udowodni to uko czonymi studiami lub kursami podyplomowymi. Zatem tekst i umiejtno jego zrozumienia stay si ponownie obiektem zainteresowania wród ucz cych si. Niejednokrotnie zadania proponowane przez nauczycieli lub wykadowców, maj ce na celu ksztacenie umiejtnoci rozumienia tekstu, skupiaj si wy cznie na sprawdzeniu znajomoci jednostek leksykalnych i gramatycznych. Nale y jednak zwróci uwag, e taki sposób podejcia do tekstu znacznie ró ni si od naturalnej czynnoci czytania, jak ka dy u ytkownik praktykuje w swoim jzyku ojczystym. Celem niniejszych rozwa a jest proces rozumienia tekstu, mechanizmy, dziki którym czytelnik odczytuje informacje w nim zawarte, oraz umiejtno rozumienia tekstu pisanego w jzyku obcym. Szczególny nacisk poo ony zostanie na tekst specjalistyczny, napisany jzykiem prawniczym. Przeprowadzone badanie ma przyczyni si do odpowiedzi na pytanie, czy studenci filologii posiadaj cy zaawansowany poziom jzyka woskiego s w stanie odczyta subiektywne (odautorskie) informacje znajduj ce si w tekcie specjalistycznym, jakim jest artyku naukowy, napisany w jzyku prawniczym.. 2. POJCIE TEKSTU. Przed przyst pieniem do szczegóowych analiz nale aoby zastanowi si, czym jest tekst i jakie s jego charakterystyczne cechy. Bartmi ski i Niebrzegowska-Bartmi ska2, po porównaniu definicji sowników specjalistycznych oraz definicji kognitywnej opartej na podstawie u y danego terminu i wyra e z nim powi zanych, konkluduj , e tekst jest jednostk ponadzdaniow ,. 2. J. BARTMI
(3) SKI, S. NIEBRZEGOWSKA-BARTMI
(4) SKA, Tekstologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2012, s. 33, 236..
(5) POSTRZEGANIE SUBIEKTYWNYCH INFORMACJI W TEKCIE SPECJALISTYCZNYM. 61. czyli wy sz typologicznie, zakadaj c jego caociow interpretacj, ale niekoniecznie obszernych rozmiarów, maj c swojego nadawc, który, kieruj c si okrelonym celem, sprawia, e powstaje wytwór maj cy okrelon intencj umo liwiaj c interpretacj przez odbiorc. Ma on tak e swój okrelony styl gatunkowy (kwalifikator tekstu), wykazuje integralno strukturaln oraz spójno semantyczn oraz podlega wewntrznemu podziaowi semantycznemu, a tak e logicznemu i kompozycyjnemu, jak to ma miejsce w wypadku du szych tekstów. Wa ne wydaje si równie stwierdzenie, e tekst jest wytworem dziaa komunikacyjnych, co odró nia go od zdarzenia komunikacyjnego (dyskursu), a jednoczenie sprawia, e podziela z nim wszystkie jego aspekty, czyli relacje do nadawcy, odbiorcy, sytuacji, a dodatkowo fakt, e wystpuje on w formie utrwalonej (pisanej, fonograficznej, audiowizualnej lub elektronicznej) sprzyja wytwarzaniu konwencji stylowych i gatunkowych. K. Wyrwas i K. Sujkowska-Sobisz uznaj , e tekst, jako jzykowa, ponadzdaniowa zamknita cao znacz ca o nielimitowanej dugoci, bd ca pewn struktur , posiadaj c pocz tek i koniec […] jest tworem wewntrznie spójnym. […] Stanowi on komunikat przekazywany przez jeden podmiot mówi cy i skierowany do tego samego odbiorcy, jest wypowiedzi na jeden temat […]3.. R.A. de Beaugrande i W.U. Dressler4 wymienili kryteria stanowi ce zasady konstytutywne komunikacji tekstowej, do których nale : spójno , koherencja, intencjonalno , akceptabilno , informatywno , sytuacyjno i intertekstowo . Bez nich forma zachowania, okrelana mianem komunikacji tekstowej, ulegnie zaburzeniu. Dla dalszych rozwa a przydatne wydaje si przytoczenie opinii S. Gruczy5, który twierdzi, e dla rozpoznania tekstu specjalistycznego wa na jest osoba jego autora, rozpoznawalnego jako specjalista danej dziedziny, który swoim wasnym jzykiem, charakteryzuj cym si nagromadzeniem terminów (idiolektem specjalistycznym), dzieli si z innymi fragmentem specjalistycznej wiedzy. Z pewnoci tekst taki napisany jest w jzyku dla potrzeb specjalnych (Language for Special Purposes). Jego pierwsz zauwa aln cech jest. 3. K. WYRWAS, K. SUJKOWSKA-SOBISZ, May sownik terminów teorii tekstu, Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM 2005, s. 175. 4 R.A. DE BEAUGRANDE, W.U. DRESSLER, Wstp do lingwistyki tekstu, Warszawa: Pa stwowe Wydawnictwo Naukowe 1990, s. 20-31. 5 S. GRUCZA, Od lingwistyki tekstu do lingwistyki tekstu specjalistycznego, Warszawa: Katedra Jezyków Specjalistycznych 2004, s. 127-129..
(6) 62. ANNA KUCHARSKA. obecno terminów, które wedug P.E. Balboniego6 – nie powinny zmienia si z upywem czasu, s pozbawione konotacji, a wiele z nich stanowi neologizmy wytworzone z wykorzystaniem sufiksów lub prefiksów pochodzenia greckiego lub aci skiego, s przy tym monoreferencjalne, cile zwi zane z dan dziedzin 7. Struktura morfosyntaktyczna tekstu specjalistycznego równie podlega pewnym reguom, które maj gwarantowa jego przejrzysto – brak niejednoznacznoci w interpretacji, co kategoryzuje go jako „dzieo zamknite”8. Wród nich mo na wymieni – dominacj parataksy nad hipotaks , elips, czste wykorzystanie nominalizacji oraz u ycie strony biernej, a tak e stosowanie form bezososbowych9. M. Gotti10 wyró nia nastpuj ce cechy charakterystyczne jzyków dyscyplin LINDIS (LINguaggio, DISciplina): neutralny ton, precyzja, atwa i natychmiastowa dekodyfikacja, zwizo , zwi zek z jzykiem naturalnym, elizja elementów w strukturach syntaktycznych, u ycie wybranych czasów, u ycie formy biernej, konstrukcje bezosobowe. Teksty specjalistyczne nie stanowi jednorodnej grupy, poniewa ró ni. si nie tylko tematyk , co jest oczywiste, ale równie stopniem wyspecjalizowania czy fachowoci11. Uzale niony jest on od uczestników komunikacji, czyli nadawcy, a przede wszystkim odbiorcy, z którym wi e si równie przeznaczenie danego tekstu. Istniej zatem teksty o wysokim stopniu fachowoci napisane przez specjalistów dla specjalistów, o rednim stopniu, których odbiorcami mog by niespecjalici, i w ko cu o maym stopniu specjalizacji, skierowane do niespecjalistów12. B. Walkiewicz13 zwraca uwag, e sama znajomo leksyki i regu morfosyntaktycznych mo e si okaza niewystarczaj ca. Niezbdna do prawidowego zrozumienia okazuje si analiza dyskursywna tekstu oraz znajomo wzorów gatunkowych w kulturze, z której on pochodzi.. 6. P.E. BALBONI, Didattica dell’italiano a stranieri, Roma: Bonacci Editore 1994, s. 135. B. OSIMO, Manuale del traduttore, Milano: Hoepli 2008, s. 125. 8 U. ECO, Dzieo otwarte: forma i nieokrelono w poetykach wspóczesnych, tum. L. Eustachiewicz, Warszawa: W.A.B. 2008, s. 25. 9 P.E. BALBONI, Didattica dell’italiano a stranieri, Roma: Bonacci Editore 1994, s. 134-135. 10 M. GOTTI, Testi specialistici in corsi di lingue straniere, Firenze: La Nuova Italia 199 – za: R. SCELZI, R. SCELZI, Nel linguaggio specialistico, “Studi di Glottodidattica” 2009, s. 125. 11 S. GRUCZA, Od lingwistyki tekstu do lingwistyki tekstu specjalistycznego, Warszawa: Katedra Jezyków Specjalistycznych 2004, s. 123. 12 B. OSIMO, Manuale del traduttore, Milano: Hoepli 2008, s. 125. 13 B. WALKIEWICZ, Midzy form a norm, czyli o identyfikacji dyskursywnej w tumaczeniu tekstów specjalistycznych, w: Przekad jako produkt i kontekst jego odbioru, red. I. Kasperska, A. uchelkowska, Pozna : Wydawnictwo „Rys” 2011, s. 171. 7.
(7) POSTRZEGANIE SUBIEKTYWNYCH INFORMACJI W TEKCIE SPECJALISTYCZNYM. 63. W tym miejscu nale y zasygnalizowa ró nic midzy jzykiem prawnym i prawniczym14. Pierwszym terminem okrelamy jzyk przepisów prawnych (jzyk preskryptywny), drugi za u ywany jest przez prawników do opisywania norm prawa, czyli wykorzystywany jest do interpretacji jzyka prawnego (deskryptywny). Uwa a si, e jzyk prawniczy powinnien by mniej skomplikowany, atwiejszy w odbiorze, poniewa zakada si, e mo e by on u ywany w kontaktach specjalistów z niespecjalistami, czyli np. prawnika z jego klientem. Niemniej jednak wspóczesna tendencja, zmierzaj ca do skrótowoci i szybkoci przekazu informacji, powoduje, e jzyk prawniczy cechuje kondensacja sprawiaj ca, e jest on coraz bardziej niezrozumiay dla niespecjalistów15.. 3. LEKTURA TEKSTU. Podejcie kognitywne zakada, e w trakcie czytania tworzone zostaj reprezentacje mentalne czytanej lub syszanej treci. Na ich wytworzenie zatem nakada si kilka czynników, takich jak: postrzeganie, aktywacja wiedzy ju posiadanej, uwaga skierowana na poszczególne elementy oraz antycypowanie sensu. Nastpnie przetwarzanie informacji odbywa si b d w linearny sposób (model symboliczny) – od stanu pocz tkowego, czyli analizy syntaktycznej, poprzez odtworzenie z pamici elementu znaczonego (fr. signifié), wytworzenie zda oraz relacji istniej cych midzy nimi, a do etapu ko cowego – skonstruowania ogólnej koherencji znaczeniowej, polegaj cej na systematycznym, hierarchicznym poukadaniu zda , b d wedug modelu koneksjonistycznego, zakadaj cego istnienie poszczególnych elementów, które, nie bd c nonikami interpretacji i cz c si wzajemnie, powoduj powstawanie reprezentacji16. Uwa a si, e o ile wczeniej nauka zajmowaa si raczej odbiorem tekstu, o tyle teraz w centrum zainteresowania znajduje si moment ‘spotkania’ czytelnika z tekstem17. Podobny pogl d wyra a K. Karpi ska-Szaj18, która 14 B. WRÓBLEWSKI, Jzyk prawny i prawniczy, „Polska Akademia Umiejtnoci. Prace Komisji Prawniczej nr 3” 1948, s. 52. 15 P. SCHMIDT, Kondensacja jzyka prawnego i prawniczego a jego zrozumiao dla laika, w: Kondensacja i kompresja w jzyku, tekstach i kulturze, red. W. arski, Wrocaw: Oficyna Wydawnicza ATUT 2013, s. 203. 16 K. KARPI
(8) SKA-SZAJ, Pédagogie de la lecture en langue étrangère. Défis rééducatif, Pozna : Wydawnictwo Naukowe UAM 2005, s. 24-33. 17 J.-P CUQ ET, I. GRUCA, Cours de didactique du français langue étrangère et seconde, Grenoble: PUGDE 2005, s. 166..
(9) 64. ANNA KUCHARSKA. stwierdza, e kognitywici zbyt ma uwag powicili czynnikom indywidualnym czytelnika w zakresie przyswajania kompetencji rozumienia tekstu. Niezmienny pozostaje fakt, e zarówno we wczeniejszych teoriach, jak i wspóczesnych twierdzi si, e do odczytania sensu tekstu wykorzystywana jest wczeniejsza wiedza czytelnika, e rozumienie nie polega wy cznie na rozkodowaniu znaków, ale na wytworzeniu sensu19. Przyjmiemy za Karpi sk -Szaj20, e rozumienie i interpretacja s nierozerwalnymi procesami zachodz cymi podczas czynnoci czytania. Jest ono zatem umiejtnoci , która polega na ci gym formuowaniu hipotez dotycz cych znacze , ich redefiniowaniu w trakcie procesu, ci gym antycypowaniu, aby w ko cu dotrze do ostatecznego wytworzenia sensu 21. Mamy zatem do czynienia z interakcj midzy czytelnikiem aktywnym i zaanga owanym a tekstem. Ta interakcja przybiera ró ne formy – w zale noci od celu czytania, jaki przywieca czytelnikowi, oraz od jego umiejtnoci, do tego stopnia, e Karpi ska-Szaj22 okrela mianem ‘sabego czytelnika’ osob, u której nie problemy jzykowe uniemo liwiaj ce odkodowanie tekstu, ale bierne podejcie do niego i niewykorzystanie procedur prowadz do niepowodzenia w jego odczytaniu.. 4. TEKST I JEGO SUBIEKTYWNO. Ka dy akt komunikacji werbalnej skada si, wedug schematu zaproponowanego przez R. Jakobsona23, z nastpuj cych elementów: nadawca, odbiorca, kontekst, wiadomo , kana, kod. Niemniej jednak C. Kerbrat-Orecchioni24 postuluje jego zmodyfikowanie. Pierwsze zastrze enie autorki budzi kod, który u Jakobsona wystpuje w liczbie pojedynczej i jest zawieszony pomidzy nadawc i odbiorc . Tymczasem ka da osoba posuguje si charakterystycznym dla siebie idiolektem, a jednoczenie, d. c do udanej komunikacji, jej uczestnicy staraj si dostosowa wasny kod do kodu interlokutora. Nale y równie pamita o panuj cych konwencjach i stylach dyskursu, którymi ograniczony 18. K. KARPI
(10) SKA-SZAJ, Pédagogie de la lectures, s. 33. J.-P CUQ ET, I. GRUCA, Cours de didactique, s. 166. 20 K. KARPI
(11) SKA-SZAJ, Pédagogie de la lectures, s. 42. 21 J.-P CUQ ET, I. GRUCA, Cours de didactique, s. 166. 22 K. KARPI
(12) SKA-SZAJ, Pédagogie de la lectures, s. 80. 23 R. JAKOBSON, W poszukiwaniu istoty jzyka 2, tum. M.R. Mayenowa, Warszawa: Pa stwowy Instytut Wydawniczy 1989, s. 77-90. 24 C. KERBRAT-ORECCHIONI, L’Énonciation de la subjectivité dans le langage, Paris: Armand Colin 1999, s. 20-23. 19.
(13) POSTRZEGANIE SUBIEKTYWNYCH INFORMACJI W TEKCIE SPECJALISTYCZNYM. 65. jest nadawca chc cy wyrazi swój przekaz w zrozumiay sposób. Nie mo na równie pomin czynników psychologicznych, odgrywaj cych rol w kodowaniu i rozkodowaniu informacji, oraz kompetencji kulturowych i ideologicznych. Niemniej jednak Kerbrat-Orecchioni25 stwierdza, e ka dy schemat jest statyczny i nie jest w stanie zobrazowa zo onoci wszystkich przypadków zachodz cych aktów komunikacyjnych. Tekst niew tpliwie jest elementem komunikacji, który posiada jej wszystkie elementy. W niniejszym artykule skupimy si gównie na nadawcy i jego obecnoci w tekcie. Odwoamy si zatem do pojcia wypowiedzenia (fr. énonciation). Kerbrat-Orecchioni26, po analizie definicji zaproponowanych przez E. Benveniste’a i J.C. Anscombre’a oraz O. Ducrota, przyjmuje, e problematyka wypowiedzenia polega na poszukiwaniu zabiegów jzykowych (shiftersów – prze czników, modalizatorów itp.), poprzez które nadawca pozostawia swój lad w wypowiedzi (fr. énoncé), wpisuje si w tre wiadomoci w sposób eksplicytny lub implicytny i sytuuje si w odniesieniu do niej. Nie roszcz c pretensji do stworzenia wyczerpuj cej listy jednostek – noników obecnoci autora, wymienia wród nich: znaki deiktyczne, jednostki subiektywne emocjonalne i oceniaj ce, do których zaliczamy z kolei przymiotniki afektywne i oceniaj ce, czasowniki subiektywne same w sobie i subiektywne okazjonalnie, rzeczowniki (ich warto aksjologiczn , czyli waloryzuj c ) oraz przysówki. Oczywicie, analizuj c te jednostki na przykadowym tekcie KerbratOrecchioni dochodzi do wniosku, e znaki deiktyczne, cho ewidentnie zaznaczaj obecno autora w tekcie, nie s nonikami subiektywizmu, oraz przyznaje, e lista ta nie wyczerpuje w peni problematyki subiektywizmu w wypowiedzi. A. Ponzio27 uwa a, e na pojcie tekstu skadaj si dyskursy i wypowiedzenia, nie tylko autora, ale równie czytelników, którzy s wspótwórcami jego znaczenia poprzez fakt dokonywania interpretacji, czyli zakada, e to oni powinni dostrzec intencje nadawcy i wychwyci jego obecno w przekazywanej wiadomoci.. 25. Tam e, s. 23. Tam e, s. 32-37. 27 A. PONZIO, Enunciazione e testo letterario nell’insegnamento dell’italiano come LS, [Studi sul Linguaggio, sulla Comunicazione e sull’Apprendimento. 9, red. R. Fedi, M. Danes] Perugia: Guerra Edizioni 2001, s. 34. 26.
(14) 66. ANNA KUCHARSKA. 5. TEKST W NAUCZANIU I UCZENIU SI JZYKA OBCEGO. W dziedzinie lingwistyki tekstu wprowadzono pojcie kompetencji tekstowej, która rozumiana jest jako „zdolno tworzenia i odbierania spójnoci tekstu oraz postrzegania podziaów w uniwersum tekstów”28, czyli umiejtno okrelania ich typów. Niemniej jednak termin ten nie oddaje sposobu, w jaki tekst jest postrzegany, czyli jako akt komunikacji, a wic dyskurs, st d A. Duszak29 proponuje, aby t szczególn kompetencj w zakresie dyskursu definiowa jako komunikacyjno-interpretacyjn kompetencj tekstow , która wci. jest obiektem zainteresowania glottodydaktyków. Niew tpliwie ka demu ucz cemu si trudno wyobrazi sobie kurs jzyka obcego bez tekstu pisanego (pomijamy tutaj nauczanie dzieci, które dopiero ksztatuj swoje umiejtnoci czytelnicze w jzyku ojczystym). Obecnie, dziki Internetowi, dostp do autentycznych tekstów zarówno u ytkowych, popularno-naukowych, jak i literackich jest prawie nieograniczony. Ich trudno powinna by dostosowana do poziomu jzykowego ucz cych si, a tre powinna by interesuj ca, sprzyja ona wtedy wzbudzeniu motywacji i przyczynia si do lepszego skoncentrowania uwagi na treci, a tym samym do dokadniejszego jej zrozumienia. Przyjto, e sekwencja pedagogiczna analizy tekstu pisanego zakada wiczenia poprzedzaj ce lektur, sprzyjaj ce aktywowaniu leksyki oraz struktur morfosyntaktycznych, nastpnie z reguy przechodzi si do rozumienia globalnego tekstu, po którym nastpuje rozumienie szczegóowe, zrozumienie wewntrznej organizacji tekstu, która powinna si ko czy aktywnoci maj c na celu spo ytkowanie uzyskanych informacji30. Mo na równie zao y , e procesowi czytania powinien przywieca pewien cel poznawczy, który powoduje aktywowanie i dezaktywowanie wskazówek znajduj cych si w tekcie, a tak e stanowi istotny element podczas uczenia si jzyka obcego, przyczyniaj cy si do rozwoju osobistego ucz cego si31. Oczywicie skupienie si na wyznaczonym celu mo e powodowa pomijanie innych istotnych informacji, a w konsekwencji przyczyni si do zubo enia zakresu informacji pozyskiwanych z tekstu, a wic utrudni jego rozumienie. 28. A. DUSZAK, Tekst, dyskurs, komunikacja midzykulturowa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1998, s. 252. 29 Tam e. 30 H. KOMOROWSKA, Metodyka nauczania jzyków obcych, Warszawa: Fraszka Edukacyjna 2009, s. 189-190. 31 K. KARPI
(15) SKA-SZAJ, Pédagogie de la lectures, s. 50-51..
(16) POSTRZEGANIE SUBIEKTYWNYCH INFORMACJI W TEKCIE SPECJALISTYCZNYM. 67. Omawiaj c modele interakcyjne, K. Karpi ska-Szaj32 podsumowuje je stwierdzaj c, e zachodz dwa rodzaje uzyskiwania danych pochodz cych w wyniku mikro- i makroprzetwarzania informacji. Mikroprzetwarzanie skupia si na leksyce, syntaktyce, semantyce jednostek, czyli na zrozumieniu pewnych fragmentów, natomiast makroprzetwarzanie polega na wytworzeniu globalnego znaczenia caoci tekstu. Autorka zwraca równie uwag, e procesowi czytania w jzyku obcym przywiecaj dwa rodzaje celów, z których pierwsze dotycz rozwijania kompetencji rozumienia tekstu pisanego (analiza tekstu, zadania polegaj ce na obserwowaniu specyfiki dyskursu, zadania zorientowane na tre ), drugie skupiaj si bardziej na aspekcie uczenia si jzyka i odnosz si do zada dotycz cych zawartoci jzykowej i gramatycznej oraz na doskonaleniu wiadomoci metajzykowej33. Ponzio34 podkrela, e do analizy tekstu niezbdne jest rozpoznanie elementów interpretuj cych (w. interpretante), znajduj cych si wewn trz tekstu w wypowiedzeniach autora, oraz tych, które nale do osoby interpretuj cej (w. interprete). Utrzymuje on, e prawdziwe odczytanie tekstu nie polega tylko na rozpoznaniu i interpretacji, ale stanowi zwi zek z nim, rozpoczyna si wtedy, gdy wzgldem tekstu, aktu illokucyjnego czytelnik przejawia postaw, która mu odpowiada, uwidoczniony zostaje efekt perlokucyjny35. Karpi ska-Szaj36 dzieli te odpowiedzi na pragmatyczne (u ycie, wykorzystanie danych), strategiczne (odkodowanie-zrozumienie-interpretacja) i uczenia si (pogbienie kompetencji jzykowych). Niejednokrotnie kurs jzyka specjalistycznego polega na przyswajaniu informacji w pewnej dziedzinie, aby umie realizowa zadania pozajzykowe, ale z wykorzystaniem jzyka, bez przechodzenia przez pocz tkowe etapy nauki jzyka naturalnego37. Proces czytania tekstu specjalistycznego, tworzenie hipotez, ich weryfikowanie, wchodzenie w interakcj itd. (zob. 3. Lektura tekstu), przez czowieka dorosego nie odbiega od lektury tekstu niespecjalistycznego poza faktem, e czytelnik jest specjalist w danej dziedzinie, czyli jego wiedza pozajzykowa znacznie przekracza kompetencje jzykowe38. 32. Tam e, s. 79. Tam e, Pédagogie de la lectures, s. 93-94. 34 A. PONZIO, Enunciazione e testo letterario, s. 34-35. 35 Tam e, s. 42. 36 K. KARPI
(17) SKA-SZAJ, Pédagogie de la lectures, s. 127. 37 D. LEHMANN, F. MARIET, J. MARIET, S. MOIRAND, Lecture fonctionnelle de textes de spécialité à propos de « Lire en français les sciences économiques et sociales ». Paris: CRÉDIF 1980, s. 11. 38 Lehmann omawia kurs jzyka specjalistycznego nauk ekonomicznych i spoecznych przygotowanego dla specjalistów. 33.
(18) 68. ANNA KUCHARSKA. Równie i w tym wypadku tekst ma przyczynia si do doskonalenia kompetencji rozumienia tekstu pisanego poprzez rozwój strategii i odchodzenia od podejcia linearnego w procesie czytania39. Autorzy wspominaj tak e, e oprócz zrozumienia danych i pod ania za gównym w tkiem, kolejnym poziomem interpretacji tekstu jest wywnioskowanie stosunku pisz cego do wasnej wypowiedzi. W tym celu nale y zbada , czy autor przytacza wypowiedzi innych specjalistów po to, eby je zanegowa , czy te w celu poparcia wasnych opinii, nastpnie suszne wydaje si przeanalizowanie relacji, jakie nawi zuje pisz cy z czytelnikiem poprzez wychwycenie modalizatorów pragmatycznych oraz elementów emotywno-oceniaj cych i wartociuj cych. Do prawidowego zrozumienia tekstu niezbdne jest równie odczytanie intencji autora. W umiejtnoci zinterpretowania tekstu specjalistycznego w jzyku obcym wa n rol odgrywaj schematyczne matryce dyskursywne, które definiowane s jako „dostrzegalne regularnoci wystpuj ce na ró nych poziomach analizy i wchodz ce midzy sob we wzajemne zo one relacje”40. Opisany sposób wymieniany jest równie przez Oxford41 jako jedna ze strategii kompensacji, polegaj ca na szukaniu innych wskazówek poza leksykalnymi w wypadku niemo noci zrozumienia sów, co wydaje nam si szczególnie istotne w odniesieniu do tekstu specjalistycznego, gdzie prawdopodobie stwo napotkania niezrozumiaego terminu wydaje si wiksze ni w tekcie pisanym jzykiem naturalnym.. 6. OPIS BADANIA. W badaniu wzio udzia 6 studentów filologii roma skiej pierwszego roku studiów drugiego stopnia, którzy wybrali zajcia z komunikacji zawodowej w jzyku woskim. Program studiów obejmuje zajcia Praktycznej Nauki Jzyka Woskiego (PNJW) – jzyk prawny i prawniczy, w wymiarze 30 godzin. Badani otrzymali artyku42 napisany jzykiem prawniczym z prob. 39. D. LEHMANN, F. MARIET, J. MARIET, S. MOIRAND, Lecture fonctionnelle, s. 22-23. J.C. BEACCO, M. DAROT, Analyses de discours. Lecture et expressioni, Paris: Hachette/ Larousse 1984, s. 161 – tum. moje – A. K. 41 R. OXFORD, Language Learning Strategies. What Every Teacher Should Know, Boston: Heinle & Heinle Publishers 1990, s. 93. 42 E. MASSAGLI, Università: lo strano caso dell’alternanza studio lavoro, w: Interventi urgenti per la promozione dell’occupazione, in particolare giovanile, e della coesione sociale Primo commento al decreto legge 28 giugno 2013, n. 76, red. M. Tiraboschi, ADAPT Univer40.
(19) POSTRZEGANIE SUBIEKTYWNYCH INFORMACJI W TEKCIE SPECJALISTYCZNYM. 69. o zapoznanie si z nim, w szczególnoci z jego warstw leksykaln . Nale y zwróci uwag, e artyku stanowi komentarz do rozporz dzenia z moc ustawy (w. decreto legge) dotycz cego odpatnoci sta u w trakcie studiów. Zarówno forma dokumentu, jak i jego tematyka s studentom znane. Nastpnie poproszono ich o udzielenie odpowiedzi na pytania dotycz ce tekstu, w celu uniknicia przeszkody, jak moga by produkcja tekstu w jzyku obcym, zezwolono na udzielanie odpowiedzi w jzyku polskim. 6.1. OKRELENIE TEMATU. Jak ju wspomniano, okrelenie tematu jest bardzo istotne dla wyznaczenia prawidowego kierunku interpretacji. Temat, wedug definicji podawanej przez K. Wyrwas i K. Sujkowsk -Sobisz43, to „semantyczna organizacja wypowiedzi, nadrzdny element spajaj cy tekst, przejawiaj cy si w caoci konstrukcji wiata przedstawionego i zapewniaj cy jego wewntrzne uporz dkowanie”. Bartmi ski i Niebrzegowska-Bartmi ska44 tematem okrelaj to, o czym mowa w tekcie i odró niaj je od rematu, czyli tego, co si o temacie mówi. Nie jest regu , aby temat zasygnalizowany by w tytule tekstu, to w badaniu przeprowadzonym dla potrzeb niniejszego artykuu temat jest wyranie sprecyzowany w tytule i zawiera dodatkowo subiektywny przymiotnik afektywny45. Brzmi on: Uniwersytet: dziwny przypadek przeplatania si nauki i pracy. Poproszono badanych o okrelenie tematu artykuu. Tylko jedna osoba trafnie go okrelia, zaznaczaj c subiektywny jego charakter i krytyczne nastawienia autora. R2: Tematem artykuu s praktyki zawodowe wród studentów – w odpowiedzi tej brakuje nie tylko subiektywnego nastawienia autora dotycz cego faktu nastpowania po sobie nauki i pracy. R4: Tematem artykuu jest poczenie szkoy z praktyk zawodow (staem), co si z tym wie – bdne rozumienie sowa alternanza. R3, R5 cakowicie bdnie okrelaj temat twierdz c, e artyku dotyczy propagowania zatrudnienia wród modych ludzi.. sity Press 2013, s. 338-341. Wszystkie przykady zaczerpnite w dalszej czci artykuu pochodz z tej pracy. Tum. moje – A. K. 43 K. WYRWAS, K. SUJKOWSKA-SOBISZ, May sownik terminów teorii tekstu, Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM 2005, s. 182. 44 J. BARTMI
(20) SKI, S. NIEBRZEGOWSKA-BARTMI
(21) SKA, Tekstologia, s. 258. 45 Zob. C. KERBRAT-ORECCHIONI, L’Énonciation de la subjectivité, s. 94..
(22) 70. ANNA KUCHARSKA. 6.2. PRZYMIOTNIKI SUBIEKTYWNE. Kerbrat-Orecchioni46 dzieli przymiotniki na obiektywne (np. biay, polski) i subiektywne, które z kolei dzieli na afektywne (noniki emocji) i oceniaj ce, które mog by aksjologiczne i nieaksjologiczne. Kolejne problemy postawione przed badanymi dotyczyy wychwycenia subiektywnych przymiotników, którymi autor okrela kluczowe dla tekstu terminy. Na pytanie dotycz ce opinii pisz cego na temat zjawiska alternanza (pol. przeplatanie si) i po przytoczeniu cytatów z tekstu, gdzie okrelane jest jako divisorio (pol. dzielce) (przymiotnik subiektywny nieaksjologiczny), dwie osoby przywouj waciwy cytat. Pozostae podaj definicj. R2, R5: ...alternativamente prima la scuola, poi il lavoro. Badane R4 i R3 najprawdopodobniej skupiy si na subiektywnym przymiotniku oceniaj cym aksjologicznym la più riuscita definizione (pol. najtrafniejsza definicja), który dotyczy jednak terminu integrazione (pol. integracja), proponowanego w miejsce nietrafnego alternanza. Widocznym elementem, niezauwa onym przez badanych, w którym autor przedstawia swoje stanowisko, jest wyra enie una preoccupante improvvisazione terminologica (pol. niepokojca improwizacja terminologiczna), zawieraj ce zarówno przymiotnik afektywny, jak i rzeczownik, który w tym kontekcie przybiera subiektywny odcie . 6.3. PRESUPOZYCJA. We wczeniejszych rozwa aniach presupozycja – czyli informacja niesiona przez tekst, ale mo liwa do wydobycia na zasadzie wnioskowania opartego na implikaturze – nie bya wymieniona jako element subiektywny, niemniej jednak su y ona perswazji i chci autora do przekonania odbiorców poprzez zasugerowanie im pewnych ocen i wartoci47. W pytaniu dotycz cym zjawiska alternanza chodzio o wskazanie kolejnego fragmentu: per evitare questo equivoco (pol. w celu uniknicia tej niejasnoci/dwuznacznoci), gdzie elementem, któremu nie mo na zaprzeczy (jego istnienie wydaje si niepodwa alne), jest rzeczownik okazjonalnie subiektywny, wskazuj cy tutaj na negatywn ocen, czyli niejasno /dwuznaczno , a który odnosi si do zjawiska przeplatania.. 46 47. Tam e. J. BARTMI
(23) SKI, S. NIEBRZEGOWSKA-BARTMI
(24) SKA, Tekstologia, s 268..
(25) POSTRZEGANIE SUBIEKTYWNYCH INFORMACJI W TEKCIE SPECJALISTYCZNYM. 71. Kolejne pytanie, oparte na zrozumieniu presupozycji semantycznej, dotyczy opinii autora odnonie do tzw. pacchetto Treu, do którego porównano nowe rozporz dzenie, nazywaj c je kolejnym krokiem wstecz: zatem implikuje pozytywn ocen wczeniejszej normy. R1: Autor jest nastawiony pozytywnie – ‘rispetto a’, ‘si reputava’ – respondent ocenia prawidowo nastawienie pisz cego, jest to jednak przypadkowe, poniewa opiera si na sowach, które tego nie dowodz . R3: Oceniany jest negatywnie jako kolejny krok do tyu „un ulteriore passo indietro” – respondent prawidowo spostrzeg implikatur zwrotu, nie odniós jej jednak do normy, o której wypowiada si autor. R4 cytuje tylko zwrot, nie ustosunkowuj c si do przemyle autora. Równie pytanie dotycz ce opinii pisz cego odnonie do relacji uniwersytet-praca wymaga prawidowego implikowania wynikaj cego z presupozycji zawieraj cej subiektywny rzeczownik perché questa alchimia si crei (pol. aby ta chemia si wytworzya), tzn., e teraz jej nie ma i stosunki te nie s najlepsze. adna z badanych osób nie cytuje tego fragmentu. 6.4. RZECZOWNIK SUBIEKTYWNY. Z terminem alternanza wi e si subiektywny rzeczownik okrelaj cy u ycie wynienionego wy ej sowa – R1: tutti i difetti concettuali (pol. wszystkie niedoskonaoci merytoryczne), który dostrzega tylko jedna badana osoba. Autor u ywa zwrotu con le provocazioni (pol. z prowokacyjnymi stwierdzeniami), staraj c si zasygnalizowa swój negatywny stosunek do wprowadzanego rozporz dzenia, co jest dostrze one sowami R5: budz kontrowersje, ukazuj absurdy. 6.5. IRONIA. Okrelana jest form mowy przenonej, figuratywnej, która wyra a krytyczne nastawienie nadawcy48. Omawiaj c relacj uniwersytet–praca, autor zadaje sobie i czytelnikowi pytanie, pozostawiaj c je bez odpowiedzi, gdy wydaje mu si oczywiste, i stwierdza La risposta a questa domanda indica il grado di efficacia che avrà la norma nella promozione «dell’alternanza tra studio e lavoro» universitario (pol. Odpowied na to pytanie wskazuje na stopie skutecznoci, jak bdzie miaa ta norma w promocj „przeplatania si 48. J.B. GLEASON, N.B RATNER, Psycholingwistyka, Gda sk: Gda skie Wydawnictwo Psychologiczne 2005, s. 310..
(26) 72. ANNA KUCHARSKA. nauki i pracy” uniwersyteckiej). Do prawidowego zrozumienia sowa skuteczno, które niesie znaczenie przeciwne do wyra onego, niezbdne jest zrozumienie krytycznego kontekstu caego artykuu. 6.6. PRZEKSZTACENIE TEKSTU. Zwa ywszy na fakt, e obiektem zainteresowania niniejszej publikacji jest ‘obecno ’ autora w treci artykuu naukowego, postrzeganego z zasady jako obiektywny, to w jednym z ko cowych pyta badani zostali poproszeni o podsumowanie jego opinii. Operacj t mo na okreli mianem streszczenia, chocia mamy wiadomo , e nie powstao ono w wyniku derywacji tekstowej, poniewa poproszono o jednozdaniowe podsumowanie nie caego artykuu, ale subiektywnego podejcia autora. R1: Trzeba sprecyzowa wyraenie alternanza, zachca do relacji uniwersytet–praca oraz zmieni koncepcj tej relacji. R2: Autor uwaa, e rozporzdzenie nie ma sensu. Jest le nastawiony do tego rozporzdzenia. R3: Autor uwaa wprowadzenie alternanza za konieczne w celu poprawienia sytuacji studentów na rynku pracy, jednak sposób, jaki zosta opisany w rozporzdzeniu, uwaa za nieefektywny. R4: Istniej realne przeszkody w integracji pomidzy uniwersytetami a prac (tum. A. Kucharska). R5: Autor uwaa, e proponowane zmiany nie s dobrym rozwizaniem i budz kontrowersje, gdy istniej czynniki, które ukazuj absurdy proponowanych zmian. Mo na stwierdzi , e tylko R1 odda w peni myl autora, który w ko cowym rozdziale u ywa wielu zwrotów wiadcz cych o illokucyjnej sile przekazu è certamente necessario (pol. z pewnoci konieczne jest), occorre (pol. trzeba), va certamente incoraggiata (pol. z pewnoci powinna by promowana) itd. R2 bardzo upraszcza tre tekstu i jednoczenie nie oddaje prawdziwoci przekazu, poniewa autor widzi potrzeb wprowadzenia zmian. R3 wydaje si, e cakowicie le odczyta intencj pisz cego. R4 skupi si na szczególe, pewnym elemencie, który wprawdzie znajduje odzwierciedlenie w treci, ale nie podsumowuje jej caoci. R5 wprawdzie streszcza artyku, ale nie podkrela, e autor nie ogranicza si do krytyki, ale podaje pewne rozwi zania..
(27) POSTRZEGANIE SUBIEKTYWNYCH INFORMACJI W TEKCIE SPECJALISTYCZNYM. 73. 7. WNIOSKI. Zakada si, e tekst specjalistyczny napisany jest przy u yciu form bezosobowych, tak aby zachowa swój obiektywny charakter, a tre ma odzwierciedla naukowe fakty, a nie emocjonalne przekonania. Okazuje si, e niejednokrotnie autor ukrywa si w pozornie neutralnym stylu, a zrozumienie tekstu polega nie tylko na odczytaniu warstwy leksykalnej, ale przede wszystkim na wejciu w interakcj z utworem i na interpretacji intencji pisz cego. Bardzo czsto podczas nauczania jzyka obcego pomijany jest ten wanie aspekt. Grupa badanych jest zbyt maa, aby sformuowa kategoryczne wnioski. Jej wyniki budz jednak niepokój. Studenci maj problem ze sprecyzowaniem tematu, a nastpnie z ujciem opinii autora. Wielokrotnie nie tylko nie potrafi argumentowa swoich twierdze , ale fakt ten jest przyczyn ich bdnych wniosków, sprzecznych z treci artykuu. Mo na odnie wra enie, e badani rozkodowuj tekst, nie przetwarzaj c go, nie s precyzyjni, czego akurat mo na od nich wymaga jako od specjalistów filologów, dla których jzyk stanie si narzdziem pracy. Sami badani wyrazili zaskoczenie treci pyta i sposobem analizy tekstu, która odbiegaa od spotykanych najczciej podczas zaj z jzyka obcego. Warto by mo e przyzwyczaja ucz cych si jzyka obcego do takiego odbioru tekstu i uwra liwia ich na subtelne relacje i wzajemne zale noci pisz cego, czytelników, tekstu, dyskursu i rzeczywistoci. BIBLIOGRAFIA BALBONI P.E. : Didattica dell’italiano a stranieri, Roma: Bonacci Editore 1994. BARTMI
(28) SKI J., NIEBRZEGOWSKA-BARTMI
(29) SKA S.: Tekstologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2012. BEACCO J.C., DAROT M.: Analyses de discours. Lecture et expression, Paris: Hachette/Larousse 1984. CUQ J.-P ET GRUCA I.: Cours de didactique du français langue étrangère et seconde, Grenoble: PUGDE 2005. BEAUGRANDE R.A., DRESSLER, W.U.: Wstp do lingwistyki tekstu, Warszawa: Pa stwowe Wydawnictwo Naukowe 1990. DUSZAK A.: Tekst, dyskurs, komunikacja midzykulturowa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1998. ECO U.: Dzieo otwarte: forma i nieokrelono w poetykach wspóczesnych, , tum. L. Eustachiewicz, Warszawa: W.A.B. 2008. GLEASON J.B., RATNER N.B.: Psycholingwistyka, Gda sk: Gda skie Wydawnictwo Psychologiczne 2005..
(30) 74. ANNA KUCHARSKA. GRUCZA S.: Od lingwistyki tekstu do lingwistyki tekstu specjalistycznego, Warszawa: Katedra Jezyków Specjalistycznych 2004. JAKOBSON R.: W poszukiwaniu istoty jzyka 2, tum. M.R. Mayenowa, Warszawa: Pa stwowy Instytut Wydawniczy 1989. KARPI
(31) SKA-SZAJ K.: Pédagogie de la lecture en langue étrangère. Défis rééducatif, Pozna : Wydawnictwo Naukowe UAM 2005. KERBRAT-ORECCHIONI C.: L’Énonciation de la subjectivité dans le langage, Paris: Armand Colin 1999. KOMOROWSKA H.: Metodyka nauczania jzyków obcych, Warszawa: Fraszka Edukacyjna 2009. LEHMANN D., MARIET F., MARIET J., MOIRAND S.: Lecture fonctionnelle de textes de spécialité à propos de « Lire en français les sciences économiques et sociales », Paris: CRÉDIF 1980. MASSAGLI E.:Università: lo strano caso dell’alternanza studio lavoro, w: Interventi urgenti per la promozione dell’occupazione, in particolare giovanile, e della coesione sociale Primo commento al decreto legge 28 giugno 2013, n. 76, red. M. Tiraboschi, ADAPT University Press 2013, s. 338-341, http://www.senato.it/application/xmanager/projects/leg17/attachments/documento_evento_proc edura_commissione/files/000/000/238/0890_Memorie_ADAPT.pdf [dostp: 20.12.2014]. OSIMO B.: Manuale del traduttore, Milano: Hoepli 2008. OXFORD R.: Language Learning Strategies. What Every Teacher Should Know, Boston: Heinle & Heinle Publishers 1990. PONZIO A.: Enunciazione e testo letterario nell’insegnamento dell’italiano come LS [Studi sul Linguaggio, sulla Comunicazione e sull’Apprendimento. 9, red. R. Fedi, M. Danesi M], Perugia: Guerra Edizioni 2001. PUREN, C.: Enseigner et apprendre les langues sur un mode qui change avec le monde, http://www.ceo-fipf.org/index.php?view=article&id=200%3Achristian-puren- enseigner-etapprendre-les-langues-sur-un-mode-qui-change-avec-lemonde&option=com_content&Itemid=83 [dostp: 20.12.2014]. SCELZI R.: Nel linguaggio specialistico, “Studi di Glottodidattica” 2009, nr 3. s. 118-140. SCHMIDT P.: Kondensacja jzyka prawnego i prawniczego a jego zrozumiao dla laika, w: Kondensacja i kompresja w jzyku, tekstach i kulturze, red. W. arski, Wrocaw: Oficyna Wydawnicza ATUT 2013, s. 187-205. WALKIEWICZ B.: Midzy form a norm , czyli o identyfikacji dyskursywnej w tumaczeniu tekstów specjalistycznych. w: Przekad jako produkt i kontekst jego odbioru, red. I. Kasperska, A. uchelkowska, Pozna : Wydawnictwo „Rys” 2011, s. 153-172. WRÓBLEWSKI B.: Jzyk prawny i prawniczy, „Polska Akademia Umiejtnoci. Prace Komisji Prawniczej nr 3” 1948. WYRWAS K., SUJKOWSKA-SOBISZ K.: May sownik terminów teorii tekstu, Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM 2005..
(32) POSTRZEGANIE SUBIEKTYWNYCH INFORMACJI W TEKCIE SPECJALISTYCZNYM. 75. POSTRZEGANIE PRZEZ UCZCYCH SI JZYKA OBCEGO NA POZIOMIE ZAAWANSOWANYM SUBIEKTYWNYCH INFORMACJI W TEKCIE SPECJALISTYCZNYM NAPISANYM WE WOSKIM JZYKU PRAWNICZYM Streszczenie Artyku ma na celu przedstawienie sposobów analizy tekstów oraz procesów zachodz cych w procesie czytania. Szczególn uwag zwraca si na subiektywne, emocjonalne i wartociuj ce elementy dyskursu naukowego i ich interpretacj dokonan przez odbiorców. Sowa kluczowe: jzyk specjalistyczny, wiedza przedmiotowa, edukacja tumaczy.. FINDING SUBJECTIVE INFORMATION IN AN ACADEMIC TEXT WRITTEN IN ITALIAN OF LAW BY ADVANCED LEARNERS Summary The article aims to present different ways of approching to a text. A particular attention is put on subjective, emotional and valuating elements of scientific discourse and its appropriate interpretation by readers. Key words: text, enunciation, subjectivity..
(33)
Powiązane dokumenty
While the Danish king had sided with Napoleon in the last phase of struggle between the then Great Powers, Sweden had thrown its lot in with the opposition and
Bei Schelling liest sich das so: Weil wir das, was vor dem Sein ist, „denken oder setzen, eigentlich nicht zunächst um es selbst und an sich kennen zu lernen, sondern
Modelowy sukurs logiczny winien więc sięgać pierwszych zasad ( ἀρχαί ), czyli racji „należytych”, „wyczerpujących” ( ἱκα- νά ), ale to – jak
Galewicz podkreśla, że trudno dociec, jakie stanowisko zająłby tu Arystoteles, tym niemniej jego teoria etyczna pozwala na sformułowanie zarzutu, że namiętność Heleny
Celem artykułu było rozpoznanie podobieństw i różnic w postrzeganiu in- stytucji przez polską młodzież ostatniej dekady PRL-u i okresu III Rzeczpo- spolitej Polskiej, a także
Wiele rządów w ostatnich dekadach decydowało się na stymulowanie konsolidacji w sektorze uczelni wyższych, nie tylko z powodu racjonalizacji sieci kształcenia, doskonalenia
Druga (najdłuższa) faza pozadydaktycznej obsługi studentów następuje w trakcie pobie rania przez nich nauki w szkole wyższej. Jakość tej obsługi decyduje o
Mit der Fragestellung der Berücksichtigung von Phraseologismen in zweisprachigen Wörterbüchern für das Sprachenpaar Deutsch-Polnisch befasst sich der von Lipczuk, Lisiecka-Czop
