Nowe stanowiska interglacjału eemskiego w okolicy Szepietowa (woj. łomżyńskie)

Przeglqd Geologiczny, vo!. 43, nr 4, 1995

Nowe stanowiska

interglacjalu

eemskiego w okolicy Szepietowa

(woj.

lomzyriskie)

Omawiany obszar wyst~powania

wytopisk (obecnie kopalnych),jest po-lozony pomi~dzy Bloniewem i Szepie-towem. Profile sond z tego terenu poznano w czasie szczegolowego kar-towania geologicznego. Teren ten obejmuje strefy marginalne pocho

-dZ'l,ce z recesji I'l,dolodu warty i ma-ksymalny zasi~g I'l,dolodu wkry (ryc.

1). Cz~se tego terenu, rozci'l,gaj'l,ca si~

od Bloniewa do Nura, z wyst~puj'l,cy­

mi wytopiskami, byla wczesniej pre-zentowana [9, 10].

W rejonie Szepietowa natomiast, w profilach sond wyst~puje inn a strefa koncentracji zamaskowanych

zbiorni-kow wytopiszbiorni-kowych (ryc. 2, 3). Zbior- p::::]

niki tej strefy powstaly w wyniku

W

deglacjacji lub bye moze rozpadu czola

~oo l'l,dolodu wkry. Pocz'l,tkowo zagl~bienia ~

Krzysztof Wrotek*

o 0 o~'rIB~ 0 0 o 0 ~~oo .... o 0 0 0 0 0 0 0 0 o 0 0 D 0 o 0 () 0 o 0 0

pradoliny i doliny witekszych rzek sandry

wytopiskowe zostaly cz~sciowo zapel-nione materialem denudacyjnym w przedeemskim "postglacjale".

D

DTIill

wysoczyzny, w obrtebie kt6rych moze wysttepowac znaczna Iiczba zbiomik6w wypelnionych osadami eemu

inne wysoczyzny moreny dennej

Nast~pnie w okresie interglacjalu

eemskiego wyst'l,pila w nich akumula-

l

a

v

i

cja organiczna. W zbiornikach wod LA stoj'l,cych, z okresowo uruchamianymi

CTI

lokalnymi przeplywami, byly sklada-

ill

ne torfy, namuly i mulki torfiaste,

pia-orientacyjny zasiteg Iqdolodu zIodowacenia baltyckiego rejon badan (ryc.2)

ski zatorfione, a w Mystkach-Rzymie Rye. 1. Obszar potenejalnego wyst~powania zbiomik6w (?)eemskich ponadto, gytie i gytie lupkowate.

Osa-dy te nie byly badane w 14 profilach,

opisanych w niniejszym artykule, lecz poniewaz zalegaj'l, w identycznej pozycji, jak takie same osady, w blisko polozo-nych profilach przebadapolozo-nych: w Bloniewie [4], Wrotnowie [9], Buczynie [9], Mystkach-Rzymie [I], autor przyjmuje ich wiek za niew'l,tpliwie eemski.

Akumulacja z udzialem materialu organicznego, bardzo dobrze rozpoznawalnego makroskopowo (w polu) sprawia, ze zbiorniki te S'l, czytelne w profilu geologicznym.

Od schylku interglacjalu eemskiego do dzis, w konco-wym etapie zapelniania tych zbiornikow, zostaly zlozone serie mineralne, pochodz'l,ce z denudowanych okolicznych form pozytywnych. Odbywalo sk to w kilku cyklach klima-tycznych w tym, prawdopodobnie, co najmniej w dwu okre-sach klimatu peryglacjalnego.

Przedstawiony ci'l,g zagl~bien wytopiskowych wraz ze zdenudowanymi formami pozytywnymi, pozwol'l, zrekon-struowae pierwotne powierzchnie "polodowcowe" w strefie marginalnej stadialu wkry.

Ostl'OW Mazowiecka T Koso -g-z Lacki Czyzewo 7 o Nur Sterdyn Wymysly Mystki Rzym Szepietowo Sledzianow

Osady deluwialne, zlozone w stropie zbiornikow na osadach organicznych eemu, S'l, bardzo podobne do osadow otaczaj'l,cych, wyst~puj'l,cych w formach negatywnych. Ra-zem z osadami organicznymi eemu i wczeSniejszymi niz

obszary szczeg6lowego zdj,cia geologicznego

'" Przedsi~biorstwo Geologiezne, ul. Berezynska 39,

03-908 Warszawa

Rye. 2. Szkie lokalizaeji sond; B, W, Trz, T, P - profile lub grupy otwor6w przebadane i prezentowane wezeSniej (patrz Prz. Geol., 6/93); 1,2,3 ... - numeraeja sond przedstawionyeh na rye. 3

Przeglqd Geologiczny, vol. 43, nr4, 1995

2 3 4 5 6 8 10

"

12 13 14

m h~120,0 h~132,0 h~I3J,O h~1J2.0 h~132,0 h~1JI ,0 h~126,0 h~129,0 IF142,0 h~141,0 h~143,0 h~141,0 h~142,O h~143,O

0 ! •.•• . : .... ..

:.:':',

,.

-. ..;..,;

-.

....

-...:. "

--.

" ' -

..

-..

-:

....

.

.

:

. ~ 5 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 7,0 7.5 Cl r: r: r: ~ Cl @ C c _<~ n' 0 § ,.,.. '$. er a. 0 _{5' a;.} ro

"

0

"

0

"

"

0

"

0

"

0 0 0 10,0 10 0 'c 'c 0 n> ro 10,5

~

~ .~ _{o· Dqbrowa}

,,'

,,'

_r: er ro c '$. 0

~

m

"

gleby gliny zwalowe

0 ' , . 'c ro

E:Cl

'~

_I

_·

W

>'.',

.:

deluwia

.

.

'. piaski zaglinione

,,'

[J. ''',

'.

15

...

15,0

[YJ

piaski rzeczne z domieszk'l

W

..

y

...

detrytusu roslinnego mulki i mulki Haste

r: ' .. " _(humusowe)

c

q

~

D

5' namuly torfiastc eemu piaski wodnolodowcowe

"

,.".,...

-

. :.' ~

..

~: 0 'c

•

n> .~ torfyeemu

,,'

Rye. 3. Profile slupkowe sond zawierajqcych material organiczny (?)eemu eem, mineralnymi, maskujq przedeemskie zbiorniki

wyto-piskowe, kt6re mimo to Sq czytelne w szczeg610wej hipso-metrii terenu, polozonego na p61noc od doliny Bugu. Odr6znia to je od wczeSniej omawianego rejonu Kosowa Lackiego [10].

W celu poznania przedeemskiej paleogeomorfologii,

tych i okolicznych teren6w, konieczne jest rozpoznanie obnizen sondami 0 gl~b. 7-15 m. Mozna to osiqgnqc przy poszukiwaniach surowcowych torfu, gytii, kredy jeziornej, a moze i ziemi okrzemkowej.

W grudniu 1993 r. Przedsi~biorstwo Geologiczne

roz-pocz~lo rozpoznanie tych surowc6w w woj. lomzynskim, jednak zagadnienie jest znacznie szersze. Osady eemu w wytopiskach, 0 wiele bardziej liczne niz stwierdzone doty-chczas, wyst~pujq prawdopodobnie w strefie od Plocka po Bialystok (ryc. 1).

Na znacznie wi~kszq liczb~ zbiornik6w eemu, wskazuje podobienstwo profili i sekwencji osad6w w nich wyst~pujq­

cych na terenach od Sokolnik Starych [2] przez G16wczyn [5,6], Karolino-Moczydlo [7, 8], Konopki Lesne [1], Otapy [4], Dobre [11] po profile z okolic Kosowa Lackiego [9, 10], i niniejsze przedstawione w obecnej pracy.

Przed przystqpieniem aut ora do prac w 1989 r., w oko-\icy Kosowa Lackiego i Czyzewa, zarejestrowano 2 profile, obecnie liczba ich przekracza 70. Wybrane stanowiska -sposr6d przytoczonych - zaslugujq na opracowanie geolo-giczno-palinologiczne.

318

Literatura

1 BALUKA. 1991- Pr. Inst. Geol., 130: 1-73.

2 BARANIECKA M.D., JANCZYK-KOPIKOWA Z. 1991

- Kwart. Geol., 35: 27-36.

3 BOROWKO-DLUZAKOW A Z. 1958 - Orzeczenie w sprawie analizy pylkowej z miejscowosci Karolino. Ma-szynopis. Arch. Dok. tr6d!' Panstw. Inst. GeoI. Warsza

-wa.

4 BOROWKO-DLUZAKOW A Z., HALICKI B. 1957 - Ac-ta GeoI. Pol., 7: 375-387.

5 NIKLEWSKI J., KACKI 1., STAWIN J. 1964 - Ibidem, 15: 407-414.

6 NIKLEWSKI J. 1968 - Monographiae Botanicae, 27:

125-191.

7 NOWAK J. 1969 - Mapa geologiczna PoIski, ark.

Warsza-wa Wsch6d, wyd. A. Wyd. Geol.

8 NOWAK J. 1971 - Objasnienia do mapy geologicznej Pol-ski, ark. Warszawa Wsch6d. Ibidem.

9 WROTEK K. 1993 - Prz. GeoI., 41: 427-432.

10 WROTEK K. 1993 - Sprawozdanie wst~pne - cz~scio­

we, z rozpoznania torf6w, gytii i kredy jeziornej interglacja-Iu eemskiego w rejonie pomitedzy Stoczkiem Lukowskim, Nurem i Wysokiem Mazowieckiem. Maszynopis. Arch. Panstw. Inst. Geol. Warszawa

11 WROTEK K. 1994 - Projekt badan do opracowania arku-sza Jad6w, Szczeg6lowa mapa geologiczna Polski, skala 1 : 50 000. Maszynopis, Ibidem.