Aldona Witkowska
Czarny romans, wściekła pulpa i
hektolitry krwi, czyli spaghetti
western w wydaniu Quentina
Tarantino
Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 9, 247-250
Czarny romans, wściekła pulpa1 i hektolitry
krwi, czyli spaghetti western w wydaniu
Quentina Tarantino
Black romance, furious pulp and hectoliters
of blood, in other words spaghetti western
in Quentin Tarantino's vision
D ja n g o , reż. Q u en tin T a ran tin o , U SA 20 1 2 .
Słowa klu czow e: postm odernizm , spaghetti w estern, konw encja, cytat, gra Key w ords: postm odernism , spaghetti w estern, convention, citation, game
„K radnę z każdego film u, co się d a ...”2 - przyznał bez cien ia zażenow a n ia Q uentin T a ran tin o , odpow iadając n a kierow any w jeg o stron ę zarzu t p lagiatu . Od ta m te j pory ju ż nieraz udowodnił, że jego skłonność do doko nyw ania m niejszych bądź w iększych zapożyczeń zu pełnie nie przeszkadza w tw orzeniu świeżych i oryginalnych dzieł. W film owym postm odernistycz nym św iecie T a ra n tin a w yeksploatow any do cn a k rym inał, film g a n g ste r ski, film w ojenny czy ku ng-fu zysk u je zupełnie nowe życie.
T eraz przyszedł czas n a w estern, i to nie byle ja k i, bo w estern k ą ś li wie o k reślan y m ian em „sp ag hetti”. W zaproponow anej przez siebie w izji przynależącego do tego podgatunku film u D ja n g o z 1966 roku swoje „zło d ziejskie zapędy” reży ser doprowadził do sk rajn o ści. Zgodnie z fu n kcjo n u ją cy m w b ranży film ow ej pow iedzeniem „dobrzy tw órcy pożyczają, a ge n ia ln i k ra d n ą ”3 T a ra n tin o przyw łaszczył sobie nie tylko ty tu ł w esternu , w ystęp ujące w nim utw ory m uzyczne, ale też jeg o gwiazdę - F ra n c a Nero. Co w ięcej, pełnym i g arściam i k o rzy stał tak że ze swoich w łasnych filmów. Tytułow y D jango, podobnie ja k C laren ce z P r a w d z iw e g o r o m a n s u , m usi staw ić czoła b ru taln o ści i złu tego św iata, by móc w ieść szczęśliw y żywot z ukochaną. Z am iast sprzedaw cy kom iksów C la ren ce’a i ca ll g irl A labam y m am y niew olnika i jego p ięk n ą żonę, Broom hildę.
1 Wściekła pulpa, „Film” 1994, nr 11, s. 36.
2 E. Ciapara, Obsesje Tarantino, „Film” 2004, nr 4, s. 50. 3 M. Chaciński, Klatki z jatką, „Polityka” 2003, nr 42, s. 63.
248
Aldona W itkowskaC hęć p rzed staw ien ia czarn ej w e rsji w estern u oddaliła T a ra n tin a od fabuły obrazu, k tó ry go zainsp irow ał. Tw órca zrezygnow ał z M eksykanów i K u -K lu x-K lan u n a rzecz niem ieckiego łowcy nagród, jeg o czarnoskórego w a leta i okru tnych plantatorów . T a ra n tin o zab ieg zm ian y ra sy zastosow ał nie po raz pierw szy. Tw orząc w 1997 roku film n a podstaw ie pow ieści R u
m ow y p o n c z , zm ienił nazw isko i ra sę głównej b o h a te rk i k siążk i. T a k po
w stał n ajm n iej krw aw y z jeg o filmów, n ostalgiczny k ry m in ał J a c k i e B ro w n . R eży ser zad ał sobie tyle trudu, by móc przyw rócić do ła sk p rzebrzm ia łą gwiazdę filmów b la x p lo it a t io n - P am G rier. In n y cieszący się sym pa tią T a ra n tin a czarnoskóry aktor, S am u el L. Ja c k so n , przyczyn fascy n acji reży sera czarn ą k u ltu rą u p atru je w fakcie, że w głębi duszy T aran tin o je s t czarny4. B yć może dlatego uzurpuje sobie prawo do nadużyw ania
obraźliw ego o k re śle n ia „nigger”, którym D ja n g o je s t naszpikow any.
Mimo że św iat D ja n g o to tw arde, dzikie Południe, film pełen je s t ta k że nietuzinkow ych postaci kobiecych, od lu bujących się w lu ksu sie „house niggers” po tajem n iczą, niebieskooką tropicielkę. K obiety w film ach T a ra n tin a zazw yczaj dzielą się n a zw iastu jące kłopoty lo litk i oraz tw arde i n ie bezpieczne wojowniczki. P ostać doświadczonej przez życie Broom hildy p la su je się gdzieś pomiędzy. M ożna pokusić się o stw ierdzenie, że stanow i ona m łodszą w ersję Ja c k ie Brow n. G ra ją ca j ą K erry W ashin gton m a w szelkie predyspozycje, by stać się nową m uzą T a ra n tin a - reżyser u w ielbienie dla stóp Um y T h u rm an zam ienił n a eksponow anie całego cia ła urodziwej K erry W ashington.
W najnow szym obrazie T a ra n tin a zab rakło m ie jsca dla T h u rm an, ale nie zab rakło go dla innych „stałych” aktorów . Tw órca ten znany je s t z an gażow ania tych sam ych artystów po k ilk a razy oraz „ładow ania” ich do swoich obrazów w ja k n ajw ięk szej ilości. S a m tłu m aczy to zjaw isko w n a stęp u jący sposób: „Moim problem em je s t to, że ch ciałbym zaangażow ać do swoich filmów ta k w ielu aktorów , że chyba nie starczy m i n a to czasu. S t a ram się więc angażow ać do jed n ego film u tylu, ilu je s t to możliwe. T ra fn a obsada je s t dla m nie bardzo w ażna”5.
W zw iązku z powyższym lis ta „etatow ych” aktorów T a ra n tin a je s t dość długa. H arvey K e ite l za g ra ł P a n a B iałego we W śc iek ły c h p s a c h i P a n a W olfe’a w P u lp F ic tio n , a tak że ojca rodziny w O d z m ie r z c h u d o św itu . Tim R oth n a to m ia st był P an em Pom arańczow ym we W ściek ły ch p s a c h , Dziuba- skiem w P u lp F ic tio n oraz boyem hotelow ym w C z terec h p o k o ja c h . N a j w ięcej je d n a k zaw dzięczają film ow ej tw órczości T a ra n tin a M ich ael M adsen i U m a T hu rm an. P o stacie P a n a B lo n d yn a i M ii W allace przeszły do h isto r ii k in a. Również w spom niany ju ż S am u el L. Ja c k s o n swoje n ajlep sze role zag rał w film ach T a ra n tin a .
R eży ser, zn ajd u jący przyjem ność w popraw ianiu poprzednich ról swoich aktorów , Ja c k s o n a tra k tu je w yjątkow o. A ktor ten , biorąc udział w kolejnych
4 mw, Jackie Brown, „Cinema” 1997, nr 11, s. 50. 5 Wściekła pulpa, s. 38.
p ro jek tach T a ra n tin a , zd aje się n ieu stan n ie kreow ać postać wrednego cw a n ia k a oddanego sw ojem u pracodaw cy. W P u lp F ic tio n w cielił się w p ła t nego zabójcę, w J a c k i e B ro w n z a g ra ł g an g stera, a w D ja n g o w ystępuje w niezbyt ch lu bn ej roli „wuja T o m a”.
C hristop h W altz, najnow szy n ab y tek z wyżej w ym ienionych, rolą elo- kw entnego K inga S ch u ltza przyćm ił naw et zdobywcę O scara Jam ieg o Foxxa. W altz, m ogący pochw alić się b og atą film ografią, dołączył do grona aktorów odkrytych n a nowo. Nie bez powodu T a ra n tin o nazyw any je s t „w skrzesza- czem k a r ie r ”. Udało ju ż mu się reaktyw ow ać P am G rier, U m ę T hu rm an i Jo h n a T rav oltę. Być może n iew ielk a, acz w y razista rola B ig D addy’ego podniesie z upadku również D ona Jo h n so n a.
W przypadku wciąż rozchw ytyw anego L eon ard a D iC aprio T aran tin o zastosow ał inny zabieg, a m ianow icie grę z w izerunkiem . P rzew rotny reży ser z etatow ego a m a n ta i uroczego chłopca uczynił b ru taln ego p lan tato ra, południowca p ełn ą gębą. T a k sam o tw órca postąp ił z R ob ertem De Niro, w J a c k i e B r o w n g rający m nierozgarniętego k ry m in alistę, czy z D ennisem H opperem , an gażu jąc go do ro li poczciwego byłego p o licjan ta w P r a w d z i
w ym r o m a n s ie . C hw yt stosow any przez T a ra n tin a z o stał nazw any przez
Zygm unta K ału żyńskiego kon trastow ym przypadkowym kom izm em 6. N ie w ątpliw ie kontrastow ym kom izm em reży ser o b jął również aktorów n a j nowszego film u. N iegdysiejszy ob iek t w estch n ień , przystojny p olicjan t z M iam i, g ra chciwego, podstarzałego „ta tu śk a ”, a C hristop h W altz z bez w zględnego n azisty z B ę k a r t ó w w ojn y przeistoczył się w przerażonego ok ru cień stw am i niew olnictw a, n a swój sposób sym patycznego, łowcę nagród.
N ić w zajem nych pow iązań między kolejn ym i obrazam i T a ra n tin a je s t niezw ykle długa i zaw iła. J a k przystało n a dzieła postm odernistyczne, są one utw oram i otw artym i, n ieu sta n n ie do siebie n aw iązu ją i w zajem nie się p rzep latają. D w adzieścia la t w cześniej reżyser, tw orząc W śc iek łe p s y , wy k o rzy stał b ru ta ln ą scenę obcięcia u cha, k tó rą zasły n ą ł w łoski D ja n g o . Dziś ponownie, sięg a ją c do źródła swej in sp iracji, czerpie z w łasnego dorobku. W D ja n g o pojaw ia się częsty u T a ra n tin a motyw dokonanej w akcie zem sty k a s tra c ji, a sceny w alk i w posiadłości C and ie’go n asu w a ją nieodparte sko ja r z e n ia z krw aw ym i ja tk a m i z K ill B illa , W ściek ły ch p s ó w czy P r a w d z i
w eg o r o m a n s u . T a ra n tin o w ykorzystuje nie tylko te sam e motywy, a k to
rów, ale też im iona i nazwy. P o stać Broom hildy pojaw ia się w film ie nie tylko po to, by naw iązać do pochodzenia S ch u ltz a poprzez n iem ieck ą b aśń o B ru n h ild zie i Zygfrydzie. Otóż główny cel stanow i pojaw ienie się im ien ia Zygfryd, k tó re - ta k się sk ład a - je s t również im ien iem jednego z b o h a te rów film u C ztery p o k o j e .
Z n am ien n a dla T a ra n tin a p lą ta n in a cytatów , odwołań i a lu z ji je s t niczym innym ja k grą z odbiorcą. Zadaniem w idza je s t ich odnajdyw anie oraz czerpanie z owego procederu przyjem ności i saty sfak cji. W ielbiciele ta len tu reży sera do u m ieszczan ia w obrazie filmowym „smaczków” proponowaną
250
Aldona W itkowskaprzez niego grę ochoczo podejm ują. Jed n y m z ta k ich sm akołyków , którym ch ętn ie d elek tu ją się widzowie, je s t m uzyka. U T a ra n tin a stanow i ona nie tylko m iłą dla u ch a oprawę, ale fu nkcjonu je n a praw ach jed n ego z b o h a te rów. Utw ory, dobierane sk ru p u latn ie zan im jeszcze pow stanie film , uzu p e łn ia ją rys b o h a te ra i p od k reślają jeg o cechy. T a k było w przypadku G irl,
Y ou ’ll B e a W om an S o o n , w ry tm k tó rej U m a T h u rm an k u si widzów i Jo h n a
T ra v o ltę7, oraz piosenki, k tó ra zagrzew a do d ziałan ia sadystycznego P a n a Blondyna. Tym razem reżyser również nie zawodzi. Oprócz tytułow ej pio se n k i D ja n g o pojaw ia się utw ór odnoszący się do p ostaci S ch u ltz a - H is
N a m e W as K in g . N ajw iększe em ocje je d n a k budzi w spółczesna kompozy
c ja F r e e d o m . Mimo obecności n a ek ra n ie głównych bohaterów g ra ona rolę pierw szoplanow ą.
M uzyka u T a ra n tin a , od czasów p am iętn ej p iosenki L i k e a V irg in , je s t tak że jed n y m z cytatów k u ltu ry m asow ej, za pośrednictw em których p o sta cie tw orzone przez reży sera ko m u n ik u ją się. W edług B ro n isław a W ild stei na, rozmowy o ikonach popkultury, czarnoskórych ak to rk ach czy stacjach m uzycznych stan ow ią odzw ierciedlenie rzeczyw istości is tn ie ją c e j w głowie twórcy, który elem en ty k u ltu ry m asow ej tra k tu je ja k bohaterów ulubio nych k sią ż ek i film ów 8.
O bcując z dziełam i Q u en tin a T aran tin o , odbiorca doskonale zd aje sobie spraw ę ze sztu czności prezentow anego m u n a e k ra n ie św iata. Nie inaczej je s t w przypadku D ja n g o . R eży ser n ieu stan n ie sygnalizu je, że sn u ta przez niego opowieść je s t rodem ze św iata film u - od pierw szych dźwięków am e ry k a ń sk iej w ersji utw oru D ja n g o , poprzez n iew ielk i epizod F ra n c a N ero, po n iep ozostaw iające żadnych w ątpliw ości wypowiedzi bohaterów . Schu ltz n a przykład u św iad am ia D jango, że p rzem ierzając k olejn e stan y u jego boku, będzie g ra ł pew ną postać i może w ybrać dowolny kostium . N ajnow szy film
e n fa n t te r r ib le am erykańskiego k in a je s t in try g u jący ja k P u lp F ic tio n ,
krw aw y ja k K ill B ill i rom antyczny ja k P r a w d z iw y r o m a n s . To krw aw a b aśń o pięknej Broom hildzie i w alecznym Django.
B i b l i o g r a f i a Chaciński M., Klatki z jatką, „Polityka” 2003, nr 42. Ciapara E., Obsesje Tarantino, „Film” 2004, nr 4. Kałużyński Z., Czarna farsa, „Polityka” 1998, nr 52. mw, Jackie Brown, „Cinema” 1997, nr 11.
Wildstein B., Śmieszna dwuznaczność świata, który oszalał, „Znak” 1995, nr 9.
Wściekła pulpa, „Film” 1994, nr 11.
7 E. Ciapara, dz. cyt., s. 52.
