Aspekty integracji systemów informatycznych wspomagających podejmowanie decyzji z elementami zarządzania wiedzą

Pełen tekst

(1)ASPEKTY INTEGRACJI SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH WSPOMAGAJCYCH PODEJMOWANIE DECYZJI Z ELEMENTAMI ZARZDZANIA WIEDZ WITOLD CHMIELARZ Wydział Zarzdzania Uniwersytetu Warszawskiego. Streszczenie Zasadniczym celem niniejszego artykułu jest analiza moliwo ci migracji systemu opartego o baz danych w kierunku systemu optymalizujcego sterowanie produkcj, a nastpnie systemu zarzdzania wiedz. Na pocztku pracy przedstawiono załoenia budowy systemu bazodanowego, budow modelu konceptualnego oraz rzeczywistego. Nastpnie ukazano model optymalizacji sterowania produkcj oraz jego miejsce i rol w systemie wraz z mechanizmami integracji. W kocowej cz ci referatu zaprezentowano koncepcj mechanizmu transformacji informacji zawartych w modelu na wiedz przechowywan w systemie oraz mechanizm porówna rzeczywistych wariantów rozwoju z przechowywanymi wzorcami. Summary The main goal of the article is analysis of possibility step by step integration of the data-based system and optimization system in management-knowledge information system. The first step here was generating system construction serving all basic processes in the firm. Then – from the other side – logic of mathematic optimization model is builded. The third step was conceptualization of the way of integration of two parts of the system. In the end of the paper conception of the knowledgemanagement architecture for described system is introduced. 1. Wprowadzenie Podstawowym celem niniejszego referatu jest analiza moliwoci stopniowej integracji systemów zarzdzania produkcj – systemu opartego o baz danych oraz systemu optymalizacyjnego z wbudowan baz modeli i procedur w – docelowo - zintegrowany system zarzdzania wiedz. Ide wiodc jest stworzenie systemu wspomagajcego zarzdzanie pozwalajcego jednoczenie na automatyczne wybieranie wariantów rozwoju produkcji. W zamierzeniach system miał obj wszystkie sfery zarzdzania przedsibiorstwem: zaopatrzenie, produkcj, zbyt i ksigowo. W pracy skoncentrowano si na sferze produkcyjnej, najdokładniej rozpoznanej, przeanalizowanej i odwzorowanej w postaci trzech, komplementarnych wobec siebie systemów. Ogólnie rzecz biorc mona je okreli jako system biecego zarzdzania produkcj, system analiz i prognozowania optymalnej struktury zaopatrzenia, produkcji i zbytu oraz system wyboru optymalnego wariantu rozwojowego. Pierwszy z tych systemów jest tak skonstruowany, e posiada udokumentowane póniejszymi zastosowaniami walory uniwersalne, pozwalajce na zastosowanie go w wielu sferach gospodarki. W drugim – zostaje niejako odzwierciedlona – wiedza ekspertów na temat okrelonej, wskiej, specyficznej brany gospodarowania. Trzecia funkcjonuje w chwili obecnej jedynie jako koncepcja badawcza. Kolejne kroki konstruowania systemu polegaj wic na: - skonstruowaniu ogólnego oprogramowania generacyjnego – obsługujcego podstawowe procesy zachodzce w przedsibiorstwie,.

(2) 14. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr4, 2005. - dostosowaniu go w warstwie aplikacji do branowego modelu informacyjnego (hipotetycznego, a póniej rzeczywistego), - zbudowaniu na strukturze informacyjnej modelu matematycznego, odzwierciedlajcego procesy sterowania produkcj wraz z mechanizmem rozwizywania go, - budowie oprogramowania interfejsu uytkownika - pozwalajcego na manipulowanie poszczególnymi składowymi funkcji celu modelu matematycznego i czci parametrów wejciowych, - zaprojektowaniu i wykonaniu bazy danych przejciowo pozwalajcej obsłuy przebiegi testowe modelu, - połczeniu obydwu systemów w jeden system zintegrowany, ze wspóln baz danych, z moliwoci zewntrznego wprowadzania parametrów niezbdnych dla obliczania wskaników efektywnoci produkcji o dowolnej strukturze, - budowie mechanizmu transformacji informacji zawartych w modelu na wiedz przechowywan w systemie, - konstrukcji mechanizmu porówna rzeczywistych wariantów rozwoju z przechowywanymi wzorcami, - wdroeniu systemu zintegrowanego. Najtrudniejsze etapy budowy modelu logicznego i problemy informacyjne, które wizały si z jego uruchomieniem opisano poniej. 2. Oprogramowanie generacyjne bie cego sterowania produkcj Przedstawiony system1 generacyjny jest przeznaczony dla organizacji gospodarczej, głównie przedsibiorstwa prowadzcego działalno produkcyjn. Zgodnie z tym załoeniem starano si skonstruowa w miar uniwersalny i elastyczny system wspomagajcy zarzdzanie jednostk gospodarcz. Fakt skoncentrowania si na sferze produkcyjnej nie ograniczał moliwoci implementacyjnych projektu. Przeciwnie, wyzwanie polegajce na stworzeniu i realizacji takiego projektu polegało na przyjciu za podstaw analiz sfery o relacjach najbardziej skomplikowanych. Zastosowanie go w innych dziedzinach polegało tylko na specyfikacji i systematyzacji uproszcze oraz dodaniu potencjalnych rónic funkcyjnych. Budowa modelu konceptualnego i logicznego została poprzedzona odpowiednimi badaniami analityczno-projektowymi opisujcymi warunki, jakie winien spełnia uniwersalny system informatyczny, aby jego opracowanie i wdroenie zaspokoiło oczekiwania uytkowników z jednej strony, z drugiej za, aby techniczne i ekonomiczne wymagania rozwiza informatycznych odpowiadały biecym trendom i moliwociom. Analiza potrzeb informacyjnych uytkowników systemu wspomagania produkcji oraz wstpne rozpoznanie jego zakresu informacyjnego, moliwych zasile informacyjnych i wyj doprowadziły do istotnych spostrzee, które rzutowały na sposób i metod prowadzenia prac projektowych oraz na konstrukcj samego modelu konceptualnego i logicznego przedsibiorstwa. Po pierwsze - poszczególne wdroenia systemu powinny by realizowane w istotnie zrónicowanych warunkach organizacyjnych i poddawane konfrontacji ze zrónicowanymi oczekiwaniami uytkowników. Oznacza to, e kada konkretna edycja systemu - w zakresie jego zewntrznych funkcji informacyjnych - musi by dedykowana ostatecznemu odbiorcy i powinna zaspokaja jego 1. Chmielarz W.: „Informacyjne aspekty integracji systemów wspomagajcych zarzdzanie produkcj” cz. I, w: Zarzdzanie Przedsibiorstwem”, nr 1-2, Kwartalnik Naukowo-Techniczny, pod red. R. Knosali, Opole, 2001, str. 16-23..

(3) Witold Chmielarz Aspekty integracji systemów informatycznych wspomagajcych podejmowanie decyzji z elementami zarzdzania wiedz. 15. specyficzne wymagania. Po drugie - wstpne prace projektowe w przypadku adnego systemu nie pozwoliły jeszcze na ustalenie i pełn kategoryzacj zamknitej listy da uytkowników w zakresie zewntrznych funkcji uytkowych systemu. Oznaczało to, e system musi uwzgldnia stał ewolucj oczekiwa z nim zwizanych, a zatem powinien uytkownikowi umoliwia samodzielne definiowanie coraz to nowych funkcji przetwarzania (nowych zapyta, nowych wydruków). System przedstawia wic konstrukcj na tyle sparametryzowan i modularn, by jego kadorazowe wdroenie lub modyfikacja funkcji uytkowych nie wizały z koniecznoci przeprogramowania modułów przetwarzania.Podstawow przesłank niniejszego modelu stanowi przewiadczenie, e uzyskanie uniwersalnoci systemu i jego uytkowej otwartoci jest moliwe, gdy przedmiotem modelowania w nim bdzie proces przetwarzania (np. produkcyjny). Sposób odwzorowania tego procesu powinien by za taki, by nie powodował sam z siebie strat informacyjnych, jednoczenie metoda odwzorowania nie moe by zalena od - indywidualnej w przypadku kadego wdroenia - decyzji o szczegółowoci obserwacji procesu przetwarzania w danej jednostce. Zasadnicze elementy strukturalne systemu - w jego aspektach technologicznych - stanowi: - baza danych systemu wraz z systemem zarzdzania baz danych, - podsystem wejcia (komunikacji z uytkownikiem), - podsystem zapyta i edycji wydruków, - podsystem generacji aplikacji. W stosunku do kadego z wymienionych elementów okrelono zasady specyfikacji, a nie ostateczn posta implementacyjn. Oznacza to, e poszczególne wdroenia systemu poprzedza proces szczegółowego definiowania struktur i funkcji uytkowych systemu oraz proces generowania aplikacji. Zatem przedmiotem projektu nie jest wersja wdroeniowa systemu, lecz ogólniejsza jego wersja generacyjna. Struktur organizacyjn systemu przedstawia rysunek 1. Powysze załoenia odnosz si do dwóch moliwych kierunków rozszerzenia systemu i jednej z moliwoci jego pogłbienia. Zacznijmy od rozszerze: - naturalnym rozszerzeniem systemu wspomagajcego zarzdzanie w organizacjach gospodarczych jest rozbudowa systemu o te funkcje, które s odpowiednie dla całej brany, objcie informatyzacj procesu kierowania i nadzoru na szczeblu powyej organizacji, np.: wsparcie komputerowe problematyki przerzutów surowca i produktów, handlu zagranicznego i przechowalnictwa długoterminowego, a take kontraktacji i skupu w skali kraju, - drugim kierunkiem rozszerzania projektowanego systemu jest objcie informatyzacj funkcji obsługowych w przedsibiorstwie (zakładzie czy równie w skali brany). Funkcji obsługowych takich jak: finanse i ksigowo, szeroko rozumiana problematyka osobowopłacowo-sojalna, techniczno-remontowe i transportowe działanie zaplecza..

(4) 16. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr4, 2005. Pods ys tem k omunik acji z u ytk ownik ie m Po dsys tem zapy ta i edycji wy druków. P odsys tem zarzdzania baz danych. Po dsys tem genera cji aplikacji u ytkowy ch. Aplikacje Baza danych. Rys.1. Struktura projektowanego systemu ródło: opracowanie własne Niniejsze zasady informatycznego systemu wspomagania zarzdzania procesami produkcyjnymi, cho nie zawieraj eksplicite okrelonych połcze do wymienionych wyej rozszerze, zawieraj jednak takie konstrukcje - w szczególnoci bazy danych s tak budowane aby ewentualnie potrzebne połczenia były moliwe do wykonania i to w naturalny i niekosztowny sposób. Przez pogłbienie systemu wspomagania zarzdzania produkcj rozumie naley jego zejcie na stanowisko pracy - w szczególnoci przez zastosowanie automatyki rejestrujcej zaszłoci produkcyjne stanowiska pracy (moe to by równie rejestracja przejcia surowca lub produktu z/do magazynu). W takiej sytuacji pojcie wzła produkcyjnego (i przetwarzania) przenosi si na niszy szczebel agregacji, nie wprowadza za adnych dodatkowych zakłóce koncepcji czy nowych wymaga. Ostatecznym wynikiem prac stało si stworzenie systemu generacyjnego rozbudowanego w kierunku modułów uytkowych tzn. takich, w których nastpuje generacja struktur aplikacyjnych bazy danych oraz definiowanie standardowych wydawnictw systemu. Integracja systemu biecego sterowania produkcj jest przedstawiona w niej przez pryzmat odwzorowania uytkowego i wynika z optyki jego widzenia. Stworzenie takiego oprogramowania drog rozszerzenia wczeniej istniejcego było moliwe po zaimplementowaniu generacyjnej wersji oprogramowania zrealizowanej w wyniku referowanych bada oraz uwzgldnieniu potrzeb konkretnego ju uytkownika. Tym niemniej generacyjna struktura zbudowanego systemu umoliwia jego zastosowanie w dowolnym rodzaju przedsibiorstwa przemysłowego. Zasadnicze rónice wystpuj tylko w jego warstwie bezporednio aplikacyjnej. Skonstruowany system ma charakter generacyjny tzn. potencjalny uytkownik ma moliwo automatycznego tworzenia aplikacji programu za pomoc programów z biblioteki modułów narzdziowych i uytkowych. Umoliwia on okrelenie kolejnych etapów postaci menu ekranowego w iteracyjnym procesie konwersacji z uytkownikiem. W zasadzie jest on narzdziem projektanta systemu przygotowujcego kolejne zastosowania uytkowe, a take dla administratora systemu, przy czym niektóre funkcje integracyjne s włczone w zakres uprawnie tego ostatniego. Teoretycznie wyrónia si w nim jeszcze ponadto podsystem sterujcy i podsystem generowania wydawnictw..

(5) Witold Chmielarz Aspekty integracji systemów informatycznych wspomagajcych podejmowanie decyzji z elementami zarzdzania wiedz. 17. Podsystem sterujcy zarzdza przetwarzaniem w kolejnych sesjach uytkowych pracy z systemem i jest cile zwizany z podsystemem generacyjnym poprzez moduły oprogramowanie warstwy uytkowej. Jest on w pełni niezaleny od kadej kolejnej aplikacji. Spójno systemu jest zagwarantowana zapisami w zbiorach sterujcych systemu (tworzonych pod kontrol systemu generacyjnego). Podsystem ten odpowiednio dla okrelonego identyfikatora uytkownika ustala zakres i kady kolejny krok przetwarzania, automatycznie włczajc kolejne funkcje uytkowe. Jednoczenie zapamitywana jest cieka przetwarzania realizowana dotychczas przez uytkownika. cieka ta w postaci listy globalnych zmiennych jest automatycznie aktualizowana i skracana w miar kolejnych powrotów. Podsystem generowania wydawnictw moe by wykorzystywany do definiowania i uzyskiwania dowolnej postaci wydruku otrzymywanego jako rezultat ostatecznego działania systemu. Kade z wydawnictw stanowi jednoczenie logiczn i spójn cało strukturalnie zwizan ze struktur logiczn danych zawartych w systemie. Z drugiej strony uytkownik ma zawsze moliwo okrelenia postaci graficznej cile dostosowanej do swoich potrzeb. Uytkowa praca z systemem polega na aktywizacji kolejnych funkcji przetwarzania. Procesem tym steruje moduł obsługi menus systemu sterowania. Podstawow grup globalnych parametrów systemu – w odniesieniu do omawianej warstwy – stanowi informacje o dokonanych dotychczas w trakcie sesji nadal aktywnych wyborach uytkownika. Poszczególne funkcje przetwarzania mog by równie wywoływane automatycznie przez inne funkcje, dla wspomoenia generalnych działa zleconych przez uytkownika. Ze wzgldu na odrbnoci technologiczne i funkcjonalne, cało oprogramowania odpowiedzialna za bezporedni współprac z uytkownikiem podzielona jest na moduły: obsługi menus, uzgadniania parametrów przetwarzania i funkcji przetwarzania, ekranowej prezentacji wyników i manipulacji ekranem, interfejsu z warstw logiczn dostpu do bazy danych, obsługi zlece zewntrznych oraz porednio – generacji wydawnictw. Współzalenoci pomidzy modułami pokazuje rysunek .2.. Otoczenie. O bs ługa trans ak cji ze wn trzn ych. In ter fejs z logiczn wars tw baz y dan yc h. O bs ługa menus. Ekranowa edyc ja wyników. Funk c je pr zetwar zajce. Uzgadnianie par ametr ów. Gener ator wydruk ów. Rys. 2. Współpraca modułów oprogramowania warstwy uytkowej ródło: opracowanie własne.

(6) 18. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr4, 2005. Kluczow w całej warstwie rol, jako koordynator całego procesu uytkowego wykorzystania systemu, odgrywa moduł obsługi menus. Rozwizania technologiczne, strukturalne i funkcjonalne przyjte dla tego modułu rzutuj w sposób zasadniczy na realizacj pozostałych modułów i zarazem funkcjonowanie całego systemu biecego sterowania produkcj. 3. Implementacja systemu bie cego sterowania produkcj w bran y System wspomagajcy zarzdzanie, po oprogramowaniu moe zosta wdroony w organizacji branowej2. Wdroenie to powinno by poprzedzone pełn analiz organizacyjno-informacyjn organizacji przeprowadzon pod ktem wdroenia systemu generacyjnego, załoeniami wdroenia systemu i zebraniem danych niezbdnych dla realizacji kolejnych aplikacji. Na tej podstawie mona dopiero skonstruowa i rozwija na tej bazie system optymalizacyjny wspomagania decyzji. Podstawowa struktura informacyjna, uzyskana dziki pocztkowym analizom staje si podstaw zarówno do stworzenia systemu biecego sterowania produkcj, jak te systemu podejmowania decyzji przedstawiona jest na rysunku 3. Stworzony dziki rozpoznaniu system programów aplikacyjnych obejmuje trzy zasadnicze sfery zarzdzania organizacj branow: zaopatrzenie, produkcj oraz zbyt. System od pocztku nastawiony jest na rejestracj faktów, nie za dokumentów. Podejcie takie zapewnia jego uyteczno nawet przy zmieniajcej si strukturze organizacyjnej jednostki, opisywanie za jego pomoc nowych zjawisk oraz bezkonfliktowe dodawanie dodatkowych funkcji uytkowych. Spowodowane to było faktem, e składał si on z trzech niezalenych, lecz powizanych ze sob programów uytkowych: - programu głównego (sterujcego) - pozwalajcego na wykorzystanie przez uprawnione osoby dostpnych im funkcji uytkowych, - programu generacyjnego - przeznaczonego wyłcznie dla administratora systemu - zapewniajcego spójno i koherentno struktur organizacyjnych programu, - generatora ·wydruków - pozwalajcego samodzielnie skonstruowa dowolny wydruk oparty na istniejcych zasobach. W odniesieniu do organizacji branowej program główny realizował, po przeprowad zeniu rozpoznania organizacyjno-informacyjnego, zebraniu w jego trakcie danych wejciowych i wygenerowaniu przy jego pomocy odpowiednich aplikacji - w tym symulacyjnych planów krótkoterminowych produkcji - nastpujce zasadnicze funkcje uytkowe: - Zakładanie i weryfikacj kartotek danych, a w szczególnoci: Katalogów: słowników surowców podstawowych, słowników surowców - w podziale na fazy przetwórstwa i przyporzdkowane im elementy, słowników asortymentów, słowników materiałów pomocniczych, klasyfikatorów agregujcych, słowników dostawców, słowników odbiorców. Cenników: cennik surowców podstawowych, cennik elementów produkcyjnych, materiałów pomocniczych oraz asortymentów - dla kadego rodzaju mona wprowadzi co najmniej cztery rodzaje cen np.: ewidencyjna, zaopatrzeniowa, hurtowa, detaliczna, minimalna, skupu. Norm produkcyjnych wyrobów. - Funkcje zarzdzania zakładem produkcyjnym: Chmielarz W.: Systemy informatyczne wspomagajce zarzdzanie. Aspekt modelowy w budowie systemów, Oficyna Wydawnicza Elipsa, Warszawa, 1996.

(7) Witold Chmielarz Aspekty integracji systemów informatycznych wspomagajcych podejmowanie decyzji z elementami zarzdzania wiedz. 19. Rozliczanie i analiza faz produkcyjnych Planowanie i ewidencja zaopatrzenia surowcowego - ewidencja dziennych dostaw elementów produkcyjnych wg dostawców, - automatyczne wyliczenie globalnych stanów surowców na dany dzie, - sporzdzanie bilansów stanów, przychodów i rozchodów surowców, - drukowanie stosownych do tego dokumentów i rozlicze. Planowanie i ewidencja zbytu wyrobów gotowych W ramach systemu, na dany dzie oraz godzin w stosunku do okrelonego punktu odbiorczego (np. sklepu) moliwa jest ewidencja sprzeday w podziale na asortymenty oraz wydruk towarzyszcych temu dokumentów. Ewidencja dowolnych stanów i przepływów w zakładzie Wyszczególnione w punktach poprzednich funkcje uytkowe s rozwinitymi przykładami obsługi dowolnych stanów i przepływów w zakładzie. W analogiczny sposób mona rozwin dowolne stany zdefiniowane (i obsługiwane przez t funkcj). Proces ten przebiega w dwóch etapach: Definiowanie typów stanów surowców i produktów w rónych fazach produkcji: fazy produkcji: obrót surowcowy, dystrybucja do handlu, produkcja asortymentów. Jest ·to funkcja pomocnicza słuca kombinacji ze sob odpowiednich elementów produkcyjnych. Do zmian w ten sposób ustalonych stanów słuy nastpna funkcja. Aktualizacja warto ci stanów surowców i produktów - przeznaczona do biecej rejestracji dowolnego stanu w organizacji zakładzie np. Sprzeda produktów na dany dzie wg: asortymentu, podstawienia, zamówienia, planu, realizacji, a z drugiej strony: odbiorcy, zamówienia, planu, realizacji. Poszczególne elementy tego stanu s wypełniane przy okazji aktualizacji innych stanów - asortymentu, dostaw surowca, składania zamówie, planowania oraz realizacji. Generacja wydruków: system umoliwia sporzdzenie na rónych poziomach nastpujcych wydruków: bilansu stanów, przychodów i rozchodów surowców, bilansu dostaw zamówie i planów sprzeday, bilansu dostaw, planu i realizacji sprzeday, wydruku dokumentów wydania w obrocie detalicznym, wydruku dziennego zestawienia sprzeday oraz wydruków fizycznych dokumentów wydania i zestawienia sprzeday. Administrator systemu - ma moliwo dokonania: operacji na licie uytkowników, wywietlania/wydruku pełnej listy, wywietlania wydruku listy nazwisk, aktualizacji, operacji na strukturach sterujcych (przegldania cieek przetwarzania uytkowników, przegldania funkcji uytkowych, diagnozy spójnoci i zupełnoci struktur sterujcych, wydruku funkcji sterujcych, wydruku funkcji uytkowych, wydruku wyników testów diagnostycznych, zmiany własnego hasła). Program integracyjny oraz generator wydruków s przeznaczone w zasadzie dla administratora systemu lub osoby stricte przyuczonej do ich obsługiwania. Zarówno jeden jak i drugi wymaga bowiem znajomoci elementów struktury technicznej systemu w sensie np. struktur baz danych czy funkcji uytkowych. Program integrujcy stanowi nieodłczn cz systemu (niemoliwe s bez niego dodawanie jakichkolwiek nowych funkcji czy przyporzdkowanie nowemu uytkownikowi), za generator wydruków moe działa zupełnie samodzielnie i nie jest niezbdny dla prawidłowego funkcjonowania całoci systemu. Za jego pomoc mona natomiast stworzy dowolny w gruncie rzeczy wydruk i stosujc program integracyjny realizacj tego wydruku “podczepi" do programu głównego..

(8) 20. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr4, 2005. 4. Zało enia systemu optymalizacyjnego wspomagania decyzji organizacji bran owej Niniejszy rozdział identyfikuje miejsce podsystemu optymalizacji w systemie sterowania produkcj zakładów, załoenia programistyczne jego poszczególnych modułów oraz moliwoci rozwiza komunikacji oprogramowania podsystemu z oprogramowaniem narzdziowym systemu. Najistotniejszym wymogiem, jaki tu musi zosta spełniony jest zachowanie integracji całego systemu. Ten punkt widzenia implikuje wszelkie działania zwizane z konstruowaniem podsystemu optymalizacji i wymaga rozstrzygni, co do zasad budowy interfejsu pomidzy podsystemem a całoci systemu oraz poziomu „wbudowania” podsytemu w struktury całoci systemu, okrelenia spójnych zasad ogranicze podsystemu ze wzgldu na system, w jakim działa. Struktur systemu obrazuje rysunek 3.. System bie cego sterowania pr odukcj. Sys tem inter akcji z u ytkownikie m - me nu podsyste mu. System generacji i modyfikacji modeli. Baz a danyc h. Transmisja z/do systemu. Solwer. Baz a modeli. Rys. 3. Struktura podsystemu optymalizacji ródło: opracowanie własne Wykorzystanie podsystemu w sposób uytkowy polega na interakcyjnej generacji kolejnych modeli i ich przetworzeniu. Proces ten jest kierowany przez moduł menu podsystemu, wspólny dla modułu obliczeniowego (solwera) i modułu generacji i modyfikacji modeli. Po zakoczeniu kreacji postaci obliczeniowej modelu nastpuje powrót do modułu menu i wykonanie dalszych czynnoci. Posta obliczeniowa modelu powstaje poprzez operowanie systemem menu na: wzgldnie stałej strukturze ogólnej modelu (wntrze tablicy simpleksowej), przez okrelanie wierszy/kolumn aktywnych w danym przetworzeniu w sesji obliczeniowej, wariantowych lub zmiennych ograniczeniach (ograniczenia górne/dolne, stany normatywne itp.), postaci funkcji celu, z okrelonego repertuaru funkcji celu i/lub ich biecej kombinacji. Przetworzenie moe by dokonywane wielokrotnie dla tej samej postaci wntrza tablicy simpleksowej z rónymi wartociami ogranicze bd funkcji celu lub te jednokrotnie dla zafiksowanej lub zmienionej postaci obliczeniowej modelu. Kolejne formy postaci modelu s.

(9) Witold Chmielarz Aspekty integracji systemów informatycznych wspomagajcych podejmowanie decyzji z elementami zarzdzania wiedz. 21. zapamitywane, tak, aby nie nastpowało w jednej sesji powtórne obliczanie tej samej postaci modelu. Wszelkie operacje dokonywane s na biecej postaci modelu. Dokonanie jednego przetworzenia w jednej sesji obliczeniowej jest procesem zamknitym i do momentu jej zakoczenia uytkownik nie ma moliwoci ingerencji w proces obliczeniowy, za wyjtkiem funkcji przerwania i powrotu do głównego menu. Rónice technologiczne i proceduralne sprawiaj, e oprogramowanie powodujce przetworzenie w podsystemie optymalizacji dzieli si na nastpujce moduły: - moduł menu (katalogów opcji), - moduł generacji i aktualizacji modeli, - moduł obliczeniowy (solwer), - moduł transmisji z/do podsystemu. W zalenoci od przyjtego rozwizania ten ostatni moe by lub nie integraln czci modułu obliczeniowego (sprowadzajc go do odpowiednich procedur). Najistotniejszym elementem budowanego podsystemu jest moduł menu jako sterujcy całym procesem generowania i przetwarzania modeli. Jego konstrukcja z jednej strony rzutuje na wszelkie rozwizania technologiczne, strukturalne i funkcjonalne przyjmowane w podsystemie, z drugiej za sama jest pochodn rozwiza przyjtych w relacji z otoczeniem. Procedura działania podsystemu optymalizacji w zalenoci od przyjtej ostatecznie szczegółowej postaci technicznej realizacji całego systemu została poniej przedstawiona w postaci wariantów moliwych rozwiza zbudowanych na bazie załoe oprogramowania narzdziowego i przedstawia si w sposób nastpujcy: Podsystemu wzgldnie niezalenego Krok 1 - moduł obsługi menus systemu na podstawie przedstawionego uytkownikowi zlecenia wykonania zaktywizuje w module funkcji przetwarzania funkcj wywołujc działanie menu podsystemu. Porednim skutkiem tego faktu bdzie oddanie do dyspozycji podsystemowi ekranu, co umoliwia biec komunikacj z uytkownikiem. Moduł ustrukturalizowanych menu podsytem uzgadnia w interakcji z uytkownikiem parametry biecej postaci obliczeniowej modelu, a mianowicie: - okrelajce zakres danych, które trzeba wyeksportowa z bazy danych systemu, - okrelajce zakres danych, które wynikaj z oblicze wewntrznych podsystemu i bd zasilały baz danych, - własne parametry modułu obliczeniowego. Zakoczenie procesu okrelania zakresu przetwarzania (czyli de facto biecego modelu) powoduje powrót do modułu funkcji przetwarzania. Krok 2 - moduł funkcji przetwarzania wywołuje z modułu obsługi zlece zewntrznych program dotyczcy aktualizacji opisu modułu obliczeniowego podsystemu optymalizacji, w którym to na podstawie przekazanych mu parametrów dokonuje wypełnienia odpowiednich pól zbiorów eksportu i importu z bazy danych (aktualizacja biblioteki). Krok 3 - moduł obsługi transakcji zewntrznych aktywizuje z modułu funkcji przetwarzania procedur eksportu dla modułu obliczeniowego podsystemu optymalizacji. Eksportowany zbiór zasilajcy macierz simpleksow i pozostałe zapotrzebowanie modułu obliczeniowego na wejciu do solwera ma posta okrelonego wymaganiami modułu zbioru sekwencyjnego. Ekran jest nadal udostpniony dla wykonania działa podsystemu optymalizacji. W podsystemie optymalizacji.

(10) 22. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr4, 2005. odbywaj si obliczenia biecej postaci modelu i po ich zakoczeniu aktywizowany jest moduł menu w celu uzgodnienia postaci przedstawienia wyników kocowych. Na podstawie wyspecyfikowanego wczeniej zlecenia transakcyjnego uruchamiane s jednoczenie w module funkcji przetwarzania procedury importujce zbiór z solwera. Moduł menu aktywizuje procedury przekazania uytkownikowi biecych wyników oblicze i artykułuje zapytanie o zapotrzebowanie na dalszy cig oblicze. W przypadku odpowiedzi pozytywnej procedura powraca do kroku 1, tzn. nastpuje inicjacja generacji (aktualizacji) nowej postaci biecej, w przypadku przeciwnym jest przekazywana do modułu obsługi menus i dla podsystemu optymalizacji koczy swe działanie do chwili ponownego wywołania. Nadbudowy nad modułem obsługi zlece zewntrznych W wersji poprzedniej wymagana była nadmierna rozbudowa opisu transakcji o transakcje, które przy wielokrotnym przetworzeniu wygenerowanych postaci modelu bd si powtarzały. Aby unikn zarówno rozbudowy opisu jak i potrzeby powtarzania tych samych transakcji i wielokrotnego tym samym komunikowania si z modułem interfejsu dostpu do warstwy logicznej bazy danych systemu, mona w bibliotece transakcji zdefiniowa wszystkie transakcje o charakterze stałym. Wówczas wstpne uzgodnienie w zakresie czci zlece z modułem solwera bdzie si odbywało pomidzy nim a modułem obsługi zlece zewntrznych (zlecenia typu: eksportuj nazwy artykułów). Cz mniej uywana powodowałaby konieczno sigania do bazy danych. Zej cia na niszy poziom ogólno ci Dotd zakładano wzgldn niezaleno podsystemu optymalizacji (pozostawienie mu funkcji edycji ekranowych i generacji wydawnictw) manipulujc w kolejnych wariantach warstw dostpu do bazy danych systemu. Obecny wariant opiera si na pozostawieniu w gestii podsystemu optymalizacji jedynie procedur generacji modeli i procedur przetwarzajcych w odpowiednich modułach, za poprzez system odwoła korzystanie z zasobów pozostałych modułów otoczenia takich jak : moduł uzgadniania, parametrów przetwarzania oraz ekranowej prezentacji wyników, moduł narzdziowych procedur manipulacji ekranem i moduł generacji wydawnictw. Zapewnia to co prawda całkowit integralno systemu, lecz w istotny sposób zwiksza liczb odwoła. Zachodzi w tym wypadku obawa, e ilo odwoła mogłaby przewyszy ilo procedur przetwarzajcych i generujcych oraz przedłuy reim czasowy wykonania oblicze. Oszczdnoci powstaj natomiast w sferze tworzenia odpowiednich procedur wizualizacji i fizycznej generacji w podsystemie optymalizacji. Wariant ten powoduje take konieczno rozbudowy wikszoci modułów o funkcje wykonywane do tej pory przez odpowiednie procedury podsystemu (np. moduł obsługi menus o menu solwera). Procedura przetworzenia w podsystemie optymalizacji wyglda w takim układzie nastpujco: Krok 1 - jako kolejne menu w module obsługi menus zostaje wywołane menu obsługujce wzeł generacji i obliczeniowy. Bez porednictwa modułów podsystemu optymalizacji komunikuje si ono z modułem obsługi zewntrznych transakcji, gdzie dokonywana jest aktualizacja opisu solwera. Krok 2 - nastpuje wywołanie procedury eksportu dla solwera i powrót do modułu obsługi menus po zakoczeniu procedury przetworzenia biecej postaci modelu. Krok 3 - w wypadku zaakceptowania odpowiedniej opcji po zakoczeniu oblicze nastpuje odwołanie do modułu narzdziowych manipulacji ekranem lub w wypadku koniecznoci gene-.

(11) Witold Chmielarz Aspekty integracji systemów informatycznych wspomagajcych podejmowanie decyzji z elementami zarzdzania wiedz. 23. rowania wydruków, do modułu generacji wydawnictw, lub w przypadku wyraonej chci powtórzenia oblicze powrót do menu rozpoczynajcego cykl działa. Wariant szósty wyczerpuje w zasadzie moliwoci usytuowania podsystemu optymalizacji w systemie sterowania produkcj zakładów przemysłu misnego. Kwesti konstruktorów systemu był wybór z zarysowanych wariantów wariantu realizacyjnego. Trudno jest jednoznacznie okreli, który z nich najbardziej odpowiada modelowanej rzeczywistoci. Sdzi naleało wic, e do głosu dojd w tym przypadku wzgldy utylitarne. Najwiksze szanse realizacyjne ma w tym układzie wariant pierwszy ze wzgldu na skupienie funkcji w jednym podsystemie funkcjonalnym i moliwo wzgldnie niezalenej od reszty systemu realizacji. Z kolei wzgldy integracyjne przemawiały za wykonaniem ostatniego wariantu. Moliwe te było stworzenie pewnych kompromisowych rozwiza hybrydowych polegajce na np. generowaniu pewnych wydruków o podanym zunifikowanym standardzie poprzez moduł generowania wydawnictw, a nie za bezporednio z procedur podsystemu optymalizacji. Sposób komunikacji z baz danych i innymi modułami systemu zaley od wyboru wariantu realizacji współpracy podsystemu optymalizacyjnego. 5. Podsumowanie - koncepcja uzupełnienia systemu przez mechanizmy zarzdzania wiedz Transformacja danych w wiedz – w istocie potrzebna do podejmowania decyzji – moe si odbywa bardzo rónymi drogami. Pocztkowo dane s gromadzone w bazie danych. Nastpnie po wstpnym przetworzeniu umieszcza si je w hurtowniach danych. W celu umoliwienia wykorzystania wiedzy w nich zawartej do celów zarzdzania dane te przechodz przez proces transformacji, przygotowujcy je do analizy szczegółowej. Analiza ta dokonywana jest narzdziami automatycznego wyszukiwania danych (Data-Mining). Ostatecznym krokiem przetworzenia jest porównanie wyszukanych danych z wzorcami (zachowa, reakcji) przechowywanymi w inteligentnych systemach, pozwalajcych na interpretacj uzyskanych porówna. Rezultatem ostatecznym tych porówna jest uzyskanie oceny przydatnoci uogólnionej informacji dla celów zarzdzania oraz jej zgromadzenie, razem z danymi, w bazie wiedzy. Proces wydobywania uytecznej wiedzy z danych masowych nazywa si zarzdzaniem wiedz. Zarzdzanie wiedz to efektywne wykorzystanie przez uytkownika mechanizmów manipulacji informacj w celu usprawnienia procesów kierowania organizacj. Najbardziej efektywnym narzdziem zarzdzania wiedz jest automatyczne wyszukiwanie informacji (Data-Mining). Data-Mining jest to proces automatycznej ekstrakcji uytecznej, wartociowej i uprzednio nieznanej wiedzy z duych baz danych. Ujawnione w ten sposób ukryte trendy, korelacje i wzorce w danych wspomaga mog procesy decyzyjne w przedsibiorstwie. Podstawa zarzdzania wiedz w bazach danych wymaga gromadzenia masowych danych, potnych mocy przetworzeniowych i skutecznych algorytmów wyszukiwawczych. Data-Mining polega głównie na automatycznym przewidywaniu trendów na podstawie danych uzyskanych z baz przemysłowych oraz automatycznym odkrywaniu nieznanych uprzednio wzorców zalenoci i zachowa. Spowodowane jest to faktem, e w wielkich bazach danych niezbdne dla zarzdzania dane s głboko ukryte, oraz faktem, e dane dotyczce organizacji mog by konsolidowane lub trzymane na serwerach intranetowych lub internetowych. Skutkiem działania „poszukiwacza danych” – uytkownika kocowego - jest wyabstrahowanie niezbdnej informacji z baz danych. Proces transformacji informacji w wiedz przebiega w sposób nastpujcy: - zebranie danych w bazie danych systemu,.

(12) 24. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr4, 2005. - wstpne przetworzenie danych i gromadzenie ich w hurtowniach danych, - transformacja danych w elementy modelu w celu przygotowania ich do tworzenia wariantów rozwoju organizacji, - dalsza analiza przygotowana z uyciem narzdzi automatycznych, - porównanie stworzonego modelu z modelami zgromadzonymi w bazie modeli, - w przypadku powstania nowego wariantu rozwoju, okrelenie jego efektywnoci i zapamitanie w bazie wiedzy, słucej ostatecznemu podjciu decyzji.. Tabela zidentyfikowanych wariantów rozwoju. Tabela elementów modeli do tworzenia wariantów rozwoju i informacji. Macierz transformacji. Narzdzia I-CASE. Tabela metod przekształcenia elementów modeli. Podejmowanie decyzji. Rys. 4. Transformacja danych w modele do podejmowania decyzji ródło: opracowanie własne W powyszym ujciu koncepcja architektury systemu wygldałaby w sposób nastpujcy: - Moduł pytajcy - interakcyjny mechanizm zapyta (jzyk uytkownika), - Identyfikator - zebranie danych. Opis problemu za pomoc atrybutów, funkcji i procesów, - Selektor - kategoryzacja danych i elementów modeli (wyszczególnienie nowych), - Identyfikator - mechanizm porównania z baz modeli (dodanie nowych), - Ewaluator - powizanie problemu z właciw metod jego rozwizania, - Baza rozwiza – zbiór metod rozwizywania problemów, - Solwer - automatyczne rozwizanie problemu lub przełczenia na właciwe narzdzie wspomagajce typu I-CASE tool (gdy brak jest gotowego rozwizania), - Modyfikacja modelu lub stworzenie nowego, na podstawie wzorców przechowywanych w bazie wiedzy. Jest to jednak nadal jedynie koncepcja, bdca w stanie konstrukcji. Jak dotd zrealizowano dokładne rozpracowanie systemu aplikacji opartego na bazie danych oraz połczonego z nim systemu podejmowania decyzji wspomaganego przez baz modeli. Dalszy jej rozwój bdzie polegał na skonstruowaniu automatycznego narzdzia wybierajcego najlepsze rozwizanie sporód dostpnych lub – w przypadku braku takiego – bdzie współpracował z uytkownikiem w stworzeniu takiego, które bdzie akceptowalne dla uytkownika kocowego. W przytoczonym przykładzie rozwaano moliwo uycia jako takiego narzdzia systemu klasy I-CASE..

(13) Witold Chmielarz Aspekty integracji systemów informatycznych wspomagajcych podejmowanie decyzji z elementami zarzdzania wiedz. Moduł pytajcy. 25. Uytkownik. Baza modeli. Identyfikator Hurtownia Danych. Selektor. Ewaluator. I-CASE. Solwer. Baza Rozwiza. Stop. Rys. 5. Koncepcja architektury systemu zarzdzania wiedz ródło: opracowanie własne W powyszym artykule przedstawiono najwaniejsze problemy zwizane z informacyjnymi aspektami integracji systemów opartych na bazie danych, bazie modeli oraz bazie wiedzy na przykładzie organizacji branowej. liczba problemów, które pojawiły si w trakcie praktycznej implementacji modeli przekracza pocztkowe wyobraenia i intuicje twórcy systemu. Pozostaje mie nadziej, e problemy te i praktyczne sposoby ich rozwizania zaprezentowane w niniejszym artykule przyczyni si do zmniejszenia trudnoci, jakie czekaj nastpców na drodze tworzenia zintegrowanych systemów zarzdzania.. Bibliografia 1. Budzyski R.: Komputerowy system przetwarzania danych ekonomiczno-finansowych w przedsibiorstwie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin, 2000, 2. Chmielarz W.: Systemy informatyczne wspomagajce zarzdzanie. Aspekt modelowy budowy systemów, Oficyna Wydawnicza „Elipsa”, Warszawa, 1996 3. Chmielarz W.: „Informacyjne aspekty integracji systemów wspomagajcych zarzdzanie produkcj” cz. I, w: Zarzdzanie Przedsibiorstwem”, nr 1-2, Kwartalnik Naukowo-Techniczny, pod red. R. Knosali, Opole, 2001, str. 16-23 4. Chmielarz W.: Modelowanie systemów wspomagajcych zarzdzanie produkcj, w: Komputerowo Zintegrowane Zarzdzanie, tom I, zbiór prac pod red. R. Knosali, WNT, Warszawa, 2003, str. 139-157 5. Chmielarz W.: Tendencje rozwoju narzdzi automatycznego wyszukiwania danych (datamining) , w materiałach konferencji naukowej "Systemy Wspomagania Organizacji", praca naukowa pod red. J. Gołuchowskiego i H. Sroki, wydawnictwa Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice, 2001, str. 182-190.

(14) 26. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr4, 2005. 6. Chmielarz W.: Aspekty zarzdzania wiedz w systemach wspomagajcych organizacj, w materiałach konferencji naukowej "Systemy Wspomagania Organizacji" – SWO’2000, pod red. J. Gołuchowskiego i H. Sroki, wydawnictwa Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice, 2000, str. 35-46.

(15)