Wprowadzenie
Jedn¹ z najistotniejszych czynnoœci procesowo-kry-minalistycznych wykonywanych w postêpowaniu kar-nym jest okazanie. Wyniki tej czynnoœci czêsto maj¹ decyduj¹cy wp³yw na koñcow¹ decyzjê procesow¹, w szczególnoœci na orzeczenie o winie lub niewinnoœci oskar¿onego. Jednoczeœnie, jak wskazuj¹ na to bada-nia praktyki, w trakcie jej realizacji pope³bada-nianych jest wiele b³êdów istotnie wp³ywaj¹cych na uzyskany rezul-tat. Z tych wzglêdów interesuj¹c¹ wydaje siê problema-tyka wp³ywu zasad procesowych – domniemania nie-winnoœci, praworz¹dnoœci i obiektywizmu – na przepro-wadzenie okazania. Szczególn¹ uwagê w niniejszym opracowaniu zwrócono na specyficzny dualizm – oka-zanie jest czynnoœci¹ procesow¹, a bywa tak¿e wyko-nywane operacyjnie. Ta (ewentualna) dwutorowoœæ sprzyja ³amaniu zasady niepowtarzalnoœci okazania, a tak¿e wymienionych powy¿ej zasad procesowych.
Zgodnie z art. 172 § 1 k.p.k. osobie przes³uchiwanej mo¿na okazaæ inn¹ osobê, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania. Okazanie powinno byæ przepro-wadzone tak, aby wy³¹czyæ sugestiê. Zarz¹dzenie Ko-mendanta G³ównego Policji nr 1426 z dnia 23 grud-nia 2004 r. [1] w § 114 ust. 3 i 4 reguluje (oprócz oka-zania procesowego) tak¿e tzw. okazanie operacyjne. Przebieg tej ostatniej czynnoœci (zapisany w ust. 3) jest nastêpuj¹cy, „policjant mo¿e udaæ siê ze œwiadkiem lub podejrzanym na miejsce, w którym istnieje mo¿liwoœæ spotkania sprawcy przestêpstwa lub œwiadka. Osobê rozpoznan¹ nale¿y wylegitymowaæ, a w razie istnienia podstaw – zatrzymaæ”. W ust. 4 § 114 czytamy „pod-czas czynnoœci, o której mowa w ust. 3, nale¿y zapisaæ personalia osób, które znajdowa³y siê w towarzystwie osoby rozpoznanej, i przes³uchaæ je w charakterze œwiadków, g³ównie co do faktu, ¿e osoba rozpoznana by³a w danym miejscu w chwili rozpoznania. Œwiadka lub podejrzanego, który rozpozna³ osobê, nale¿y prze-s³uchaæ na tê okolicznoœæ”.
Problematyka okazania by³a przedmiotem szczegól-nego zainteresowania wielu autorów. Przedstawiali oni ró¿ne rodzaje okazania osób. Najczêœciej rozró¿nia siê okazanie: bezpoœrednie osoby (jawne i dyskretne); po-œrednie (fotografii, portretu, rzeŸby); odtwarzaj¹ce wy-gl¹d; zw³ok; „puste”; identyfikuj¹ce osobê na podstawie cech dynamicznych (g³os, chód, zapach) [2, 3, 4, 5].
J. Wójcikiewicz czynnoœæ wymienion¹ poprzednio w § 36 ust. 3 instrukcji dochodzeniowo-œledczej Milicji Obywatelskiej [6], a obecnie w § 114 Zarz¹dzenia Ko-mendanta G³ównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. oceni³ jako „stoj¹c¹ na pograniczu okazania” [7]. T. To-maszewski w jednym spoœród swych opracowañ doko-nuje szczegó³owej analizy quasi-wtórnych okazañ. Opisy te jak¿e trafnie odpowiadaj¹ okazaniom, przed-stawionym 11 lat póŸniej w ust. 3 wy¿ej wymienionego Zarz¹dzenia Komendanta G³ównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. T. Tomaszewski bowiem nazywa quasi--wtórnym okazaniem dwie sytuacje. Pierwsza polega na tym, ¿e „(...) œwiadek po pope³nionym przestêpstwie mia³ sposobnoœæ widzieæ przedstawion¹ mu póŸniej do rozpoznania osobê, nierzadko w okolicznoœciach sugeruj¹cych jej udzia³ w przestêpstwie” [8, s. 22]. Na-tomiast druga okolicznoœæ ma miejsce wówczas, gdy „(...) œwiadek zdarzenia styka siê przypadkowo przed okazaniem z ujêtym bez jego udzia³u podejrza-nym” [8, s. 23].
Rola zasad powinna wynikaæ z istoty procesu karne-go, gwarancji konstytucyjnych i wskazañ wiedzy krymi-nalistycznej. Zasada praworz¹dnoœci wynika z art. 2 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. oraz dope³nia-j¹cych go art. 7 i art. 83 tej¿e Konstytucji RP. Ta funda-mentalna zasada mówi, aby przeprowadzaj¹cy okaza-nie przestrzega³ prawa. Podstawowa dyrektywa proce-su karnego i kryminalistyki nakazuje, aby „sprawca przestêpstwa zosta³ wykryty i poci¹gniêty do odpowie-dzialnoœci karnej, a osoba niewinna nie ponios³a tej od-powiedzialnoœci (art. 2 § 1 pkt 1 k.p.k.)”. Art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k. okreœla dyrektywê, aby ukszta³towanie postê-powania karnego nastêpowa³o przez trafne stosowanie œrodków przewidzianych w prawie karnym oraz przez ujawnienie okolicznoœci sprzyjaj¹cych pope³nieniu przestêpstwa i zrealizowane zosta³y zadania postêpo-wania karnego nie tylko w zwalczaniu przestêpstw, lecz równie¿ w zapobieganiu im oraz w umacnianiu posza-nowania prawa i zasad wspó³¿ycia spo³ecznego.
Zasada domniemania niewinnoœci nakazuje, aby oskar¿onego uwa¿aæ za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomoc-nym wyrokiem (art. 5 § 1 k.p.k.). Realizacjê tej zasady ³atwo dostrzec podczas wykonywania okazania, gdy¿ z jednej strony mamy do czynienia z czynnoœci¹, która
Kazimiera Juszka
Zasady procesowe i kryminalistyczne
a powtarzalność okazania w praktyce
– w przypadku pozytywnego wyniku identyfikacji – do-starcza przekonuj¹cego dowodu, ¿e oskar¿ony jest bezpoœrednim sprawc¹ czynu, z drugiej natomiast, z hipotez¹ o niewinnoœci oskar¿onego, wykluczaj¹c¹ wiarygodnoœæ rozpoznania [8, s. 20].
Celem zasad kryminalistyki powinno byæ sprzyjanie efektywnoœci wykrywczej i procesowej. Dowodowe znaczenie okazania zale¿y od skrupulatnego prze-strzegania – w trakcie jego realizacji – wymogów pro-ceduralnych [9, s. 6; 8, s. 20]. Nale¿y zatem zwróciæ uwagê na wieloœæ problemów zwi¹zanych z nieprze-strzeganiem regu³ okazania w œwietle zasad proceso-wych i kryminalistycznych. Okazanie czêsto przepro-wadzane jest nieprawid³owo [2, s. 177–178; 10, s. 274–291, 300–312, 321–330, 343–347, 349–355]. Przyczyn nieprawid³owych wskazañ nale¿y dopatry-waæ siê g³ównie w zachowaniu organów przeprowa-dzaj¹cych czynnoœæ. Problematyczne jest wci¹¿ zali-czanie tej czynnoœci, czêsto maj¹cej nisk¹ wartoœæ identyfikacyjn¹, w poczet dowodów.
J. Wójcikiewicz podnosi, ¿e „powtórne okazanie na-le¿y dopuœciæ jednak¿e tylko wtedy, gdy bêdzie ono sta³o ewolucyjnie wy¿ej, ni¿ uprzednia identyfikacja, (...) oraz po okazaniu poœrednim, natomiast trzeba wy-kluczyæ dwa okazania poœrednie albo bezpoœrednie (w tym jawne po dyskretnym)” [11, s. 78]. Stwierdza tak¿e, „(...) na wartoœæ dowodow¹ drugiego okazania zawsze wp³ywa³o okazanie pierwsze” [11, s. 79–80]. W innym opracowaniu dodaje równie¿, ¿e „z kryminali-stycznego i procesowego punktu widzenia przeprowa-dzenie okazania dyskretnego powinno (...) wykluczyæ póŸniejsze okazanie jawne tego samego podejrzanego temu samemu œwiadkowi” [5, s. 68]. Przestrzega dalej aby „(...) nie tworzyæ w ten sposób fikcji dowodowej przenosz¹c bezpoœrednio wynik w sferê dowodow¹”.
Autorka podziela tak¿e stwierdzenie E. Gruzy, ¿e „(...) okazanie niew¹tpliwie ma charakter niepowtarzal-ny” [2, s. 113]. Oznacza to, ¿e z dowodowego punktu widzenia czynnoœæ ta wyczerpuje siê przy jednorazo-wym kontakcie z obiektem lub z jego wizerunkiem, bez wzglêdu na wynik tego kontaktu [12, s. 236]. Jak s³usz-nie twierdzi S. Waltoœ, „(...) w przypadku powtórnego okazania tej samej osoby temu samemu œwiadkowi rozpoznaj¹cemu, na wynik drugiej czynnoœci bêdzie rzutowaæ zachowany w pamiêci œlad pierwszej, obraz osoby poprzednio okazywanej” [13, s. 12]. Tak¿e we-d³ug A. Tarachy „(...) okazanie, którego wynik jest z gó-ry pewny (powtórne okazanie), nie bêdzie okazaniem w znaczeniu procesu karnego, poniewa¿ nie spe³nia celu tej czynnoœci, jakim jest efekt identyfikacyjny” [14, s. 3]. Podczas powtarzania okazania (i nie tylko) mog¹ powstaæ u przes³uchiwanego zaburzenia fazy przecho-wywania w pamiêci obrazu istotnego obiektu. Mo¿liwe jest w takiej sytuacji nak³adanie siê na rzeczywiste
wspomnienia obrazu informacji z pierwszego tzw. oka-zania operacyjnego. Dyskusyjny w œwietle powy¿szych rozwa¿añ wydaje siê pogl¹d wyra¿ony w doktrynie, traktuj¹cy okazanie osoby i okazanie wizerunku jako dwie ró¿ne czynnoœci, które wzglêdem siebie nie s¹ niepowtarzalne [15, s. 68]. Analizuj¹c myœl tam wyra-¿on¹, mo¿na s¹dziæ, ¿e podobnie nale¿a³oby odnosiæ relacje miêdzy okazaniem operacyjnym i procesowym, zwa¿ywszy na przejawiony tam pogl¹d, ¿e „przeprowa-dzone na etapie przedprocesowym lub w ramach czyn-noœci operacyjnych, równoleg³ych do czynczyn-noœci proce-sowych okazanie takie s³u¿y przede wszystkim celom wykrywczym”.
Zdaniem autorki problem powstaje zarówno wów-czas, gdy okazanie jest przeprowadzone na tzw. próbê i ju¿ z pewnych wzglêdów nie jest wykonywane w pro-cesie, jak i wtedy, gdy zostaje w procesie powtórzone. Wed³ug orzeczenia S¹du Apelacyjnego w Krakowie zaprezentowanego w postanowieniu z dnia 5 grud-nia 2002 r., „(...) nie jest dopuszczalne okazywanie wi-zerunku (lub osób) »na próbê«, wstêpnie, pozaproce-sowo, bo otwiera to mo¿liwoœæ do szerokiego pola su-gestii we w³aœciwym rozpoznaniu. Okazywanie poza kontrol¹ procesow¹ jest czynnoœci¹ nielegaln¹” [16].
Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e okazanie operacyjne nie musi byæ czynnoœci¹ wykonan¹ zgodnie z Rozporz¹-dzeniem Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 2 czerw-ca 2003 r. [17], bowiem nie spe³nia ono regu³ tam za-wartych. Paragraf 3 wy¿ej wymienionego rozporz¹dze-nia stanowi zasadê nakazuj¹c¹ miêdzy innymi, „(....) by osoba przes³uchiwana nie mog³a zobaczyæ przed oka-zaniem osoby okazywanej jej wizerunku lub rzeczy w sytuacji wskazuj¹cej na ich rolê lub ich znaczenie procesowe”. Bez w¹tpienia podczas okazania opera-cyjnego wystêpuj¹ tak¿e najwa¿niejsze elementy oka-zania opisanego w wy¿ej wymienionym rozporz¹dze-niu, tj. „zobaczenie przez œwiadka osoby rozpoznawa-nej oraz uzyskanie informacji na temat jej wygl¹du” i ju¿ z tego powodu wykonane póŸniej okazanie proce-sowe nie spe³nia wymogów ww. paragrafu rozporz¹-dzenia, a co za tym idzie walorów dowodowych. Nast¹-pi³ wiêc kontakt œwiadka z osob¹ okazywan¹ i to ma znaczenie dla wartoœci identyfikacyjnej sprawcy [8, s. 22]. Zatem organ procesowy wykonuj¹c nastêpnie okazanie wed³ug regu³ wy¿ej wymienionego rozporz¹-dzenia, realizuje czêsto czynnoœæ okazania, której nie-które elementy s¹ ju¿ wczeœniej ukszta³towane.
Niezaprzeczalnie informacje uzyskane podczas okazania operacyjnego maj¹ bardzo du¿e znaczenie wykrywcze. Wykonane nastêpnie okazanie procesowe pozbawione bêdzie wartoœci dowodowej.
Wydaje siê, ¿e organy œcigania planuj¹c i groma-dz¹c wszystkie dowody zwi¹zane z przeprowadzeniem okazania procesowego po okazaniu operacyjnym,
po-winny mieæ zawsze na uwadze fakt, aby wystrzegaæ siê informacji zdobytych nielegalnie, zwanych owocami zatrutego drzewa [18, s. 196–238]. Jak s³usznie twier-dzi S. Waltoœ, regu³a fruits of poisoned tree, polegaj¹-ca na zakazie wykorzystania w procesie nie tylko do-wodu przeprowadzonego wbrew prawu, ale i dodo-wodu dziêki niemu uzyskanego, przyjêta w USA, w Polsce nie obowi¹zuje. Nale¿y jednak nie zapominaæ o treœci wspomnianego ju¿ paragrafu 3 wy¿ej wymienionego rozporz¹dzenia, a w szczególnoœci art. 173 § 1, zd. 2 k.p.k., które jasno wskazuj¹ na wadliwoœæ czynnoœci wykonanej wbrew zawartym tam nakazom. Warto przy-toczyæ tu stwierdzenie S. Waltosia, ¿e „niedopuszczal-ne jest (...) okazywanie np. tylko jed„niedopuszczal-nej osoby albo tyl-ko jednej fotografii, po to, aby nastêpnie – w razie otrzymania odpowiedzi twierdz¹cej – pokazaæ ju¿ tylko gwoli czczej formalnoœci kilka osób lub fotografii” [19, s. 55, 381]. W zwi¹zku z powy¿szym powstaje pytanie o legalnoœæ powtórzenia okazania procesowego po procesowym, jak równie¿ okazania procesowego po operacyjnym.
Celem opracowania, jak ju¿ wy¿ej zaznaczono, jest zwrócenie uwagi na konsekwencje nieprzestrzegania zasady niepowtarzalnoœci okazania. W praktyce, jak pokazuj¹ wyniki ankiety przedstawione poni¿ej, organy przeprowadzaj¹ce zarówno okazanie operacyjne, jak i procesowe, nie dostrzegaj¹ faktu, ¿e ka¿de nastêpne okazanie bêdzie aktualizacj¹ nie tyle spostrze¿eñ pier-wotnych, co spostrze¿eñ póŸniejszych – dokonanych przy pierwszym okazaniu [14, s. 5]. Zatem w takiej sy-tuacji g³ównym celem okazania jest to, aby œwiadek by³ w stanie rozpoznaæ przedmiot okazania jako ten, z któ-rym siê poprzednio zetkn¹³ [14, s. 3].
Metodyka badań
W badaniach, które zosta³y przeprowadzone w 2005 r., wziê³o udzia³ 39 funkcjonariuszy Policji wy-dzia³u dochodzenioœledczego jednej z komend wo-jewódzkich Policji, a tak¿e komend powiatowych Policji i komend miejskich Policji.
Przeprowadzone badania ankietowe zilustrowane na kolejnych wykresach ods³aniaj¹ zapatrywania
funk-cjonariuszy Policji na przestrzeganie zasady niepowta-rzalnoœci okazania.
Pierwsze pytanie dotyczy³o miejsca pracy respon-denta.
Jak obrazuje rycina 1, 61% respondentów by³o za-trudnionych w komendzie wojewódzkiej Policji, w ko-mendach powiatowych Policji – 13%, a w koko-mendach miejskich Policji 26% badanych.
Kolejne pytanie zwi¹zane by³o ze sta¿em pracy w jednostce Policji.
Jak przedstawiono na rycinie 2, funkcjonariuszy ze sta¿em pracy poni¿ej 10 lat by³o oœmiu, ze sta¿em
po-wy¿ej 10 lat – 31. Próba jest miarodajna, co potwierdza miêdzy innymi d³ugi sta¿ pracy, a co za tym idzie, mo¿-liwoœæ wykonywania podczas swej s³u¿by du¿ej liczby okazañ.
Wyniki badań
Rycina 3 obrazuje pogl¹d funkcjonariuszy na temat prawid³owego sk³adu organu przeprowadzaj¹cego okazanie.
Jak widaæ na wykresie, funkcjonariusze wyra¿ali ró¿ne zdania na ten temat. Niepokoj¹cy jest fakt, ¿e
Ryc. 1. Jednostka pracy Fig. 1. Workplace Ÿród³o (ryc. 1–6): autorka
Ryc. 2. Sta¿ pracy w Policji Fig. 2. Job seniority in Police
Ryc. 3. Sk³ad organu dokonuj¹cego okazania
a¿ 44% policjantów przeprowadza okazanie w sk³adzie jednoosobowym. Nale¿y postulowaæ, aby czynnoœæ procesow¹, niepowtarzaln¹, przeprowadza³o co naj-mniej dwóch funkcjonariuszy oraz specjalista technicz-nie zabezpieczaj¹cy tê czynnoœæ za pomoc¹ urz¹dzeñ utrwalaj¹cych obraz lub dŸwiêk. Dalej œledz¹c wykres, mo¿na stwierdziæ, ¿e 33% respondentów opowiedzia³o siê za dwuosobow¹ ekip¹ przeprowadzaj¹c¹ okazanie. Tylko 2% funkcjonariuszy przeprowadza tê czynnoœæ identyfikacyjn¹ w sk³adzie trzech osób. Nastêpny wskaŸnik na wykresie rejestruje 8% policjantów, którzy przeprowadzaj¹ okazanie w ekipie trzech funkcjonariu-szy i bieg³ego. Pozostali, tj. 8% policjantów, nie mieli zdania na temat prawid³owego sk³adu ekipy przepro-wadzaj¹cej tê czynnoœæ.
Wykres na rycinie 4 ods³ania tzw. fikcjê dowodow¹, tj. przeprowadzenie okazania procesowego po okaza-niu tzw. operacyjnym.
Jak obrazuje powy¿szy wykres, praktyka jest bardzo niepokoj¹ca, gdy¿ 69% funkcjonariuszy wykonuje tzw. fikcjê dowodow¹ zamiast czynnoœci o faktycznym zna-czeniu dowodowym. Natomiast 21% policjantów za-przeczy³o, jakoby w swej pracy dokonywa³o fikcji do-wodowej. Pozosta³ych 2% respondentów bardzo rzad-ko wyrzad-konuje okazanie procesowe po operacyjnym.
Ko-lejnych 8% policjantów nie posiada wiedzy, która po-zwala³aby im odpowiedzieæ na postawione pytanie.
Rycina 5 prezentuje pogl¹dy respondentów w kwestii niepowtarzalnoœci okazania.
Osiemnaœcie procent funkcjonariuszy nie widzi pro-blemu zwi¹zanego z zasad¹ dotycz¹c¹ niepowtarzal-noœci okazania.
Kolejny wykres przedstawia rodzaje rozpoznania (ryc. 6).
Z wykresu tego wynika, ¿e 74% policjantów otrzy-muje od œwiadka kategoryczn¹ odpowiedŸ. Podobne wyniki uzyska³a E. Gruza [2, s. 176], otrzymuj¹c 72,5% wskaŸnik rozpoznañ kategorycznych. Taki uzyskany stan wiedzy by³by idealny, gdyby odpowiedzi by³y spontaniczne. Jak jednak wykazuj¹ badania, jednym z uchybieñ organów przeprowadzaj¹cych okazanie, jest bezpoœrednie sugerowanie rozpoznaj¹cemu, ¿e wœród okazywanych jest poszukiwany sprawca zdarze-nia [8, s. 23]. Rodzi siê jednak pytanie, dlaczego mimo uzyskiwania przez 74% policjantów kategorycznych rozpoznañ (patrz powy¿szy wykres), 18% funkcjonariu-szy Policji sk³onnych jest powtarzaæ tê czynnoœæ?
Powstaje w¹tpliwoœæ, na czym s¹dy opieraj¹ wyrok, dysponuj¹c jedynym dowodem z okazania, które w rze-czywistoœci bywa fikcj¹ dowodow¹? OdpowiedŸ na to pytanie wymaga odrêbnych badañ naukowych. Po przeanalizowaniu powy¿szych wyników badañ na-le¿y siê zastanowiæ: jaki cel ma praktyka stosowania tej fikcji dowodowej, tj. wykonywania okazania proceso-wego po operacyjnym?
Podsumowanie
Wyniki badañ poœrednio prowadz¹ do wniosku, ¿e wœród funkcjonariuszy Policji wiedza na temat okaza-nia jest doœæ powierzchowna. Problem jest o tyle istot-ny, ¿e niczym nie mo¿na usprawiedliwiæ niechêci
siê-69% 21% 2% 8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% li cz ba r es pon de nt ów
tak nie bardzo rzadko nie wiem
Ryc. 4. Okazanie procesowe wykonane po tzw. okazaniu operacyjnym Fig. 4. Procedural meaning of identification parade, which is carry out after informal recognition
Ryc. 5. NiepowtarzalnoϾ okazania
Fig. 5. Non-repetitiveness of identification parade
74% 8% 15% 3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% li cz ba r es p onde nt ów
kategoryczne niekategoryczne niepewne brak odpowiedzi
Ryc. 6. Rodzaje rozpoznania Fig. 6. Types of recognition
gniêcia do obowi¹zuj¹cych przepisów, tj. art. 172 k.p.k., Rozporz¹dzenia Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 2 czerwca 2003 r., Zarz¹dzenia Komendanta G³ównego Policji nr 1426 z dnia 23 grudnia 2004 r. i za-poznania siê z nimi. Jeœli mimo takiej lektury okazanie przeprowadzane jest b³êdnie, nale¿y udoskonaliæ pro-ces dydaktyczny w szko³ach policyjnych, uwzglêdnia-j¹c ca³okszta³t problematyki. Potrzebne s¹ tak¿e szko-lenia prokuratorów i sêdziów. Domniemywaæ nale¿y równie¿, ¿e je¿eli policjanci z 18-letnim sta¿em pracy wci¹¿ b³êdnie wykonuj¹ czynnoœæ okazania, to Ÿró-d³em niepowodzeñ jest miêdzy innymi niewystarczaj¹-ce uœwiadamianie im tego faktu przez nadzoruj¹cych ich pracê prokuratorów. Donios³oœæ tego problemu po-winna byæ brana pod uwagê tak¿e przez sêdziów, któ-rzy kieruj¹ siê zasad¹ swobodnej oceny dowodów.
Wyniki prezentowanych badañ potwierdzaj¹ wyra-¿one 12 lat temu stwierdzenie E. Gruzy, ¿e „(...) w prak-tyce wci¹¿ nie dostrzega siê roli czynnoœci niepowta-rzalnych, nie uœwiadamia sobie nieodwracalnoœci po-pe³nionych b³êdów i wynikaj¹cych z tego konsekwencji dla procesu dowodzenia” [2, s. 184]. Zatem problem nie znikn¹³ i jest nadal aktualny.
Streszczenie
Okazanie jest bardzo wa¿n¹ i czêsto wykonywan¹ czynno-œci¹ procesow¹. Pos³uguj¹c siê ni¹, organy œcigania powinny przestrzegaæ zasad procesowych i kryminalistycznych. Proceso-wych – gdy¿ okazanie jest czynnoœci¹ znajduj¹ca siê w k.p.k., zaœ zasady kryminalistyczne dyktuje nauka kryminalistyki, któ-ra wypktó-racowa³a metody i œrodki niezbêdne dla realizacji tej wa¿-nej czynnoœci. Literatura przedmiotu wskazuje na czêste uchy-bienia przeprowadzaj¹cych tê czynnoœæ. Celem opracowania by-³o zwrócenie uwagi na konsekwencje nieprzestrzegania zasady niepowtarzalnoœci okazania. Przedstawiono wyniki badañ an-kietowych, które dotyczy³y opinii 39 funkcjonariuszy Policji wydzia³ów dochodzeniowo-œledczych i mia³y charakter anoni-mowy. Problematyka badañ odnosi³a siê do okazania przeprowa-dzanego w sprawach dotycz¹cych: zabójstw, zgwa³ceñ, rozbojów i kradzie¿y z w³amaniem. Niepokoj¹cy jest fakt, ¿e a¿ 18% funk-cjonariuszy nie przestrzega zasady dotycz¹cej niepowtarzalno-œci okazania. Badania potwierdzi³y tezê, ¿e okazanie z powodu uchybieñ posiada nisk¹ wartoœæ dowodow¹.
S³owa kluczowe:okazanie, zasada niepowtarzalnoœci,
fik-cja dowodowa. Summary
Identification parade is an important procedure quite often used in the course of criminal proceedings. When effecting it, law enforcement authorities are expected to observe the regula-tions both pertaining to criminal proceedings and forensic exa-minations. Identification by eye witness is a procedure specified in the criminal proceedings code and there are also formulated
rules in terms of forensics. The scientific literature of the subject reports frequent transgressions. The aim of the article was to pinpoint the consequences of observance of the rule of non--repetitiveness of the procedure. The Authors present results of an anonymous survey carried out among 39 officers of police in-vestigative teams. The questions referred to cases of manslaugh-ter, rapes, robberies and burglaries. It was disturbing to learn that 18% of the officers do not observe the rule of non-repetiti-veness of identification by eye-witness. The study confirmed the thesis that due to various infringements, identification parade has a low probative value.
Keywords:identification by eye-witness, rule of
non-repeti-tiveness, evidential fiction.
BIBLIOGRAFIA
1. Zarz¹dzenie nr 1426 Komendanta G³ównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynnoœci dochodzeniowo-œledczych przez s³u¿by policyjne wyznaczone do wykrywania przestêpstw i œcigania ich spraw-ców, na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 kwiet-nia 1990 r. o Policji (tekst jednolity DzU z 2002 r., nr 7, poz. 58 z póŸn. zm.).
2. Gruza E.: Okazanie. Problematyka kryminalistyczna, Wydawnictwo Comer, Toruñ 1995.
3. Pi¹tkowski K.: Okazanie (studium kryminalistyczne), Studia i monografie WSO MSW, Szczytno 1983.
4. Wójcikiewicz J.: Kryminalistyczna problematyka oka-zania osób, Departament Szkolenia i Doskonalenia Zawodo-wego MSW, Warszawa 1988.
5. Wójcikiewicz J.: Okazanie, studium porównawcze z pogranicza kryminalistyki i procesu karnego, Zeszyty Na-ukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków 1985.
6. Zarz¹dzenie nr 55 Ministra Spraw Wewnêtrznych z dnia 19 lipca 1976 r. w sprawie prowadzenia przez Milicjê Obywatelsk¹ postêpowania przygotowawczego – Instrukcja Dochodzeniowo-Œledcza MO.
7. Wójcikiewicz J.: Okazanie, studium porównawcze z pogranicza kryminalistyki i procesu karnego, Zeszyty Na-ukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków 1985.
8. Tomaszewski T.: Wartoœæ okazania oskar¿onego w praktyce œledczej, Palestra 1992, nr 9–10.
9. Gurgul J.: Okazanie osoby, wartoœæ i niebezpieczeñ-stwa, Gazeta S¹dowa i Penitencjarna 1971, nr 12.
10. Juszka K.: Jakoœæ czynnoœci kryminalistycznych, Oficy-na Wydawnicza Verba, Lublin 2007.
11. Wójcikiewicz J.: W kwestii procesowej czynnoœci oka-zania, Nowe Prawo 1983, nr 2.
12. Kulicki M., Kwiatkowska-Darul V., Stêpka L.: Krymi-nalistyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Miko³aja Kopernika, Toruñ 2005.
13. Waltoœ S.: Istota i zakres uprawnieñ podejrzanego i po-krzywdzonego oraz ich zastêpców w niepowtarzalnych czyn-noœciach œledczych i dochodŸczych, Palestra 1969, nr 9.
14. Taracha T.: Okazanie w celu rozpoznania (wybrane za-gadnienia procesowe i kryminalistyczne), Problemy Prawo-rz¹dnoœci 1979, nr 10.
15. Karczmarska D.: Przyczynek do prawno-procesowej systematyki okazañ, Prokuratura i Prawo 1999, nr 7–8.
16. Postanowienie S¹du Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 grudnia 2002 r., sygn. II AKz 481/02, nr 12, poz. 42.
17. Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie warunków technicznych przepro-wadzenia okazania (DzU z 2003 r., nr 104, poz. 981).
18. Waltoœ S.: Owoce zatrutego drzewa. Procesy i wyda-rzenia, które wstrz¹snê³y prawem, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978.
19. Waltoœ S.: Proces karny, Zarys systemu, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2005.
Oferta wydawnicza CLK KGP
Kszta³towanie siê osobniczych cech pisma (ZM 3) . . . .18 z³ Podstawy fizjologii wêchu, uczenia siê i etologii zwierz¹t (ZM 4) . . . .15 z³ Deformacje pisma rêcznego (ZM 5) . . . .18 z³ Analiza nieorganiczna w praktyce CLK KGP (ZM 10) . . . .15 z³ Czynniki wp³ywaj¹ce na obraz pisma (ZM 12) . . . .15 z³ Aktualne zagadnienia biologii kryminalistycznej (ZM 15) . . . .16 z³ Wp³yw czynników wolicjonalnych i pozawolicjonalnych na obraz podpisu (ZM 18) . . . .13,5 z³ Wybrane zagadnienia dotycz¹ce rekonstrukcji wypadków drogowych (ZM 19) . . . .20 z³ Œlady ma³¿owiny usznej (ZM 20) . . . .16 z³ Wybuch i jego skutki – kryminalistyczne badania materia³ów i urz¹dzeñ wybuchowych (ZM 21) . . . .37 z³ Analiza DNA w systemie SGM PLUS (ZM 22) . . . .22 z³ Portret pamiêciowy – wybrane zagadnienia (ZM 23) . . . .28 z³ Wybrane zagadnienia z zakresu badañ dokumentów (ZM 24) . . . .32 z³ Wp³yw pod³o¿a i monotonii sensorycznej na obraz pisma rêcznego i podpisów (ZM 25) . . . .41 z³ Walidacja materia³ów do ujawniania œladów linii papilarnych
– budowa kompetencji funkcjonalnych (ZM 26) . . . .51 z³ Zbigniew Ruszkowski: Fizykochemia kryminalistyczna . . . .15 z³ Jaros³aw Moszczyñski: Daktyloskopia . . . .26 z³ Andrzej Filewicz: Kryminalistyczne badania pozosta³oœci po wystrzale z broni palnej (GSR) . . . .35 z³ Leonarda Rodowicz: Kryminalistyczne badanie œladów obuwia . . . .10 z³ Waldemar S. Krawczyk: Chromatografia gazowa w kryminalistyce . . . .25 z³ Andrzej Pietrych: Fa³szerstwa oznaczeñ identyfikacyjnych w pojazdach samochodowych
i ich wykrywanie . . . .18 z³ Waldemar S. Krawczyk: Nielegalne laboratoria narkotykowe . . . .29 z³ Przewodnik po metodach wizualizacji œladów daktyloskopijnych, [red.] M. Pêka³a i M. Rybczyñska-Królik . .54 z³ Tomasz Bednarek: Dowód osmologiczny. Aspekty kryminalistyczne i procesowe . . . .95 z³
