Między teorią a praktyką finansów

(1)

Jan Krzysztof Solarz

Między teorią a praktyką finansów

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 46/4,

753-761

(2)

L U B L I N - P O L O N I A

V O L . X L V I, 4 S E C T IO H 20 1 2

Akademia Finansów, K atedra Finansów

JA N KRZYSZTOF SOLARZ

M iędzy teorią a praktyką finansów. Nanofinanse

B etw een th e o ry and p ractice o f finance. N anofinance

S ło w a k lu c z o w e : in sty tu c je , c o d z ie n n o ś ć , g r u p a o d n ie s ie n ia , n a w y k i, G -20

K e y w o r d s : in s titu tio n s, e v e ry d a y life, envy, h a b its, G -20

Wstęp

Teoria i praktyka finansów obejmuje wiele przedmiotów poznania oraz różnorodne przedmioty badania. Tabela 1 przedstawia je w sposób syntetyczny.

T abela 1. P rz ed m io t b a d a n ia oraz p rzed m io t p o zn an ia n au k i o fin an sach

P o zio m a b s tra k c ji P rz e d m io t p o z n a n ia P rz e d m io t b a d a n ia

M etafinanse W spó łzależn o ści w w aru n k ach

niepew ności In sty tu cje

M egafinanse E fekty z ew n ę trzn e globalizacji

i integracji system ów finansow ych M ięd zy n aro d o w y system fin an so w y

M akrofinanse Z araż an ie się zab u rzen iam i w globalnej i otw artej gospodarce

M akroekonom iczne czy n n ik i stabilności finansow ej

M ezzofinanse K orzyści sieci p ośredników

fin an so w y ch In fra stru k tu ra system u finansow ego

M ik ro fin an se M odele biznesow e instytucji fin an so w y ch

Z arzą d zan ie ry zy k iem in sty tu cji fin an so w y ch

(3)

754 JAN KRZYSZTOF SOLARZ

P o zio m a b s tra k c ji P rz e d m io t p o z n a n ia P rz e d m io t b a d a n ia

M ik ro -m ik ro finanse Finanse behaw ioralne O g ran iczen ia poznaw cze uczestników ry n k ó w fin an so w y ch

N anofinanse

Ryzyko finansow e w y tw arzan ia i konsum pcji dóbr w spólnych

i dóbr klubow ych

F inansow anie codzienności

Źródło: opracowanie własne

Poziom abstrakcji zakładany przez konkretne teorie finansów pozwala na ich podział jako uniwersalne i substancjonalne. Twierdzenia uniwersalnych teorii finan sów są prawdziwe zawsze i wszędzie. Do uniwersalnych teorii finansów zalicza się:

• wycenę aktywów,

• mikroekonomiczną strukturę rynku, • teorię agencji,

• teorię pierwszej wyceny rynkowej (IPO), • teorię pośrednictwa finansowego, • teorię krzywej stóp procentowych, • teorię rynku kapitałowego dla spółek, • teorię prawa i ekonomii, ład korporacyjny, • teorię zbiorowego inwestowania1.

Podstawową zaletą uniwersalnej teorii finansów jest jej policzalność i brak uwi kłania w brudną politykę, konieczność publicznego i wspólnego wyboru. „Najogólniej rzecz ujmując, można powiedzieć, że dążenie do uściślenia ekonomii zaowocowało usunięciem z pola zainteresowania ekonomii ortodoksyjnej społecznej formy gospo darowania, czyli tych problemów, które są konsekwencją podziału pracy, dotyczą współdziałania ludzi i ich systemów wartości2”.

Substancjonalna teoria finansów wyjaśnia funkcjonowanie międzynarodowych systemów finansowych tu i teraz. W jej polu poznania znajdują się dobra wspólne i dobra klubowe, do których dostęp regulują koalicyjne rządy. Jej istotnym elementem jest koincydencyjna teoria rozwoju. Jej wyróżnik stanowi poruszanie się w wielowy

miarowej przestrzeni, na którą składa się przede wszystkim konkretność historyczna, geograficzna, kulturowa, instytucjonalna, polityczna, społeczna oraz problemowa3.

1 U. Schaeffer, P. N evries, C. Fikus, M. Meyer, Is F in a n c e R esea rch a “N o rm a l S c ie n c e ”? A B ibliom etric S tu d y o f the S tru c tu re a n d D ev e lo p m e n t o f F in a n c ia l R esea rch fr o m 1988 to 2007, „F inance R esearch” 2011, no. 1, s. 189-225.

2 J. G odłów -L egiędź, E ko n o m ia i m echanizm ry n k o w y w św ietle k ry zy s u fin a n so w e g o , [w:] B e zp ie c ze ń  stw o ekonom iczne. W yzw ania dla za rzą d za n ia p a ń stw e m , K. R aczkow ski (red.), W olters K luw er, W arszaw a 2012, s. 29.

3 G.W. K ołodko, W ędrujący św iat, P ró szy ń sk i i S-ka, W arszaw a 2008; idem , Ś w ia t na w yciągnięcie m yśli, P ró szy ń sk i i S-ka, W arszaw a 2010.

(4)

W odróżnieniu od uniwersalnej teorii finansów substancjonalna teoria finansów nie zakłada, że preferencje uczestników rynków są autonomiczne wobec czasu i przestrze ni. Jedną z teorii substancjonalnych finansów są nanofinanse. Słowo nano w języku greckim oznacza karła. W spółczesnymi karłam i są ludzie wykluczeni w dostępie do profesjonalnego zarządzania ryzykiem , w tym finansow ym 4. Po łacinie słowo nano oznacza jed n ą miliardową. Globalizacja włączyła w świat finansów m iliardy ludzi z BRIC. Obecnie nie są to rynki wschodzące, lecz jedyne rynki rosnące5. W języ ku angielskim słowo „nanofinanse” zostało wprowadzone w reklam ach sprzedaży ratalnej samochodów Tata w Indiach. W tym kontekście jest to powszechny, a więc codziennie dostępny kredyt.

W języku polskim słowo „nanofinanse” zastosowano do wyodrębnienia przenikania się organizacji i instytucji w procesie finansow ania norm alności6. Codzienność to proces naśladowania innych w stylu życia, subkultura użytkowników Internetu oraz jakość życia, którą chroni się przed utratą. Codzienność w formie habitus - kapitału w yposażenia kulturowego - przenika strukturę podm iotową gospodarki i wywołuje istotne efekty zewnętrzne w funkcjonowaniu systemu finansowego. W ybory jednost kowych uczestników rynków finansow ych w jednej czwartej są w ynikiem przyzw y czajeń i nawyków, w jednej trzeciej następstwem naśladow nictwa tych, którzy są dla decydentów wzorcam i do naśladowania, i w dwóch piątych świadomych preferencji7. Oznacza to, że uczestnicy rynków finansowych jedynie w 40% zachowują się zgodnie z modelem człowieka ekonomicznego, w większości przypadków ich zachowania są zgodne z modelem Homo agens8.

Cel opracowania stanowi przedstawienie problemów finansow ania codziennych przyzwyczajeń, które określają jakość życia. Jesteśmy przyzwyczajeni do mówienia o tych problemach w ramach finansów osobistych, finansów gospodarstw dom o wych lub private banking. Ich naświetlenie z punktu w idzenia instytucji, jak ą jest codzienność, stanowi o nowatorstwie wglądu w nanofinanse. Zostanie on przedsta wiony w dwóch etapach. W pierw szym zostaną zaprezentowane koszty zewnętrzne w ykluczenia w dostępie do profesjonalnego zarządzan ia ryzykiem finansow ym codzienności. Drugi etap analizy to prześledzenie efektów zewnętrznych włączenia w orbitę międzynarodowego systemu finansowego m iliardów obywateli BRIC.

Całość rozważań zamykają wnioski pod adresem teorii i praktyki finansów. Finanse są bardziej sztuką niż nauką. Bez innowacji instytucjonalnych nie uda się opanować

4 M. Solarz, The role o f social lending in fin a n c ia l , „N auki o Finansach” 2011, n r 1, s. 179-192. 5 J. O ’N eill, The G row th M ap. E co n o m ic O p p o rtu n ity in the B R C s a n d B eyo n d , P ortfolio Penguin, L ondon 2011.

6 J.K. Solarz, N a n o fin a n se ja k o e lem en t now ej eko n o m ii , [w:] N ow a eko n o m ia in sty tu  cjonalna w obec k ry zy s u g ospodarczego, S. R u d o lf (red.), W SEiP, K ielce 2012, s. 133-151.

7 F. A lv arez-C u ad rad o , J.M . C asado, J.M . L abeaga, D. S utthiphisal, E n vy a n d H abits: P anel D a ta E sti m ates o f In terd ep en d e n t P referen ces, Banco De E sp an a D ocum entos de Trabajo 1213/2012.

8 P. C hm ielew ski, H o m o agens. In stytu cjo n a lizm w n aukach społecznych, W ydaw nictw o Poltext, W ar szaw a 2011.

(5)

chaosu współczesnego świata finansów. Gospodarka rynkowa opiera się na szerokiej gamie instytucji, które spełniają funkcje regulacyjne, stabilizujące i legitymizujące. Właściwe finansowanie codzienności pełni funkcję stabilizującą.

1. Wykluczenie w dostępie do profesjonalnego zarządzania ryzykiem finansowym codzienności

Relacja między teorią i praktyką w ekonomii, w szczególności w finansach, jest spłycana przez wybór języka matematyki i schematów graficznych. Formalny język narracji dokonuje nieuprawnionych uproszczeń złożonej i dynamicznej rzeczywistości9. Wykluczenie w dostępie do profesjonalnego zarządzania ryzykiem finansowym co dzienności ma wówczas jedynie wymiar cenowy. Zjawisko to można jednak ogólnie

określić jako niezdolność jednostek, gospodarstw domowych lub grup społecznych do korzystania z niezbędnych usług finansowych w odpowiedniej postaci. Skutkiem wykluczenia finansowego jest najczęściej brak dostępu osób nim objętych do pod stawowych produktów bankowych: rachunku bankowego i produktów ściśle z nim związanych10.

Zewnętrznym efektem wykluczenia jest pojawienie się superobsługi dla najbo gatszych. W efekcie społeczeństwo obywatelskie polaryzuje się na część korzystającą z nadmiernego nasycenia usługami pośrednictwa finansowego oraz tę pozbawioną całkowicie dostępu do profesjonalnego zarządzania ryzykiem finansowym. Współ- występowanie obu tendencji prowadzi do zbyt łatwych uogólnień, że dominacja sektora finansowego jest nie do zniesienia oraz że trzeba się trzymać jak najdalej od instytucji finansowych, niezasługujących na miano instytucji publicznego zaufania.

Skrajne poglądy nieuwzględniają faktu, iż współczesne finanse są sztuką i nie odwzorowują one rzeczywistości, lecz ją tworzą, kreują ją tak, jak instalacje nowo czesnej sztuki tworzą wokół siebie nową wirtualną rzeczywistość. Twórcami nowych instalacji są ordoliberalizm - ład instytucjonalny społecznej gospodarki rynkowej - oraz nowa ekonomia instytucjonalna. Pierwsza z instalacji zakłada godzenie interesów ekonomicznych i społecznych w warunkach globalizacji i swobodnego przepływu kapitału. Druga zwraca uwagę na samoograniczenia racjonalności działań w zamian za zaufanie, że zostaną podjęte one w miarę możliwości niezawodnie11.

Gospodarka rynkowa cała jest zanurzona w polityce. Jej struktura podmiotowa stanowi wynik rozstrzygnięć politycznych. Zasoby finansowe są przedmiotem walki systemowych i pozasystemowych sił politycznych. Gdy wygrywają interesy przyszłych pokoleń, mówimy o państwach dobrobytu socjalnego. Gdy państwo staje po stronie

9 Ł. H ardt, C riticizing the critique. Som e m ethodological insights into the debate on the state o f econom ic th eo ry in the fa c e o f the p o s t 2008 crisis, „ B an k i K re d y t” 2010, n r 4, s. 7-22.

10 S tra teg ia rozw oju obrotu bezgotów kow ego w P o lsc e n a la ta 2009—2013 (projekt), NBP, W arszaw a 2010, s. 54.

(6)

rodzimych przedsiębiorstw, deformuje m iędzynarodową konkurencję i buduje dobro byt korporacji ponadnarodowych. W alka o ograniczone zasoby ogniskuje interesy polityczne w dowolnej skali. Polityka rodzi się w w yniku wprow adzenia twardych ograniczeń finansow ych lub pojaw ienia się dostępu do m iękkiego finansow ania. W szystko to razem powoduje, że deklaracje o odpolitycznieniu sektora finansów publicznych są i m uszą pozostać jedynie deklaracjami na użytek kolejnych wyborów.

M ax Weber przewidział, że gospodarka rynkow a nie da się pogodzić z parlam en tarną dem okracją bez istnienia biurokracji. Aparat biurokracji m iał wszystkie cechy służby publicznej - instytucji, o której dużo się mówi, m imo że jej nikt nie widział w działaniu, przynajmniej w Polsce.

Efektyw na regulacja rynków kapitałowych oraz skuteczny nadzór nad rynkam i, instytucjam i i instrum entam i finansow ym i wym agają nie tylko rządów prawa, lecz również profesjonalnej administracji państwowej. Ten profesjonalizm pełni zasadniczą funkcję przy powstawaniu i funkcjonowaniu sektora finansowego. Przynależność do tej lub innej kultury prawnej odgryw a w tórną rolę, i to dopiero w w arunkach profesjonalizacji adm inistracji państwowej12.

Droga, jak ą przeszły Chiny ludowe od 1953 r. do 1978 r., od gospodarki wojennej i chronicznego deficytu do wschodzącej gospodarki rynkowej 2008 r. oraz rynku rozwijającego się w

2012

r., nakazuje postawić pytanie, czy zm iany te dokonywały się dzięki adm inistracji państwowej czy wbrew niej. W 1978 r. Chiny ludowe były na poziomie Bangladeszu, z zatrudnieniem w rolnictwie na poziomie 80% i przy tym samym dochodzie na mieszkańca.

Pomiędzy 1978 r. a 2005 r. 340 m ln ludzi wydostało się ze strefy ubóstwa i aktyw nie włączyło się w gospodarkę rynkową. Ten endogeniczny w zrost stał się możliwy dzięki więziom rodzinnym z diasporą chińską na Tajwanie, w Hongkongu, Syjamie, Stanach Zjednoczonych. Gospodarka rynkow a w Chinach została zbudowana w ca łości dzięki instytucjom nieformalnym. Wolne strefy ekonomiczne delty rzeki Jangcy naw iązyw ały więzi kooperacyjne na podstawie więzów krw i i przy wykorzystaniu kapitału w iedzy o lokalnych w arunkach sprzedaży, pozyskanych przez dziesiątki lat funkcjonow ania w gospodarce rynkowej.

„Narodziny prywatnych przedsiębiorstw przewodzących transformacji gospodarki na rynkow ą odbywały się nie dlatego, że adm inistracja państwowa tego chciała, lecz pom imo tego, że wcześniej blokowała tego typu rozwój”13.

2. Włączenie do międzynarodowego systemu finansowego obywateli BRIC

Globalny kryzys finansow y w znacznej mierze pokryw a się w czasie z członko stwem Chin w Światowej Organizacji Handlu. Początkowo było to narastanie globalnej

12 V. N ee, S. O pper, B u re a u c ra c y a n d F in a n c ia l Mark, „K yklos” 2009, no. 1. 13 V. N ee, E n d o g en o u s In stitu tio n a l C hange a n d C apitalism in China, C ornell U niversity, Ithaca 2009.

(7)

nierównowagi, potem zaś strategia m erkantylizmu. „Kraj m erkantylistyczny to taki, któremu udaje się uruchomić politykę prowadzącą do odnawialnych nadwyżek handlo wych; w ten sposób unika tego, by część jego dochodu była wydawana za granicą”14. Jednym z elementów strategii merkantylistycznej jest Home Bias. Uniwersalna teoria portfela inw estycyjnego zakłada, że racjonalny inw estor będzie dążył do dyw ersyfikacji swoich inwestycji tak, by odw zorow yw ały one całą gam ę ryzyka kraju. W praktyce je st inaczej. Inw estorzy pragną kontrolować trafność alokacji swoich środków i inwestują w promieniu 800 m il od m iejsca swego zamieszkania. W efekcie obserwujemy duży błąd nacjonalizmu, inwestowania w znane sobie spółki akcyjne. Tabela 2 przedstawia w yniki pom iaru zakłócenia racjonalności wyborów inwestorów w 2008 r.

T abela 2. B łąd n acjo n alizm u inw estorów w ybranych p ań stw w 2008 r. (w %)

Inw estorzy z kraju U d ział kraju w k apitalizacji św iata

U d ział inw estycji w m acierzy sty m kraju

1 - nacjonalizm , 0 - in ternacjonalizm A ustralia 1,8 76,1 0,76 B razylia 1,6 99,0 0,98 C hiny 7,8 99,2 0,99 K an ad a 2,7 80,2 0,80 S trefa euro 13,5 57,0 0,625 Japonia 8,9 73,5 0,71 RPA 1,4 52,0 0,517 K orea Płd. 1,4 89,0 0,88 Szw ecja 0,7 44,0 0,43 Szw ajcaria 2,3 51,0 0,50 W ielka B ry tan ia 5,1 54,5 0,52 U SA 32,6 77,2 0,66

Źródło: N. Coeurdacier, H. Rey, Home Bias in open economy financial macroeconomics, NBER Working Paper 17691/2011.

Przytoczone dane jeszcze raz pokazują, że uniwersalny nurt finansów okazuje się wcale nie tak uniwersalny. Lista odstępstw od założeń sformalizowanego i zm atem a tyzowanego nurtu finansów jest długa. Krótki przegląd anomalii uniwersalnych praw otw iera badanie w pływ u chęci pozostaw ienia po sobie spadku na poziom wiedzy o finansach. Amerykanki generalnie są gorzej wyedukowane w sprawach finansowych

14 A. B runet, J.P. G uichard, C hiny św iatow ym hegem onem ? Im perializm eko n o m iczn y P a ń stw a Środka, W ydaw nictw o Studio E m ka, W arszaw a 2011, s. 105.

(8)

od swoich mężów. Jednak bliska perspektyw a wdowieństwa zdecydowanie sprzyja zm niejszeniu luki w ich w iedzy o finansach. Tak więc różnica poziomu w iedzy o fi nansach u żon w porównaniu z w iedzą ich mężów jest funkcją wieku męża. Blisko 80% potencjalnych wdów wyrównuje poziom swojej w iedzy w sprawach finansach z tą, którą m a ich m ąż tuż przed przew idyw aną śmiercią15.

Teoria preferencji decydenta jest tą częścią uniwersalnej w iedzy ekonomicznej, która podlega daleko idącym zmianom. Z jednej strony behawioralna teoria fin an sów dowodzi, że użyteczność strat i przychodów jest różna, z drugiej okazuje się, iż decydenci są w rażliw i na możliwość odzyskania najmniejszych kwot ze zdrowot nego obowiązkowego ubezpieczenia. Statystyki z Danii nie potw ierdzają założeń uniwersalnej teorii preferencji i stosunku do ryzyka finansowego. U bezpieczeni m ają znaczną awersję do ryzyka naw et przy m ałych sum ach w stosunku do ich przychodów. W iększość obywateli Danii w ybrała nadm ierne ubezpieczenie wobec prawdopodobieństwa wystąpienia w ydarzenia losowego. Tym samym potwierdziły się przesłanki teorii ram kow ania16.

Zewnętrznym w yrazem ramkowania, wpisywania sytuacji decyzyjnej w matryce poznawcze, są habits - nawyki, przyzw yczajenia konsumentów.

Zakończenie

Duże i ludne państw a cały świat postrzegają w yłącznie przez pryzm at własnych potrzeb. Izolacjonizm i autarkia to tradycyjna odpowiedź tej grupy państw na zm ia ny zachodzące w ich otoczeniu. Pierwsza fala globalizacji spowodowała, że kraje te zostały otw arte na w ym ianę m iędzynarodow ą siłą. D ruga fala zrodziła wśród nich potrzebę m anifestow ania neutralności wobec ryw alizacji U kład W arszawskiego i NATO. Trzecia fala globalizacji, gospodarka sieciowa i społeczeństwa ryzyka skłoniły grupę BRIC do aktywnego włączenia się w globalizację GATS, czego formalnym potwierdzeniem jest ich członkostwo w Światowej Organizacji Handlu.

A ktyw ność obywateli BRIC n a globalnych rynkach finansow ych tworzy nową jakość w funkcjonow aniu m iędzynarodow ego systemu finansowego. Od sposobu finansow ania ich codzienności zależy bezpośrednio stan globalnej równowagi m a kroekonomicznej. Od sposobu rozliczania i rozrachunku m iliardów transakcji zależy stan finansów publicznych świata.

Połowa obyw ateli Ziem i nie m a m ożliw ości skorzystania z profesjonalnego pośrednictw a finansowego. W wielu krajach, w tym BRIC, zapewnienie dostępu do konkurencyjnych usług finansowych staje się głównym priorytetem władz. Rewolucja

15 J.W. Hsu, Aging and Strategic Learning: The Impact o f Spousal Incentives on Financial Literacy, „Finance and Economic Discussion Series”, Federal Reserve Board 53/2011.

16 J. Gorter, P. Schilp, Risk preference over small stakes: Evidence from deductible choice, De Neder- landsche Bank Working Paper 338/2012.

(9)

technologii telekomunikacyjnych i inform atycznych pozw ala na skok cywilizacyjny za pom ocą telefonów komórkowych oraz Internetu.

Polityka władz musi się obecnie koncentrować na pośrednim oddziaływ aniu na stan równowagi finansów gospodarstw domowych. Wydając wojnę tradycji spędza nia wolnego czasu w pubach, ze zbyt wysoką konsum pcją alkoholu, rząd Wielkiej B rytanii walczy z nadm iernym długiem publicznym. Polityka gospodarcza musi skutecznie w pływ ać n a zm ianę codzienności milionów rezydentów. Jedynie zm iana przyzwyczajeń konsumpcyjnych i oceny jakości życia przez utrzym anie zwyczajów jest w stanie przyw rócić równowagę m akroekonom iczną kraju, regionu lub świata.

Nanofinanse dokonują przeglądu instrumentów, instytucji i rynków finansowych z punktu w idzenia ich zdolności do zaspokajania potrzeb codzienności miliardów ludzi na świecie. Ustalenie potrzeb społeczeństwa ryzyka finansowego w zakresie innowacji pozwala na zapoczątkowanie procesu modernizacji świata finansów, dosto sowania do 7 mld aktywnych uczestników międzynarodowego systemu finansowego.

Bibliografia

1. Alvarez-Cuadrado J., Casado J.M., Labeaga J.M., Sutthiphisal D., Envy and Habits: Panel Data Estimates o f Interdependent Preferences, Banco De Espana Documentos de Trabajo 1213/2012. 2. Brunet A., Guichard J.P., Chiny światowym hegemonem? Imperializm ekonomiczny Państwa Środka,

Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa

2011

.

3. Chmielewski P., Homo agens. Instytucjonalizm w naukach społecznych, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2011.

4. Godłów-Legiędź J., Ekonomia i mechanizm rynkowy w świetle kryzysu finansowego, [w:] Bez

pieczeństwo ekonomiczne. Wyzwania dla zarządzania państwem, K. Raczkowski (red.), Wolters Kluwer, Warszawa 2012.

5. Gorter J., Schilp P., Risk preference over small stakes: Evidence from deductible choice, De Neder- landsche Bank Working Paper 338/2012.

6

. Hardt Ł.,1Criticizing the critique. Some methodological insights into the debate on the state of economic theory in the face o f the post 2008 crisis, „Bank i Kredyt” 2010, nr 4.

7. Hsu J.W., Aging and Strategic Learning: The Impact o f Spousal Incentives on Financial Literacy,

Finance and Economic Discussion Series Federal Reserve Board 53/2011.

8

. Kołodko G.W., Świat na wyciągnięcie myśli, Prószyński i S-ka, Warszawa 2010. 9. Kołodko G.W., Wędrujący świat, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008.

10. Nee V., Endogenous Institutional Change and Capitalism in China, Cornell University, Ithaca 2009. 11. Nee V., Opper S., Bureaucracy and Financial Markets, „Kyklos” 2009, nr 1.

12. Nowa ekonomia instytucjonalna wobec kryzysu gospodarczego, S. Rudolf (red.), WSEiP, Kielce 2012. 13. O’Neill J., The Growth Map. Economic Opportunity in the BRCs and Beyond, Portfolio Penguin,

London 2011.

14. Schaeffer U., Nevries P., Fikus C., Meyer M., Is Finance Research a "Normal Science ”? A Biblio- metric Study o f the Structure and Development o f Financial Research from 1988 to 2007, „Finance Research” 2011, nr 1.

15. Solarz J.K., Nanofinanse jako element nowej ekonomii instytucjonalnej, [w:] Nowa ekonomia instytucjonalna wobec kryzysu gospodarczego, S. Rudolf (red.), WSEiP, Kielce 2012.

(10)

17. Strategia rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2009-2013 (projekt), NBP, Warszawa

2010

.

Between theory and practice of finance. Nanofinance

The assumption that preferences are separable across time and across households is standard in the economic literature. Indeed, new institutional economy has long stressed the relevance of habit and status-seeking as being important characteristics of human behavior. In nanofinance everyday life is an institution.

The institutional analysis of finance provides these ideas with some micro-theroetic foundations. The first is based on the Greek meaning of the word nano as dwarf, excluded from access to financial services. The second is based on the Latin meaning of the word nano as included in one billionth part of the world of finance or the overall economy.

Finally, in a natural follow up to nanofinance, we plan to explore the extent of interdependencies of financing everyday life, to narrow down the specific sources of envy and habits in excluding from and including in access to professional management of financial risk in everyday life.