• Nie Znaleziono Wyników

Anakreontiker und preussisch-patriotische Lyriker : zwei Teile in einem Bande

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Anakreontiker und preussisch-patriotische Lyriker : zwei Teile in einem Bande"

Copied!
688
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

---d a s Buch fpricM!

1 0

3ch g eh e a ls guter Freund d e s Olenlchen

non Rand zu R and; darum behandle mich gut,

fcbone mich, fchlage mich lorgfältig ein und

behalte mich nicht länger, a ls du mich brauch!!!

(3)
(4)
(5)

D e u t f c f y i ?

B a f ü m a l

- X x t t n a t n x

B Ü C H E R E I ,

D E S D E U T : V E R E I N S

zur Förderung von S.hur jung „..rrrrEi—

— —■

und allgc

.

.er Bildung

(6)

X > e u t f d ? e

B

a t i t m

a l - X

i i t e r a t u r

l ^ i f t o r i f d ? t r i t t ( d i e A u s g a b e

U n t e r U T t t n n r f u n g

u o n

Dr.SCrnoID, D r . 46. 28alfte, p r o f . D r. H . SSartfelj, p r o f . D r . © . '23eBa0Bef, p r o f . D r . Sfiirlmfler, p r o f . D r. p . aSUimner, D r . jf. ago&ertag, D r. J i, X otm ^ftt, D r. ri. SSorSerger, D r . 1©, 4lrei3enadJ, D r . gjoft. 4lrüger, p r o f , D r. p . © ü n t3et, p r o f . D r . 50, jfteg, D r . B . Sfroning, X . friH m , D r . J i.B a m e l, D r. SCÖ. K auften, D r.4 E .® en tici, D r. j ß . Jiodj, D r. 45. Jiuljnemann, p r o f , D r. p . XamSel, D r. ( j, ,f r f r . s . X ilirnccon, D r. IP . jßenDfjeim, D r. seift. JItfleger, D r . ©eint. Jß e g e r, p r o f . D r . g . jß in o r , D r. jf . jßunefter, D r. JB. Jäerrltcfi, D r. © . ©efterleg p r o f . D r. m . p a l m , p r o f . D r. 1®. © ip er, D r . © , ©roftle, D r. SC. ä>auer,

p r o f . D r . Ui, 9 . ^eftrö er, ß . S te in e r , p r o f . D r. SC. jS te rn , p r o f . D r. jf . ©etter,

D r . iß. i©itftot»|fii, D r . 4Eug. IP o Iff, D r . ® g , äolftng

beiausgegeben POtl

3 o ^ p t ] Ü ü r f d j n e r

45. 23aui>

tUnafrecmtifer un5 pm i^i[dj=patnoti(dje Cyrifer

(7)

H r m t h c D u t i t i c i

U ltf»

t ' m

i

15

f f i t j {.ia t r ( o

1 1

f t l j e Ü t u i t i c i

^W i’i (Leite in einem -öattbe

31i b 3 t u t t $ a v t M ntm t ©cutfcbe P erlagsgefetlfcfpft

J i t a i t f X iiu n d tL 'v

fjerausgegeben u o n

(8)
(9)

Qfittlßifimg.

V

einer non ben Sftamen ber großen Iprifctjen S ich ter ©riecffenlanbl! ffat ''" M n ber ©efcfjicfjte ber neueren S itte ta fu re n eine fo Bebeutenbe Stolle gefpiett roie b er SlnatreonS. Slber e§ roar auct) nidjt niel melfr a ls ber iJiatne be§ attlfeltentfcfien S ä n g e rs!, roaü biefe aufjerorbentlictie S e b e u tu n g gew ann. 9J!it bem ectiten 2in a !re o n au § & eo§, ber im fecljften 3 « ^ = tju n b ert o o r ©tfriftug Bei Iß o lp tra te ä ;u © a rn o S , b a n n Bei ben ©ötjnen be§ ipeififtratoä ju 2ltt)en lebte, tjat bie fogenannte Stnafreontifcfie ®idf)tung nietjt fetfr oiel j u fdjaffen. © ie gefjt oietm elfr au f eine © am m tu n g oon etw a fedEjjig fpätgriect)i}ct)ett ©ebictjten juriidf, bie § e n ric u § ©tepljanue! 1 5 5 4 j u ißariS a u ä einer Jgeibelberger § a n b fd )rift im ltrte p t u n b jugteicl) in tateinifetjer Uberfefjung at§ , ’A vav.qiovt o s Tr\tov iie h q “ fjerauSSgab.

©3 roaren jiertietje, an m u tig tä n b eln b e S ie b te n oon Sßein u n b Siebe, alte burct) eine geroiffe 2Beict)E)eit bes> © m pftnbenS u n b burcif leichte © ra jie beä 2lu§bruifö auSgejeicfynet, alte oon fjeitrer Sebeneiluft erfü llt, alte fre i uon mächtig aufregender, roitb einlferftürm enber u n b oerjefirenber Seibenfdfaft, b a fü r aber u o n ja r te r Q n n ig teit ober lieben§roürbiger ©cljaltfjeit geugenb; bie m eiften fteltten ttein e, recf)t Ifübfct) u n b fein gejeictjnete Söitbc^en aus! ber S ta tu r, ber Ä unft, aus! Söhjtlfologie u n b 9ßl)antafie bar. SSon ber fütjnen Un=

(10)

m itte lb a rte ü u n b erlebten SBahrljeit foroie oon ber infjaltlicTjeit u n b fo rm alen SJtannigfaltigteit ber edjten ©ebidjte be§ alte n S ln a tre o n , n o n benen erft fp ä te r b ü rftig e SSruchftücte B elannt rourben, befaßen biefe gefälligseinförm igen S ie b e r, bie e3 n irgenb§ ü b e r ein fdjn>äcfjlicl)eä, harmlo§=necfifche§ S p ie l l)inau§ brachten, fo g u t toie nid)tö. @§ roaren Stadjatim ungen S ln atre o n ä, bie n u r feiten einen edjten © eb an ten be§ alte n ©icfjterS »erroerteten, ju m ©eit erft in ben 3 a£)rl)unberten nadj 6 ^ riftu § , u n te r ber R e g ie ru n g ber l e |t e n röm ifdjen K aifer e n tfta n b e n , ia fc£)on ber bpsaniinifchen S itte ra tu r an g eh ö rig . Slber gerabe bie f)alb m obernen © lem ente, bie fie enthielten, »erfcfjafften iljnen ben begeifterten Sfeifall b er Sefer u n b SDicfjter ber Stenaiffance. © ie S tim m e berer, bie a n i£)rer Oc^t^eit u n b ih rem SBerte jroeifelten, roie b er italienifdje f iritite r Stobortello, ber fogleich biefe Sieber farn t u n b fonberS f ü r abgefcbmactte © änbeleien au § fp ätere r 3 e^ e rtlä rie , » erh allte in bem ©etöfe beö allgem einen 3 ubel§. Stam entlid) bie rom anifchen Stölfer, allen o o ra n bie g ra n jo fe n , eigneten fid) bie neue tprifdje ©rfcheinung in Ü b ertra g u n g en u n b jahlreichen, burch jroet Q aljrb u n b erte fich fortfefsenben S tadjbilbungen a n . 93alb folgten ihnen bie © n g lä n b e r, julefst auch k 'e beutfdjen ®icl;ter.

Stad) o erein jelten , meift mifsglüctten Sterfudjen roährenb be§ fiebjeljnten Q ah rh u n b ert§ , Slnatreon in beutfehen SSerfen n ad jju ah m en , b ra n g etroa feit 1 7 0 0 bie franjöfifdje tpoefie beS leichten S ebenägenuffeö, bie t u r j ju o o r in © nglanb Schule gemacht hatte, auch bei u n § ein. ffriebridj oon g a g e b o rn m ürbe iljr erfter fünftlerifch bebeutenber SSertreter, ein a n m u tig e r, jugleicf) m ajjooller u n b fittlich ebler S ä n g e r heiterer g re u b e . U n m itte lb a r m irtte a u f ih n Slnatreon noch fau m recht e in ; fein Storbilb u n te r ben a n tite n © ichtern m a r oielm elfr f j o r a j , ber D benfänger fomohl mie ber S a t i r i t e r u n b SSerfaffer le h rh after ©pifteln. § a g e b o rn roar noch te in richtiger 2lna= tre o n tite r , aber ein SSahnbredjer fü r bie u n m itte lb a r a u f ih n folgenbe S ln a tre o n tit in © e u tfd jta n b , bie aud) oon ihm felbft roie oon feinem röm ifdjen 8 ieblingöbid)ter noch lan g e bie trä ftig fte n ©inflüffe em pfing, © ie eigentliche beutfehe S ln a tre o n tit, bie u n m itte lb a r oon ben burch §enricue> S te p h a n u ö ju e rft oeröffentlid)ten griecfjifcfien ©ebichten abhängig ro ar, nahm erft im SBinter 1 7 3 9 /4 0 ju ffalle ih ren U rfp ru n g . S h re erfien echten © rjeugniffe roaren bie „S ch erjfjaften S ie b e r" © teim ä ( 1 7 4 4 — 1 7 4 5 ), ber „S erfuch eineö Sßorm ferS in ©ebichten" oon fjo lja n n StitolauS © ö | (1 7 4 5 ) u n b bie Ü berfettung beö S lnatreon, b. h- ber u n te r feinem Stam en geljenben fpätgriechifchen ©ebichte, burch ^ 3 u n ^ ® ö§ (1 7 4 6 ). Sieben ben oerfcfjiebenen SSänbchen, bie © leim in ben nädjften f a h r e n oeröffentlichte, folgten 1749 bie „S p rifd jen ©ebichte" o o n U j, 1751 Seffingö „ ftle in ig fe ite n ", jene burch aufserorbentliche fo rm ale © leganj, biefe burch eine geroiffe burfchifofe g rifd je o o r ben fonftigen gleichartigen SSerfudjen anögejeichnet, jene oornehntlich erotifchen Q n lja ltö , biefe £»auptfäd(ilic§ bem Sobe be§ 3Bein§ geroibmet. Seffing u n b U} roanbten fidh in ih re r Sßoefie balb ernfteren Slufgaben g u ; neben ih n en griff aber bie S ln atre o n tit im m er roeiter u m fich- SBeifje,

(11)

S tjrr 3u tsai'h in g cn . jfloleijiik öagcgrn. V I I

©ronegf, einjetne ber 93remer S e iträ g e r u n b nam entlich niete ©idfjter non un terg eo rb n e te r B eg ab u n g , © rep er, ipapfe, @walb, Sieberfüfm u n b anbre fjulbigten ih r. S o w e it bie beutfclfe S p rit nicht in bie retigiöfe Sichtung ein ten fte, rourbe fie faft nöttig burch S tnafreontif beherrfcht. S m m er u n b im m er roieber rourbe babei berfetbe, a n fich tiid^t eben bebeutenbe S n tfa tt ab g eleiert, n u r feiten burch neues S to tio , eine n o rh er noch nicht abgebrauchte necfifdjc ober epigram m aiifche Sßenbung einigerm aßen aufgefrifcht. © ie bequeme reim lofe ffierSform, bie fich wiit ben griechifchen Siebern ein g eb ü rg ert h atte, erleichterte noch biepoetifcfjeSlrbeit. Sofcfjoffen benn im 2tn fa n g ber fü n fjig e r S afjre m affenhaft fogenannte Stnafreontifctje D ben n o n sroeifethaftem Sßert a u f , u n b ber fatirifcße Stbraham © oiihetf S ä ftn e r h atte ein Sedft, ben nach poetifcfjem S u tjm e begierigen, aber beS fünftterifcfjen ©atenteS gänjtict) erm angelnben © ichterting in ber S eriegero heit, baj; er lein p a tte r ober fgageborn, fein © e itert ober ©tiaS Scfjteget roerben, nicht m it Ätopftoct ober Seffing w etteifern fö n n e , au S ru fen 3U taffen:

„2ßaS tg>enler fott ich machen, © a h ich e«1 ©ichter w erbe? © ebanfenteere ißrofe 3 n u n g ereim ten g e ife n ,

3 « © re iq u e rfin g e rje ite n , S o n Siägbchen u n b oon SBeine, S o n Sßeine u n b oon Slägbctjen, S o n © rin fen u n b o o n ß ü ffe n , S o it Ä üffen u n b oon © rin fe n , U nb w ieber SSein u n b iOtiigbchen, U nb w ieber Ä uß u n b © rin fe n , U nb la u te r SBein u n b fDJägbchen, U nb la u te r Ä uß unb © rin fe n , U nb nichts at§ Sßein u n b 3Jtägbcf)en‘ lln b nichts a ls Äuß unb © rin fe n , U nb im m er fo g efin b ert, SBitl ich tjatbfctitafenb fcßreiben. © aS h e ile n u n fre g e ite n Slnafreontifch bichten." p d

w

o

n P

w

© rop fotchem S p o tte , bem Jfäftn er auch *n $ r o f a w iebqrhott einen braftifcfjen StuSbrucf g a b , u n b troff ber SKißachtung, in welche bie auS= artenbe S tnafreontif allm ählich ü b e rh a u p t beim beutfeßen ißubtifum geriet, erftrecften fich S ß irfu n g en biefer ©icßtungSroeife boch ü ber brei »otte Q afjrjehnte in u n fe re r S itte ra tu r bi§ tß n ein in &®n S e g in n ber fcßßnften SBIüte un fere r S p rif. JUopftocf jrnar u n b feine Schute Btieb o o n ben ©iro ftüffen ber Stnafreontif fo g u t wie u n b e rü h rt; fo g ern er auch ™ feiner

(12)

Sugenb genufjfreubige S ieb er fang, u n b oerfireitete, at§ © id jter f ü llte er fid) j u ernfteren StufgaBen Berufen, u n b bie p a a r StnafreontifcBen 3Äotioe, bie fidj gelegentlich i n feine ißoefie einftaBIen, fontm en Bei b er SBürbigung berfelBen fau m in S e tra d jt. . Wltfyv fcBon ging oon ber S lnafreontif, B<*upt=

fäcBUdj allerbingS oon ih re n franjöfifdjen SSertretern, a u f SEßielanb ü b er, äum al roährenb feiner m ittle re n , 8 i6eradj=© rfurter ißeriobe. Seichte SebenS« lu ft u n b finnlidjen ©enufj prebigte b a m a ts feine © ichtung, m it a n m u tig fte r © eiterleit KeBenSroürbig p lau b ern b u n b iän b eln b . S e in e mächtige Seibern fd^aft entflam m te ifjn; alteg m a r ein Sßerf beS geiftreidj fpietenben 3 ß i|e S , ber aud) baS antififierenbe. ß o ftü m ber S lnafreontif Bis a u f bie älm oretten, g ep h p re u n b © ragten nicht oerfcljmäBte. 3t'amentlich aber pflegte ber .£>aIBerftäbter S re iS lange m it regftem © ifer bie SlnafreontifdEje ißoefie. © leim Blieb if)r um oanbetB ar tre u ; im gleidjen ©eifte w etteiferten m it ifjm feine ju n g en g re u n b e , BefonberS S o h a n n « e n ja m in Stiicfjaetiä, 3 o t)a n n © eorg SacoBi, S ta m e r Schm ibt. StucB fonft b a u e rte in n u fe re r S p rif biefe S trö m u n g nod) geraum e S e it fo rt. 3teBen oielen an b e rn gleicfijeitigen S ä n g e r n oon g erin g erer SBebeutung roar aucfj ber junge ©oetlje ber ed^te S chüler b er beutfcßen S ln afreo n tiler. 38a§ er a ls S tu b e n t in S eipjig u n b S tra fjB u rg , u n b nod) baS eine u n b anbere S ie b , baS er barnacf) in g r a n f f u r t bic^tete, ftan b u n te r itjrern © in flu ß , glich, äußerlich Betrachtet u n b a u f bie eingelnen poetifcfjen SOtotioe g ep rü ft, nidjt feiten gen au genug ben oerlteBt fdjäfernben ißerfen SßeifjeS unb b er em pftnbfam en Z ö glinge © leim S. 2ßaS aber Bei biefen u n b ü b e rh a u p t in b er frü h eren S lnafreontif m eift n u r BetfömmlicheS S p ie t u n b fonoentionetter © anb geroefen roar, baS rourbe Bei © oet^e Balb SluSbrucf u n b S pm B ol eines echten, roarm en, tiefen u n b in n ig en unb nam entlich gang u n b g a r inbiuibuetlen ©m pftnbenS. S n biefem S in n e Bebeuteten bie Sieber a n g rie b e rife ben fünftlerifdfj oollenbenben 3tbfcf)luf; u n b ein ©ebitfjt roie „ S te in e iölum en, deine S t ä t t e r " bie S ro n e ber gefam ten beuifdjen S lnafreontif. —

Siemlidfj gleichseitig m it ber B e le b u n g , bie baS faft gang in lehr» Ijafier 3lüc£)ternf)eit e rfta rrte beutfdje © m pfinben burd) bie S ln afreo n tif e rfu h r, w enn and) b er 3luSbrucf beS © efü h ls f)kv oft äußerlich unb

m a n ie rie rt BKeB, fam nodj ein a n b e re r, echterer SeBenSgeljalt in unfere © id jtu n g . © ie ißerföntidjieit u n b bie ©fjaten g rieb rid iS beS ©rofjen rourben baS roürbige ©fjema ber beutfcßen oaiertänbifctjen S p r if , bie Bis bafjin lan g e Q eit eines B eftim m ten, p re isw e rte n QieleS n atjeju gang ent» Beljrt B atte, u n b Boten Balb u n fere r gefam ten S itte ra tu r n e u e , mäcBtige Stnregung. U nb gum © eil biefetben ©icBter, bie atS § a u p to e rire te r ber S tn afreo n tif gelten fo n n te n , roie © teim u n b S effin g , roaren audj he^oor* ragenbe 33egrünber ber preuf5ifcfj»patriottfcf)en ober oietmeBr gripifcijen 5ßoefie in ©eutfcBtanb.

griebricB ber © rofje roar fetbft ein g re m b tin g in un fere r S itte ra tu r . 3ßa§ er o o n t£)r fa n n te , gehörte BeinaBe fa m t u n b fonberS jen er tperiobe im Stnfang beS aditgehnten S a h rfju n b ertS a n , b a bie b e u t l e SpracBe u n b

(13)

öeutfc^e Sidfjtung ftd) aug bem ttefften Sterfall n u r erft Jautn m it g a n j ungenügenben Ä rä fte n j u ergeben bem ühte, b er ißeriobe oo r bem 2luf= tre te n fja lle rg u n b fjag eb o rn g . fiein Sßunber, b a f fein a n ben SJteifter» w erfen b er an tifen u n b ber n eueren auglanbifchen S itte ra tu r gebitbeter fünftterifcfjer ©efchmacf oon jenen mifsglücften SSerfudpen feiner S an b g leu te abgeftofjen w ü rb e. © r w an b te feine oolle S e iln a h m e ber franjöfifdjen S itte ra tu r j u , bie feit faft einem 3 aE>rf)unbert j u r Ijöchften lünftlerifcfjen © n ifaltu n g g elangt m a r u n b noclj ifjre beherrfcfjenbe S te llu n g im ©eifteg» leben aller europäifclien SSblter nicht eingebüfst ^atte. @r fdjrieb u n b bicfitete in franjöftfcfjer S p r a y e ; fransofifcfje ipoeten u n b ©elefjrten bilbeten feinen U m gang. Sergeblicl) w a re n alle S em ü fju n g e n , if)n w ieber f ü r beutfd^e S id jte rw e rfe j u in tereffteren ; beg m ächtigen üluffdjroungeg, ben u n fere ißoefie gerabe w äljrenb feiner Stegierunggjeit na£)m, fjatte er nictjt acfjt. giid^t lieb lo s u n b gleichgültig ftan b er u n fe re r m erbenben S itte ra tu r geg en ü b er, aber ohne jegliches! SBerftänbniS. © r wiinfchte- aug oollent § e r je n auch ifu ^ie Steife, bie ih n a n ben Sßerlen beg 2lu § tan b S ent» äüct'te; aber er w ufjte nicht u n b wollte nicht m erfen, bafs auch bie beutfdje S ic h tu n g b ereits biefer Steife entgegenjublühen begonnen habe. ffion ben fchönroiffenfchaftlichen SBerfen, bie feit feiner S h ro n &efteigung in beutfcher S p rach e erfcljienen m a re n , la n n te e r , o o n g a n j w en ig en , unfeheinbaren ober g eringw ertigen Slugnafjm en abgefehen, la u m ein eingigeg. S o w ü rb e er ber äufsern g o r m biefer S ich tu n g im m er frem ber, u n b alg ihm juleist w irtlich bebeutenbe © rjeugniffe berfelben oorgelegt w ü rb e n , fan b er auch f ü r fie nicht m ehr baS S e rftä n b n ig . StidfjtS jeigte biefe SJtifcfmng oon beftem SBillen u n b gänjlicher U n fen n tn ig beS S o rfian b en en u n b feineg SßerteS beutlicEier a ls bie feltfam en U rteile über neuere beutfefje S ich tu n g en u n b bie SSorfcfjläge gur § e b u n g beutfcher Spracfje u n b S i tte r a tu r , bie S-riebrich 17 8 0 in feiner oielbefprocfjenen, m it allerlei E n tg e g n u n g en u n b SBiberlegungen bebachten S c h rift „ D e l a l i t t e r a t u r e a l l e m a n d e “ ju m beften gab.

U nb boch bebeutet bie ©rfctieinung fyriebrich§ beS © rofjen auch uns m itte lb a r f ü r u n fere S itte ra tu r aufjerorbenttich 3Mit ih m t r a t in bie Steihe -ber beutfdjen g ü r fte n nach gerau m er S e it w ieber ein m al ein w a h rh a ft grofser SÄenfch, ein © en ie, w ie bie gefam te politifd)e @e= fchichte n u r äufserft w enige te n n t, u n b jugteich ein © h a ra tte r, ber in biefer S k rb in b u n g m it ftaatäm ännifchem , triegerifchem u n b wiffenfchaftlicfj» tünftlerifchem © enie gerabeju einjig in b er äBeltgefcljichte ift. @r brachte ben oerachteten beutfehen Stam en w ieber ju © hren bei ben S lu g län b ern , er machte beutfehe SBaffen w ieber gefürchtet, er feftigte u n b beförberie in jeber SBeife bag S3olfg= u n b S ta a tg le b e n feineg S anbeg. SBie feine ißerfönlichfeit bie S e w u n b e ru n g aller oom ißarteihafi nicht oerbtenbeten © belbenlenben erntete, fo m u ß te n feine S£)a i en S rie b en u n b nam entlich in t Strieg btc helle SSegeifterung aller patriotifchen § e rje n en tjü n b en . 2ln fie tn ü p fte u n m itte lb a r bie beutfehe S ic h tu n g a n ; ber m än n lich 5fta rle .

(14)

fü ljn o o rro ärtg b rin g en b e © e ift, ben biefe S a a te n b efunbeten, fing n u n audj a n , u n fere S itte r a tu r j u befeeten. ©benfo ia n t itjr in erfter Sinie bie geiftige g re ifje it u n b roiffenfdjafttidje © ilb u n g 3U g u te , bie g rie b rid j nactj Ä räfte n in feinem S t a a t e fö rb erte u n b oerbreitete. g rie b rid j m ürbe ba§ © orbilb u n b ba§ g b e a l ber beutfdjen S ic h te r; m ag er a u f politifdEjem ©ebiete f ü r u n fer © ott getfjan u n b e rru n g e n fja tte , ba§ roollten fie n u n audj int Steidje be§ ©eifteS u n b ber fiu n ft f ü r u n § erobern u n b fiebern, ltn b mie er m it überm enfdjtidjer ffiraft arbeitete, u m trojs ber ungefjeuerften § in b e rn iffe u n b im S a m p f m it © e g n e rn , bie itjn 31t erbrüefen brotjten, e in cfjimürifdj erfdjeinenbeä $ i e t äu erreichen, fo fteitten auch fie ber beutfdjen SBiffenfdjaft u n b Ä u n ft, bie in ifjrer ©ntroictlung h in te r bem ©eiftebteben fa ft alter europäifdjen SSöbEer surücEgebtieben ro a r, u n e rh ö rte Stufgaben, roie fie noch leine§ biefer © ötter getöft h a tte , S tufgaben, bie, roie bie S fja te n be§ großen Ä ö n ig S , eine ü b er baö geroöfjnlidje SDtenfdjenmaf; roeit hinauSgehenbe © e ifte§ !raft, S luSbauer u n b © etbftjudjt erforberten, roenn bie ü b e rtü h n © trebenben nicht ftägtidj u n b lächerlich fcheitern foltten. U nb eb ro ar ber roirltidj i n unferer S itte ra tu r tebenbe (Weift g rie b rid jä beb © ro fjen , ber ba§ g ro ß a rtig in ih r © eptante u n b ©e= gonnene g ro ß a rtig 3u m g ie te fü h rte u n b fo fie felbft in jähem Stuf* fdjroung au§ tieffter S tiebrigteit a u f eine alte S ta d jb a rtitie ra tu re n über* ragettbe Jgötje hob.

S iefetb en ^ a tte n fe r S id jte r , bie burch ihl'e ©erfudje itt reintlofett © erfen b er S ln atre o n tif o o ra rb e ite te n , fStjra u n b S a n g e , ftehen auch an ber ©pijje ber preufjifdj = patriotifchen S ic h te r, bie g rie b rid j II. befangen, g u e r f t noch gaghaft ftim m te © teim roäfjrenb beb streiten fdjtefifdjen gelb» ju g b in ih re SBeifen ein. SJlit Iräftig em ifSattjob tie f 1749 filo p fto d fein bem täm pfenben S ö n ig e jujaudjjenbeS Ä riegbtieb ertö n en , u m fp ä te r freilich n u r noch grottenbe ©erfe gegen g r ie b rid j, ben © ro b erer, g re ig e ift u n b litte ra rifd je n Slachatjmer beb Slublanbb, ju richten. Siecht eigentlich 3Wtttet= p u n lt ber beutfdjen S itte ra tu r rourbe g rie b rid j feit bem Stubbrudj beb fiebenjafjrigen Sriegeb. ©teichäeitig m it bem grofjen K önige b egann barnatb S e ffin g , u n te r atten beutfehen Stutoren am m eiften oon g rih ifd je m ©eift e r fü llt, feine bie beutfdje Ä u n ft befreienben © iege 31t erfechten. S i e „ S itte ra tu rb rie fe " tr a te n an b Sicht; 3u m „ S a o f o o n " u n b 3u r „ S r a m a tu r g ie " rourbe ber © ru n b gelegt. 3Jlefjrere S ra u e rfp ie te , bie triegerifdjeb g elb em tu m u n b ftoifdhen S o b e b m u t oerherrtichen foltten, rourben entroorfen u n b frag m en tarifd j aubgefütjrt, ber © in a tte r „tß fjito tab " oottenbet. g n „SKinna oon © a rn tje tm " aber e n tfta n b , u m ©oetfjeb SBorte 31t gebrauchen, „bie erfte au§ bem bebeutenben Seben gegriffene S tjeaterp ro b u ftio n oon fpecififdj tem p o rärem © e h a lt" , bie „roahrfte Slubgeburt beb fiebenjätjrigen Äriegeb oon ootttom m enem norbbeutfehen S latio n atg eljatt". Sieben Seffing ftettte fich © teim m it feinen o o n o o tlb tü m tid jer © egeifterung f ü r ben fjelbero tö n ig erfü llten preufjifdjen „ © re n a b ie rtie b e rn " , bie a n SBeifje u n b gatjl= reichen a n b e rn , m eift g eringeren S ic h te rn eifrige Siadjatjm er fa n b e n , roie

(15)

ben n aud) au g © leim g fp ätere n patriotifd^en © efäugen Üjre © ru n b fttm m u n g im m er roieber, n u r aBgefcfjroiicfjt, ijeruorH ang. Stiifjer a n Seffing fcfjfof; fid) ©roalb uon S leift a n , ber D ffijier g rie b rid jg beg © rofien, ber feinen friegerifdjen SWut a u f bem ©chtadjtfelbe tobegfreubig b e w äh rte, fparfam a lg S ichter, aber gleich Seffing Beftrebt, u n fere S itte ra tu r m it n a tio n a le m © efjalte ju erfüllen, gleich ihm in feinen leisten, reifften S icfjtungen uom edjten ©eifte g rie b rid jg befeelt. Stufjerlidjer pflegte S tander ben fpecififdf) preufjifchen ip a trio tig m u g , m it bem er alg ein beutfdjer § o r a j eine Dbe u m bie anbere a u f feinen Slugnftng u n b beffen § a u p tf ta b t B e rlin uer» fafite, u n b m it ifjm u e rliin b ig ten nod; jafjlreicfje ^Soeten n ieb rig eren Slangeg i n O b e n , S ie b e rn , © pigram m en u n b an b e rn ©elegenfjeitggebicfjten m it uollen Staden fdjroülftig u n b affe ftiert u n b im m er mefjr ober w eniger fdjablonenljaft bag Sob beg preufjifchen SB nigg. Sludj bie feit ber SJütte beg adjtjefm ten g afjrfju n b ertg nad) eleg an terer g o r m u n b p o p u lä re r 35er= Breitung ftrebenbe roiffenfchaftlidje ißrofa iu S eu tfcfjlan b , Befonberg bie aitfflärerifcfje S itte ra tu r m it m oralphilofopljifdjem ober publiciftifd)em S n fja lt, ergriff g ern bie © elegeufjeit, in bie Skrherrlicfjung g rieb rid jg ein ju ftim m en . © elbft aug bem © üben S e u tfd jla n b g , roo m a n im all» gem einen ber norbbeutfcfjen p atrio tifd jen S eg eifteru n g gleichgültig gegen» üb erftanb, u n b aug ber ©cfjroeij, roo bie m eiften in rep u b lü an ifd jer Stor» eingenom m enljeit bag Sob eineg SBnigg nicht begreifen u n b nocfj w eniger billigen w ollten, b ra n g bie eine u n b an b ere la u t rühm enbe S tim m e herüber, © o roar j. St. bie S c h rift beg allerbingg in Storbbeutfdjlanb roirlenben U lrnerg ®h0Tna® 2b&bt „S3om S o b e fü rg S laterla n b " burchaug uon bem echten preufjifdjen iß a trio tig m u g eingegeben, aud; roo ber SSerfaffer nicht a u g b rü d lid j m it entfjufiaftifcljen Sßorten feine SSerounberung g rie b rid jg augfprach- 3 « ber ©chroeij aber begann b er ©djroabe SBielaitb roäfjrenb beg fiebenjährigen firiegeg fein um fangreich angelegteg ©pog „ © p ru g " , b ag bag g k e a l eineg Stegenten u n b g e lb e n m it g ü g e n barftellen follte, bie fefjr oft ber © eftalt unb bem Seben bes großen preufjifdjen S ijnigS abgelaufcht roaren. lln b auch hier in biefer griijifcfjen S itte ra tu r , roie in ber S ln a lre o n til, fteljen bie gröfjten S ich ter u n fere r llaffifcfjen ißeriobe a m ©nbe ber lan g en Steife beutfcher S lu to re n , benen g rie b rid jg SSjaten äum ®hem a uw)’ 8u r ö u e lle ih re r poetifchen S eg eifteru n g gew orben roaren. 33alb nad; bem S o b e beg alten S ö n ig s tr u g fich © djiller m it bem © e b a n le n , ih n ju n t § e lb e n einer epifchen S id jtu n g ju ntadjen, in b e r fich fei« ganjeS S afjth u w b ert abfpiegeln follte; ber iß la n blieb freilich b a n n ebenfo roie anbere epifcfje © ntroürfe ©chillerg au g berfelben g e i t u n a u g g e fü h rt. SBenige S a ljre b a ra u f jeicfjnete fjerb er, ber fich oerljältnig» m äjjig feiten ü b er g rie b rid j geäufjert h a tte , in ben „ fju m a n itä tS b rie fe n " m it großen S trich e n bag Söilb beg S ö n ig g , beffen © Ijaralterjü g e ihm nam entlich au g feinen fdjriftftellerifcljen Sßerlen überjeugenb u n b fjödjfte S ero u n b eru n g einflöfjenb entgegengetreten roar. ©oetlje enbßdj h atte fich 3 » a r 1781 j u benen gefellen roollen, bie g rie b rid jg irrig e Slnfcfjauungen

(16)

o o n bem b a m a lig e n © ta n b u n fere r S itte ra tu r jurücSroiefen; aber nidji§= beftoroeniger faf) er ju ber im ponierenben ©rfdjeinuitg beS preufiifcben Ä önigS, beffen S ß alien er bei einem Vefudje V erlinS u n b ißotSbam S 1778 felbft au § ber 3 iä tje ten n en g elern t Ijatte, jeb erjeit ooll in n ig e r V erefjrung a u f , u n b er m a r e § , ber in „ffiidjtung n n b ä ß a p rlje it" bie S e b e u tu n g griebricfjS f ü r unfere n a tio n a le S itte ra tu r bei aller fiü rje am nacfjbrücfticbften heroorljob. —

3 n ber folgenben StuSroaljl finb biejenigen bebeutenberen S ln atre o n tifer u n b preufjifdfjspatriotifdjen S p rife r o e rtre te n , bie nidjt fcfjon in anberem ffu fam m en h an g in S ürfd jn erS „ S e u tfd ie r 9 ia tio n a l= £ itte ra tu r" betjanbelt finb, alfo § a g e b o rn , © leim , I t j, ß le ift unb V am ler, benen fidj befdjeiben bie preufjifdje © ap p h o , bie gu ih re r Q eü hochgefeierte gtarfdjin, anfdiliefjen m a g .' SBie oon ifjren jaljlreictjen ^Reimereien, fo io n n te icl) auch oon ©leim S unerfctjöpflidj bi§ in § fpätefte © reifen alter fjeroorquellenben ©ebidjten n u r tä rg lid je g r o b e n m itteilen. V e rh ä ltn ism ä ß ig reidjer to n n te m eine Sluslefe bei ö a g e b o rn , ttg , ü le ift u n b S tänder a u s fa lle n ; aber aud) ba blieb fie im m er n u r eine SluSlefe, bie fiel) n o tg eb ru n g en a u f bie litterargefcfjidjtlidj toidjtigften u n b tiin ftlerifd j heften S tiftu n g e n biefer © id jter befdjräntt. Q ^re toeniger Ijeroorragenben S lrbeiten m ü rben gleidj bem Seben u n b S ö irten einiger geringerer ißoeten, bie m it ben gen an n ten S tato re n im engen 3 u fam m en t)an g fta n b e n , roie ip p ra , S ange, © öp, n u r tu rg in ben (Einleitungen d ja ra fte rifie rt. V ei biefen (Einleitungen roie bei ber Ve= tjan b lu n g b er ©epte to n n te id) mehrfach oortrefflidje © p e cialunterfudjungen u n b tritifdje SluSgaben (befonberS oon Sluguft © a u e r, bodj audj oon SBittoroSti, ©djübbetopf, fßeßet u n b an b e rn ) benüpen. Ü ber fie oerm odjte b a n n freilich m eine ä lrb e it, gurnal idj midj im m er oiel tü rg er gu faffen h atte a lä m eine V o rg ä n g e r, im eingelnen n u r feiten m ehr fnm m

%-gutom m en. ©od) aud) roo ich ° ^ ne f° grünbliche V o ra rb e ite n etroa eine Stidjtung i n b er fJoefie fjagebornS ober ©leimS fyalb un b Ijßlb 3u ,n

erften m al litterargefdjidjtlidj etroaS g en au er gu betrachten oerfucljte, roerben m eine S ln b eu tu n g en , bie roeiter nidjtS fein roolten a ls 3ln= b e u tu n g e n , eine lü n ftig e grünbliche © pecialunterfudjung teineSroegS über= flüffig machen.

S eib er to n n te ich Me folgenbe SluSroaljt nicht in einem g u g e un= unterbrochener S lrbeit fertig ftellen; ich m ufjte o ft, burd) anberroeitige Slufgaben in Slnfprucf) genom m en, ein IjcdbeS Q afjr u n b felbft lä n g e r auSfetjen, b is ich roieber gu ben S ln a tre o n tite rn u n b preufiifcb=pairiotifd)en S p rite rn gurüeffebren to n n te . @o finb, feit ich bie (Einleitung gu fjag eb o rn fdjrieb, b ereits ü ber groei g a ljre o erftrid jen , in benen fich ,n ü' ber eine ober anbere Heine 9tacf)trag gu biefetit län g ft gebruetten Slbftfjnitte m einer Slrbeit b arb o t. geh h ätte 3. V . vielleicht auch a u f Me V ebeutung b e t S lrien in ben J ta n ta te n , O ra to rie n u n b ü b e rh a u p t in ber m ufifalifdjen S p rit ber Siieberfachfen fjiuroeifen follen, bie Ijauptfädjlidj Mtrd) VrocteS’ V e rm ittlu n g , bodj aud) u n m itte lb a r a u f ö a g e b o rn u n b burch if)n nuf

(17)

bie ©ntraicflung ber fp ä te rn beutfeßen S p rit einnrirtte. f e r n e r macfjt irtidf) fje rr D r. Stmab. © c fjm ib tsie m p le , ber fiel) m it jenem gattjen ®am6urgifct)ett S id jte rtre tS u n b feinen SBejiefjungen j u r au§Iänbifcf)en S itte r a tu r g en au er Befdjäftigt, b a ra u f a u fm e rtfa m , bafj ijjageborn Bei feinen erroetiernben UmfdjreiBungen 2Kariialfcf)er ©inngebicfjte etn u n m itte b Bare§ SorB ilb a n ben franjöfifdfjen © p ig ram m atife rn £>atte, beren gteicfj» a rtig e $erfu<f;e if)nt au § bem aucf) fonft non ifjm B enähten „ N o u v e a u r e e u e i l d e s p lu s b e lle s e p ig r a m m e s d e s p o e te s f r a m j a i s “ Betannt fein tnufiten.

9JU tndf)en, im 2 lp rit 1894.

. f r a n s a llu n c lie r .

(18)
(19)

3

C llvll!C L 'L lU tiiiC l'

unb

(Erfter C e t i

g j n 0 1 i t o x t u © l g i m Ejerausgegeben u o n J x a n i H h t i t r f t c r

(20)
(21)

^ r i e b r t d ? r > o n f ) a g e b o r n .

(22)
(23)

^ j n t © ingange j u r beutfcßen S ic h tu n g beS achtjehnten g aljrh u n b e rtS fielet " U n e b e n bem ©cfjroeiser 9ltBrecf)t non g a lte n ben 9torbbeutfd)e griebriclj non Jgageborn. g m nämlicjjen g a fjre geboren, ftelfenroeife and) u n te r ähnlichen litterarifchen © inftüffen gebitbet, haben bie beiben gleich mächtig u n b , im g a n je n betrachtet, gleich m ohtthätig a u f bie fotgenbe ©ntroid'Iung un fere r ißoefie eingeroirti; aber roie ih r perfönlidjer ©ha r a ^ et; u n ^ ^ er äu ß ere © a n g ih re s S ehens, fo läfst fie auch bie g a n je S lrt, g n lja lt, g o r tn u n b Senben^ ih re r S ic h tu n g naEjeju a ls geiftige Slntipoben erfcheinen. Z eig te fid) § a lle r j u © djroerm ut u n b © rnft, fo roar heiterer g r o h fin n baS © ru n b etem en t in giagebornS 3 ia tu r. U nerm übticher Slrbeit roibmete jener, behaglichem © enuffe biefer fein Seben. g e n e r muffte geraum e 3 e ü hn r t m it ber U n g u n ft fetneS ©efdjicfeS r in g e n , b is er ben iplalj fidt; eroberte, ben er f ü r fein auSgebreiteteS, ftetS a u f baS §öd)fte gerichtetes SBirten b eb u rfte; biefer, befdjeibener u n b läffiger im © treben nach @f|re u n b Bürger* lidjem Stang, roar ein S ieb lin g beS © lüdeS , ba§ ih n m ehr a ls ein m al a u s brohenber SBebrängniS u n n e rm u te t rettete u n b ih m müt)eloS ein bequemes S a f e in nach feinem SQunfche bereitete, g n § a lle rS ungeheurer litterarifcfjen ^EE)ätigfeit n a h m bie fßoefie, fo S ebeutenbeS er auch in ih r (eiftete, n u r

(24)
(25)

eitlen Meinen 9tau m e in , in roelcfjem ber Ijernad; faft auSfc^Iie^tic^ ber SOBiffenfd^aft geljörenbe SBerfaffer fiel) nam entlich roäljrenb feiner g u g e n b g ern erg an g en h a tte ; Jgagebornd S chriftftellerei roar fo jiem lidj in feinen bidjterifcfjen Ütrfieiten erfdjöpft, u n b fo oerliefjen ih n biefe auch b is

in feine lebten gafjre. Stuch al§ S id jte r roar p a tte r e rn fte r, L ag eb o rn norrotegenb heiter, © ebanfenreichtum u n b S ie ffin n geicftnete jenen, Q ä rtlid j' feit bed © m pfinbend biefen an d . g e n e r B erührte auch i« feiner ifJoefie fa ft im m er bie höcljften © ipfet be§ geiftigen u n b fittlid jen SeBend; biefer erhob fich fefBft, roo er tehrenb a u f tra t, feiten über ein Befdjeibened üJtittels tnafi beffen, road ber -Kenfdj leiften unb erftreBen fotl. g m m e r ooll f ira f t u n b ^Jatfjod, fa rg te jen er m it ben S öorten, fudjte b a fü r aber, road er fagte, m ßgtidjft Bebeutenb u n b nachbrüdlid) a u d p g e fta lte n , fo g ar a u f bie ©efafjr hin, B isw eilen fchroerfällig j u roerben; biefer hingegen fdftätjte S tnm ut unb 3 ierlidf)feit am ^öcfiften, er rourbe ber erfte. fOteifter bed K ebendroürbigen © ep lau b erd in u n fere r S itte ra tu r, ftetd etroad um ftänblich, aber auch ftetd a m ü fa n t, gefällig u n b in ber fpradjlidj=metrifchen g o r m o o n erftaunlich.em fReije. . S o n ben folgenben beutfchen S ic h te rn haben bie h eroorragenberen gem einfam o o n § a tte r u n b § a g e b o rn gelernt, © infeitiger g a lt § a lle r§ SSorbtlb befonberd bet feinen fcfjroeijerifdjen © enoffen in b er S itte ra tu r u n b bei o e rein jelten , haucptfädfilicf) im ißietidm ud Befangenen norbbeutfchen P o eten . § a g e b o rtt aBer geroann ben g rößten ©inftufj a u f eine balb burd; gan s S e u tfd jla n b oerBreitete S c h a r h eiterer S ä n g e r , bie n u r in roenigen g ä lte n gelegentlich auch ein m a l bei bem 33erner S ich ter in bie Schule gingen, a u f bie fo g en an n ten S ln afreo n tifer. Dfjne bafj er u n m itte lb a r ju ih n e n j u g ä lte n m äre, fa n n er bedljalb bod; füglich a n ih re Spifse gefteltt u n b in engem S u fa m m e n h a n g e m it ih n en Betrachtet roerben.

g r i e b r i d j o o n J j j a g e b o r n ftan tm te an d einem a lte n Slbeldgefdjledjte, bad u rfp rü n g lid j im jpaberbornifdjen feinen S i h gehabt haBen b ü rfte, fp ä te r aber nam entlich i n banifdjen S ie n fte n ftanb. S e in SBater § a n § S tate! oon L ag eb o rn ( 1 6 6 8 — 1722) roar bänifdier S o n fe re n jra t u n b jReftbent im nieberfächfifchen Äreife j u ffa m b n rg , ein im biptom atifdjett SSerfefjr geachteter B e a m te r, zugleich ein litterarifch geBilbeter 9R ann, ber eine beträchtliche S tnjaljl oon S ü d )e rn , Befonberd in fran jäfifd je r S p ra ch e, Befaji u n b m it ben angefehenften beutfchen S ic h te rn feined SBoIjnorted, m it L u n o lb , g e in b , S lm ttjor, Sffiernide, Stidjet;, rooljt audj m it 23roded u n b Ä ö n ig , fleißigen U m gang pflegte. 2ttd ältefter S o h n au d feiner ©he m it 2 ln n a 3Maria geb. Schuhm acher rourbe ih m a m 23. 2 lp rit 1708 g rie b rid ; oon L ag e b o rn ju H am b u rg geboren, g n glücflichen u n b geiftig anregenben S e rljä ltn iffe n oerlebte b er S n a b e neben feinem Sfruber ©Eroiftia n Subroig ( 1 7 1 3 — 1 7 8 0 ), bem nachm aligen Ä u n ftfd jriftfteller, feine Ä inbtjeit. ©in L a n d le h re r leitete ihre © rjieljung, überroacht oon bem S a te r , b er a n ben frühseitigen 9tegungen bed bichterifchen S a le n te d in g rie b rid j feine un= oerhiillte g r e u b e hatte.

Slber all bad än b erte fich, ald im Segentber 1722 ber Ä o n fere n jrat

(26)

fta rb . Schon in ben lebten S a u re n normer R atten U n g lü d S fä tte , aud; eigene lXn»orfidt)tigIeit fein SSermögen em pfinblid) o e rm in b e rt; n u n befanb fich bie Sßitroe m it ben jroei © öhnen fo g ar in einer fetir befcliränften S age. ©teicbroohl o erfä u m te fie n ich ts, roaS j u r SluSbtlbung ber beibert erforberlich fcfiien. g rie b tid ) tarn 1723 in baS H am b u rg er © p m n afiu tn , roo er ben U nterricht auSgejeicljneter Sefjrer genoji, u n b bejog 17 2 6 a ls angeh'enbef g u r if t bie ttn io e rf itä t g e n a . Slm 2 0 . S lpril nm rbe er ^ter im m a trilu tie rt. Stuf feine SerufSroiffenfchaft oerroanbte er lein en grofjen g fe ifj; bagegen fd^eint er m it philofopfjifchen « o b oieHeidjt auch gefdjidht* liehen © tu b ien fich m ehr o e r tra u t gemacht j u haben u n b tr u g n o r altem S o r g e , feine S e n n tn iS ber feffonen S itte r a tu r nach S rä fte n j u erw eitern. Stuct; ftettte er feine eigenen Ä erfudie in ber beutfdfen S id itfu n ft nicht ein. S n einem © riefe a n © h rtftian g rie b rid ; SBeichm ann, ben H erau sg eb er ber feclfSbänbigen S a m m lu n g ber „ipoefte ber Stieberfachfen", bie auch einige © aben ber H agebornfdjen SJtufe brachte, entfdjulbigte er fich ouS= b rü d lid ) w egen feines bidjterifchen g leijjeS ; er hcefte biefe S efd fäftig u n g in Stebenftunben fü r nüfslicfier, rühm licher u n b angenehm er, „ a l s bei bem jeitoerberbliclien öierfchw elgen ein neu es SJHtglieb b er ©efeUfdjaften ber E s t r a v a g a n t i ober S p e n s i e r a t i ab ju g eb en ". S n w üfte gen en fer S tu b e n te n tre ib e n b ü rfte fich bemnaef) H ageborn nicht eben tief eingelaffen haben.

S an g e blieb er ü b e rh a u p t nicht a n ber U n io e rfitä t. Schon im S e je m b e r 1727 befanb er fich w ieber in H am b u rg „getoiffer S openhagener U m ftän b e" wegen, bie ifint H offnung a u f eine balbige Slnftellung in bänifchen S ie n fte n erw ed t hotton- SUlein feine © rw a rtu n g erfüllte fich nicht fo fchnelt, roie er gem eint hotte, ©r brachte baS g an je gaffo 17 2 8 u n b ein g u t S e il beS folgenben in feiner SBaterftabt j u , fte u e rte , roie fefjon frü h e r einm al, einen Sluffaf; ju einer ber bo rtig en m oralifchen SBocljenfchriften bei unb o era n fta lte te fchüchtern u n b holb an o n p rn a u f baS roieberhotte g u re b e n ä lte re r g re u n b e im S lpril 1729 bie erfte, a u s fedjjehn S tu m m em beftehenbe © a m m lu n g feiner poetifchen © rjeugniffe: „ g . oon H- $ e rfu d j einiger ©e= bid)te, ober erlefene g ro b e n poetifcher Stebenftunben". © rft nach bem Slbfclftufs biefeS SSüchleinS fcheint er bie © teile eines iß rio a tfefre tä rS bei bem g r e ib e rr n oon © ö ljte n th a l, bent bänifchen © efanbten a m englifchen Hof, erh a lte n j u haben; ihm folgte er 1 7 2 9 nach S onbon. SStit b er Qu--

friebenheit feines SSorgefehten e rw a rb er fich hier auch *>oS SBohlroollen b e re r, m it beneit er fonft j u th u n hotte, © eine © em anbtljeit in ber englifchen S p ra ch e, in ber er febon nach g aljreS frift jw ei flehte S ch riften f ü r ben S r u d o erfa fjte, erregte allgem eines © rftau n en . Sb™ fel&ft fagte ber grojie Qufcfjnitt beS roeltftäbtifchen SebenS augenfcbeinlich ju ; aber bie S Jtutter, bie fich if)re n altb ü rg e rlic b e n , engen Slnfcbauungen o o n D rb n u n g u n b S ittlic h fe it in baS freiere, nicht im m er ängftlici) forrefte T re ib e n beS g ü n g lh tg S nicht finben fo n n te , oerhehlte bei aller g re u b e ü b er bie oerm eintlichen Ijerrlidhen SluSfichten ih re s g riebrich boch auch

(27)

Reifere Sctljre. 7 Üfren S u m m e r n id jt, baff er „nodj im m er fein ©elb fdjledfjt an leg e", tö alb feilte n iffre S ta g e n nodj B ittrer m erben.

3 m S u n i 1731 » e rlie f © öfflentlfal © nglanb. Stuf ber Stücfreife, bie er üBer » r a b a n t u n b § o lla n b maclfte, foltte § a g e b o rn iffn nad) feiner u rfp rü n g lid fen SIBfidjt Begleiten. S ta d le r aBer ftettte ftd) IjerauS, bafs in bem SSagen beS © efanbten fü r ben © e tre tä r n id jt aud) nodj ipiat) ro ar; biefer erhielt baffer ben S lu ftra g , geraben SBegeS su ©djiff »on S o nbon n ad j H am b u rg j u fahren. SBibrige SBinbe f e t t e n iffn a u f, fo baf; er nacfj m eh reren äßodjen bafelbft e in tra f, al§ fein CSl^ef Bereits n o n H am b u rg roeiter ju m S ö n ig e o o n S ä n e m a r t gereift roar. S e in e H offnung, burd) bie 2Ser= m itttu n g © öljtentfjalS, b er ju m ifJräfibenten am DBergeridjt in SdjleSroig e r n a n n t roorben ro ar, bie Slnroartfdfaft a u f eine © e lretärftelte eBenba j u Be» Jom m en, fdjlug j e | t fe£;t; er roar roieber allein a u f ficfj angeroiefen. © in JteineS © inlom m en ftofj iljm in biefen S a g e n o o n einer » ita ria tS p frü n b e Bei bem fjamBurgifdjen S o m ta p ite l unb oon einem » ergroertS lupe j u S ta u S t^ a l ju . 216er baS reidfte f ü r feine Slnfprüdje nic^t, u n b bie SÄutter, bie fic^ arm» felig e in fd jrä n tie , u m n u r bie SKittet f ü r baS © tu b iu m iffreS jü n g eren © offnes a n ber U n io e rfitä t j u Stttborf aU fju b rin g en , to n n te iljm nichts geben, © o naf)m er im £ e r 6ft 1731 ju ifjrem B ittern S a m m e r — benn iljr © tanbeSBeroufjtfein fträ u b te fic^ £)eftig bagegen — eine © teile a ls £ o fm e ifte r bei bem ©offne eines in H am b u rg refibierenben © efanbten an . © e in e S e it rourbe n u n äroar baburdj f ta r t in Slnfprudj genom m en; aber bie © Itern feines S ögtingS Begegneten if)m fo freunblid) u n b fo rg ten fü r tljn fo freigebig, bafj er ju n t S ro f t ber iOlutter nicfjt roeniger ju frieben ro a r, „ a l s roenn er eine fofttidfe ©ffarge Bei § o fe Bebiente". Ü ber ben S eid jtfin n jeboctg, m it bem er baS m üfffäm » e rb ie n te „b u rd ) bum m e ©ut= §eit oljne j u d i c i u m " roieber oerfdjleuberte, ofjne felbft 9 tu |e n b aoon su IfaBen, roollte fid) bie Betüm m erte g r a u nid jt trö fte n , u n b roaS fie fonft oo n bem ungebunbenen Seben iffreS SofjneS Iförte, baS roucffS in iffrer üb ertreibenben ifjffantafie ü b erm äß ig a n u n b entfrem bete fie m eljr u n b rnefjr oon bem t r o | aller U nsufriebenffeit in n ig ©elieBten. Dljne baff baS je rftö rte fferjlidje SBerftänbniS ber Beiben f ü r ein an b er roieber ffer» geftellt roorben ro ä re , ftarb S tnna SOtaria oon £ a g e b o rn , roie eS fdjeint, ploglid) am 10. DftoBer 1 732.

S a S 3 a f)r b a ra u f rourbe iffr © ofjn a ls © e tre tä r Bei bem fog en an n ten „© nglifdfen © o u rt" in H am b u rg , einer a lte n jjanbelSgefellfcffaft, m it bem f ü r jene S e it anfetjnlicfjen ©effalte oon Ifunbert ijSfunb S te r lin g angeftellt. ® a S 2 lm t, m it bem überbieS bie Stuhniefjung einer Bequemen SSoffnung o erb u n b en roar, lu b ifjm nic^t allguoiel SlrBeit a u f; er B efielt reidfflid^e Sftufje f ü r ben U m gang m it g re u n b e n u n b fü r bie p fleg e ber S id ftfu n ft ü b rig , » a l b b a ra u f heiratete er bie S o d jte r eines in H am b u rg leBenben englifcfjen ©dfjneiberS, SlamenS » u t l e r . S i e roar roeber ju n g nod) fcffön nodj gctftreid^; aber fjfageborn, ben feit feinen © tubenienjaffren © djulben brüctten u n b troj) fein es n u n m e h rig e n g u ten © intom m enS Bis a n fein ©nbe roeiter brücten

(28)

fe ilte n , m einte w enigften? eine reiche P a r tie ju machen u n b fo m it einem ©eßlage non alter © elbuerlegenßeit frei j u w erben. Slllein biefe SSorauS= feßung erw ie? ftcß Balb a t? i r r i g ; b a fü r gem ann er jeboc§ iit feiner g r a u eine treu e ißftegerin in fp äteren ü ra n fß e ite n . ätu f bie © e ftaltu n g feine? ferneren Seben? im ßößeren © in n e Blieb fie oßne © inftuß. ® iefe? ,uer= lief non n u n a n oßne befonbere Bwifcßenfälle. © eine ßeiterften © tu n b en B ra u te jja g e b o rn im S e rfe ß r m it gleicßgeftimmten g re u n b e n ju . ©o beßutfam er in iß re r SBaßl m a r , fo b u rfte er boeß bie m eiften SÄänner j u ißnen recßnen, bie ficf) in bem b am aligen H am b u rg bureß gefetlige l a t e n t e unb bureß © eift au?jeießneten. S o r alten an b e rn ftan b ißm ipeter © arp fer naße, a l? S ß u n b arst in ben weiteften G reifen ßocß g erü h m t, aber aueß a l? u n te rß a lte n b e r u n b an reg en b er ®ifcßgenoffe ü b erall gefcßäßt. S e i ißm ober in bem ®refferftfien ü affeeßaufe fanb fiel; § a g e b o rn regelm äßig m it feinen g re u n b e n äufam m en; ßier tra fe n iß n aueß bie g re m b e n am erften a n , bie ben Berühm ten ®ießter Befueßen w ollten — u n b welcßer litterarifcß ßößer gebitbete ®eutfcße, ber aueß n u r au f lu r je jfe it in H am burg e in te ß rte , o erfä u m te ba? g ern ? ©in a n b erer S ie b lin g ? p la ß § a g e b o rn ? w a r b a? Jtto fterg u t Jgarufteßube a n b er S tifter, fp ä te r ein befueßter Ser» g n ü g u n g ? o rt ber H a m b u rg e r, b am al? aber nod; jiemlicß e in fam , fo baß b e r ® icßter u n te r ben feßatiigen S ä u m e n bafetbft maneße? Sieb in feinem ©eifte j u r S eife b ringen to n n te. 2ßa§ biefe? beßaglicße Seben a n ©enüffeit ißm b a rb o t, b a ? toftete § a g e b o rtt unbefangen. 311? forgtofer S ebentann ließ er fieß bie ® afelfreuben fo g ar nießt feiten etw a? j u reießtieß feßmeefen. iOtit eine g o lg e foteßen Ü b erm aße? w a re n Slnfätle u o n 5p °k ag ra, bie ißn früßäeitig ßeim fueßten, u n b feine leßte Ä ra n tß e it, bie SBafferfucßt. SBa? er in ber überm ü tig en S a u n e be? SBeine? öfter? gefagt ß atte, ein eßrticßer 3Kann müffe n u r fü n fu n b u ierjig g a ß re ta n g leben w ollen, b a ? tr a f beinaße wörtKcß Bei ißm ein. © r ftarb am 2 8. D tto b er 1 7 5 4 , uon feinen g re u n b e n u n b uon allen S e re ß re rn beutfeßer fpoefie ßerjließ b etlagt, w egen feiner perfönlicßen u n b litterarifeßen S erb ien fte in beutfeßen u n b in fran= jöfifdjen S e rfe n überfcßwänglicß befungen.j © eine SBitwe überlebte iß n u m m eßrere g a ß re .

® ie angeborene S ieb en ?w ü rb ig feit § a g e b o rn ? geigte fieß nießt n u r in bem ßeiteren § u m o r , m it bem er bie gefelltge U n te rß a ltu n g u n te r g re u n b e n w ü rjte ; fie erw ie? fieß noeß feßöner in feiner S teigung, frem be S o rjü g e ßößer a l? bie eigenen j u fcßäßen, u n b in feiner © leießgüttigteit gegen ä u ß ere S orreeßte feine? © tau b e ?. ® ü n te l, © in falt u n b SBo?ßeit uerfolgte er m it b ittere m © p o tte; fonft erlau b te er fieß sm ar g ern einen ßarm tofen © eßerj, uerm ieb aber jebe S lrt u o n nerteßenber © a tire . S e b ü rftig e tt fpenbete er reieße ä ß o ß ltß a ie n , m eßr a l? feine SJtittel e? ißm eigentließ g eftatteten ; fo g a n j „o ß n e j u d i c i u m " aber, wie einft feine SDtutter gellagt ß a tte , ü bte er biefe „ © u tß e it" boeß nießt a u ? , jjö ß eren Sßert uerließ er feinen © penben uorneßmlicß bureß bie S lrt, wie er fie gab. © r ß alf oßne © ä u m e n , u n b feine SMlfe ern ieb rig te ben U n terftü ß ten nießt. ® ie H u m a n itä t

(29)

u n b U r b a n itä t feined äöefend erfd&ien ^ter in einem befonberd fe tte n Sichte. S a n f b a r erfuhren biefe eble g re ig e b ig fe it u n te r an b e rn ber „33auer§fo£)n" © ottlieb g u d jd / ber fidj in Seipgig a n bie S re m e r SJeiträger anfdjlofs*), u n b ein groeiter S ie b te r, b er blinbe © b riftia n g rie b rid ) © n b e rlein , ben g u d jd feinem 2BoljttE)äter empfohlen ^atte. fjag eb o rn rooltte eben and) in an b e rn bad © efüljl ntdjt unterbrüefen, bad er f ü r fidj felbft a m p d jf te n a d jte te , bad © efüljl ber perfönlidjen U nab£|ängigteit. S o n Jjjofbienft u n b Sdjmeicfjelei rooltte e r , b er au d bem fleinltdjen gortnengroang unb 3tücH ftd jten fram bed beutfcßen © taatd= u n b ©efeUfcbaftdfebend gu ben freieren engtifc^en SerE)äItttiffen m it Siebe u n b S ero u n b eru n g aufblicfte, nidjtd roiffen. g re ib e it g a lt ifjm in t bürgerlichen Seben ü b er alted; biefetbe g r e ü §eit rooltte er aber aud) in roiffenfdjaftlidjen unb fünftlerifcben g r a g e n g ew äh rt fe^en. © r m a r tein Slnbänger einer irgenbroie einfeitigen P a rte i, mie er fein 3Kann bed Ä am pfed, aud) n id jt bed litierarifd jen © treited , roar. Silier © ngfinn im Seben roie in ber SQJiffenfcfjaft ro ar ifjm guroiber. ©o itre b te er aud) bei ficf) roie bei a n b e rn ftetd ü b er bie befdiränlte gafu ltätd -- gelefjrfam leit fiinaud nach m o b ern er, in te rn a tio n a le r S itb u n g : „SKan muff, ein © u ro p äer u n b mefjr afd bad fein, u m nid jt bfofj eine einbeimifebe Ser= n u n ft unb ein in g e n i u m g l e b a e gu fjaben." ©r fefbft roollte fein ©e> fe^rter »ott B e ru f fiei^en, fo n b ern befjauptete, afd ein SDifettant in ben Sßiffenfcf)aften fid) n u r m it bem gu befaffen, road ih m fefjön, angenehm u n b betradjtungdroürbig erfebeine. S e ffe n roar aber eine grofse Stenge. Stam entlid) gog ifjn alted a n , road m it ber S i tte r a tu r , fei ed b er an tifen ober ber m obernen, b er beutfdjen ober ber frem ben, irg en b gufam m enfjing; tr u g er fidj bodj nod) in feinen lebten S ebendjaljren m it bem (ernftfidj uorbereiteten, aber n id jt audgefüfjrten) fjllane, B riefe über litte ra rifd je unb fritifdje © egenftänbe gu oerfaffen. Slber aud) b er © in n f ü r üßfjilofopfjie, ber in ifjm gu g e n a buref) bie afabem ifdjen g e lb e n über Sßolffd Sefjte ge= roedt roorben roar, bfieb ftetd in ifjm tebenbig; bad gn tereffe an ber ©e= fdjidjte regte fid), u n b bagu gefeilten fic^ Balb allerlei, giemlidj polpfjiftorifdje Ä enntniffe. Sin ein m etbobifdjed u n b ftjftem atifdjed © tu b iu m badete er n u r in ben feltenften g ä lte n ; m eiftend gielte feine 2lbfid)t n u r a u f ein eifrigeg, aber roafjllod bunted Sefen ab. S eftü re roar il)m Ijoljer ©enufs, frä ftig e r S ro f t nod) a u f feinem © terbebette, u n b feine ungeroöljnlidje ©e= m an b tb eit in m ehreren © pradjen — er lad u n b fdjrieb bad grangöfifebe u n b ©nglifdje fo leidjt roie bad S e u tfd je unb roar aufser ben alte n © pradjen aud) bed S tatien ifd jen oollfom nten m ädjtig — ermöglichte iljm in ben B ü d jern , bie er la d , eine beftänbtge Slbroecbfelung. S i e neuen K enntniffe, bie i^ m aud biefer m a n n ig fa ltig e n S eftü re erroucfjfen, tarnen auch bem S ie b te r gu © ute. © ie n ä b rte n u n b frä ftig te n fein angeborenes S a te n t, inbem fie feine ?pf)antafie bereicherten, fein U rte il fefjärften u n b feinen @efd)macf H ärten.

*) SBgl. ©eutjcfie 9}ationaIIitteratur Söanb 43, l , <S. X V f.

(30)

V on feiner S in b ljeit an pflegte |> ageborn ipoefie u n b S itte ra tu r ; a b e r erft, a ß er ju n t ÜJtanne gereift w a r, ra n g er fitf) 3u r S elb ftä n b ig Jeit u n b m agren ©cf)ön£)eit audj a u f bent ©ebtete ber Ä unft burd). SBaS er frü h e r oeröffentlidjt tjatte, geigte iffn ab hängig oon oerfdjiebenen u n b nidf»t im m e r g u ten -Diuftern. Stach gelegentlichen Snabenoerfuchen, bie litterarifd ) niclit erm ä h n t ju m erben o e rb ien en , t r a t er in H am b u rg er g e itfd jrifte n m it fatirifd jen Sluffäjsen gegen g a la n te SR üfnggänger ober gegen fran« jöftfdj fich fpreijenbe © eden u n b m it einer p»E)tIofop^ifdE)en Slbhanblung ü b er bie S ta tu r ber S e e le n trä fte heroor, Slrbeiten, in benen m a n ben ©ins flufi feiner jü n g fte n S e ltü re beutlidj roahntehm en fo n n te. Ü berfehunggs »erfuche gingen baneben her , la u te n a b e r, mie 3. S . bie Verbeuifcljung einer äfthetifchen S c h rift be§ Slbbe SJtaffieu, nicht ju m S r u d e . S a n n erfchien 1729 bie e r f t e S a m m l u n g f e i n e r © e b i d j t e , bie er noch nach jm a n jig u n b m ehr g a ljre n alg eine jugenbliche Ü bereilung b itter bereute u n b am liebften au g b er SBelt gefchafft hätte. S i e geigte ben ju n g en V erfaffer noch recht u n fe rtig u n b o o r allem u n fre i.

Sfjeoretifch ha H e er 'gicar m eifteng gefunbe Slnfchauungen n o n ber Slufgabe beg Sicliterg, bie e r allerlei V o rg ä n g e rn o erb an lte u n b n u n felbft in leh rh aften V erfen, in S ln m erlu n g en u n b in ber Vorreb'e feineg Vudjeg H a r augfpracfj. © r rebete g ern non feinem ungesroungenen ober gelungenen Steim u n b h atte füion j e | t ein beutlidf)e§ Veroujstfein non ber Stotmenbigs feit ber lünftlerifchen g e ile ; aber er m ufite nicht m in b e r, bafj bie blofje g o rm en rich tig ieit nicht augreidje. © r fo rb erte einen „ 8 u g n o n oben", S ß ah rh eü u n b S ta tu r, fliefsenb=ftarle u n b reijenbsm annliche S a rfte llu n g u n b befonberg S ßärm e ber © m pfinbung u n b ben „erfn h te n © tu t" , ber m eit m ehr alg gleifj u n b fiu n ft au g rid jte:

„ 2 ß a § E;ilft e g , Steint u n b Steint u n b StBort u n b SBort u erb in b en ? SKan fott b ieg , m ag m a n fefst, norhero felbft em pfinben.

äß ag beine SJtuf e n tb e d t, V e rto u n b ru n g , S iebe, fßein, SJtujj nicht burch Ä u n ft n e rfte llt, eg m u f gefüljlet fe in ."

Slber praltifcf) genügte er in feinen V erfen biefen §oE>ett Slnfprüchen boch noch leinegtoegg. SBag er hier lieferte, m a r boch noch p u t g rö ß ten S eile ta tte SSerftanbegpoefie o b e r, fo m eit mirflich © efülit u n b V egeifterung babei th ä tig m a r , bag © rseugnig einer u n g efu n b en , oft un m ah ren © m p fin b u n g , meber in ber S a r fte llu n g ftetg fta r! u n b m ännlich nod) in S p ra ch e u n b V erg frei non aller Unbeljotfenheit.

© r felbft citierte in feiner S a m m lu n g neben a n b e r n , m itu n te r oor= trefflichen S ich tern befonberg häu fig § o r a j. ffmeifellog la n n te er b am alg ben röm ifdjen S p rile r auch f<hon grünblich; V orbilb f ü r feine eigne ißoefie m a r er ihm aber erft in geringem SRafje. 2lud) bie an b e rn auglänbifchen S ic h te r, bie er bafelbft n a n n te , ro irlten b am alg , roenigfteng i n fo rm a le r g n n fid jt, la u m u n m itte lb a r a u f § a g e b o rn e in , fo n b ern n u r burch ®ers m ittlu n g ih re r ä lte re n beutfchen Stachaljmer. $ a g g ilt felbft oon V o ile a u ,

(31)

trtefir nod) o o n S ltarin i. S e r jttrtge H am b u rg er © ä n g e r h a tte a l? U nabe ju e rft biejenige beutfdje S ic h tu n g Bennen g e le rn t, bie ba? © epräge ber jroeiten fdjlefifclien © djule t r u g , te il? g erab eju bie S p rit eine? Jgrofmann oon § o fm a n n ? ro a lb a u , te il? © ebidjte, in benen ein fta rfe r Stachhall biefer S p r it beutlid) j u »ernennten roar. Q n H am b u rg rooljnten aber neben ben 2tn t)ä n g ern biefer © djule aud) nam h afte © egner b erfetben, u n b gerabe fie o erteljrten freunbfcfjaftlich m it Jjfageborn? V a te r, fo Sßernicte, SßrotfeS u n b m ehrere SSertreter ber burct) © anih u n b bie igofpoeten begrünbeten oerftänbig= nüd)ternen S ic h tu n g . Stucfi ifjre u n b bie non ih n en empfohlenen äö e rte fielen fdjon bem S n a b e n fja g e b o rn in bie ffa n b . © o le rn te er ein jeln e felbftänbigere © eifter in b er beutfdjen S itte ra tu r b er jüngften 3 af)r}eh n te, roie © ü n ttje r, u n b m it D p i | oerfd)iebene ältere S id jte r t e n n e n , bie u n m itte lb a r a n biefen fictj angefdjloffen R a tte n , roie © rp p ljiu ? u n b Stachel, ben erften iß o eien , ber bem ju n g en Sefer roirt= lief) gefiel.

Sin fie alle leim t fict) abroecfjfelnb feine eigne S id jtu n g an . S i e ge= leh rte Stunft D p i|e n ? , nam entlich jo roie fie nach manchen 2lu?fd)roeifungen burch ©anifs u n b bie § o fp o eten roieber fjergeftellt ro u rb e, lo altet auch in § a g e b o rn ? erften Verfucljen. U n m itte lb a r a u f © a n i| roeifen bie © a tire n in S llep an b rin e rn ju r ü d u n b belunben jugleid) burch bie Stilgem einheit ih re r G ljaoattere e' n en geroiffen S u fam m en fjan g m it ben moralifchen äBodjenfdjriften, bie gerabe b a m a l? S eu tfd )lan b j u überfchroemmen begannen. 3 m © in jeln en o erleugnet fich b a r in aber auch i>a ? © tu b iu m Stachel? nicht, u n b befonber? ber © p o tt au f bie @ elegenl)eit?reim er tlin g t u n o e rte n n b a r a n V erfe a u ? ber achten S a t i r e be? ätterp n frolfteinifdjen S ic h te r? an. Sroj} biefem 2lu ?fg lf a u f ben fchlimntften SDtifjftanb ber b am aligen beutfchen ipoefie hielt jeboch ffag e b o rn felbft feine © a m m lu n g teine?roeg? g a n j re in o o n ben hertöm m lichen © elegenheit?gebidjien; © ü n th e r, V effer, fiö n ig , p e tf d ) u n ^ ^ ie an b e rn jeitgenoffifchen S p ä t e r bienten ih m babei a l? V o rbilber. © ü n th er u n b bie © ä n g e r be? leidjtgefcljüräten © tubentero, Siebe?! u n b S rin ttie b e ? a u f ber e in e n , V ro d e ? a u f ber an b e rn © eite boten ihm fern e r bie SKufter ju feinen D ben, beren E;eibnifche -Wpthologie er in b er V orrebe befonber? entfchulbigen j u m üffen g la u b te , u n b ju feinen befchreibenben ©ebichten. U n te r ben V e ro u n b re rn , bie fich i n H a m b u rg u m V ro d e ? fcharten, ro ar ^ a g e b o rn einer ber e ifrig ften ; er beforgte ju fam m e n m it Sßilten? noch 1 7 3 8 ei ne Slu?roahl a u ? ben fünf erften V än b en be? „ 3 rbifd)en V erg n ü g en ? in © o tt" . 3 n fp ä te rn S a ld e n , a l? er fich m m biefem © inftuffe fre i gemacht h a tte , p a ro b ie rte er in ein p a a r fdjerjhaften ©ebichten nicht ohne SBMjj bie tleinliitj befchreibenbe S ta n ie r feine? H am b u rg er V o rg ä n g e r? . Slber jene fp ätern iparobieti erfcheinen ftellenroeife jaljm gegen einjelne V erfe ber © a m m lu n g oon 1 7 2 9 , in benen er V ro d e? noch im guten © tau b en a n beffen Vortrefflich* te it nachahm te. @o fchilberte er }. V . einen V e rg n ü g u n g ? o rt bei S e n a , b er ba§ iß arab ie? g en an n t ro ar:

(32)

„ S a § Ile ine iß a ra b ie g , ba§ oon beg grojjen © tra n b S e r © a a le raufchenbeg ^olgträdEjt’geä © a ff e t tre n n e t, g e r te ile t fidj in jroo gehoppelte Sllleen.

SSoit einer © eiten w erbet iljr

S i e präcfjt’ge g r ü h lin g g tr a d ji ber nafjen © a rte n feljen. S o r i locfet b ag ©efidjt b er SBtumenBetten g i e r , Um beren S uc^gbaum niel erhabne S ilb e r ftefjen; £)ier w ill ber S lü te n la u e n S u f t

©eg g e p h p rg füßer § a u c h , bie b ü nne S u ft, S e m w oljlbew irteten ©erucfj entgegen weljen. S e r S ä u m e riechbare, b a n n rege 9ta£)rungg{raft, S e r Ä nofpen b ü n ftenber erljitster © a f t,

Sliacht oft beg S au b w ertg tru m m e © änge

S e m fcfjön bereichertem u n b flücijt’gen SBeft j u enge; @o bafj er auch aug ihrem ©chatten meidjt lln b in ben n a h e n Staunt beg ifkrabiefeg fd)leic^t, S e n iiftn n e rtra u te n @cf)at) auch, ctnbern m itju te ile n Stlg b en en , bie im © a rte n fiel» n erw eilen ."

U nb einige g e ile n w eiter Ira m te er fogar geographifcheg SBiffen in Steinten a u g :

„ S i e © a ale (welche au g ber ©chofj S e g f r ä n t ’fchen giclitelbergg e n tfp rin g e t, Unb bie

S e r ©lb= u n b SJtulbeflufj n e re in b a rt in S a r b p g u Stofenberg oerfchlinget)" u . f. w.

Sluf ein noch bebentlidjereg S o rb ilb beutete ein anbereg ©ebicht beg ju n g en £ a g e b o r n , bag „S ch reib en ber C le o p a tra a n ben © ä fa r" : bie Slnlage u n b g o r m begfelben w a r noltftänbig, ber S o n ber S a rfte llu n g w enigftettg äum S e il non ben „fbelbenbriefen" § o fm a n n g n o n £ o fm a n n g w a lb a u e n tleh n t. S e n © toff n e rb an fte Jgageborn bem S u c a n , ben erft 1 6 9 5 S e i t S ubw ig n o n © edenborff in reim lofen Sllepanbrinern nerbeutfeht hatte. Sind) m it biefem w etteiferte b er S ü n g lin g , inbem er bie Siebe beg 5ßh°tinl© aug bem achten Such ^er „ iß h o rfa lia " m regelrechten Steimen iiberfejrte.

Slber w ie abh än g ig Jgageborn hier auch non ben nerfchiebenartigften © in w irlu n g e n erfcfjiett, a n n ereinjelten g ü g e n to n n te m a n boch fchon etw ag non ber © ig en a rt beg tü n ftig e n Sic£)terg ahnen, g w a r n e rrie t fich ber a n m u tig e poetifche © rjäljler in b er S a m m lu n g non 1729 noch m teiner Sßeife. Slber ber © ä n g e r leichter, m elobiöfer Sieber tü n b ig te fich bereitg, w e n n auch m tr fdjmach b e m e rtb a r, in einigen © tro p h en an. fja tte er n o n SSrodeg g e le rn t, liebenolUgettau bie äu ß ere S ta tu r beobachten, hotte er an © iin th er fein bicf)terifcheg g e ite r ent^ilnbet u n b bei Dpifj felbft u n b

(33)

feinen tre u e n a in ljän g ern fid) ben 3Jiut geljolt, m it an tife r SRtjtljologie u n b an b erm gelehrten ©dfjmud feine 3ßoefie a u f p p u f e n , fo brachte er felbft fdjön fjie u n b ba m u n te re , grajiöfe Beweglichkeit in feine S p rif; w o feine B o rg ä n g e r ü ber ein erm übenbeS © djilbern niefjt IjinauSfam en, b a oerfudjjte er roenigftenS eine S lrt oon fja n b lu n g , einen geroiffen goct= fd jritt ber © m pfinbung ober B etrachtung a u S ju b rü d e n . B o r allem aber offenbarte fidj fdfjon i n ben S a le n tp ro b e n beS ju n g en S id jte rS b er roerbenbe S ib a f tif e r u n b © a tirife r. © injelne S fjem en, bie er ffeit feines SebenS g ern v a riie rte , {langen b ereits fjier a n ; ftofflid) entlehnte er fdjon fet^t baS eine u n b anbere oon S jo ra j; befonberS aber fpraep er a n gelegentlichen © teilen b er S a m m lu n g oon 17 2 9 fdjon biejenige S eb en S an fd jau u n g , ber er im Seben u n b S ichten u n ro an b elb ar tre u blieb, beftim m t genug auS. 3US © djüler beS § o ra } prieS er „b ie © rö fe eines weislich sufrtebenen © e tn ü tS ":

„© in grofjer © e ift, ben nie ber ©epein b e trü g e t, S e r jebeS S i n g nach feinem Söerte m ifjt, © in ru h ig ’S f j e r j , baS in fich felöft o e rg n ü g e t, © in ebler 3 « g , ber ooller SBeiSljeit ift,

S i e fcheinen m ir m it Stecht ben fjödjften ©dEjäfen U nb allem © u t a u f © rben ooräufefen.

3Bo bie o e re in t, b a weichen © ra m u n b © d jm erjen , S e r S afte r § e e r flieht eine weife B r u f t,

S i e U nfdjulb w irb ein © aft in foldjem ffe rje n , S i e S u g eitb felbft gew äljrt ihm Siuh’ u n b S uft. S a S © lü d ntufs iljm um fo n ft ben Stüden w enben: 3BaS eS o e rg n ü g t, {om m t nicht a u s feeffen fjän b en .

ffii'lie Sam m lung feiner ©cMdjte.

B ier nidjt ooi'her ben S ß erm u t fdjon gefdjm edet, S ß eif fa u n t, wie fiifj u n b w oljl b er Q u d e r tlju t; S e r , ben nodj n id jt ein U n fall au fg ew ed et, © rle n n t n u r Ijalb, w ie fdjön fidj’S fanfte ru h t. ©S fö n n en felbft bie SBiberroärtigfeiien UnS ju tn © e n u f ooKfom ntner g re u b e n leiten.

S u geijeft nicht, m ein © in n , nach g ro fe n © hren; SBaS u n § grofi m acht, baS flo p ft, m ein f je rs , in bir. .S ann fren tb er © d jm u d bie eigne ©röfje m e h re n ? Sßer ra u b t b ir b ie, u n b w er e n tjiep t bich *nir? S u froneft nicht bem n ie b e rträ d jt’gen Steibe U nb w e if t 311 w o h l, w a s SÄenfdjen unterfdjeibe."

(34)

3 n b e t SBorrebe feiner S a m m lu n g erJIärte V ageborn a ls © ru n b ber V erau sg a b e ben „ßoffentlicß u n ta b e lß a fte n g ü r ro iß " , au § b er Stufnaßm e biefer ißroben ben S ßert feiner bicßterifcßen SSerfuc^e git erfennen. „SBir leben j u einer 8 eü , i*a w o « feinen g e ß le r u n a n g e m erft begehen noeß bie ©efeße b er SBaßrßeit n n g e ftra ft oerleßen b a r f." @S lä ß t fieß nießt m eßr nacßroeifen, roie roeit bie b am altg e K r itit bie ßoße M e in u n g rechtfertigte, bie b er junge S icß ter o o n iß r ßegte. Stuf jeben g a l t aber u rte ilte fie nicht m it ber S tr e n g e , bie V ageborn balb gegen biefe jugenblicßen SBer» fucße geigte. S ie m eiften o o n ihnen fchob er i n reiferen f a h r e n ooll» ftän b ig betfeite, u n b n u r auS einigen roenigen n aßrn er iörucßftücfe, bie er jebocß b is j u r U ntenntlicßteit ü b erarb eite te , i n fpätere ©ebicßte auf.

g ü r V «gebornS fernere poetifcße © ntroictlung rourbe befonberS fein S lu fe n tß a lt in © nglanb bebeutenb, ber u n m itte lb a r a u f ben Slbfdjlrtfj b er S a m m lu n g oon 1729 folgte. S i e englifcße S itte ra tu r , roelche b er beutfche S i n t e r bantalS oorneßm lich fennen le rn te , ftan b felbft u n te r bem ent» fchiebenften ©hiftuffe beS franjöfifcßen K lafficiSm uS. SSerftänbige S tar» heit ß atte ^fe ehem aligen K ühnheiten ber jp ija n ta fie u n b ber Seibenfcßaft o e rb rä n g t; ein epigram m atifcß fpietenber SBiß g a lt unenbtich m ehr a ls ber tie fe , lebenSroaßre V un,0,; b n altenglifcljen S ich tu n g ; bie berbe

Statürlidßfeit ber ä lte re n , echt n a tio n a le n S itte r a tu r roar einer äußerlichen © tä tte u n b © teganj geroichen, h iu te r ber fich a b e r fvioole S in n lich feit, j a fchamlofe © em einßeit n u r roenig o e rb arg . Dieben iß o p e, iß rio r, © a p , P h ilip s > Stamfap, Slbbifon, S teele, S ro ift u n b a n b ern jüngeren Slutoren,

bie fieß felbft erft a n b er roäßrenb ber S tefta u ratio n S jeit eingebürgerten frangöfifchen K unft gebilbet h a tte n , ftanben auch n°fy oerfcßiebite ältere

S ich ter, bie u m biefe g ra n jo fifie ru n g beS ©efchmacfS u n te r K a rl II. fich lebhaft bem üht h a tte n , in hohem Slnfeßen, fo S r p b e n , Süaller, S eb lep , S u c tin g ß a m , S o rf e t, Stocßefter, StoScommon u n b anbere, m itu n te r äußerft leichtfertige K aoaliere beS S iu artfcfjen Vafe§. V ag eb o rn laS fich eifrig i n alle biefe S ch riftfteller e in , in bie ä lte re n roie in bie jü n g e re n , unb gab fich ^en © in ro irtu n g en m eh rere r u n te r iß n en b ereitroillig, ab er nießt ol)ne jeben S o rb e h a lt ßin. ® ocj) befeftigten fie im allgem einen iß n n u r in b er Steigung, bie in ihm fcßon © aniß u n b bie älteren beutfeßen S ich ter, befonberS aber feine oon K inb a u f betriebene u n m itte lb a re S e ttü re fran» jöfifeßer S tutoren erroeett h a tte n , in ber Steigung j u ber franjöftfcßen p o e fie auS bem g e ita lte r SubroigS X IV . S i e o e rb rä n g te n b a ru m oor» erft aueß i ene ä lte re n beutfeßen S o rb ilb e r teineSroegS bei V ageborn. S ie ©ebießte, bie er in © n g lan b u n b gleich aaeß ber Stüctteßr o o n b o rt feßrieb u n b ju n t großen S e ile in bem S am m elro e rte ber „ p o e fie ber Stieber» faeßfen" oeröffentlicßte, u n te r iß n en n u n aueß g a b e ln u n b © rjä ß lu n g e n , tu r je S ieber u n b © p ig ram m e, geigten iß n abh än g ig oon ben englifcßen u n b franjöfifcßen SDtuftern, bie er gerabe in biefen f a ß t e n ju e rft tennen le rn te ober a u fs neue grünblicß ftu b ie rte; fie geigten iß n aber oielfacß aueß noeß im S a n n eines © aniß, © ü n tß er, SSrocfeS, b er ftubentifcß roßen

Cytaty

Powiązane dokumenty

Listy Prologmajedn ֒aprawdziw֒astruktur֒edanychjak֒ajestlista.Listajest sekwencj ֒aelement´ow,kt´oremog֒aby´catomami,b֒ad´zlistami.Listyzapisujemy

działalność uczelni mająca na celudziałalność uczelni mająca na celulepszelepsze usytuowanie się na rynku, usytuowanie się na rynku, usytuowanie się na rynku, usytuowanie się

(Ss oerbanb ifem bie Singen unb geleitete es auf fteilen Sreppen unb fchmalen Sängen in bie Siefe.. gür bas 9Mbdjen mar aber neben betn Bräutigam, ber jefet

Als er nämlich bei General Krasiński zu Tische war und dieser, von Walter Scott sprechend, ihn einen großen Mann nannte, blies sich Osiński entrüstet aus und rief: „Was

[r]

Do łańcucha karpackiego należą najwyższe góry w Polsce: Tatry, ciągnące się około 60 kilometrów wzdłuż od zachodu na wschód, a w szerz liczą około 20

©efellen. SRit bem ©ctymertfnauf t)abe id) fie betaubt. ®ott fei mein 3euge! Slie metyr tyat Snrico geffoctyen!&#34; Sr tyolte tief litem, ©ann bitmpf: „Uber Sfarben tyat er

Ćwiczenie 12.2 Sprawdzić, że stabilnemu punktowi równowagi r 0 od- powiada stabilna trajektoria okresowa ”przyci¸ agaj¸ aca” bliskie trajektorie, a niestabilnemu punktowi