• Nie Znaleziono Wyników

"Jezus z Nazaretu. Orędzie i dzieje", Joachim Gnilka, Kraków 1997 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Jezus z Nazaretu. Orędzie i dzieje", Joachim Gnilka, Kraków 1997 : [recenzja]"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

Zdzisław Pawłowski

"Jezus z Nazaretu. Orędzie i dzieje",

Joachim Gnilka, Kraków 1997 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 68/4, 189-194

(2)

R

E

C

E

N

Z

J

E

C o l l e c t a n e a T h e o l o g i c a 6 8 ( 1 9 9 8 ) n r 4 J o a c h i m G N I L K A , J e z u s z N a z a r e t u . O r ę d z i e i d z i e j e , t ł . z n i e m . J . Z y c h o w i c z , W s t ę p k s . J . K u d a s i e w i c z , W y d a w n i c t w o Z n a k , K r a k ó w 1 9 9 7 , s . 3 9 9 . Z a i n t e r e s o w a n i e J e z u s e m h i s t o r y c z n y m n i e u s t a j e . O d p o n a d d w u s t u l a t m n o ż ą s i ę p u b l i k a c j e n a J e g o t e m a t . C h o d z i o c z y w i ś c i e o J e z u s a z N a z a r e t u - J e z u s a j a k o c z ł o ­ w i e k a : k i m b y ł n a p r a w d ę , j a k ż y ł , c o c z y n i ł i c z e g o n a u c z a ł . K s i ą ż k a J o a c h i m a G n i l k i , w y b i t n e g o e g z e g e t y k a t o l i c k i e g o j e s t j e d n ą z n i c h . N i e j e s t j e d n a k z p e w n o ś c i ą o s t a t ­ n i ą p o z y c j ą z t e g o z a k r e s u . J e s t e ś m y w t r z e c i m o k r e s i e p o s z u k i w a ń J e z u s a h i s t o r y c z ­ n e g o : p i e r w s z y o k r e s z w i e ń c z o n y z o s t a ł b a d a n i a m i A l b e r t a S c h w e i t z e r a , d r u g i , z w i ą z a n y j e z p o s t a c i ą E r n e s t a K ä s e m a n n a ; o s t a t n i e n a t o m i a s t d w i e d e k a d y p r z y ­ n i o s ł y n i e z w y k ł e o ż y w i e n i e z a i n t e r e s o w a ń h i s t o r y c z n y m J e z u s e m , z a r ó w n o w E u r o p i e j a k i w A m e r y c e , z e s t r o n y c h r z e ś c i j a n j a k i Ż y d ó w , p o r . D . C r o s s a n , T h e H i s t o r i c a l J e s u s : T h e L i f e o f a M e d i t e r r a n e a n J e w i s h P e a s a n t , S a n F r a n c i s c o , E d i n b u r g h 1 9 9 1 ; E .P . S a n d e r s , T h e H i s t o r i c a l F i g u r e o f J e s u s , H a r m o n d s w o r t h 1 9 9 3 ; N . T . W r i g h t , J e s u s a n d t h e V i e h τ o f G o d , L o n d o n , M i n n e a p o l i s 1 9 9 6 ( t o t y l k o n i e k t ó r e p o z y c j e z l a t d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h ) . B a d a n i a n a d J e z u s e m h i s t o r y c z n y m n i e m o g ą w y c h o d z i ć z i m p u l s u w s p ó ł c z e s n e j c i e k a w o ś c i h i s t o r y c z n e j , z a i n t e r e s o w a n e j t y m , j a k „ o b i e k t y w n i e ” w y g l ą d a ł o ż y c i e J e ­ z u s a . P r z y z n a j e t o s a m p r o f . G n i l k a , k t ó r y w p r z e d m o w i e d o p i e r w s z e g o w y d a n i a s w o j e j k s i ą ż k i z a s t r z e g a s i ę , ż e n i e b ę d z i e t o b i o g r a f i a J e z u s a . C h o d z i m u r a c z e j o t o , a b y „ o d k r y ć n a n o w o c i ą g ł o ś ć ł ą c z ą c ą p r z e p o w i a d a n i e K o ś c i o ł a p o p a s c h a l n e g o z p r z e p o ­ w i a d a n i e m J e z u s a - c i ą g ł o ś ć w n i e c i ą g ł o ś c i ” ( 1 5 ) . Z a d a n i e n i e z m i e r n i e t r u d n e , z w ł a s z ­ c z a j e ś l i s i ę w e ź m i e p o d u w a g ę w i e l c e z ł o ż o n ą p r o b l e m a t y k ę , z a w a r t ą w r e l a c j i j a k a i s t n i e j e m i ę d z y w i a r ą a h i s t o r i ą . Z d a w a ł s o b i e z t e g o d o s k o n a l e s p r a w ę R . B u l t m a n n , d l a k t ó r e g o p y t a n i e o J e z u s a h i s t o r y c z n e g o b y ł o p o d w z g l ę d e m t e o l o g i c z n y m n i e i s t o t ­ n e . W e d ł u g n i e g o l i c z y ł s i ę t y l k o C h r y s t u s w i a r y , J e z u s h i s t o r i i b y ł c a ł k o w i c i e n i e d o ­ s t ę p n y . N i e j e s t t o w c a l e p r z e b r z m i a ł y p r o b l e m , o c z y m ś w i a d c z y n a j n o w s z a p o z y c j a z t e g o z a k r e s u , k t ó r a j u ż w s w o i m t y t u l e k w e s t i o n u j e z a s a d n o ś ć p o s z u k i w a ń h i s t o ­ r y c z n e g o J e z u s a , s t a j ą c w o b r o n i e o b r a z u J e z u s a p r z e k a z a n e g o n a m p r z e z k a n o n i c z n e e w a n g e l i e . ( P o r . L . T . J o h n s o n T h e R e a l J e s u s . T h e M i s g u i d e d Q u e s f o r t h e H i s t o r i c a l J e s u s , S a n F r a n c i s c o 1 9 9 6 , c y t . z a R . J . M i 11 e r , T h e J e s u s o f O r t h o d o x y a n d t h e J e s u s e s o f t h e G o s p e l s : A c r i t i q u e o f L u k e T i m o t h y J o h n s o n 's, T h e R e a l J e s u s , J S N T 6 8 / 1 9 9 7 , 1 0 1 - 1 2 0 ) . O c z y w i ś c i e b a d a n i a n a d J e z u s e m h i s t o r y c z n y m b ę d ą p o d e j ­

(3)

m o w a n e c i ą g l e n a n o w o , a l e z a r ó w n o i c h a u t o r z y j a k i c z y t e l n i c y m u s z ą b y ć ś w i a d o m i f a k t u , j a k b a r d z o p r o w i z o r y c z n e m o g ą b y ć i c h w y n i k i . D o t y c z y t o r ó w n i e ż k s i ą ż k i p r o f . G n i l k i , k t ó r y o s t r z e g a s w o i c h c z y t e l n i k ó w : „ N i e c h c z y t e l n i k n i e o c z e k u j e , ż e z n a j d z i e w t e j k s i ą ż c e h i s t o r i ą ż y c i a J e z u s a , l e c z n i e c h w n i e j w i d z i p r ó b ę p r z y b l i ż e n i a m u T e g o , k t ó r y d l a n a s c h r z e ś c i j a n , j e s t p o p r o s t u n i e d o ś c i g ł y m w z o r e m ” ( 1 6 ) . K s i ą ż k a r o z p o c z y n a s i ę o d z a r y s o w a n i a p r o b l e m a t y k i b a d a ń n a d J e z u s e m h i s t o ­ r y c z n y m , n a j p i e r w w r o z w o j u h i s t o r y c z n y m o d R e i m a r u s a d o c z a s ó w w s p ó ł c z e s n y c h , a p ó ź n i e j w z a k r e s i e m e t o d o l o g i i t y c h b a d a ń ( 1 7 - 4 5 ) . W ł a ś n i e o d p r z y j ę t e j m e t o d y z a l e ż y w d u ż e j m i e r z e w y ł a n i a j ą c y s i ę z k s i ą ż k i o b r a z h i s t o r y c z n e g o J e z u s a . A u t o r d o k o n u j e n a j p i e r w s e l e k c j i i o c e n y m a t e r i a ł u ź r ó d ł o w e g o . W s w o i m w y b o r z e o g r a n i ­ c z a s i ę d o t r a d y c j i J e z u s a , o b e j m u j ą c e j e w a n g e l i e s y n o p t y c z n e . J a k o m a ł o w i a r y g o d n y p o d w z g l ę d e m h i s t o r y c z n y m i d l a t e g o n i e u w z g l ę d n i o n y w j e g o p r a c y , u z n a j e z b i ó r E w a n g e l i i a p o k r y f i c z n y c h , z k t ó r y c h E w a n g e l i a T o m a s z a w o s t a t n i c h l a t a c h z r o b i ł a w r ę c z z a w r o t n ą k a r i e r ę . Z a k ł a d a j e d n o c z e ś n i e , ż e p o d s t a w ą r e k o n s t r u k c j i b ę d z i e p r z e d - s y n o p t y c z n e ź r ó d ł o m ó w J e z u s a ( Q ) , k t ó r e s w o j ą d r o g ą z d r a d z a d u ż e p o d o b i e ń s t w o w ł a ś n i e d o E w a n g e l i i T o m a s z a , o r a z l o g i a w y o d r ę b n i o n e z p ó ź n i e j s z e j w e d ł u g n i e g o f o r m y n a r r a c y j n e j E w a n g e l i i M a r k a . A b s o l u t n y p r y m a t p r z y z n a j e w i ę c s ł o w o m J e z u ­ s a , k t ó r e m o g ą p o c h o d z i ć b e z p o ś r e d n i o o d n i e g o s a m e g o , p o d c z a s g d y n p . o p i s y c u ­ d ó w s t a n o w i ą r e l a c j ę i n n y c h , a w i ę c s ą p r z e k a z a m i z d r u g i e j l u b t r z e c i e j r ę k i . W o c e ­ n i e p o s z c z e g ó l n y c h E w a n g e l i i b i e r z e p o d u w a g ę w i a r ę w z m a r t w y c h w s t a n i e J e z u s a , b ę d ą c ą a k t y w n y m c z y n n i k i e m , w p ł y w a j ą c y m n a i c h o s t a t e c z n y k s z t a ł t . P o s z u k u j ą c k r y t e r i ó w h i s t o r y c z n e j r e k o n s t r u k c j i o b r a z u J e z u s a , a u t o r u s i ł u j e n a j p i e r w o d t w o r z y ć c a ł o ś c i o w y p r z e b i e g w y d a r z e ń , z w i ą z a n y c h z w y s t ą p i e n i e m J e z u s a , J e g o d z i a ­ ł a l n o ś c i ą i m ę c z e ń s k ą ś m i e r c i ą . K l u c z e m d o p o z n a n i a p r a w d y o h i s t o r y c z n y m J e z u s i e j e s t , z d a n i e m p r o f . G n i l k i , J e g o p r z e p o w i a d a n i e „ o p a n o w a n i u B o g a ” . Z n i e g o w y ł a n i a s i ę p e w i e n c a ł o ś c i o w y s c h e m a t , b ę d ą c y p o d s t a w ą r e k o n s t r u k c j i o b r a z u J e z u s a : k r ó l e ­ s t w o B o ż e , n a ś l a d o w a n i e , a u t o r y t e t w y n i k a j ą c y z p o s ł a n n i c t w a , k o n f l i k t i ś m i e r ć ( 3 8 n . ) . P r a k t y c z n a r e a l i z a c j a c a ł e g o p r z e d s i ę w z i ę c i a d o k o n u j e s i ę w o p a r c i u o s z c z e g ó ł o w e k r y ­ t e r i a , k t ó r e a u t o r s z e r e g u j e w n a s t ę p u j ą c y s p o s ó b : 1. K r y t e r i u m n i e p o d o b i e ń s t w a p o ­ z w a l a w y o d r ę b n i ć t y l k o t ę t r a d y c j ę j a k o p o c h o d z ą c ą o d J e z u s a , k t ó r a n i e d a j e s i ę w y ­ w i e ś ć a n i z j u d a i z m u a n i z p i e r w o t n e g o c h r z e ś c i j a ń s t w a ; 2 . K r y t e r i u m s p ó j n o ś c i p o s t u ­ l u j e z g o d n o ś ć s ł ó w i c z y n ó w J e z u s a ; 3 . K r y t e r i u m w i e l o r a k i e g o p o ś w i a d c z e n i a z a k ł a d a w i e l o k r o t n e ś w i a d e c t w o o J e z u s i e , z a w a r t e w t e k s t a c h , n a l e ż ą c y c h d o r ó ż n y c h r o d z a j ó w l i t e r a c k i c h ; 4 . R e g u ł a o d n a j d y w a n i a a u t e n t y c z n y c h s ł ó w J e z u s a , k t ó r e s p r a w i a ł y t r u d ­ n o ś ć p i e r w o t n e j w s p ó l n o c i e i d l a t e g o u l e g ł y s k o r y g o w a n i u l u b u s t ą p i ł y n a d a l s z y p l a n ; 6 . R e g u ł a p i e r w s z e ń s t w a ś m i e r c i k r z y ż o w e j J e z u s a j a k o n a j p e w n i e j s z e g o h i s t o r y c z n i e f a k t u J e g o ż y c i a , w k t ó r y m z n a j d u j e s i ę k l u c z d o z r o z u m i e n i a J e g o p r z e p o w i a d a n i a ; 7 . K r y t e r i u m p r y m a t u p r a o p i s u M ę k i i ź r ó d ł a Q . P r a w i e w s z y s t k i e w y m i e n i o n e k r y t e r i a o p i e r a j ą s i ę n a t r e ś c i p r z e k a z u , z g o d n i e z z a ł o ż e n i e m , ż e t r e ś ć w y p r z e d z a g a t u n e k l i t e ­

(4)

r a c k i p o d w z g l ą d e m r z e c z o w y m , c o m o ż e o z n a c z a ć , ż e j e s t c h r o n o l o g i c z n i e w c z e ś n i e j ­ s z a ( 4 2 ) . Z a s t o s o w a n i e t y c h k r y t e r i ó w d e c y d u j e w d u ż y m s t o p n i u o z a k r e s i e t r a d y c j i 0 J e z u s i e , b ę d ą c e j p o d s t a w ą h i s t o r y c z n e j r e k o n s t r u k c j i J e g o ż y c i a . W e d ł u g p r o f . G n i l k i n a l e ż ą d o n i e j p r z e d e w s z y s t k i m p r z y p o w i e ś c i , z w ł a s z c z a m ó w i ą c e o k r ó l e s t w i e B o ż y m o r a z l o g i a r o z p r o s z o n e w m a t e r i a l e s y n o p t y c z n y m . K a ż d a p o w a ż n a r e k o n s t r u k c j a h i s t o r y c z n a m u s i s i ę r o z p o c z ą ć o d z a r y s o w a n i a t ł a p o l i t y c z n e g o i s p o ł e c z n o - r e l i g i j n e g o . P o d s t a w o w y m ź r ó d ł e m i n f o r m a c j i o c z a s a c h J e z u s a j e s t J ó z e f F l a w i u s z . Z j e g o p o m o c ą a u t o r ś l e d z i n a j p i e r w h i s t o r i ę p o l i t y c z n ą P a l e s t y n y , t j . d z i e j e d y n a s t i i H e r o d a , r z ą d y r z y m s k i c h n a m i e s t n i k ó w o r a z r o l ę a r c y k a ­ p ł a n ó w i S a n h e d r y n u ( 4 6 - 6 4 ) . N a t o m i a s t w o p i s i e s y t u a c j i r e l i g i j n o - s p o ł e c z n e j u w y ­ p u k l a r e l i g i j n ą p o z y c j ę ś w i ą t y n i j e r o z o l i m s k i e j o r a z p o w s t a n i e r u c h u c h a s y d ó w ( „ p o ­ b o ż n y c h ” ) , z k t ó r e g o p r a w d o p o d o b n i e n a r o d z i ł s i ę t a k w a ż n y d l a z r o z u m i e n i a N o w e ­ g o T e s t a m e n t u n u r t a p o k a l i p t y c z n y . D o ś ć s z c z e g ó ł o w o c h a r a k t e r y z u j e c z t e r y g ł ó w n e u g r u p o w a n i a r e l i g i j n e w s p ó ł c z e s n e J e z u s o w i . N a j w i ę c e j u w a g i p o ś w i ę c a w s p ó l n o c i e z Q u m r a n ( e s s e ń c z y k o m ) i f a r y z e u s z o m , k t ó r y c h d o k t r y n a i z w y c z a j e s t a n o w i ł y b e z ­ p o ś r e d n i k o n t e k s t h i s t o r y c z n y w y s t ą p i e n i a J e z u s a . N i e p o m i j a t e ż Z e l o t ó w i S a d u c e ­ u s z ó w , k t ó r z y u z u p e ł n i a j ą r e l i g i j n e t ł o d z i e j ó w J e z u s a ( 6 5 - 8 3 ) . R y s u j ą c o b r a z s y t u a c j i s p o ł e c z n e j w P a l e s t y n i e s z e r o k o o m a w i a s y s t e m p o d a t k o w y , k t ó r y m i a ł d u ż y w p ł y w n a p o ł o ż e n i e e k o n o m i c z n e p o s z c z e g ó l n y c h w a r s t w l u d n o ś c i . I s t o t n ą r o l ę o d g r y w a l i t u t a j p o b o r c y p o d a t k o w i ( c e l n i c y ) , k t ó r y c h n a d u ż y c i a b y ł y p r z y c z y n ą i c h s z c z e g ó l n i e n e g a t y w n e g o o d b i o r u s p o ł e c z n e g o . N i e z m i e r n i e w a ż n ą c e c h ą t e g o p r z e s t a w i e n i a j e s t u k a z a n i e w a r u n k ó w ż y c i a n a j b i e d n i e j s z y c h w a r s t w l u d n o ś c i o r a z p o ł o ż e n i a k o b i e t 1 d z i e c i ( 8 3 - 9 3 ) . N a j w a ż n i e j s z y i n a j d ł u ż s z y r o z d z i a ł k s i ą ż k i , o m a w i a j ą c y J e z u s o w e o r ę d z i e o p a ­ n o w a n i u B o g a ( 1 0 8 - 2 0 0 ) , p o p r z e d z a p r ó b a r e k o n s t r u k c j i ż y c i a J e z u s a w N a z a r e c i e o r a z u s t a l e n i a J e g o s t o s u n k u d o J a n a C h r z c i c i e l a ( 9 4 - 1 0 7 ) . C h o ć a u t o r o d r z u c a c z ę s t o p o s t u l o w a n ą t e z ę , ż e J e z u s b y ł u c z n i e m J a n a , t o j e d n a k j e g o a r g u m e n t y n i e s ą z b y t p r z e k o n y w u j ą c e . U z n a n i e t e j t e z y w c a l e n i e u m n i e j s z a w y j ą t k o w o ś c i i o r y g i n a l n o ś c i J e z u s a , a r a c z e j o d z w i e r c i e d l a h i s t o r y c z n y r e a l i z m W c i e l e n i a , k t ó r y t a k m o c n o e k s p o ­ n u j ą E w a n g e l i e . K r ó l e s t w o B o ż e , k t ó r e p r o f . G n i 1 к a o d d a j e p r z e z z w r o t „ p a n o w a n i e B o g a ” , w y ­ d o b y w a j ą c d y n a m i c z n y a s p e k t z n a c z e n i a t e r m i n u β α ο ι λ ί α , j e s t r z e c z y w i s t o ś c i ą z ł o ż o ­ n ą . Z a k ł a d a o n j e d n a k , ż e w g l ą d w j e g o n a j b a r d z i e j p i e r w o t n ą t r e ś ć , d a j ą c ą s i ę w y ­ w i e ś ć o d s a m e g o J e z u s a , u m o ż l i w i a j ą n a m p r z e d e w s z y s t k i m J e g o p r z y p o w i e ś c i . A l e t u s p r a w a s i ę k o m p l i k u j e z w i e l c e k o n t r o w e r s y j n y m p r o b l e m e m i c h i n t e r p r e t a c j i . W s p ó ł ­ c z e s n a e g z e g e z a w r a z z b a d a n i a m i A . J i i l i c h e r a p o r z u c i ł a t r a d y c y j n ą i n t e r p r e t a c j ę a l e ­ g o r y c z n ą . Z a p o c z ą t k o w a n e p r z e z n i e g o p o d e j ś c i e k r y t y c z n o - h i s t o r y c z n e o k a z a ł o s i ę j e d n a k r ó w n i e ż n i e z a d o w a l a j ą c e . S p o ś r ó d k i l k u p r o p o z y c j i n o w s z y c h s p o s o b ó w i n t e r ­ p r e t a c j i a u t o r s k ł a n i a s i ę k u t e o r i i D . O . V i a , k t ó r y u j m u j e p r z y p o w i e ś c i j a k o p r z e d m i o ­

(5)

t y e s t e t y c z n e , b i o r ą c p o d u w a g ę z a r ó w n o i c h c h a r a k t e r m e t a f o r y c z n y j a k i n a r r a c y j n y . W p ł y w a m e r y k a ń s k i e g o e g z e g e t y u w i d a c z n i a s i ę w y r a ź n i e w e g z e g e z i e w y b r a n y c h t e k s t ó w . W s w o i m w y b o r z e p r o f . G n i l k a j e s t k o n s e k w e n t n y w o b e c u p r z e d n i o p r z y j ę ­ t y c h z a ł o ż e ń . I n t e r p r e t o w a n e p r z y p o w i e ś c i p o c h o d z ą g ł ó w n i e z e ź r ó d ł a Q . W f o r m i e s ł o w n e j w y r a ż a j ą o n e p a r a d y g m a t y n i e s ł y c h a n e j d o b r o c i B o g a . S t a n o w i ą w i ę c d e f i n i ­ t y w n ą i b e z w a r u n k o w ą p r o p o z y c j ą z b a w i e n i a , k t ó r a „ s i ł ę s w e g o c h a r a k t e r u , s p r a w i a ­ j ą c e g o w r a ż e n i e u t o p i i , c z e r p i e z d o ś w i a d c z e n i a , j a k i e s i ę u w i d o c z n i ł o w d z i a ł a l n o ś c i J e z u s a ” ( 1 3 4 ) . W ł a ś n i e t a d z i a ł a l n o ś ć w p o s t a c i c u d ó w i u z d r o w i e ń , p o m i j a n a c z ę s t o p r z e z i n n y c h b a d a c z y , t a k ż e - w p r z e k o n a n i u a u t o r a - m ó w i n a m o h i s t o r y c z n y m J e ­ z u s i e . D a j ą c o g ó l n ą c h a r a k t e r y s t y k ę c u d ó w w p r z e k a z a c h s y n o p t y c z n y c h , s t w i e r d z a i c h o d m i e n n ą f u n k c j ę w p o s z c z e g ó l n y c h E w a n g e l i a c h , c o w d u ż y m s t o p n i u u t r u d n i a j e g o z d a n i e m d o t a r c i e d o J e z u s a h i s t o r y c z n e g o . P o d k r e ś l a p r z y t y m , ż e c u d o t w ó r c z a d z i a ł a l n o ś ć J e z u s a m a s w o j e r o z l i c z n e p a r a l e l e w j u d a i z m i e i h e l l e n i z m i e , o d z w i e r c i e ­ d l a j ą c z a r a z e m p e w i e n a r c h a i c z n y p o g l ą d n a ś w i a t , c a ł k o w i c i e o b c y n a s z e j w s p ó ł c z e ­ s n e j m e n t a l n o ś c i . D l a t e g o p o s t u l u j e w p r o w a d z e n i e r o z r ó ż n i e n i a m i ę d z y o p i s a m i c u ­ d ó w a o b j a ś n i a j ą c y m i l o g i a m i , k t ó r e d a j ą s z a n s ę p o z n a n i a J e g o z a m i a r ó w ( 1 4 7 ) . C h o ć l i c z b a t y c h o s t a t n i c h j e s t w e d ł u g p r o f . G n i l k i s t o s u n k o w o m a ł a , t o j e d n a k w s z y s t k i e o n e w y r a ż a j ą b e z p o ś r e d n i e u k i e r u n k o w a n i e c u d ó w n a p a n o w a n i e B o g a . M o ż e o n z a ­ t e m s f o r m u ł o w a ć p o d s t a w o w ą t e z ę s w o j e j k s i ą ż k i : „ P a n o w a n i e B o g a j e s t c e n t r a l n y m t e m a t e m i w e w n ę t r z n ą i s t o t ą o r ę d z i a J e z u s a . S t o s u n e k J e z u s a d o p a n o w a n i a B o g a j e s t c z y m ś t a k w a ż n y m , ż e n i e o g r a n i c z a s i ę d o J e g o p r z e p o w i a d a n i a , l e c z o b e j m u j e c a ł ą J e g o d z i a ł a l n o ś ć , a n a w e t w y k r a c z a p o z a n i ą ” ( 1 7 2 ) . A 1 e j a k p a n o w a n i e B o g a o b j a w i a s i ę w h i s t o r i i ? C z y j e s t j u ż o b e c n e , c z y t e ż j e s t d o p i e r o s p r a w ą p r z y s z ł o ś c i ? A u t o r k s i ą ż k i p r ó b u j e d a ć o d p o w i e d ź n a t e p y t a n i a , a n a l i z u j ą c p r z e d e w s z y s t k i m p r z y p o w i e ­ ś c i i l o g i a , p r z e d s t a w i a j ą c e c z a s o w y w y m i a r p a n o w a n i a B o g a ( 1 7 2 - 1 9 0 ) . W y p r o w a ­ d z a z n i c h t e z ę , p o w s z e c h n i e p r z y j ę t ą w e g z e g e z i e n o w o t e s t a m e n t a l n e j o z a s a d n i c z y m n a p i ę c i u , p r z e b i e g a j ą c y m m i ę d z y t e r a ź n i e j s z o ś c i ą a p r z y s z ł o ś c i ą K r ó l e s t w a B o ż e g o : „ P e w n o ś ć b l i s k o ś c i K r ó l e s t w a o p i e r a s i ę n a t y m , ż e j a k o c o ś w s w e j i s t o c i e p r z y s z ł e ­ g o , s t a ł o s i ę o n o j u ż t e r a ź n i e j s z o ś c i ą ” ( 1 8 9 ) . Z e s c h a t o l o g i c z n e g o w y m i a r u K r ó l e s t w a B o ż e g o w y ł a n i a s i ę a s p e k t „ s ą d u ” , z a w a r t y w n i e k t ó r y c h p r z y p o w i e ś c i a c h i l o g i a c h J e z u s a . N i e d a j ą o n e j a k i e g o ś p o u c z e n i a o p r z y s z ł y m ż y c i u , r a c z e j s t a n o w i ą p r z e j m u ­ j ą c e o s t r z e ż e n i e p r z e d u t r a t ą z b a w i e n i a . N a s t ę p n e r o z d z i a ł y k s i ą ż k i s ą k o n s e k w e n t ­ n y m r o z w i n i ę c i e m t e m a t ó w , w y n i k a j ą c y c h z J e z u s o w e g o o r ę d z i a o p a n o w a n i u B o g a . N a j p i e r w j e s t m o w a o t y c h , k t ó r z y j e p r z y j ę l i i s t a l i s i ę J e g o u c z n i a m i ( 2 0 1 - 2 3 3 ) . N a ­ s t ę p n i e , a u t o r p r ó b u j e o d p o w i e d z i e ć n a p y t a n i e , c z y m b y ł a t a w s p ó l n o t a n a j b l i ż s z y c h u c z n i ó w ( D w u n a s t u ) w z a m y ś l e J e z u s a w o d n i e s i e n i u d o w s p ó l n o t y I z r a e l a . N i e s t e t y , m i m o w i e l o k r o t n i e p o w t a r z a n e j t e z y o u k i e r u n k o w a n i u d z i a ł a l n o ś c i J e z u s a n a I z r a e l a , p r o f . G n i l k a n i e d a j e n a m o d p o w i e d z i n a w a ż n e t a k ż e d z i s i a j p y t a n i e o w z a j e m n ą r e l a ­ c j ę I z r a e l a i K o ś c i o ł a . Z a d o w a ł a s i ę j e d y n i e n e g a t y w n y m s t w i e r d z e n i e m , ż e J e z u s n i e

(6)

z r e z y g n o w a ł z e s w e g o n a r o d u i n i e w y k l u c z y ł I z r a e l a z e z b a w i e n i a ( 2 4 3 ) . O d n o s i s i ę w r a ż e n i e , ż e a u t o r u n i k a f o r m u ł o w a n i a j a k i c h k o l w i e k p o z y t y w n y c h r o z w i ą z a ń t e g o w i e l c e k o n t r o w e r s y j n e g o i d l a w i e l u n i e r o z w i ą z a n e g o d o d z i ś p r o b l e m u . J e z u s o w e o r ę d z i e o p a n o w a n i u B o g a j e s t n i e t y l k o p r o p o z y c j ą z b a w i e n i a , z a w i e r a w s o b i e t a k ż e w s k a z a n i a e t y c z n e , k t ó r y m p o ś w i ę c o n y j e s t n a s t ę p n y r o z d z i a ł k s i ą ż k i . W y n i k a j ą o n e z w ł a ś c i w e g o s t o s u n k u c z ł o w i e k a d o B o g a i m a j ą c o ś w s p ó l n e g o z k s z t a ł ­ t e m B o ż e g o p a n o w a n i a . A l e J e z u s n i e g ł o s i ł s w o i c h w s k a z a ń w e t y c z n e j p r ó ż n i . J a k o Ż y d z o b o w i ą z a n y b y ł p r z e s t r z e g a ć T o r y - P r a w a . M u s i a ł w i ę c w s p o s ó b n i e u n i k n i o n y o k r e ś l i ć s w ó j s t o s u n e k d o n i e g o . P r o f . G n i l k a s t r e s z c z a s t a n o w i s k o J e z u s a w o b e c T o r y w s t w i e r d z e n i u : „ P a n o w a n i e B o g a w y z n a c z a T o r z e i n n e m i e j s c e , k t ó r e w k a ż d y m r a ­ z i e n i e j e s t j u ż m i e j s c e m c e n t r a l n y m . Z b a w i e n i e j e s t z w i ą z a n e z p a n o w a n i e m B o g a , a n i e z P r a w e m ” ( 2 5 7 ) . R e k o n s t r u k c j a k o n k r e t n y c h w s k a z a ń e t y c z n y c h J e z u s a , d o k o ­ n a n a w d r u g i e j c z ę ś c i t e g o r o z d z i a ł u , o d s ł o n i ł a i c h r a d y k a l i z m w s t o s u n k u d o p r z y j ę ­ t y c h w ó w c z a s i o b o w i ą z u j ą c y c h r ó w n i e ż d z i s i a j n o r m p o s t ę p o w a n i a . P y t a n i e o a u t o ­ r y t e t J e z u s a s t a ł o s i ę w i ę c n i e u n i k n i o n e . O d p o w i e d ź n a n i e d a j e j e d e n z o s t a t n i c h j u ż r o z d z i a ł ó w k s i ą ż k i , w k t ó r y m a u t o r a n a l i z u j e t y t u ł y o d n o s z ą c e s i ę d o J e z u s a : S y n C z ł o ­ w i e c z y i M e s j a s z . P o d s u m o w u j ą c s w o j e r o z w a ż a n i a w y z n a j e : „ J e d y n y w s w o i m r o ­ d z a j u a u t o r y t e t J e z u s a , w y n i k a j ą c y z J e g o p o s ł a n n i c t w a , h i s t o r y c z n i e n i e d a j e s i ę w y ­ t ł u m a c z y ć ” ( 3 1 8 ) . A u t o r y t e t J e z u s a i w y n i k a j ą c e z n i e g o r o s z c z e n i a s ą w j a k i m ś s t o p n i u u z a s a d n i e ­ n i e m J e g o p r o t e s t u w ś w i ą t y n i . T e n w ł a ś n i e s y m b o l i c z n y c z y n d o p r o w a d z i ł d o b e z p o ­ ś r e d n i e j k o n f r o n t a c j i J e z u s a z r e l i g i j n y m i p r z y w ó d c a m i n a r o d u , k t ó r a z a k o ń c z y ł a s i ę w y d a n i e m p r z e z P i ł a t a w y r o k u s k a z u j ą c e g o . W c h o d z i m y w n i e z m i e r n i e d e l i k a t n ą k w e s t i ę h i s t o r y c z n e j r e k o n s t r u k c j i p r o c e s u J e z u s a , k t ó r e j w n i o s k i m o g ą p r o w a d z i ć d o p o w a ż n y c h k o n s e k w e n c j i t e o l o g i c z n y c h . C h o d z i p r z e d e w s z y s t k i m o u s t a l e n i e p o d ­ s t a w y o s k a r ż e n i a i z a k r e s u o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a w y d a n i e w y r o k u . P o d s t a w ą h i s t o ­ r y c z n e j r e k o n s t r u k c j i o s t a t n i c h d n i ż y c i a J e z u s a j e s t w k s i ą ż c e p r o f . G n i l k i E w a n g e l i a w e d ł u g ś w . M a r k a . J e j o p i s u z n a j e o n z a n a j b a r d z i e j z b l i ż o n y d o h i s t o r y c z n y c h r e ­ a l i ó w . O w s z e m , d o s t r z e g a o n o b e c n o ś ć t e o l o g i c z n e j i n t e n c j i , m a j ą c e j w p ł y w n a o s t a ­ t e c z n y k s z t a ł t r e l a c j i M a r k o w e j , a l e w i e r z y j e d n o c z e ś n i e w m o ż l i w o ś ć o d d z i e l e n i a j e j o d h i s t o r y c z n y c h f a k t ó w . O b r a z h i s t o r y c z n e g o p r z e b i e g u p r o c e s u J e z u s a , z r e k o n s t r u ­ o w a n y p r z e z p r o f . G n i l k ę p o k r y w a s i ę z a s a d n i c z o z w y n i k a m i b a d a ń i n n y c h e g z e g e - tó w . R o z s t r z y g a j ą c ą r o l ę w s k a z a n i u J e z u s a n a ś m i e r ć o d e g r a l i R z y m i a n i e . Ż y d z i w o s o ­ b i e a r c y k a p ł a n a i S a n h e d r y n u n i e m i e l i p r a w a w y d a w a n i a w y r o k ó w ś m i e r c i . M o ż e m y n a j w y ż e j m ó w i ć o j a k i e j ś f o r m i e u d z i a ł u ż y d o w s k i c h a u t o r y t e t ó w r e l i g i j n y c h w u j ę c i u i w y d a n i u J e z u s a r z y m s k i m w ł a d z o m , c o p o t w i e r d z a j ą n i e t y l k o E w a n g e l i e , a l e r ó w ­ n i e ż J ó z e f F l a w i u s z . N i e s t e t y p r o f . G n i l k a w s w o j e j k s i ą ż c e r a c z e j p o m i j a ( c z y ś w i a ­ d o m i e ? ) t r u d n e i n i e w y g o d n e d l a n a s z e j w s p ó ł c z e s n e j w r a ż l i w o ś c i k w e s t i e , k t ó r e s t w a ­ r z a j ą e w a n g e l i c z n e r e l a c j e o m ę c e i ś m i e r c i J e z u s a . N a l e ż y d o n i c h z a l i c z y ć t e n d e n c j ę

(7)

w s z y s t k i c h E w a n g e l i i d o w y b i e l a n i a R z y m i a n , a o b c i ą ż a n i a Ż y d ó w w p r o c e s i e J e z u ­ s a . Z w r ó c i ł n a t o u w a g ę t a k ż e a u t o r o m a w i a n e j k s i ą ż k i , n i c w y j a ś n i a j e d n a k p r z y c z y n ( h i s t o r y c z n y c h ? t e o l o g i c z n y c h ? ) t a k i e g o s p o s o b u p r z e d s t a w i a n i a f a k t ó w p r z e z E w a n ­ g e l i e . D r u g i m , o w i e l e p o w a ż n i e j s z y m z a g a d n i e n i e m , j e s t p r o b l e m h i s t o r y c z n o ś c i w y d a r z e n i a , k t ó r e s t o i z a t e k s t e m M t 2 7 , 2 5 ( „ K r e w J e g o n a n a s i n a d z i e c i n a s z e ” ) . W h i s t o r i i c h r z e ś c i j a ń s k i e g o a n t y s e m i t y z m u i t e o l o g i c z n e g o u z a s a d n i a n i a g o , s ł o w a t e o d e g r a ł y z n a c z ą c ą r o l ę . K s i ą ż k a p o m i j a j e c a ł k o w i t y m m i l c z e n i e m . C h o c i a ż p r o f . G n i l k a z a j m u j e s i ę t y m t e k s t e m w s w o i m k o m e n t a r z u d o E w a n g e l i i M a t e u s z a , a l e w y j a ś n i a g o r a c z e j t e o l o g i c z n i e w d u c h u P w t 2 7 , 2 4 n i ż h i s t o r y c z n i e . W r e s z c i e n i e z n a j d u j e m y w k s i ą ż c e p r o f . G n i l k i o d p o w i e d z i n a p y t a n i e , w j a k i m s t o p n i u e w a n g e ­ l i c z n e o p i s y o m ę c e i ś m i e r c i J e z u s a o d z w i e r c i e d l a j ą p r a w d ę h i s t o r y c z n ą , a w j a k i m s t a n o w i ą w y p e ł n i e n i e s t a r o t e s t a m e n t a l n y c h p r o r o c t w . K s i ą ż k a p r o f . G n i l k i j e s t w a ż n ą i z n a c z ą c ą p o z y c j ą w ś r ó d p o d o b n y c h p u b l i k a c j i , k t ó r e p o j a w i ł y s i ę w o s t a t n i c h l a t a c h . P r z e z s w o j ą w n i k l i w ą i n i e s t r o n i ą c ą o d t e o l o ­ g i c z n y c h w n i o s k ó w e g z e g e z ę z r e a l i z o w a ł w p e ł n i s w o j e z a m i e r z e n i e p r z y b l i ż e n i a n a m J e z u s a . C z y h i s t o r y c z n e g o ? T r u d n o p o w i e d z i e ć . R o z w a ż a n i o m p r o f . G n i l k i b r a k p r z e d e w s z y s t k i m p o d e j ś c i a s o c j o l o g i c z n e g o , k t ó r e w y d a j e s i ę n i e o d z o w n e p r z y p r ó b a c h h i ­ s t o r y c z n e j r e k o n s t r u k c j i z a r ó w n o J e z u s o w e g o s t y l u ż y c i a j a k i ż y d o w s k i e g o c h a r a k t e ­ r u J e g o o s o b y . Z t e g o w z g l ą d u J e g o o b r a z , k t ó r y w y ł a n i a s i ę z k s i ą ż k i , m a r y s y b a r ­ d z i e j t e o l o g i c z n e n i ż h i s t o r y c z n e , b a r d z i e j c h r z e ś c i j a ń s k i e n i ż ż y d o w s k i e . P o w o d e m t a k i e g o s t a n u r z e c z y j e s t m o ż e f a k t , i ż p r o f . G n i l k a o p a r ł s i ę p r a w i e w y ł ą c z n i e n a l i t e r a t u r z e n i e m i e c k i e j , i g n o r u j ą c c a ł k o w i c i e e g z e g e z ę a n g l o j ę z y c z n ą o n a s t a w i e n i u b a r d z i e j s o c j o l o g i c z n y m ( w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h p o j a w i ł o s i ę w i e l e p o z y c j i d o t y ­ c z ą c y c h h i s t o r y c z n e g o J e z u s a , b ę d ą c y c h o w o c e m t z w . S e m i n a r i u m J e z u s a h i s t o r y c z ­ n e g o , p o w o ł a n e g o w r a m a c h a m e r y k a ń s k i e g o t o w a r z y s t w a b i b l i j n e g o S o c i e t y o f B i b l i ­ c a l L i t e r a t u r e ) . C z y z a t e m o t r z y m a m y k i e d y k o l w i e k p e ł n y h i s t o r y c z n y o b r a z J e z u s a ? W ś w i e t l e s t a n u w s p ó ł c z e s n e j e g z e g e z y j e s t t o r a c z e j w ą t p l i w e . Z b y t w i e l e b o w i e m z a l e ż y o d z a ł o ż e ń m e t o d o l o g i c z n y c h . C z y w i ę c p o w i n n o s i ę z a n i e c h a ć w s z e l k i c h b a ­ d a ń h i s t o r y c z n y c h w o d n i e s i e n i u d o J e z u s a i d o p o c z ą t k ó w c h r z e ś c i j a ń s t w a w o g ó l n o ­ ś c i ? C h y b a n i e . B a d a n i a h i s t o r y c z n e p r z y w s z y s t k i c h s w o i c h m e t o d o l o g i c z n y c h u w a ­ r u n k o w a n i a c h i p r o w i z o r y c z n o ś c i s w o i c h w y n i k ó w s p e ł n i a j ą w a ż n ą r o l ę k r y t y c z n ą w o b e c t r a d y c j i , z a r ó w n o t e j , k t ó r e j w y r a z z n a j d u j e m y w N T , j a k i t e j , w e w n ą t r z k t ó r e j i n t e r p r e t u j e m y t e k s t y . S t r z e ż e n a s t a k ż e p r z e d w y c i ą g a n i e m p o c h o p n y c h w n i o s k ó w , n p . o z b i o r o w e j o d p o w i e d z i a l n o ś c i Ż y d ó w z a ś m i e r ć J e z u s a . D o b r z e s i ę w i ę c s t a ł o , ż e k s i ą ż k a p r o f . G n i l k i , d z i ę k i w y d a w n i c t w u „ Z n a k ” s t a ł a s i ę d o s t ę p n a s z e r o k i m k r ę g o m c z y t e l n i c z y m w P o l s c e . K s . Z d z i s ł a w P a w ł o w s k i , W ł o c ł a w e k

Cytaty

Powiązane dokumenty

Modyfikacji sprowadzającej się do tymczasowej rezygnacji z Macedonii greckiej i skoncentrowania się jedynie na fuzji obu „słowiańskich" Macedonii, czyli części wardarskiej

Bach podkreśla ten fakt na karcie tytułowej i zaznacza, że przedkłada utwory, które pozwolą początkującemu organiście przyswoić sobie sztu- kę tego, jak „w nauce gry na

Wójcikiewicz podnosi, ¿e „powtórne okazanie na- le¿y dopuœciæ jednak¿e tylko wtedy, gdy bêdzie ono sta³o ewolucyjnie wy¿ej, ni¿ uprzednia identyfikacja, (...) oraz po

Transactions on real estate markets have several aspects that make them highly complex, mostly due to their individual nature – each property is unique in terms of its

Powiązania te pozwalają odpowiedzieć na pyta- nie, jak jednostkowy wzrost popytu w każdym sektorze gospodarki wpłynie na wzrost produkcji danego sektora.. Natomiast

Nową w literaturze jest gałęź pisarstwa ludowego, dzięki przedmiotowi twórczemu, który wypowiada się „przez nowy typ psychiki”.. Typ psychiczny chłopa, został przez

-Benedyktyńskiego dowiadujemy się, że z targnięciem się na własne życie mamy do czynienia wtedy, kiedy ktoś wykonał czynności, które prowadzą. 52

Warto zwrócić uwagę, że jeśli ustawa z dnia 13 czerwca 2019 roku zmieniająca kodeks karny wejdzie w życie, to jej ubocznym skutkiem będzie pogłębienie się niekonsekwencji,