Streszczenie
W niniejszym artykule przedstawiono metody słuĪące okreĞleniu stanu technicz-nego pojazdów po kolizjach i wypadkach drogowych. Dokonano ogólnej analizy metod w oparciu o przyjĊte kryteria oceny. NastĊpnie na podstawie analizy dokumen-tacji fotograficznej opracowano wstĊpną ocenĊ stanu technicznego pojazdu Volkswagen Golf V. W dalszej czĊĞci opracowania przedstawiono wybrane wyniki ba-daĔ stanowiskowych kolejnego analizowanego pojazdu oraz zaprezentowano metodĊ jego naprawy.
Słowa kluczowe: stan techniczny, kolizja, wypadek drogowy, uszkodzenie pojazdu, likwidacja szkody, pojazd, badania diagnostyczne, oglĊdziny pojazdu
1. Wprowadzenie
NieprawidłowoĞci i uszkodzeĔ w układach pojazdu prowadzących do wypadków moĪe byü wiele – począwszy od zaobserwowanych luzów układu kierowniczego, niezdatnego oĞwietlenia, nadmiernie zuĪytego ogumienia na nieprawidłowej geometrii podwozia skoĔczywszy. Z statystyk Komendy Głównej Policji wynika, iĪ na polskich drogach poruszają siĊ samochody wyproduko-wane powyĪej 15 lat temu. Samochód piĊtnastoletni jest naraĪony na wystĊpowanie licznych usterek, a zły stan techniczny pojazdu jest czynnikiem mającym bezpoĞredni wpływ na liczbĊ wy-padków drogowych w Polsce. Do wywy-padków drogowych przyczyniają siĊ głównie braki oĞwietlenia (52.7% wypadków w 2012 roku) i braki ogumienia (21.8% wypadków w 2012 roku) [4].
WstĊpna ocena stanu technicznego jest jedną z metod słuĪącą okreĞlaniu stanu technicznego pojazdów po wypadkach i kolizjach drogowych. Przeprowadzana jest przez Mobilnego Eksperta lub podmiot współpracujący z daną ubezpieczalnią podczas procesu likwidacji szkody komunikacyjnej [7]. Do wstĊpnej oceny stanu technicznego naleĪą takie czynnoĞci jak [5]:
− oglĊdziny zewnĊtrzne,
− sprawdzenie elementów układów pojazdu, − kontrola ustawienia elementów układu.
PracĊ mobilnego eksperta, wspomagają narzĊdzia informatyczne ułatwiające ustalenie przy-czyn i skutków zdarzenia drogowego. Są to programy słuĪące do symulacji ruchu i analizy zderzeĔ pojazdów (V-SIM) oraz tworzenia kompleksowej kalkulacji naprawy pojazdów (AudaNet) [1,2].
Wyniki powypadkowych oglĊdzin mogą stwierdzaü, Īe niezdatny samochód mógł byü przy-czyną tragedii. W celu szczegółowego okreĞlenia uszkodzeĔ i wartoĞci parametrów istotnych dla dalszej eksploatacji układów pojazdu, których nie moĪna jednoznacznie wykazaü podczas oglĊdzin wstĊpnych, kieruje siĊ pojazd na specjalistyczne badania diagnostyczne. Szereg badaĔ kontrolnych
pojazdów słuĪące okreĞleniu stanu technicznego pojazdu powypadkowego moĪna okreĞliü, jako me-tody stanowiskowe.
Metody stanowiskowe obejmują takie badania jak [5]: • kontrola prawidłowoĞci działania amortyzatorów, • ocena skutecznoĞci działania układu hamulcowego, • kontrola geometrii nadwozia,
• kontrola ustawienia układu kierowniczego.
2. Elementy postĊpowania przygotowawczego w sprawie o wypadek drogowy
Badania kryminalistyczno-techniczne pojazdów powypadkowych stanowią jeden z podstawo-wych elementów postĊpowania przygotowawczego wyjaĞniającego przyczyny powstałego zdarzenia drogowego. W rzeczywistoĞci badania kryminalistyczno-techniczne są doĞü ĞciĞle ze sobą związane i stanowią rzeczowe Ĩródło dowodowe [3].
Po udzieleniu pomocy medycznej osobom poszkodowanym, zorganizowaniu zabezpieczenia miejsca wypadku jak i identyfikacji pojazdów i kierowców w wypadku uczestniczących rozpoczyna siĊ zasadnicza czĊĞü postĊpowania przygotowawczego na miejscu wypadku zwana czĊĞcią tech-niczną. Na czĊĞü techniczną postĊpowania przygotowawczego składa siĊ [6]:
• utrwalenie za pomocą zdjĊü fotograficznych sytuacji powypadkowej ogólnej i jej istotnych szczegółów,
• jeĞli powypadkowy stan techniczny pojazdów w wypadku uczestniczących tego nie wyklu-cza, przeprowadzenie juĪ na miejscu jego zaistnienia najbardziej istotnych, elementarnych badaĔ sprawnoĞci technicznej układu hamulcowego, Ğwiateł zewnĊtrznych, ogumienia, sy-gnału dĨwiĊkowego i układu kierowniczego. NastĊpnie w kompleksowych stacjach diagnostycznych pojazdów wykonuje siĊ szczegółowe badania techniczne pojazdów uczestniczących w wypadku.
3. Analiza metod stosowanych do okreĞlenia stanu technicznego pojazdów po kolizjach wypadkach drogowych
W tabeli nr 1 przedstawiono analizĊ metod słuĪących okreĞleniu stanu technicznego pojazdów w aspekcie przyjĊtych (opracowanych) kryteriów oceny:
− czas wykonania,
− stopieĔ zaawansowania wykonania metody, − zastosowanie dodatkowych narzĊdzi, − waĪnoĞü metody,
− dokładnoĞü wykonania.
Analizując tabelĊ nr 1 moĪna stwierdziü, iĪ:
− metody wstĊpne stanowią rozeznanie istoty zdarzenia drogowego,
− prawidłowe powypadkowe okreĞlenie stanu technicznego pojazdu pozwala ustaliü, którego z układów ewentualna niezdatnoĞü techniczna mogła spowodowaü zdarzenie drogowe, a wiĊc który z tych układów wymaga szczegółowych badaĔ, który jedynie badaĔ ogólnych lub Īadnych,
− metody wstĊpne zawierają zoptymalizowaną pod wzglĊdem czasu, uĪytego sprzĊtu jak i dokładnoĞci wykonania ocenĊ stanu technicznego pojazdu ukierunkowaną głównie na ogólne badania zewnĊtrzne poszczególnych układów pojazdu,
Tabela 1. Analiza metod okreĞlenia stanu technicznego pojazdów po kolizjach i wypadkach drogowych dla przyjĊtych kryteriów oceny
Kryteria oceny
Metody
Metody wstĊpne Metody stanowiskowe Czas
wykonania zazwyczaj krótki czas badania zaleĪny od zaawansowania tech-nicznego badania StopieĔ
zaa-wansowania wykonania
metody
mało - zaawansowany Ğrednio – zaawansowany bądĨ za-awansowany Zastosowanie
dodatkowych narzĊdzi
stosowane są podstawowe narzĊdzia pomiarowe np. liniały, sprawdziany jak i proste urządzenia pomiarowe
stosowane są specjalistyczne na-rzĊdzia pomiarowe
WaĪnoĞü metody
stanowią bardzo waĪny dowód w postĊpowaniu przygotowawczym
pozwalają na okreĞlenie szczegó-łowych wartoĞci parametrów, istotnych dla dalszej eksploatacji pojazdu
DokładnoĞü wykonania
mało dokładne (najczĊĞciej organo-leptyczne)
dokładne (szczegółowe badania) dziĊki zastosowaniu zaawansowa-nych narzĊdzi
ħródło: opracowanie własne.
− przeprowadzane metody wstĊpne okreĞlające stan techniczny pojazdu są niewystarczające do okreĞlenia przyczyn niezdatnoĞci,
− metody stanowiskowe stanowią szczegółowe badania uszkodzonych elementów układu po-jazdu, stan techniczny pojazdu weryfikowany jest z zastosowaniem profesjonalnych narzĊdzi i szczegółowej analizie wartoĞci parametrów, istotnych dla dalszej eksploatacji pojazdu
4. WstĊpna ocena stanu technicznego samochodu osobowego marki Volkswagen na podsta-wie dokumentacji fotograficznej
4.1. WstĊpna ocena stanu technicznego nadwozia
PoniĪej przedstawiono wynik wstĊpnej oceny stanu technicznego nadwozia pojazdu. − korozja: TAK/NIE
− stan nadwozia:
– połamana krata wlotu powietrza,
– zdeformowana pokrywa przednia (rysunek nr 1 – czerwona strzałka),
– zderzak przedni połamany, popĊkane mocowania zderzaka przedniego (rysunek nr 1 – brązowa strzałka),
– przednia tablica rejestracyjna urwana i przemieszczona (rysunek nr 1 – niebieska strzałka),
– wgniecenie lewego i prawego błotnika przedniego praktycznie na całej długoĞci (ry-sunek nr 1 – zielona strzałka).
Rys. 1. Uszkodzenia nadwozia samochodu osobowego Volkswagen Golf V ħródło: opracowanie własne.
Uszkodzenia nadwozia pojazdu obejmują w przewaĪającej wiĊkszoĞci przód pojazdu. Z uwagi na rozmiar uszkodzeĔ nadwozia samochód marki Volkswagen w obecnym stanie stanowi duĪe za-groĪenie dla uĪytkowników ruchu drogowego i otoczenia. ĝwiadczą o tym m.in.: brak odpowiednio usytuowanej tablicy rejestracyjnej oraz wystające elementy, które mogą zraniü przechodniów. Nad-wozie pojazdu znajduje siĊ w stanie niezdatnoĞci technicznej.
4.2. WstĊpna ocena stanu technicznego układu kierowniczego
PoniĪej przedstawiono wynik wstĊpnej oceny stanu technicznego układu kierowniczego. Ogumienie:
− kompletnoĞü: TAK/NIE,
− typ ogumienia: 4 opony letnie KLEBER KRISALP HP TL, − rozmiar opony: 195/65 R15 91T,
− ciĞnienie powietrza: 1,9 bar,
− stan ogumienia:
Nie zaobserwowano pĊkniĊü obnaĪających osnowĊ ani nieprawidłowoĞci związanych z obrĊczą koła i struktury opony, w oponach odnotowano wymagane ciĞnienie powietrza.
ZuĪycie bieĪnika opony dla kół przednich wynosi 38% (wartoĞü bieĪnika opon to 6mm) nato-miast dla kół tylnych wynosi 45% (wartoĞü bieĪnika opon to 5,5mm). Nie zaobserwowano nieprawidłowoĞci w działaniu układu kierowniczego.
4.3. WstĊpna ocena stanu technicznego układu elektrycznego
PoniĪej przedstawiono wynik wstĊpnej oceny stanu technicznego układu elektrycznego. − kompletnoĞü: TAK/NIE
Brak reflektora przedniego prawego (rysunek nr 2 – zielona strzałka) i połamane mocowania reflektora przedniego lewego (rysunek nr 2 – czerwona strzałka). Ze wzglĊdu na brak sprawnie działających Ğwiateł drogowych i mijania układ znajduje siĊ w stanie niezdatnoĞci.
Rys. 2. Braki oĞwietlenia samochodu osobowego Volkswagen Golf V ħródło: opracowanie własne.
− sprawdzenie akumulatora (poziom płynu, stan i czystoĞü zacisków, podłączenie masy mo-cowanie): OK
4.4. Wnioski
Podczas oglĊdzin wstĊpnych stwierdzono niezdatnoĞü nastĊpujących układów: • nadwozie pojazdu,
• układ elektryczny.
Ze wzglĊdu na brak szczegółowych danych o pozostałych układach pojazdu (układ zawiesze-nia, hamulcowy i napĊdowy) układy te pominiĊto w opracowaniu wstĊpnej oceny stanu technicznego. JednakĪe ze wzglĊdu na skalĊ uszkodzeĔ pojazdu, układy te powinny byü poddane szczegółowym badaniom diagnostycznym. Pojazd w obecnym stanie znajduje siĊ w stanie niezdat-noĞci technicznej.
5. Zastosowanie metody stanowiskowej do okreĞlenia stanu technicznego samochodu BMW X3 po kolizji drogowej
5.1. Charakterystyka uszkodzeĔ i zrealizowanej naprawy pojazdu
Analizowany pojazd marki BMW uległ kolizji drogowej. Wynikiem zaistniałego zdarzenia dro-gowego są nastĊpujące uszkodzenia:
− przedni zderzak połamany,
− wgniecenie przedniego lewego błotnika, − wgniecenie lewej podłuĪnicy,
− zdeformowana pokrywa przednia, − wgniecenie chłodnicy,
− połamana krata wlotu powietrza.
Zakres uszkodzeĔ wymagał wymiany wszystkich uszkodzonych elementów oraz naprawy nad-wozia pojazdu przy zastosowaniu technik blacharskich i lakierniczych.
5.2. Analiza wyników pomiarów przed naprawą pojazdu
Stan techniczny samochodu BMW X3 był okreĞlony poprzez zastosowanie jednej z metod sta-nowiskowych – pomiar punktów kontrolnych płyty podłogowej.
Badania obejmowały:
− analizĊ wyników pomiarów z badania punktów kontrolnych płyty podłogowej samochodu marki BMW przed i po naprawie pojazdu,
− zestawienie wyników pomiarów z wymiarami wzorcowymi i przedstawienie wniosków, − zaprezentowanie procesu naprawy analizowanego pojazdu.
Rysunek nr 3 ilustruje wyniki pomiarów punktów kontrolnych uzyskanych przed naprawą po-jazdu.
W tabelach nr 2 i nr 3 przedstawiono zmiany wartoĞci zmierzonych punktów kontrolnych dla prawej i lewej strony nadwozia pojazdu w odniesieniu do wymiarów wzorcowych.
Analiza tabeli 2 wskazuje iĪ zmiana wartoĞci analizowanych cech w badanych punktach kon-trolnych znajduje siĊ w granicach dopuszczalnych odchyłek ±3mm. Nie wymagane są wiĊc czynnoĞci naprawcze.
Rys. 3. Uzyskane wyniki pomiarów przed naprawą pojazdu ħródło: opracowanie własne.
Tabela 2. Zmiana wartoĞci analizowanych cech prawej strony nadwozia przed naprawą pojazdu Punkt kontrolny
Cecha 1 2 3 4 19
DługoĞü (mm) 0 -1 0 -1
SzerokoĞü (mm) 1 -1 -1 -2
WysokoĞü (mm) 0 0 -1 0
Tabela 3. Zmiana wartoĞci analizowanych cech lewej strony nadwozia przed naprawą pojazdu Punkt kontrolny Cecha 1 2 3 4 19 DługoĞü(mm) -2 0 -48 -1 0 SzerokoĞü(mm) -2 -2 -7 -1 -2 WysokoĞü(mm) 2 2 -15 0 0
ħródło: opracowanie własne.
Na podstawie analizy danych przedstawionych w tabeli 3 moĪna stwierdziü iĪ w punkcie kon-trolnym numer 3 nastąpiło przesuniĊcie do wewnątrz punktu bazowego. W pozostałych punktach kontrolnych odchyłka jest dopuszczalna. Wymagane są czynnoĞci naprawcze.
Na podstawie wyników pomiarów wynika, iĪ lewa strona nadwozia pojazdu jest uszkodzona. Ze wzglĊdu na znaczne przesuniĊcie do wewnątrz punktu kontrolnego numer 3 konieczna jest na-prawa.
Prace naprawcze skupione były w okolicy punktu kontrolnego numer 3 usytuowanego w oko-licy przedniego lewego błotnika. Proces naprawy z zastosowaniem opisanego oprzyrządowania przedstawia rysunek nr 4.
Rys. 4. Proces naprawy ħródło: opracowanie własne.
5.3. Analiza wyników pomiarów po naprawie pojazdu
Po przeprowadzonym procesie naprawczym nastĊpuje kontrola uzyskanych wyników. Rysunek nr 5 ilustruje wyniki pomiarów punktów kontrolnych uzyskanych po naprawie pojazdu.
Rys. 5. Uzyskane wyniki pomiarów po naprawie pojazdu ħródło: opracowanie własne.
W tabelach nr 4 i nr 5 przedstawiono zmiany wartoĞci zmierzonych punktów kontrolnych dla prawej i lewej strony nadwozia pojazdu w odniesieniu do wymiarów wzorcowych.
Tabela 4. Zmiana wartoĞci analizowanych cech dla prawej strony nadwozia po naprawie pojazdu Punkt kontrolny
Cecha 1 2 3 4 19
DługoĞü (mm) 0 -1 0 -1
SzerokoĞü (mm) 1 -1 -1 -2
WysokoĞü (mm) 0 0 -1 0
ħródło: opracowanie własne.
Tabela 5. Zmiana wartoĞci analizowanych cech dla lewej strony nadwozia po naprawie pojazdu Punkt kontrolny
Cecha 1 2 3 4 19
DługoĞü (mm) -2 0 -1 -1 0
SzerokoĞü (mm) -2 -2 0 -1 -2
WysokoĞü (mm) 2 2 -2 0 0
ħródło: opracowanie własne.
Rys. 6. Widok samochodu BMW X3 po naprawie ħródło: opracowanie własne.
Naprawa punktu kontrolnego numer 3 zakoĔczyła siĊ uzyskaniem poĪądanego stanu technicz-nego. Zmiany wartoĞci wszystkich punktów kontrolnych znajdują siĊ w granicach dopuszczalnych odchyłek ±3mm. Rysunek nr 6 przedstawia widok samochodu BMW X3 po dokonaniu naprawy. 5.4. Wnioski
W odniesieniu do zrealizowanej analizy wyników pomiarów badania punktów kontrolnych płyty podłogowej pojazdu marki BMW moĪna stwierdziü, iĪ:
− lewa strona nadwozia pojazdu była uszkodzona, − konieczna była naprawa pojazdu,
− proces naprawy obejmował uĪycie specjalistycznych narzĊdzi pomiarowych,
− kontrola uzyskanych wyników wykazała, Īe naprawa pojazdu zakoĔczyła siĊ uzyskaniem poĪądanego stanu technicznego.
6. Podsumowanie
Na wstĊpną ocenĊ stanu technicznego pojazdu powypadkowego składa siĊ szereg czynnoĞci: − wykonanie dokumentacji fotograficznej oglĊdzin pojazdu powypadkowego,
− dokonanie badaĔ niezbĊdnych do ustalenia stanu technicznego poszczególnych układów pojazdu,
− stworzenie protokołu oglĊdzin z przeprowadzoną analizą stanu technicznego pojazdu, − zastosowanie narzĊdzi informatycznych w celu:
• tworzenia obrazu uszkodzeĔ i kalkulacji naprawy uszkodzonego pojazdu, • wykonanie symulacji ruchu oraz analizy zderzeĔ pojazdów.
Stwierdzenie, Īe dany zespół lub układ pojazdu pozostawał przed zaistnieniem wypadku w sta-nie sta-niezdatnoĞci technicznej, staje siĊ sta-niewystarczające. Istotna staje siĊ przyczyna zaistniałej niezdatnoĞci w sensie technicznym, jak i ludzkim. W celu ustalenia przyczyny, jeĞli nie jest ona oczywista, muszą byü podejmowane dalsze badania specjalistyczne. Aby zapobiec sytuacji dopusz-czenia pojazdu w stanie niezdatnoĞci technicznej do ruchu drogowego stosuje siĊ drugi rodzaj metod badaĔ stanu technicznego pojazdu powypadkowego – metody stanowiskowe stanowiące szczegó-łową kontrolĊ wartoĞci parametrów pojazdu. Ze wzglĊdu na stopieĔ zaawansowania technicznego badania poprzez m.in. uĪycie nowoczesnych technologii okreĞlających stan techniczny pojazdu me-tody stanowiskowe w połączeniu z metodami wstĊpnymi stanowią rzeczywistą i szczegółową ocenĊ stanu technicznego pojazdu.
Na podstawie dokonanej analizy metod okreĞlania stanu technicznego pojazdów po kolizjach i wypadkach drogowych moĪna stwierdziü, Īe:
• prawidłowo wykonana ekspertyza i procedura postĊpowania przygotowawczego w sprawie o wypadek drogowy ma istotne znaczenie w konsekwencjach wyników przeprowadzonych badaĔ technicznych, a wiĊc w okreĞleniu stanu technicznego po-wypadkowego pojazdu,
• metody wstĊpne stanowią zoptymalizowaną, ogólną ocenĊ stanu technicznego po-jazdu natomiast metody stanowiskowe stanowią szczegółowe badania uszkodzonych elementów układu pojazdu.
Bibliografia
1. Bułka D., ĝwider P., Model pojazdu zastosowany w programie V-SIM do symulacji ruchu i zderzeĔ pojazdów samochodowych. IV Konferencja naukowo-techniczna "Problemy bezpie-czeĔstwa w pojazdach samochodowych". Zeszyty naukowe Politechniki ĝwiĊtokrzyskiej, Kielce 2004.
2. Bułka D., Wolak S., Analiza moĪliwoĞci wspomagania rekonstrukcji wypadku przy wykorzy-staniu róĪnych programów komputerowych. IV Konferencja naukowo-szkoleniowa "Rozwój techniki samochodowej a ubezpieczenia komunikacyjne". Materiały konferencyjne Politech-niki Radomskiej, Radom, 2008.
3. LeszczyĔski Z., Ocena stanu technicznego pojazdów mechanicznych w kryminalistyczno-tech-nicznych badaniach powypadkowych. Zeszyty Naukowe Politechniki ĝwiĊtokrzyskiej, Mechanika, Z. 64/1998, str. 101–106.
4. Statystyki Komendy Głównej Policji o wypadkach drogowych na przełomie lat 2007–2012 http://dlakierowcow.policja.pl/portal/.../Wypadki_drogowe__raporty_roczne.html.
5. Tylicki H., ĩółtowski B., Terra-technologia eksploatacji wybranych układów pojazdów. Wy-dawnictwo PWSZ im. St. Staszica w Pile, Piła, 2005.
6. UkraiĔski J., PostĊpowanie przygotowawcze w sprawie o wypadek drogowy – czĊĞü tech-niczna. Wydawnictwo R-Press, Rzeszów, 1992.
7. https://www.pzu.pl/szkody-i-roszczenia/szkoda-w-pojezdzie-lub-innym-mieniu/proces-likwi-dacji-szkody.
IMPLEMENTATION OF THE PRELIMINARY EVALUATION OF A TECHNICAL STATE OF A PERSONAL CAR INVOLVED IN A COLLISION
AND A ROAD ACCIDENT Summary
This article presents the methods to determine technical condition of the vehicles involved in collisions and road accidents. A general analysis was made based on the adopted evaluation criteria. Next, the preliminary evaluation of technical state of the vehicle (Volksvagen Golf V) was prepared by analysing the photo documentation. Moreover, the paper includes chosen results of the tests of another vehicle being ana-lysed, as well as the repair method.
Keywords: technical state, collision, road accident, vehicle damage, liquidation of damages, diagnostic tests
Bogdan Landowski Mateusz Bereza
Zakład Transportu i Eksploatacji Wydział InĪynierii Mechanicznej
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Al. Prof. S. Kaliskiego7, 85-789 Bydgoszcz
Tel: 52 373-14-50, Fax: 052 374-93-27 e-mail: lbogdan@utp.edu.pl
