60-lecie odkrycia złoża rud miedzi Lubin–Sieroszowice – nowa perspektywa

60-lecie odkrycia z³o¿a rud miedzi Lubin–Sieroszowice – nowa perspektywa

S³awomir Oszczepalski

The 60thanniversary of the discovery of the Lubin–Sieroszowice copper ore deposit – new perspective. Prz. Geol., 65: 312–320.

A b s t r a c t. During the period of 60 years, the mining and metallurgical industry has been developed to such extent that Poland is now among the worlds’major producers of copper and silver. The discovery, made on 23 March 1957 by a team of specialists from the Geological Institute under the leadership of Jan Wy¿ykowski, was followed by the preparation of the first geological documentation of the copper deposit, containing the results of pioneering works that laid the foundation for the knowledge of the Fore-Sudetic Monocline geology. This discovery marked the beginning of the recognition of the deposit and gave rise to further exploration for prospective areas elsewhere in SW Poland. Later studies of numerous drill cores strongly indicate that the Zechstein copper-bearing series con-tains a very large volume of prognostic, prospective and hypothetical resources, rimming the oxidized Rote Fäule areas also outside the Lubin-Sieroszowice Copper District. Extensive deep exploration drilling is required to verify the resource potential in several prospects. The long-term challenges demand new solutions for the mining industry of the future within the EU, to enable the reindustrialization of Europe.

Keywords: Lubin–Sieroszowice deposit, copper ore, discovery, exploration, future

Mija 60 lat od odkrycia z³o¿a Lubin–Sieroszowice. W tym czasie rozwin¹³ siê przemys³ górniczo-hutniczy, stawiaj¹cy nasz kraj w szeregu najwa¿niejszych œwiato-wych producentów miedzi i srebra. Odkrycie dokonane przez zespó³ pracowników Instytutu Geologicznego (IG) pod kierownictwem Jana Wy¿ykowskiego, ówczesnego kie-rownika Pracowni Miedzi (Wy¿ykowski & Jórczak, 1957; Wy¿ykowski, 1958), a nastêpnie sporz¹dzenie pierwszej dokumentacji geologicznej z³o¿a rud miedzi rejonu Siero-szowice–Lubin (Wy¿ykowski, 1959), zawieraj¹cej wyniki pionierskich wówczas prac, stworzy³o podwaliny wiedzy na temat budowy geologicznej monokliny przedsudeckiej. Wyniki tych badañ po raz pierwszy umo¿liwi³y okreœlenie perspektyw dalszych poszukiwañ stratyfikowanych z³ó¿ rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej.

WIEDZA O MINERALIZACJI UTWORÓW CECHSZTYNU NA MONOKLINIE PRZEDSUDECKIEJ

PRZED II WOJN¥ ŒWIATOW¥

Przed II wojn¹ œwiatow¹, od 1914 r. Niemcy prowadzili prace poszukiwawcze i rozpoznawcze w utworach cechszty-nu niecki pó³nocnosudeckiej w rejonie Z³otoryi. W 1936 r. rozpoczêto budowê kopalni Lena. W pobli¿u GrodŸca geo-lodzy niemieccy rozpoczêli prace geologiczno-rozpoznaw-cze w 1936 r., w nastêpstwie których zdecydowano o budowie dwóch kopalñ: Konrad i Lubiechów. Na podsta-wie wyników wspomnianych badañ Eisentraut (1939) opracowa³ geologiê tego terenu. W obu tych obszarach zaniechano eksploatacji na skutek II wojny œwiatowej.

Badania geologiczne na monoklinie przedsudeckiej datu-j¹ siê od wykonania g³êbokiego wiercenia w Krajkowie k. Wroc³awia (Roemer, 1876). Nastêpne otwory wiertnicze zrealizowane przed wojn¹ w pobli¿u Wroc³awia – Pracze Odrzañskie (1938) i Muchobór Wielki (1939) – przewierci³y cechsztyn, lecz zawartoœæ miedzi nie przekracza³a 0,08%

(Eisentraut, 1939). Inne wiercenia wykonano w okolicach ¯agania: Birkberg A1, Klików A2, I³owa A3, Nowa Wieœ A4, którymi stwierdzono utwory czerwonego sp¹gowca i cechsztynu, natomiast otworem Ma³omice 70 nawiercono ska³y metamorficzne podkenozoicznego pod³o¿a. Pierw-sze próby interpretacji budowy geologicznej strefy przed-sudeckiej, ale jedynie dla rejonu Wroc³awia, podjêli Tietze (1915) i Berger (1932), próbuj¹c wskazaæ przebieg tekto-nicznego kontaktu miêdzy blokiem przedsudeckim, a osada-mi mezozoiku. Eisentraut (1939) s³usznie uzna³, ¿e utwory cechsztynu rejonu Wroc³awia ³¹cz¹ siê z ich odpowiedni-kami z niecki pó³nocnosudeckiej wokó³ metamorfiku blo-ku przedsudeckiego, kreœl¹c schematyczny zasiêg bloblo-ku przedsudeckiego (ryc. 1).

Na podstawie wyników badañ wykonanych otworów oceniono, ¿e sp¹gowe utwory cechsztynu o cechach utle-nienia (z otworu Nowa Wieœ A4) oraz utwory utworzone w œrodowisku redukcyjnym z okolic Wroc³awia z nieznacz-nymi (rzêdu kilku setnych procentu) zawartoœciami mie-dzi, nie rokuj¹ nadziei na wystêpowanie z³ó¿ o wartoœci przemys³owej. Eisentraut (1939) postawi³ tezê, ¿e na pó³noc i pó³nocny zachód od Wroc³awia nie nale¿y spodziewaæ siê wystêpowania wysokich koncentracji miedzi, sugeruj¹c, ¿e poza nieck¹ pó³nocnosudeck¹ w sp¹gowych utworach cechsztynu dominuje facja niemetalonoœna. W rezultacie badania przerwano, stawiaj¹c tezê o braku bogatej minera-lizacji miedziowej na pó³noc od hercyñskich struktur sudec-kich (Eisentraut, 1939). Nale¿y wiêc wyraŸnie stwierdziæ, ¿e ani przed wojn¹, ani do zakoñczenia dzia³añ wojennych nie zosta³y zrealizowane ¿adne nowe g³êbokie wiercenia poszukiwawcze na obszarze obecnego z³o¿a Lubin–Siero-szowice, gdy¿ geolodzy niemieccy nie przewidywali tu obecnoœci okruszcowania miedziowego, a obszar znajdu-j¹cy siê na pó³nocny zachód od Wroc³awia, pod wzglêdem informacji o wykszta³ceniu cechsztynu i jego metalonoœ-noœci, by³ oznaczany jako obszar zupe³nie nieznany

1

Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; slawomir.oszczepalski@ pgi.gov.pl.

(„surowcowa bia³a plama”) na publikowanych mapach (Berger, 1932; Eisentraut, 1939; Brockamp, 1941). Dopie-ro po dokonaniu odkrycia przez Jana Wy¿ykowskiego, Kölbel (1958) opublikowa³a nowy, nieznany wczeœniej geologom niemieckim, zasiêg bloku przedsudeckiego, zapo¿yczony z cytowanego przez autorkê artyku³u Wy¿y-kowskiego (1958). Co wiêcej, Kölbel (1958) na podstawie istnienia okruszcowania miedziowego dolnego cechsztynu monokliny przedsudeckiej o znaczeniu przemys³owym, po-znanego otworami Sieroszowice i Lubin, wyrazi³a nadziejê, ¿e dziêki temu odkryciu prawdopodobne jest odkrycie podobnego z³o¿a w Niemczech, np. na £u¿ycach. Wyraz temu da³ tak¿e wybitny badacz permu prof. G. Richter--Bernburg, który w trakcie konferencji odbywaj¹cej siê w Polsce, z³o¿y³ gratulacje dyrekcji Instytutu Geologiczne-go z powodu odkrycia tak bogateGeologiczne-go z³o¿a na obszarach,

gdzie wiele lat pracowali geolodzy niemieccy, nic o nim nie wiedz¹c. W zbli¿ony sposób wypowiedzia³ siê repre-zentant Instytutu Geologicznego w Berlinie na zapytanie przedstawicieli KGHM Polska MiedŸ S.A. w 1998 r., stwierdzaj¹c, ¿e przed 1944 r. brak jest informacji na temat wiedzy o mineralizacji w okolicy Lubina. Dodano, ¿e strona niemiecka za odkrywcê z³ó¿ lubiñskich uwa¿a Jana Wy¿y-kowskiego (Rydzewski, 2007). Podobnie prof. J. Rentzsch, który kilkadziesi¹t lat kierowa³ poszukiwaniami miedzi na terenie by³ej NRD i zna wszystkie dokumentacje bêd¹ce w archiwach niemieckich, podczas obchodów 40-lecia odkrycia polskiej miedzi stanowczo potwierdzi³, ¿e teza o rzekomym odkryciu polskich z³ó¿ miedzi przez geolo-gów niemieckich jest nieprawdziwa. Dlatego pojawiaj¹ce siê okazjonalnie w prasie przypisywanie odkrycia z³o¿a Lubin–Sieroszowice geologom niemieckim2jest

niepraw-2

J. Biliñski & S. Tusiñski (1995): Biuletyn Lubiñski nr 6 i 7; U. Romaniuk (2009): http://www.polskatimes.pl/artykul/101457, odkrycie-ktore-podnioslo-z-ruin-miasteczka-i-wioski,id,t.html.

Ryc. 1. Stan rozpoznania cechsztynu Dolnego Œl¹ska do 1951 r. i pierwsze wyniki poszukiwañ z³ó¿ rud miedzi z okresu odkrywania z³o¿a Lubin–Sieroszowice

Fig. 1. The state-of-the-art on the Zechstein in Lower Silesia until 1951 and first results of prospection from the period of the Lubin-Sieroszowice deposit discovery

dziwe3i nie poparte ¿adnymi faktami (Rydzewski, 2007). Profesor Micha³ Sachanbiñski mówi wprost: „Niemcy nie mieli o tym pojêcia, to wielkie odkrycie naszych geolo-gów”4. Z kolei dr Wojciech Salski stwierdza, ¿e „rozpo-wszechnianie tego pogl¹du nie ma uzasadnienia, gdy¿ zarówno J. Zwierzycki, jak i J. Wy¿ykowski oraz inni geo-lodzy, znaj¹cy doskonale materia³y niemieckie, nie natrafili na najmniejsz¹ wzmiankê na ten temat”5

.

ZNACZENIE BADAÑ PROF. JÓZEFA ZWIERZYCKIEGO DLA ODKRYCIA POLSKIEJ MIEDZI

Profesor Józef Zwierzycki, analizuj¹c mapy geologiczne przy okazji prac zwi¹zanych z poszukiwaniem soli potaso-wych, zwróci³ uwagê na mo¿liwoœæ wystêpowania mie-dzionoœnego cechsztynu na pó³noc od Boles³awca (Gunia, 1960; Pi¹tkowski, 1973). Na naradzie zorganizowanej przez Centralny Urz¹d Geologii (CUG) w lipcu 1954 r. prof. J. Zwierzycki wyg³osi³ referat, w którym „zapropono-wa³ wyjœcie na obszar monokliny przedsudeckiej w okolice Chocianowa” (Maœlankiewicz, 1973). W swojej pracy nakreœli³ on (Zwierzycki, 1951) przypuszczalny zasiêg wystêpowania cechsztynu oraz granice wa³u podsudeckie-go (ryc. 1), napisa³: „na pó³nocno-wschodnim skrzydle wa³u podsudeckiego istniej¹ warunki bardziej zachêcaj¹ce do badañ i wierceñ poszukiwawczych. Przede wszystkim znajduj¹ siê tutaj w g³êbi dostatecznie grube ³upki bitu-miczne w dolnym i górnym cechsztynie”. I dalej: „obszar na pó³noc od Wroc³awia a¿ do po³udniowej Wielkopolski zas³uguje na to, aby jak najwczeœniej zosta³ zbadany geolo-gicznie”. Koncepcja ta w znacznym stopniu przyczyni³a siê do skierowania zainteresowania poszukiwaniami z³ó¿ rud miedzi na obszar monokliny przedsudeckiej, po³o¿ony na pó³nocny zachód od zbadanego wstêpnie rejonu Wroc³awia, gdy¿ sugerowa³a koniecznoœæ prowadzenia badañ cechsztynu, nie tylko, jak wczeœniej, w niecce pó³nocnosudeckiej i okolicach Wroc³awia, lecz na ca³ym obszarze przedsudeckim.

W zwi¹zku z opracowaniem naukowych podstaw i wspó³udziale w wytyczaniu kierunków poszukiwañ, prof. J. Zwierzycki jest uwa¿any za wspó³odkrywcê z³ó¿ rud miedzi na Dolnym Œl¹sku i poœmiertnie zosta³ uhono-rowany nagrod¹ zespo³ow¹ I stopnia za udzia³ w odkryciu z³ó¿ rud miedzi Lubin–Sieroszowice. Tym samym, jego dzia³alnoœæ przyczyni³a siê do odkrycia z³ó¿ rud miedzi w rejonie Lubina, gdy¿ badaj¹c cechsztyn w rejonie Wroc³awia, stworzy³ naukowe podwaliny pod to wielkie odkrycie.

HISTORIA ODKRYCIA Z£O¯A MIEDZI LUBIN–SIEROSZOWICE

Na temat historii odkrycia Nowego Zag³êbia Miedzio-wego napisano ju¿ wiele artyku³ów, w tym autorskie (Wy¿y-kowski & Jórczak, 1957; Wy¿y(Wy¿y-kowski, 1958), a tak¿e liczne publikacje wspomnieniowe (Gunia, 1960; Osika, 1975;

Ciuk, 1976; Gospodarczyk, 1976; Rydzewski, 1996, 2007; Kijewski, 2005; Kaczmarek & Ro¿ek, 2006; Dubiñski, 2007). Œwiadczy to o donios³oœci odkrycia, które mo¿na uznaæ za jedno z najwiêkszych odkryæ geologicznych XX w. w Europie.

Po II wojnie œwiatowej, kiedy gospodarka krajowa odbudowywa³a siê po zniszczeniach wojennych, sprawa surowców, a szczególnie metali kolorowych, sta³a siê zada-niem pierwszoplanowym (Wutcen, 1972). Doceniaj¹c rolê badañ nad surowcami rud miedzi, w IG utworzono Pra-cowniê Miedzi, a kierowanie ni¹ od 1951 r. powierzono Janowi Wy¿ykowskiemu. Pierwsze prace nowej pracowni polega³y na zgromadzeniu informacji o znanych przejawach okruszcowania miedziowego oraz prowadzeniu badañ w obrêbie niecki œródsudeckiej, w celu wyjaœnienia miedzio-noœnoœci ³upków antrakozjowych rejonu Okrzeszyna i Nowej Rudy. Równolegle z tym J. Wy¿ykowski tworzy³ program rozszerzenia badañ na obszary po³o¿one na pó³noc-ny zachód od Wroc³awia, o ca³kowicie, do tego czasu, nie rozpoznanej podkenozoicznej budowie geologicznej.

Zasadniczym problemem, z którym siê zmierzono, by³o zagadnienie zasiêgu bloku przedsudeckiego, gdy¿ rozstrzyg-niêcie, w jakim miejscu ska³y metamorficzne bloku przedsu-deckiego kontaktuj¹ z utworami permu po pó³nocno--wschodniej stronie bloku mia³o zasadnicze znaczenie dla rozpoczêcia prac poszukiwawczych. Zarówno O. Eisen-traut (1939), jak i J. Zwierzycki (1951) zakreœlili schema-tyczne zasiêgi cechsztynu wzd³u¿ linii oddalonej ok. 7 km na pó³nocny wschód od Lubina (ryc. 1). Zgodnie z koncep-cj¹ J. Zwierzyckiego, zasiêg ten stanowi³ jednoczeœnie gra-nice „wa³u podsudeckiego”, na którym niezgodnie, pod nieznacznym k¹tem i bez kontaktu uskokowego, mia³y zalegaæ utwory permu i mezozoiku. Poniewa¿ w obszarze na NW od Wroc³awia nie prowadzono wczeœniej ¿adnych badañ geologii wg³êbnej, zasiêg cechsztynu wyznaczony przez niego (Zwierzycki, 1951) mia³ w du¿ej mierze charak-ter hipotetyczny (por. ryc. 1). Jak zauwa¿a J. Tomaszewski (1988) – „mapa ta by³a obarczona pewnymi niedok³adnoœ-ciami wynikaj¹cymi z braku wiêkszej iloœci danych oraz z niedok³adnoœciami interpretacyjnymi badañ geofizycz-nych”, dodaj¹c, ¿e „jak wykaza³y póŸniejsze prace poszu-kiwawcze, z³o¿e rud miedzi znaleziono nieco dalej i nieco g³êbiej ni¿ przewidywa³ Profesor Zwierzycki w swych pro-gnozach”.

Przygotowaniem do prac poszukiwawczych by³o opraco-wanie za³o¿eñ profilu sejsmicznego Boles³awiec–G³ogów (ryc. 1). Zosta³ on zlecony przez A. Granicznego (IG) w 1951 r. Przedsiêbiorstwu Poszukiwañ Geofizycznych w Warszawie wraz z uzasadnieniem, ¿e pos³u¿y do zaplano-wania prac w celu rozpoznania miedzionoœnoœci cechsztynu w kierunku na pó³nocny wschód od niecki pó³nocnosudec-kiej. By³ on realizowany w latach 1952–1953, a uzyskiwane na bie¿¹co wyniki by³y wykorzystywane przez J. Wy¿y-kowskiego do stworzenia wizji poszukiwañ i przekonania o celowoœci ich realizacji. Interpretacjê geologiczn¹ tego profilu przeprowadzi³ najpierw A. Izakowski, a nastêpnie w 1954 r. A. Kis³ow i J. Wy¿ykowski. Tak¿e J. Zwierzycki

3

A. Rydzewski (1995): Biuletyn Lubiñski nr 9 i 11; J. £aniewski (1998): Trybuna nr 76.

4

M. Sachanbiñski (2009): http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/102968,kto-wiedzial-o-zlozach-miedzi-na-dolnym-slasku,id,t.html.

5

W. Salski (2004): http://www.pgi.gov.pl/oferta-inst/wydawnictwa/czasopisma/przeglad-geologiczny/5722-przeglpd-geologiczny-2004-07-tom-52.html.

(1954) zinterpretowa³ wyniki tego przekroju. Jednak ana-liza rezultatów sondowania sejsmicznego okaza³a siê nie-jednoznaczna. Zarówno A. Kis³ow, jak i J. Zwierzycki, opracowuj¹c profil sejsmiczny Boles³awiec–G³ogów, doszli do wniosku, ¿e utwory cechsztynu mog¹ wystêpowaæ ju¿ 10 km na pó³noc od Boles³awca w rejonie planowanego otworu Gromadka, opadaj¹c monoklinalnie w kierunku pó³nocno-wschodnim. Druga koncepcja dopuszcza³a ist-nienie podkenozoicznych wychodni cechsztynu w rejonie „na po³udnie od G³ogowa”. Projekt prac wiertniczych J. Wy¿ykowskiego zak³ada³ weryfikacjê obu wskazanych koncepcji dotycz¹cych przewidywanych zasiêgów wystê-powania cechsztynu przez zaprojektowanie otworów wiert-niczych wzd³u¿ profilu sejsmicznego. Wœród szczególnie wa¿nych g³osów przemawiaj¹cych za realizacj¹ programu poszukiwañ nale¿y wymieniæ poparcie J. Zwierzyckiego, R. Krajewskiego i A. Tokarskiego.

W pierwszym etapie zaplanowano sprawdzenie warian-tu wystêpowania cechsztynu w niedalekiej odleg³oœci od Boles³awca. W tym celu w 1955 r. wykonano pierwszy otwór wiertniczy Gromadka IG 1, usytuowany ok. 15 km na pó³nocny wschód od Boles³awca (ryc. 1). Wiercenie to nie potwierdzi³o pierwszej z powy¿szych koncepcji, gdy¿ pod kenozoikiem natrafiono na staropaleozoiczne ³upki kry-staliczne buduj¹ce wa³ przedsudecki (Wy¿ykowski, 1958). Niemniej, uzyskane informacje pozwoli³y J. Wy¿ykowskie-mu na kolejn¹ reinterpretacjê profilu sejsmicznego oraz przedstawienie nowych za³o¿eñ prospekcji wiertniczej. W œwietle wyników wiercenia Gromadka zdecydowano siê na weryfikacjê drugiej koncepcji, zak³adaj¹cej istnienie wychodni cechsztynu niemal 40 km na pó³nocny wschód od Gromadki, id¹c wzd³u¿ profilu sejsmicznego.

Niestety, otwór Ruszowice, wykonany w koñcu 1955 r., wskutek awarii utkn¹³ na g³êbokoœci 400 m w utworach pstrego piaskowca, przed osi¹gniêciem planowanej g³êbo-koœci 500 m. Nastêpne wiercenie w Gaikach (1956 r.) rów-nie¿ nie dostarczy³o spodziewanych wyników, gdy¿ aparat wiertniczy uleg³ awarii i otwór zosta³ zlikwidowany po dowierceniu siê do utworów pstrego piaskowca na g³êbo-koœci ok. 600 m (jak siê potem okaza³o – 350 m nad z³o¿em). O brak pozytywnych wyników w otworach Ruszo-wice i Gaiki obwiniano Wy¿ykowskiego, a na forum zaczê³a dominowaæ teza o bezcelowoœci prowadzenia dalszych prac poszukiwawczych. Niespodziewanym sprzymierzeñcem kontynuacji prac wiertniczych okaza³a siê Uchwa³a Rz¹du Nr 1018/55 z dnia 17 grudnia 1955 r, na mocy której CUG wyda³ zarz¹dzenie zobowi¹zuj¹ce IG do przeprowadzenia poszuki-wañ i udokumentowania w kategorii C2dwóch z³ó¿ miedzi,

o ³¹cznych zasobach minimum 400 tys. t miedzi, w terminie do 31 sierpnia 1959 r. W zwi¹zku z tym, od 1956 r. w sk³ad Zak³adu Z³ó¿ Rud Metali Nie¿elaznych IG weszli nowi pra-cownicy wykonuj¹cy zadania na potrzeby Pracowni Miedzi, byli to: W³adys³aw Adamski, Edward Gospodarczyk, W³odzi-mierz Jórczak, Eugeniusz Metlerski i Andrzej Rydzewski.

Równolegle do poszukiwañ rud miedzi prowadzonych przez IG, przemys³ naftowy rozpocz¹³ na monoklinie przed-sudeckiej poszukiwania wêglowodorów. Pionierskim otwo-rem by³ odwiert Wschowa 1, wykonany przez przemys³ naftowy w 1956 r. – 28 km na pó³nocny wschód od plano-wanego otworu Sieroszowice S-1 oraz 13 km na pó³nocny wschód od obecnej pó³nocno-wschodniej granicy

udoku-mentowanego z³o¿a Lubin–Sieroszowice (ryc. 1). Otwór ten sta³ siê istotnym argumentem za kontynuacj¹ programu poszukiwañ rud miedzi na ca³ym obszarze monokliny przedsudeckiej, gdy¿ w nim po raz pierwszy na obszarze centralnej czêœci monokliny przedsudeckiej stwierdzono na g³êbokoœci 1933 m wystêpowanie ³upku miedzionoœnego. Ówczesny realizator wiercenia (Adam Tokarski) przekaza³ rdzenie do IG, gdzie wykonano badania chemiczne. W otwo-rze tym stwierdzono ubog¹ mineralizacjê miedziow¹ w interwale o mi¹¿szoœci 17 cm i zawartoœci 1,94% Cu (Wy¿y-kowski, 1958), jednak wyniki te potwierdzi³y s³usznoœæ wysuniêtej przez zespó³ badawczy IG koncepcji o perspek-tywicznoœci miedziowej utworów cechsztynu monokliny przedsudeckiej, wystêpuj¹cych miêdzy Wroc³awiem i Zie-lon¹ Gór¹. Wprawdzie otwór ten by³ usytuowany w znacznej odleg³oœci (16 km) od G³ogowa, niemniej dostarczy³ wa¿nej informacji o wystêpowaniu czarnych ³upków z ubog¹ mine-ralizacj¹ miedziow¹.

Nastêpne wiercenie IG zaplanowa³ wykonaæ na po³udnie od otworu Gaiki. Tym kolejnym, czwartym wierceniem zosta³ otwór wiertniczy w Sieroszowicach, realizowany od 7.01 do 18.07.1957 r., dziêki któremu dokonano odkrycia najwiêkszego europejskiego z³o¿a rud miedzi, przewier-caj¹c rudê ³upkow¹ 23 marca 1957 r. Temu odkrywczemu otworowi, znanemu pocz¹tkowo jako Sieroszowice (Wy¿ykowski, 1958) lub Sieroszowice IG 1, w trakcie dokumentowania nadano nazwê Sieroszowice S-1 (Wy¿y-kowski, 1959, 1964) lub krócej – S-1. W profilu tego otwo-ru ujawniono obecnoœæ interwa³u z³o¿owego o mi¹¿szoœci 1,96 m i œredniej zawartoœci 1,50% Cu (ryc. 2).

Ryc. 2. Interwa³ rudny w otworze Sieroszowice S-1 (opracowano na podstawie dokumentacji Wy¿ykowskiego, 1959); Ca1 – wapieñ cechsztyñski, T1 – ³upek miedzionoœny, Ca0 – wapieñ podstawowy, Bs – bia³y sp¹gowiec

Fig. 2. Ore interval in the Sieroszowice S-1 borehole (based on documentation by Wy¿ykowski, 1959); Ca1 – Zechstein Limestone, T1 – Kupferschiefer, Ca0 – Basal Limestone, Bs – Weisslegend

UDOKUMENTOWANIE Z£O¯A „SIEROSZOWICE–LUBIN”

Dalsza kontynuacja poszukiwañ wymaga³a szcze-gó³owych uzasadnieñ i wielu dyskusji zarówno w obrêbie IG, jak i w CUG, gdy¿ zaistnia³a koniecznoœæ uzyskania znacznych funduszy na kolejny metra¿ wierceñ. Uwzglêd-niaj¹c jednak dotychczasowe wyniki wierceñ, w kolejnym etapie poszukiwañ zaplanowano najpierw wykonanie nastêpnych otworów penetracyjnych usytuowanych po spodziewanej rozci¹g³oœci sp¹gowych warstw cechsztynu: Lubin IG 1 (S-19) i KoŸlice IG 1 (S-41). Niezwykle istot-nym otworem dla dalszego przebiegu dokumentowania z³o¿a okaza³ siê otwór Jêdrzychówek IG 1, wykonany wzd³u¿ profilu sejsmicznego na SW od otworu Sieroszowice S-1 (ryc. 1), bowiem w otworze tym pod kenozoikiem o ³¹cznej mi¹¿szoœci 353 m nawiercono ska³y metamorficzne. Dziê-ki tej informacji wreszcie sta³o siê mo¿liwe wyznaczenie pó³nocno-wschodniej granicy bloku przedsudeckiego, co zadecydowa³o o sposobie prowadzenia dalszej eksploracji wiertniczej.

Nastêpna czêœæ projektu prac badawczych J. Wy¿y-kowskiego przewidywa³a rozpoznanie obszaru znajdu-j¹cego siê pomiêdzy Sieroszowicami i Lubinem, gdy¿ na podstawie dotychczasowych wyników s³usznie zak³adano ci¹g³oœæ pok³adu z³o¿owego. Projekt ten przewidywa³ wy-konanie wierceñ o sumarycznym metra¿u 2890 mb, co przy przyznanych funduszach oraz krótkim terminie plano-wanego udokumentowania z³o¿a, by³oby niemo¿liwe. Z pomoc¹ przyszed³ resort przemys³u ciê¿kiego, reprezen-towany przez J. Tomaszewskiego, który zobowi¹za³ siê do sfinansowania 11 wierceñ, a pozosta³e wiercenia mia³y byæ wykonane na koszt IG. Ten podzia³ zadañ umo¿liwi³ w rekordowym tempie realizacjê prac wiertniczych oraz wykonanie pod kierownictwem J. Wy¿ykowskiego pierw-szej dokumentacji geologicznej z³o¿a nazwanego Sieroszo-wice–Lubin („Dokumentacja geologiczna z³o¿a rud miedzi Sieroszowice–Lubin w rejonie G³ogowa i Legnicy”, Wy¿y-kowski, 1959) i przedstawienie jej do zatwierdzenia przez Prezesa CUG w dniu 4 kwietnia 1959 r. Wspó³autorami dokumentacji byli: F. Ekiert, W. Jórczak, A. Rydzewski, J. Tomaszewski, E. Wutcen oraz J. Ba¿yñski, W. Bittmar, J. Calikowski, E. Ciuk, A. Jeliñski, Z. Kraszewski, J. Mali-nowski, E. Metlerski, S. M³ynarski, L. Roman, E. Rühle, J. Skorupa i S. Turek. Badania petrograficzne mineralizacji kruszcowej wykona³ A. Rydzewski (patrz Wy¿ykowski, 1959; Rydzewski, 1964). Wyniki badañ chemicznych zosta³y potwierdzone badaniami uzupe³niaj¹cymi (Wa¿ny, 1964). W ramach dokumentacji zbadano rdzenie z 24 otworów, z których 17 by³o bilansowych, 3 pozabilansowe i 4 negatywne (z uwzglêdnieniem ówczesnych kryteriów wyznaczania interwa³ów rudy bilansowej – minimalna œrednia zawartoœæ Cu³0,9% przy zasobnoœci ³45 kg/m2

lub minimalna œrednia zawartoœæ Cu³1,5% przy zasobno-œci³30 kg/m2, przy brze¿nej zawartoœci w próbce 0,9% Cu i maksymalnej g³êbokoœci 1000 m; dla rudy pozabilanso-wej œrednia zawartoœæ miedzi powinna mieœciæ siê w prze-dziale 0,3–0,9% Cu). Wœród otworów negatywnych, otwory Dzikowo IG 1 i Jab³onów S-14 ujawni³y obecnoœæ p³onnych utworów utlenionych Rote Fäule, a w otworach Jêdrzychówek IG 1 i Olsza IG 1 nie stwierdzono cechszty-nu (Wy¿ykowski, 1959, 1964; Rydzewski, 1964).

W dokumentacji z³o¿owej wykazano istnienie z³o¿a na g³êbokoœci od 400 do 1000 m, o zasobach 1364,65 Mt rudy o œredniej zawartoœci 1,42% Cu i mi¹¿szoœci w granicach 0,23–13,07 m, zawieraj¹cej 19,34 Mt miedzi i ok. 36 tys. t srebra, o d³ugoœci ok. 28 km i szerokoœci 6 km, na powierzchni 175 km2

(Wy¿ykowski, 1959). We wnioskach z przedstawionych prac dokumentacyjnych podkreœlono koniecznoœæ realizacji nowych wierceñ i badañ, s³usznie przewiduj¹c mo¿liwoœæ znacznego powiêkszenia zasobów na obszarach przylegaj¹cych do udokumentowanego z³o¿a Sieroszowice–Lubin.

Za odkrycie i udokumentowanie w kat. C2z³o¿a rud

miedzi Lubin-Sieroszowice, Nagrodê Pañstwow¹ I stopnia otrzyma³ w 1966 roku zespó³ w sk³adzie: J. Wy¿ykowski, W. Adamski, F. Ekiert, A. Graniczny, R. Osika, A. Rydzew-ski, A. TokarRydzew-ski, J. TomaszewRydzew-ski, E. Wutcen i J. Zwierzycki.

KONTYNUACJA PRZEZ PIG-PIB POSZUKIWAÑ NA OBSZARACH POZA UDOKUMENTOWANYMI Z£O¯AMI

W 1960 r. produkcja krajowa miedzi wynosi³a zaledwie 22 tys. t, z czego ok. 8,5 tys. t z koncentratów krajowych pozyskiwanych z rud miedzi w Starym Zag³êbiu Miedzio-wym rejonu niecki pó³nocnosudeckiej. Jednak wkrótce po odkryciu powo³ano „Zak³ady Górnicze Lubin w budowie”, a nastêpnie w 1961 r. dokonano przekszta³cenia tego przed-siêbiorstwa w „Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi w Lubinie w budowie” (Kijewski, 2005).

W kolejnych latach IG kontynuowa³ poszukiwania wiertnicze w bli¿szym i dalszym otoczeniu udokumentowa-nego z³o¿a (ryc. 3), pocz¹tkowo wokó³ pó³nocno-zachod-niego krañca bloku przedsudeckiego (Wy¿ykowski, 1961, 1963), a potem w 1964 r. – zgodnie z „Generalnym projek-tem poszukiwañ z³ó¿ rud miedzi” autorstwa J. Wy¿ykow-skiego – w rejonie na wschód od Wroc³awia (Wy¿ykowski, 1968). Wykonane nieco póŸniej w rejonie G³ogów–Œcinawa otwory G³ogów IG 1 i Gawrony IG 1 umo¿liwi³y wstêpne rozpoznanie zupe³nie wówczas nieznanego rejonu, s¹sia-duj¹cego od pó³nocy z odkrytym z³o¿em, oraz oszacowanie zasobów perspektywicznych w tym rejonie o powierzchni 192 km2

na 916 Mt rudy na g³êbokoœci 1300–1500 m (Wy¿ykowski, 1971a). Prognoza ta by³a oczekiwana, bowiem w lipcu 1968 r. dokonano przekazania kopalñ „Lubin” i „Polkowice” do wstêpnej eksploatacji, co za-owocowa³o skokowym rozwojem krajowej wiedzy i tech-niki górniczej, pozwalaj¹cej na zbudowanie nowoczesnego przemys³u dla „polskiej miedzi” wraz z zaplanowaniem wy-korzystania g³êbiej zalegaj¹cych zasobów. Ogromne i stale powiêkszaj¹ce siê rozmiary z³o¿a, w miarê jego systematycz-nego rozpoznawania, skutkowa³y kolejnymi dokumentacjami z³o¿owymi, umo¿liwiaj¹cymi zagospodarowanie z³ó¿ rud miedzi w obszarach planowanych kopalñ (Konstantyno-wicz, 1971; Preidl & Rydzewski, 1996; Banaszak & Lesz-czyñski, 2007).

Rosn¹ce œwiatowe zapotrzebowanie na metale spowo-dowa³o potrzebê sporz¹dzenia d³ugofalowego programu poszukiwañ z³ó¿ rud miedzi. Nastêpny etap poszukiwañ otworzy³ opracowany przez J. Wy¿ykowskiego „Projekt poszukiwañ cechsztyñskich rud miedzi na obszarach zachodniej czêœci monokliny przedsudeckiej, perykliny ¯ar i niecki pó³nocnosudeckiej”, który spowodowa³ realizacjê

prac wiertniczych w wymienionych rejonach (Gospodarczyk i in., 1974, 1975, 1979, 1980). W wykonaniu tego projektu uczestniczyli: J. Wy¿ykowski (do momentu jego nag³ej œmierci w dniu 29.10.1974 r.) oraz A. Rydzewski (kierow-nik Zak³adu Geologii Z³ó¿ Rud metali), E. Gospodarczyk (kierownik Pracowni Miedzi), E. Metlerski (ryc. 4), J. Strzeliñski, S. Oszczepalski, M. Kado i H. Chojêta, a w latach póŸniejszych, okresowo tak¿e J. Królikowski, M. Madeja i E. Rek. W nastêpnych latach (1975–1981) wykonano 9 otworów na pograniczu perykliny ¯ar i niecki pó³nocnosudeckiej (Bossowski, 1982), 9 otworów w rejo-nie Ko¿uchowa w latach 1978–1981 (Oszczepalski i in., 1982) oraz 8 otworów wiertniczych w okresie od 1983 do 1991 r. na pograniczu monokliny przedsudeckiej i perykli-ny ¯ar (ryc. 3), opracowaperykli-nych w dokumentacjach otworo-wych pod redakcj¹ A. Rydzewskiego i S. Oszczepalskiego. Oprócz realizacji programów wiertniczych, ogromn¹ uwagê poœwiêcono formu³owaniu regionalnych i lokalnych prawid³owoœci rozk³adu mineralizacji w Polsce (Wy¿ykow-ski, 1971b). Najistotniejsza z nich – wystêpowanie bogatej mineralizacji miedziowo-srebrowej w najbli¿szym otocze-niu utworów utlenionych Rote Fäule (Rydzewski, 1969, 1978; Oszczepalski & Rydzewski, 1983) – stanowi do chwili obecnej podstawê strategii poszukiwawczej z³ó¿ miedzi w obrêbie cechsztyñskiej serii miedzionoœnej. Ujawnienie

po raz pierwszy obecnoœci strefy przejœciowej pomiêdzy utworami utlenionymi i redukcyjnymi umo¿liwi³o kon-strukcjê modelu genetycznego, niezwykle istotnego dla prawid³owej kontynuacji poszukiwañ (Oszczepalski, 1989; Oszczepalski & Rydzewski, 1991).

W zwi¹zku z transformacj¹ ustrojow¹, od 1992 r. Pañstwowy Instytut Geologiczny (PIG) przesta³ realizo-waæ wiercenia poszukiwawcze za rudami miedzi (ryc. 3). W celu podtrzymania sta³ego dop³ywu nowych danych, PIG zintensyfikowa³ badania dostêpnych rdzeni przemys³u naftowego. Za³o¿ona w 1989 r. i stale uzupe³niana baza danych metalogenicznych, umo¿liwi³a w póŸniejszym okre-sie wykonanie wielu ocen perspektyw wystêpowania mine-ralizacji kruszcowej w SW Polsce i na pozosta³ym obszarze polskiego cechsztynu (Oszczepalski & Rydzewski, 1993, 1996, 1997). W ostatnim czasie ukaza³y siê nowe oceny zasobowe dla wyznaczonych obszarów perspektywicznych (Oszczepalski & Speczik, 2011; Oszczepalski & Chmielew-ski, 2015), a ostatnie podsumowanie na temat wystêpowania zasobów prognostycznych, perspektywicznych i hipotetycz-nych w SW Polsce zawarto w publikacji S. Oszczepalskiego i in. (2016). Poza udokumentowanymi z³o¿ami rud miedzi wyznaczono 38 obszarów perspektywicznych (ryc. 5). Do najistotniejszych, rekomendowanych w pierwszej kolejnoœci do prowadzenia dalszych prac poszukiwawczo-badawczych,

Ryc. 3. Realizacja przez IG programów wiertniczych poszukiwañ z³ó¿ rud miedzi w okresie od 1957 do 1992 r. na obszarze SW Polski Fig. 3. Prospecting drilling for copper deposits by the GI from 1957 to 1992 in SW Poland

nale¿¹ przede wszystkim obszary o zasobach prognostycz-nych, przylegaj¹ce bezpoœrednio do z³o¿a Lubin–Sieroszo-wice. Na tych obszarach o ³¹cznej powierzchni ok. 114 km2

mo¿e znajdowaæ siê ok. 9 Mt Cu i 34 tys. t Ag na g³êbokoœci 1500–1700 m, w interwale o mi¹¿szoœci od 1,1 do 2,1 m oraz œredniej zawartoœci w 0,97–3,14% Cu i 44–170 ppm Ag.

PRZYSZ£OŒÆ POLSKIEJ MIEDZI

Dziêki odkryciu „polskiej miedzi”, powsta³a nowoczes-na firma KGHM Polska MiedŸ S.A., która zapewnia obec-nie pracê ponad 34 tys. pracowników obec-nie tylko w Polsce, ale tak¿e w Kanadzie, USA i Chile. W bie¿¹cym roku mija 20 lat od debiutu KGHM Polska MiedŸ S.A. na Gie³dzie Papierów Wartoœciowych w Warszawie. Dzia³alnoœæ i obecne osi¹gniêcia gospodarcze firmy KGHM Polska MiedŸ S.A., uwzglêdniaj¹ce powojenn¹ tradycjê górnictwa miedziowego, stanowi¹ najlepsz¹ wizytówkê dla regionu dolnoœl¹skie-go. Œwiadcz¹ te¿ o donios³oœci odkrycia i szczegó³owego zbadania mineralizacji kruszcowej ujawnionej w Sieroszo-wicach 23 marca 1957 r. – pierwszym, historycznym otwo-rze zaprojektowanym potwo-rzez Jana Wy¿ykowskiego.

Obecnie baza zasobowa polskiego przemys³u miedzio-wego jest zwi¹zana ze z³o¿ami rud miedzi i srebra mono-kliny przedsudeckiej (Nowe Zag³êbie Miedziowe) i niecki pó³nocnosudeckiej (Stare Zag³êbie Miedziowe). Po

za-przestaniu eksploatacji z³ó¿ rud miedzi w niecce pó³nocno-sudeckiej, przemys³ miedziowy wykorzystuje jedynie rudy zawarte w z³o¿u Nowego Zag³êbia Miedziowego. Roczne wydobycie w kopalniach Legnocko-G³ogowskiego Okrê-gu Miedziowego (LGOM) wynosi obecnie ok. 31,6 Mt rudy zawieraj¹cej 500 tys. t miedzi metalicznej oraz 1407 t srebra. W 2015 r. KGHM Polska MiedŸ S.A. wyproduko-wa³ 574 tys. t miedzi elektrolitycznej, w tym 420 tys. t z w³asnych koncentratów. Z wydobywanej rudy miedzi odzyskano 1283 t Ag, 431 kg Au, 29 tys. t Pb, 2,97 tys. t siarczanu niklu, 86,98 t Se, 137 kg koncentratu Pt-Pd oraz kwas siarkowy i siarczan miedzi. W udokumentowanym obszarze z³o¿a Lubin–Sieroszowice znajduj¹ siê wci¹¿ ogromne geologiczne zasoby bilansowe o wielkoœci 1 872,96 Mt rudy o zawartoœci 34,15 Mt miedzi i 102,11 tys. t srebra (Szuflicki i in., 2016). Chc¹c utrzymaæ obecny poziom wydobycia i produkcji z zasobów przemys³owych mono-kliny przedsudeckiej, KGHM Polska MiedŸ SA uzupe³nia wsad w³asny zakupem koncentratów, realizuje wydobycie surowców znajduj¹cych siê poza granicami kraju, a tak¿e projekty eksploracyjne w Niemczech oraz w niecce pó³nocnosudeckiej i na monoklinie przedsudeckiej. Nie-mniej, zapewnienie w przysz³oœci wydobycia rud Cu-Ag w Polsce na obecnym poziomie bêdzie wymagaæ udoku-mentowania i eksploatacji coraz g³êbiej zalegaj¹cych z³ó¿ w obszarach perspektywicznych.

Ryc. 4. Jan Wy¿ykowski ze wspó³pracownikami z Zak³adu Geologii Z³ó¿ Rud Metali (luty 1970 r.), od lewej: Andrzej Rydzewski, El¿-bieta Osipiak, Regina Kacprzak, Eugeniusz Metlerski, Maria Lindner, Edward Gospodarczyk, Cecylia Dêbiñska, Stanis³aw Przenios³o, Jan Wyczó³kowski, Teresa Olesiñska, Barbara Kerber, Miros³awa Ciemniewska, Irena Molendzka; siedz¹: Hanna Pud³owska, Janina Ko³odziejczyk, Jan Wy¿ykowski, osoba niezidentyfikowana

Fig. 4. Jan Wy¿ykowski with collaborators from Ore Geology Department (February, 1970), from left: Andrzej Rydzewski, El¿bieta Osi-piak, Regina Kacprzak, Eugeniusz Metlerski, Maria Lindner, Edward Gospodarczyk, Cecylia Dêbiñska, Stanis³aw Przenios³o, Jan Wyczó³kowski, Teresa Olesiñska, Barbara Kerber, Miroslawa Ciemniewska, Irena Molendzka; seated from left: Hanna Pud³owska, Jani-na Ko³odziejczyk, Jan Wy¿ykowski, unidentified person

Wobec realnych ju¿ mo¿liwoœci prowadzenia eksplo-atacji na znacznych, nieosi¹galnych dot¹d w polskim gór-nictwie miedziowym g³êbokoœciach, siêgaj¹cych 1500 m, PIG-PIB stale prowadzi wyprzedzaj¹c¹ analizê perspek-tyw wystêpowania mineralizacji Cu-Ag, a tak¿e Au, Pt i Pd oraz innych metali, nie tylko w najbli¿szym otoczeniu udo-kumentowanych z³ó¿ rud Cu-Ag, ale równie¿ na pozo-sta³ym obszarze Polski, w celu wyznaczenia obszarów perspektywicznych do zagospodarowania w przysz³oœci przez górnictwo miedziowe. O znacznym zainteresowaniu inwestycjami w tych obszarach œwiadcz¹ przyznane kon-cesje poszukiwawcze oraz wnioski na poszukiwanie i roz-poznawanie z³ó¿ rud metali. Z tych wzglêdów niezwykle istotna jest sta³a aktualizacja szacunków zasobowych dla obszarów perspektywicznych, nie tylko poprzez badania dostêpnych rdzeni archiwalnych otworów wiertniczych dot¹d niezbadanych. Analiza taka, wykorzystuj¹ca obecnie przede wszystkim otwory przemys³u naftowego, zgrupo-wane zgodnie z metodyk¹ poszukiwañ z³ó¿ gazu i ropy, nie pozwala na wyznaczenie w pe³ni precyzyjnych granic obszarów perspektywicznych, lecz jedynie ich przybli¿ony przebieg, wykreœlony na podstawie geometrycznej

inter-polacji nierównomiernie rozmieszczonych danych (ryc. 5). Dlatego, w celu rozpoznania wyznaczonych obszarów perspektywicznych i ich otoczenia, niezbêdna bêdzie pro-spekcja i eksploracja wiertnicza, szczególnie w rejonach o rzadko wyznaczonej siatce odwiertów w ramach przy-znanych koncesji. W wielu z nich rozpoczêto ju¿ realizacjê prac wiertniczych. Prace te umo¿liwi¹ w przysz³oœci roz-poznanie i udokumentowanie zasobów przede wszystkim we wzglêdnie korzystnym zakresie g³êbokoœci, gdy¿ eks-ploatacja na znacznych g³êbokoœciach bêdzie wymagaæ zastosowania innowacyjnej technologii, stworzenia sprzy-jaj¹cych warunków inwestycyjnych oraz przygotowania d³ugoterminowej strategii surowcowej, zarówno w ujêciu krajowym, jak i unijnym.

Niniejsza publikacja powsta³a z wykorzystaniem informacji zawartych w artyku³ach dr. Andrzeja Rydzewskiego na temat historii odkrycia z³o¿a Lubin–Sieroszowice. Autor dziêkuje dr. Andrzejowi Rydzewskiemu, nauczycielowi i wieloletniemu wspó³pracownikowi, za liczne dyskusje i cenne uwagi, pozwa-laj¹ce udoskonaliæ ostateczn¹ wersjê niniejszej publikacji. Podziê-kowania nale¿¹ siê tak¿e prof. W³odzimierzowi Mizerskiemu i prof. Krzysztofowi Szama³kowi za zrecenzowanie artyku³u. Ryc. 5. Obszary perspektywiczne wystêpowania mineralizacji Cu-Ag na tle rozmieszczenia utworów utlenionych i strefowoœci meta-licznej w utworach cechsztyñskiej serii miedzionoœnej SW Polski

Fig. 5. Cu-Ag prospects in relation to Rote Fäule areas and metal zoning patterns in the Kupferschiefer copper-bearing series of SW Poland

LITERATURA

BANASZAK A. & LESZCZYÑSKI R. 2007 – Historia dokumentowania z³ó¿ rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 423: 43–58.

BERGER F. 1932 – Zur Geologie des tieferen Untergrundes der Umge-bung von Breslau. Jber. Schles. Ges. Vaterl. Kultur, 105: 193–203. BOSSOWSKI A. 1982 – Poszukiwanie z³ó¿ rud miedzi na pograniczu synklinorium pó³nocnosudeckiego i perykliny ¯ar. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

BROCKAMP B. 1941 – Zum Bau des tieferen Untergrundes in Nordwe-st-Deutschland. Jb. Reichsamt f. Bodenf., 61: 157–185.

CIUK E. 1976 – Jan Wy¿ykowski 1917–1974. Rocz. Pol. Tow. Geol., 46 (4): 573–577.

DUBIÑSKI K. 2007 – Odkrycie Wielkiej Polskiej Miedzi w obszarze monokliny przedsudeckiej. Prz. Geol., 55 (9): 719–720.

EISENTRAUT O. 1939 – Der niederschlesische Zechstein und seine Kupferlagerstätte. Arch. Lagerst.-Forsch. 71: 1–116.

GOSPODARCZYK E. 1976 – Z dziejów badañ i poszukiwañ z³ó¿ rud miedzi w Polsce w ostatnim 30-leciu. Prz. Geol., 24 (4): 181–185. GOSPODARCZYK E., LISIAKIEWICZ S., METLERSKI E., RYDZEWSKI A. & WY¯YKOWSKI J. 1974 – Poszukiwanie rud miedzi w niecce pó³nocnosudeckiej – Wyniki wierceñ Koœcielna Wieœ IG-1, Czer-wona Woda IG-1 i Lutol IG-1. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. GOSPODARCZYK E., METLERSKI E., RYDZEWSKI A., WA¯NY H. & WY¯YKOWSKI J. 1975a – Wyniki prac poszukiwawczych za rudami miedzi w rejonie Wroc³awia. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. GOSPODARCZYK E., METLERSKI E., RYDZEWSKI A. & WY¯YKOWSKI J. 1975b – Wyjaœnienie mo¿liwoœci przed³u¿ania siê z³o¿a Lubin-G³ogów po upadzie – Dokumentacja otworu S³awa IG-1. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

GOSPODARCZYK E., METLERSKI E., OSZCZEPALSKI S., RYDZEWSKI A. & WA¯NY H. 1979 – Poszukiwanie cechsztyñskich rud miedzi w rejonie perykliny ¯ar – Dokumentacja wynikowa otworów: P-3 Górzyn, P-5 Sieciejów, P-9 Nowa Rola, P-11 Grotów. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

GOSPODARCZYK E., LISIAKIEWICZ S., METLERSKI E., OSZCZEPALSKI S., RYDZEWSKI A. & WA¯NY H. 1980 – Poszuki-wanie cechsztyñskich rud miedzi w rejonie monokliny przedsudeckiej – Dokumentacja wynikowa otworów: M-1 Lipowiec, M-5 Dry¿yna, M-9 Grochowice, M-24 Dachów. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. GUNIA T. 1960 – Historia odkrycia rud miedzi na obszarze monokliny przedsudeckiej. Rudy i Metale Nie¿el., 2: 70–73.

KACZMAREK W. & RO¯EK R. 2006 – Historia poszukiwañ i rozpo-znania z³ó¿ rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej w okresie powojen-nym. Pr. Nauk. Inst. Górn. PWroc³., 117 (32): 113–121.

KIJEWSKI P. (red.) 2005 – Kronika Polskiej Miedzi. Wyd. 2 uzup. CBPM Cuprum, Wroc³aw.

KONSTANTYNOWICZ E. (red.), 1971 – Monografia przemys³u mie-dziowego w Polsce. Wyd. Geol., Warszawa.

KÖLBEL F. 1958 – Zur Stratigraphie und Erzführung des Zechstein 1 (Werra-Serie) in Südbrandenburg und in der Subsudetischen Zone. Z. Angew. Geol., 4 (11): 504–508.

MAŒLANKIEWICZ K. 1973 – Profesor Józef Zwierzycki i jego dzia³al-noœæ naukowa. Biul. Inst. Geol., 264: 7–56.

OSIKA R. 1975 – Doc. dr in¿. Jan Wy¿ykowski (31 III 1917–29 X 1974). Prz. Geol., 268 (8): 395–397.

OSZCZEPALSKI S. 1989 – Kupferschiefer in southwestern Poland -sedimentary environments, metal zoning, and ore controls. [W:] Boy-le R.W., Brown A.C., Jowett E.C. & Kirkham R.V. (red.), Sediment-ho-sted Stratiform Copper Deposits. Geol. Assoc. Can. Spec. Pap., 36: 571–600.

OSZCZEPALSKI S. & CHMIELEWSKI A. 2015 – Zasoby przewidywa-ne surowców metalicznych Polski na mapie w skali 1 : 200 000 – miedŸ, srebro, z³oto, platyna i pallad w utworach cechsztyñskiej serii miedzio-noœnej. Prz. Geol., 63 (9): 534–545.

OSZCZEPALSKI S. & RYDZEWSKI A. 1983 – Miedzionoœnoœæ utwo-rów permu na obszarze przylegaj¹cym do z³o¿a Lubin–Sieroszowice. Prz. Geol., 31 (7): 437–444.

OSZCZEPALSKI S. & RYDZEWSKI A. 1991 – The Kupferschiefer mineralization in Poland. Zentralblatt für Geologie und Paläontologie, Teil I, 4: 975–999.

OSZCZEPALSKI S. & RYDZEWSKI A. 1993 – Rudy miedzi. [W:] B¹k B. & Przenios³o S., (red.), Zasoby perspektywiczne kopalin Polski wg stanu na 31.XII.1990. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 98–116. OSZCZEPALSKI S. & RYDZEWSKI A. 1996 – Rozmieszczenie metali w basenie cechsztyñskim. [W:] Piestrzyñski A. (red.), Monografia KGHM Polska MiedŸ S.A.: 115–122.

OSZCZEPALSKI S. & RYDZEWSKI A. 1997 – Atlas metalogeniczny cechsztyñskiej serii miedzionoœnej w Polsce. Pañstw. Inst. Geol., Wyd. Kartogr. Polskiej Agencji Ekologicznej SA. Warszawa.

OSZCZEPALSKI S. & SPECZIK S. 2011 – Rudy miedzi i srebra. [W:] Wo³kowicz S., Smakowski T. & Speczik S. (red.), Bilans perspektywicz-nych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.XII.2009 r. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 76–93.

OSZCZEPALSKI S., RYDZEWSKI A. & WA¯NY H. 1982 – Wyniki poszukiwañ cechsztyñskich rud miedzi w rejonie Ko¿uchowa. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

OSZCZEPALSKI S., SPECZIK S., MA£ECKA K. & CHMIELEWSKI A. 2016 – Prospective copper resources in Poland. Gospod. Surowcami Mineralnymi – Mineral Resources Management, 32 (2): 5–30. PI¥TKOWSKI J. 1973 – Profesor dr in¿. Józef Zwierzycki jako inicjator badañ nad cechsztynem w Polsce. Biul. Inst. Geol, 264: 67–86. PREIDL M. & RYDZEWSKI A. 1996 – Poszukiwania w obszarze mono-kliny przedsudeckiej. [W:] Piestrzyñski A. (red.), Monografia KGHM Polska MiedŸ S.A.: 122–126.

ROEMER F. 1876 – Ergebnisse einesTiefbohrloches bei Kraika, Bez. Breslau. Iber. Schles. Ges. Vaterl. Cultur, 54: 35–37.

RYDZEWSKI A. 1964 – Charakterystyka petrograficzno-mineralogicz-na utworów dolnego cechsztynu w rejonie z³o¿a miedzi Lubin-Sieroszo-wice. [W:] Miedzionoœnoœæ cechsztynu strefy przedsudeckiej. Pr. Inst. Geol.: 59–84.

RYDZEWSKI A. 1969 – Petrografia ³upków miedzionoœnych cechszty-nu na monoklinie przedsudeckiej. Biul. Inst. Geol., 217: 113–167. RYDZEWSKI A. 1978 – Facja utleniona cechsztyñskiego ³upku miedzio-noœnego na obszarze monokliny przedsudeckiej. Prz. Geol., 26: 102–108. RYDZEWSKI A. 1996 – Historia odkrycia Nowego Zag³êbia Miedzio-wego. [W:] Piestrzyñski A. (red.), Monografia KGHM Polska MiedŸ S.A.: 29–36.

RYDZEWSKI A. 2007 – 50-lecie odkrycia z³o¿a Lubin-Sieroszowice. Prz. Geol., 55 (9): 716–718.

SZUFLICKI M., MALON A. & TYMIÑSKI M. (red.) 2016 – Bilans zasobów z³ó¿ kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2015 r. Pañstw. Inst. Geol. – Pañstw. Inst. Bad., Warszawa.

TIETZE O. 1915 – Neue geologische Beobachtungen aus der Breslauer Gegend. Jb. Preuss. Geol. Landesanst. 36 (1): 498–507.

TOMASZEWSKI J. 1988 – Geologiczne koncepcje Profesora J. Zwie-rzyckiego podstaw¹ programu odkrycia z³ó¿ rud miedzi Legnicko--G³ogowskiego Okrêgu Miedziowego. Mat. Konf. Wybrane zagadnienia geologii z³ó¿ Polski zachodniej, Wroc³aw 6–7 maja 1988: 76–84. WA¯NY H. 1964 – Badania nad rozmieszczeniem metali ciê¿kich w dol-nocechsztyñskich osadach miedzionoœnych niecki pó³nocnosudeckiej i rejonu Lubina–Sieroszowic. [W:] Miedzionoœnoœæ cechsztynu strefy przedsudeckiej. Pr. Inst. Geol.: 85–100.

WUTCEN E. 1972 – Metodyka poszukiwañ surowców mineralnych sta³ych na tle dotychczasowych odkryæ. Biul. Inst. Geol., 252: 193–203. WY¯YKOWSKI J. & JÓRCZAK W. 1957 – Dolnocechsztyñskie ³upki miedzionoœne. Prz. Geol., 5 (5): 238.

WY¯YKOWSKI J. 1958 – Poszukiwanie rud miedzi na obszarze strefy przedsudeckiej. Prz. Geol., 6 (1): 17–22.

WY¯YKOWSKI J. 1959 – Dokumentacja geologiczna z³o¿a rud miedzi Sieroszowice-Lubin w rejonie G³ogowa i Legnicy. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

WY¯YKOWSKI J. 1961 – Pó³nocno-zachodni zasiêg krystalinikum blo-ku przedsudeckiego i mo¿liwoœci poszukiwañ cechsztyñskich rud miedzi w tym rejonie. Prz. Geol., 9 (4): 182–186.

WY¯YKOWSKI J. 1963 – Najnowsze wyniki badañ geologicznych w rejonie Ko¿uchowa. Prz. Geol., 11 (4): 182–187.

WY¯YKOWSKI J. 1964 – Zagadnienie miedzionoœnoœci cechsztynu na tle budowy geologicznej strefy przedsudeckiej. [W:] Miedzionoœnoœæ cechsztynu strefy przedsudeckiej. Pr. Inst. Geol.: 5–57.

WY¯YKOWSKI J. 1968 – Poszukiwanie dolnocechsztyñskich z³ó¿ rud miedzi na wschód od Wroc³awia. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. WY¯YKOWSKI J. 1971a – Wyniki poszukiwañ cechsztyñskich rud mie-dzi w rejonie G³ogów–Œcinawa. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. WY¯YKOWSKI J. 1971b – Cechsztyñska formacja miedzionoœna w Polsce. Prz. Geol., 19 (3): 117–122.

ZWIERZYCKI J. 1951 – Sole potasowe na pó³noc od Wroc³awia. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 7: 257–295.

ZWIERZYCKI J. 1954 – Zestawienie materia³ów geologicznych w rejo-nie przedgórza Sudetów dotycz¹cych formacji cechsztyñskiej, pod k¹tem widzenia mo¿liwoœci wystêpowania w niej serii solnej, ze szcze-gólnym uwzglêdnieniem dotychczasowych wiadomoœci oraz wyników z bie¿¹cych robót poszukiwawczych, przeprowadzonych w szerszej oko-licy Wroc³awia. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.