___________________________________________________________________________
Organ do mechanicznego urabiania skał trudno
urabialnych
Krzysztof Krauze1), Łukasz Bołoz1) AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków
Program Badań Stosowanych NR PBS1/B6/0/2012 finansowany przez NCBiR
Streszczenie
Proces skrawania skał trudno urabialnych nadal przysparza wielu problemów, szczególnie gdy skały te charakteryzują się dużą zawartością krzemionki. Zastosowanie narzędzi skrawa-jących o odpowiednich parametrach konstrukcyjnych i materiałowych oraz zainstalowanie ich w określony sposób na organie urabiającym pozwala na realizację procesu skrawania z wy-maganą efektywnością. Oprócz wydajności urabiania na efektywność kluczowy wpływ ma w tym przypadku trwałość oraz niezawodność zastosowanych narzędzi. W artykule przed-stawiono wyniki badań procesu urabiania dolomitu i piaskowca organem frezującym, zbrojo-nym w narzędzia dyskowe. Artykuł prezentuje wyniki osiągnięte podczas realizacji badań w ramach projektu finansowanego z NCBiR [1].
Słowa kluczowe: urabianie skał trudno urabialnych, narzędzia dyskowe, noże styczno-obrotowe, organ dyskowy
Cutting head used for mechanical mining of hard rocks
Abstract
Process of hardly-mined rocks is still trouble-making, particularly if the rocks are characte-rized with high content of silica. Application of cutting tools possessing suitable structural and material parameters and their proper mounting of the cutting head allow obtaining of targeted mining efficiency. Except mining efficiency, also durability and reliability of the tools used has key influence on the cutting process. Results of examinations of dolomite and sandstone mining process with use of cutting pick armed with disc-shaped tools have been presented in this study. Results described in this study were obtained during realization of the Project financed by NCBiR [1].
Key words: cutting of hardy-mined rocks, disc-shaped cutting tools, disc-type cutting head
Wstęp
W ostatnich latach obserwuje się znaczne zainteresowanie metodami mechanicz-nego urabiania skał trudno urabialnych, szczególnie takimi o wysokiej zawartości krzemionki. Skały takie spotykane są między innymi w kopalniach węgla kamienne-go i rud metali oraz podczas drążenia tuneli.
Obecnie do urabiania skał zwięzłych stosuje się najczęściej noże styczno-obrotowe lub narzędzia dyskowe. Niezależnie od stosowanych narzędzi zazwyczaj napotyka się na bariery, które sprawiają, że urabianie skał jest ekonomicznie
nieu-zasadnione. W przypadku noży styczno-obrotowych jest to niska trwałość, zwłasz-cza w przypadku urabiania skał ściernych. Zalety stosowania narzędzi dyskowych wynikają przede wszystkim z ich wysokiej trwałości. Jednak z uwagi na kierunki działania sił reakcji powstałych w wyniku oddziaływania dysku na caliznę, konieczne jest odpowiednie rozwiązanie węzła łożyskowego dysku. Ograniczenia dotychczas stosowanych metod urabiania narzędziami skrawającymi sprawiają, że dobór na-rzędzi urabiających do trudnych lub nawet ekstremalnych warunków pracy wymaga podejmowania szeregu badań empirycznych. Ponadto, oprócz pojedynczego narzę-dzia, istotny jest organ urabiający. Przede wszystkim układ narzędzi na jego po-wierzchni i jego parametry kinematyczne. Celem badań opisanych w przedmioto-wym artykule było określenie możliwości efektywnego urabiania skał trudno urabial-nych typu dolomit i piaskowiec organem zbrojonym narzędziami dyskowymi o ostrzach symetrycznych oraz niesymetrycznych. Zastosowane dyski opracowano w ramach badań skał trudno urabialnych pojedynczymi narzędziami, gdzie bada-niom poddano narzędzia dyskowe oraz noże styczno-obrotowe, różniące się kon-strukcją, geometrią, sposobem mocowania, zastosowanymi materiałami i powłoka-mi, obróbką cieplno-chemiczną oraz przy różnych parametrach kinematycznych i podziałce skrawania [2].
Na podstawie przeprowadzonych badań pojedynczych narzędzi oraz analizy ich wyników sformułowano następujące wnioski [2]:
Wyniki badań stanowiskowych narzędzi dyskowych oraz noży styczno-obrotowych pozwoliły na określenie zależności empirycznych pomiędzy wielkościami mierzonymi, takimi jak siła styczna, podłużna i poprzeczna, a parametrami geometrycznymi narzędzi urabiających oraz parametrami procesu urabiania, takimi jak głębokość i podziałka skrawania.
W przypadku urabiania narzędziami dyskowymi największy wpływ na wiel-kość siły stycznej i podłużnej ma średnica narzędzia dyskowego oraz głę-bokość skrawania. Ocena wizualna zużycia poszczególnych narzędzi dys-kowych, a także trwałość węzła łożyskowego dysków wskazują, że najko-rzystniejszym rozwiązaniem zalecanym do urabiania skał trudno urabial-nych są narzędzia dyskowe o średnicy 140 mm.
Wyniki prób stanowiskowych dają podstawy do rozszerzenia zakresu ba-dań w kierunku narzędzi dyskowych o średnicy 140 mm. Proponuje się przeprowadzenie prób z udziałem dysków o kątach ostrza 90° i 45°. Trwałość (szybkość zużycia) noży styczno-obrotowych nie rekomenduje
tych narzędzi do urabiania skał trudno urabialnych i ściernych.
Dlatego też w dalszej kolejności wymagane było opracowanie konstrukcji organu wyposażonego w narzędzia dyskowe, jego wykonanie i przeprowadzenie badań stanowiskowych.
1. Projekt organu urabiającego
Organy urabiające, niezależnie od sposobu wykonania, można scharakteryzować parametrami konstrukcyjnymi, kinematycznymi i energetycznymi. Parametry te mają wpływ na ich pracę oraz pracę całej maszyny urabiającej. W analizowanym przy-padku brany jest pod uwagę organ zbrojony w narzędzia dyskowe, realizujący pro-ces skrawania. Należy wyraźnie zaznaczyć, że organ ten nie został przewidziany do
realizacji procesu ładowania. Do parametrów konstrukcyjnych organu zaliczyć można [3]:
średnicę,
szerokość, czyli jego zabiór, średnicę piasty,
układ narzędziowy,
sposób mocowania organu. Parametrami kinematycznymi organu są:
prędkość skrawania (prędkość obrotowa organu), prędkość posuwu maszyny urabiającej,
kierunek obrotów organu.
Powyższe parametry decydują o budowie organu urabiającego i jego właściwo-ściach, a prawidłowo dobrane gwarantują poprawną realizację procesu skrawania. Szczególną rolę odgrywa grupa parametrów, wpływająca głównie na proces skra-wania, są to:
rodzaj narzędzi skrawających, liczba linii skrawania,
podziałka między liniami skrawania, podziałka w linii skrawania,
rozmieszczenie ostrzy względem siebie (rodzaj skrawu).
Oprócz podanych parametrów, istotne są również parametry materiałowe po-szczególnych elementów organu oraz moment obrotowy organu przy jego założonej prędkości obrotowej.
Wymienione powyżej parametry konstrukcyjne, kinematyczne i energetyczne or-ganu urabiającego w procesie ich doboru muszą spełnić określone wymagania. Do tych wymagań zalicza się uzyskanie założonej:
wydajności,
trwałości i niezawodności, granulacji urobku i zapylenia, wartości i zmienności obciążenia.
Mając na uwadze pracę w niskiej ścianie i urabianie skał trudno urabialnych, o dużej zawartości krzemionki zaproponowano organ urabiający spawany o średnicy około 1,2 m i zabiorze 0,7 m, pracującym z prędkością obrotową 44 obr/min i pręd-kością posuwu do 1 m/min. Organ, ze względu na niekorzystne własności skał, które ma urabiać, przeznaczony jest do pracy bez zraszania. Parametry kinematyczne wynikały z możliwości stanowiska badawczego, będącego w posiadaniu Katedry Maszyn Górniczych, Przeróbczych i Transportowych AGH, na którym zaplanowano przeprowadzenie prób modelowego organu badawczego.
Do zbrojenia modelowego organu badawczego zaproponowano narzędzia dys-kowe nienapawane. Przyjęta średnica dysku wynosi 140 mm (na podstawie badań pojedynczych narzędzi), a jego szerokość 68 mm i wynika ona ze sposobu łożysko-wania (nośność łożysk tocznych i rodzaj uszczelnienia).
Zaproponowano dwa komplety dysków do zbrojenia organu. Przy czym, ze względu na konieczność ochrony uchwytów na tarczy odcinającej, konieczne jest zastosowanie trzech rodzajów dysków – jednego typu symetrycznego i dwóch typów niesymetrycznych. Organ w wersji pierwszej zbrojony będzie dyskami symetrycz-nymi na części walcowej, natomiast niesymetryczsymetrycz-nymi przesuniętymi na tarczy od-cinającej. Organ w wersji drugiej zbrojony będzie dyskami niesymetrycznymi na
części walcowej oraz niesymetrycznymi przesuniętymi na tarczy odcinającej. Dysk symetryczny (rys. 1) charakteryzuje kąt ostrza 2β = 90°. Dysk niesymetryczny (rys. 2) ma kąt ostrza 2β = 45°, przy czym w przekroju jedna krawędź ostrza jest prostopa-dła do osi (sworznia) dysku i leży w jej płaszczyźnie symetrii. Natomiast dysk niesy-metryczny przesunięty (rys. 2) różni się od poprzedniego tym, że jego prostopadła krawędź ostrza przesunięta jest na skraj. Dysk przesunięty, dzięki takiej konstrukcji i odpowiedniemu wychyleniu na tarczy odcinającej, chroni uchwyt przed zużyciem ściernym.
Wszystkie trzy rodzaje dysków łożyskowane są w ten sam sposób na dwóch ło-żyskach stożkowych w układzie X. Łożyska mocowane są pokrywami gwintowany-mi, z uszczelnieniami chroniącymi wnętrze dysku przed zanieczyszczeniami.
Do mocowania narzędzi na organie zaproponowano dwa typy uchwytów różnią-ce się kształtem. Dwa typy uchwytów wynikają z potrzeby praktycznego sposobu pozycjonowania uchwytów na części walcowej oraz tarczy odcinającej. Zapropono-wano również szczególny sposób mocowania dysków w uchwytach. Dyski wkłada się w specjalne gniazda, które dzięki zastosowaniu kwadratu pozwalają na dokładne i pewne pozycjonowanie osi dysku (sworznia). Osie dysków blokowane są kostkami o dobranym kącie zbieżności jednej ze ścianek, co zapewnia kasowanie luzów. Kostki dociskane są śrubami (rys. 5). Zabezpieczenie dysku, zaproponowane w uchwytach mocowanych na tarczy i części walcowej w obydwu konstrukcjach, jest identyczne. Rys. 3 przedstawia oba rozwiązania uchwytów. Uchwyty te mają budo-wę skrzynkową, gwarantującą dużą wytrzymałość [5, 6].
Rys. 2. Dysk niesymetryczny (po lewej) i niesymetryczny przesunięty (po prawej) o średnicy Dd = 140 mm i kącie ostrza 2β = 45°
Ustawienie, jak i pozycjonowanie narzędzi na organie urabiającym (schemat układu narzędziowego) związane jest z konkretnymi warunkami górniczo-geologicznymi i maszyną urabiającą. Proces projektowania układu nożowego, czę-sto mało doceniany, jest bardzo ważny, ponieważ od niego zależy prawidłowa praca organu urabiającego. Na etapie procesu projektowania układu należy uwzględnić własności urabianej calizny (wskaźnik skrawalności A i kąt bocznego rozkruszania ψ), parametry konstrukcyjne, kinematyczne i energetyczne organu urabiającego, jak również narzędzi skrawających i uchwytów. W konkretnym przypadku opracowywa-no układ dla organu przeznaczonego do urabiania skał trudopracowywa-no urabialnych typu pia-skowiec i dolomit, których własności określono podczas realizacji wcześniejszych prac [4].
Układ narzędziowy, zastosowany do przedmiotowego organu, został przedsta-wiony na rys. 4. Podziałka skrawania wynosi 30 mm. Organ ma być zbrojony 13 dyskami na części walcowej oraz czterema wychylonymi dyskami na tarczy odcina-jącej.
Rys. 3. Uchwyty do dyskowe na części walcowej organu (po lewej) i na tarczy odcinającej (po prawej)
Rys. 4. Rozmieszczenie dysków na organie
2. Plan, metodyka i przebieg badań stanowiskowych
Badania zrealizowano na stanowisku laboratoryjnym Katedry Maszyn Górniczych, Przeróbczych i Transportowych AGH w Krakowie do badania procesu urabiania or-ganami frezującymi i wiercącymi. Badania przeprowadzono na sztucznej próbce skalnej, zawierającej bryły piaskowca i dolomitu o spoiwie cementowo-piaskowym.
Schemat próbek oraz sposobu urabiania przedstawiono na rys. 5. Natomiast rys. 6 pokazuje próbki przygotowane do zalania betonem.
Rys. 5. Schemat próbki z piaskowcem i dolomitem
vppop – poprzeczna prędkość posuwu, vppod – podłużna prędkość posuwu, n – obroty organu
Rys. 6. Próbki piaskowca (po lewej) oraz dolomitu (po prawej) przed zalaniem betonem
Celem badań było określenie możliwości urabiania skał miedzionośnych orga-nem frezującym, wyposażonym w dyski, ocena konstrukcji organu w aspekcie opo-rów urabiania, trwałości, granulacji urobku i zapylenia. Parametrami zmiennymi, nie-zależnymi i zadawanymi w czasie badań były prędkość posuwu oraz prędkość obro-towa organu. Natomiast parametrami zmiennymi zależnymi, mierzonymi i rejestro-wanymi w czasie badań były moment oporu urabiania, ciśnienia na zasilaniu i spły-wie siłownika posuwu poprzecznego i podłużnego, granulacja urobku i zapylenie (analiza sitowa wykonana po badaniach). Moment oporu urabiania wyznaczono, opracowując sygnał z momentomierza. Dla przebiegu czasowego tego momentu wyznaczono jego wartość średnią. Siłę oporu podłużnego i porzecznego posuwu bloku skalnego wyznaczono z pomiaru ciśnień w siłownikach.
Podczas badań zmieniana była prędkość posuwu za pomocą układu hydraulicz-nego, natomiast jej pomiar odbywał się czujnikiem przemieszczenia. Prędkość obro-towa była stała. Badania zakończono w momencie, gdy tak jedna, jak i druga próbka zostały zużyte. Łącznie organem urobiono prawie 7 Mg próbki z dolomitem i pia-skowcem. Rys. 7 przedstawia organ zbrojony w dyski symetryczne i niesymetryczne przed i w trakcie badań stanowiskowych.
Rys. 7. Organ w trakcie badań zbrojony w dyski niesymetryczne (po lewej) oraz symetryczne (po prawej)
3. Analiza wyników badań
Analizując wyniki badań, można zauważyć wyraźny wzrost energochłonności proce-su, związany ze wzrostem prędkości posuwu oraz zmianą własności mechanicznych urabianych próbek. Dominującą składową siły oporu urabiania organem dyskowym jest siła posuwu podłużnego. W przypadku urabiania piaskowca wartości siły po-dłużnej dla wszystkich przeprowadzonych prób, z wyjątkiem pierwszej, były do sie-bie zbliżone. Średnia wartość siły posuwu podłużnego oscylowała w zakresie warto-ści od 20 kN do 26 kN dla prędkowarto-ści posuwu próbki 15 mm/min i 20 mm/min.
W przypadku dolomitu urabianie realizowane było z dużo wyższymi prędkościami posuwu w zakresie od 43 mm/min do 330 mm/min. W tym przypadku zaobserwo-wano wzrost wartości siły podłużnej, która oscylowała w przedziale od 27 kN do 45 kN. Przebieg zmian wartości momentu oporu urabiania miał podobny charakter, jak w przypadku siły podłużnej.
Podczas urabiania dolomitu widoczny jest wyraźny wzrost wartości momentu urabiania dla wszystkich przeprowadzonych prób. W przypadku piaskowca wartość momentu oporu urabiania mieściła się w przedziale od 2,4 kNm do 3,5 kNm, nato-miast dla dolomitu wartość ta kształtowała się w zakresie od 3,7 kNm do 5,5 kNm. Średnia wartość mocy, jaką rozwijał silnik napędu organu dla wszystkich przepro-wadzonych prób, mieściła się w przedziale od około 10 kW do 25 kW. W przypadku urabiania piaskowca średnia wartość mocy dla wszystkich prób wyniosła 13 kW, natomiast w przypadku dolomitu wartość ta wzrosła do 20 kW. Wartości uzyskanych sił, momentów, prędkości posuwu oraz mocy w poszczególnych próbach zestawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Zestawienie wartości obciążenia organu uzyskanego podczas badań stanowiskowych N r p ró b y Rodzaj dysku Rodzaj próbki Pręd-kość posuwu Vp,mm/m in Siła styczna Fs, N Siła podłużna Fpod, N Moment oporu urabiania Mo, Nm Moc No, kW 1 2β = 45° piaskowiec 15 1820 13216 2394 10,5 2 2β = 45° piaskowiec 15 4392 23072 2829 12,4 3 2β = 45° piaskowiec 15 5716 25387 3122 13,7 4 2β = 45° piaskowiec 15 5922 21051 3508 15,4 5 2β = 45° piaskowiec 15 4897 22894 2935 12,9 6 2β = 90° piaskowiec 20 5613 22401 3299 14,5 7 2β = 90° piaskowiec 20 4568 20343 2921 12,8 8 2β = 90° piaskowiec 20 4444 21874 2665 11,7 9 2β = 90° piaskowiec 20 5974 25533 2967 13,0 10 2β = 90° dolomit 58 7570 28859 4913 21,6 11 2β = 90° dolomit 59 6478 32703 4178 18,3 12 2β = 45° dolomit 43 8549 29304 5511 24,8 13 2β = 45° dolomit 40 6520 28713 4203 18,9 14 2β = 45° dolomit 51 5686 43876 3665 16,5 15 2β = 45° dolomit 330 6180 27990 3984 17,9 16 2β = 45° dolomit 296 7205 37769 4645 20,9
Na podstawie przeprowadzonej analizy wyników badań można stwierdzić, że próby urabiania organem dyskowym próbek piaskowca i dolomitu potwierdziły zalety zastosowania narzędzi dyskowych do urabiania skał zwięzłych, czego dowodem są otrzymane wartości mocy napędu organu zarejestrowane podczas poszczególnych testów. Maksymalna wartość mocy, jaką rozwijał silnik napędu organu, nie przekro-czyła 25 kW. Należy podkreślić, że przyrost prędkości posuwu próbki nie przekładał się na proporcjonalny wzrost oporów urabiania organem. Próby urabiania dolomitu prowadzono dla prędkości posuwu od około 3 do nawet 20 razy wyższej niż w przy-padku piaskowca, co przełożyło się na wzrost mocy organu urabiającego tylko o około 80%.
Stan ostrzy dysków oraz łożysk po badaniach nie wskazywał na ich znaczące zużycie, a tym bardziej uszkodzenie. Wyjątkiem był dysk, który ze względu na polu-zowaną pokrywę zablokował się i uległ znacznemu, nierównomiernemu zużyciu. Podczas badań zaobserwowano zużycie ścierne uchwytów na tarczy odcinającej. Analizując formę zużycia oraz miejsce jego wystąpienia, stwierdzono, że uchwyty nie zostały poprawnie przyspawane (niezgodnie z projektem).
Podczas badań piaskowca, jak i dolomitu przy wszystkich analizowanych pręd-kościach posuwu uzyskano pełne wykruszenie calizny. Rys. 8 przedstawia przykła-dowe zdjęcie calizny po urabianiu organem z dyskami. Na zdjęciu wyraźnie widać linie skrawania oraz pełne wykruszenie powierzchni urabianej próbki.
Rys. 8. Calizna próbki po urabianiu organem z dyskami
Analizując urobek uzyskany podczas badań pojedynczymi narzędziami można jednoznacznie stwierdzić, że urabianie calizny narzędziami dyskowymi charaktery-zuje się znacznie „grubszym” uziarnieniem niż nożami styczno-obrotowymi. Świad-czy o tym procentowy udział klasy ziarnowej < 0,5 mm w całej populacji ziaren, noszący 20%, natomiast analogicznie udział ten dla noży styczno-obrotowych wy-niósł 46%. Zawartość klasy > 5 mm dla narzędzia dyskowego wyniosła 33%, nato-miast dla noża styczno-obrotowego 12%, co potwierdza znaczne różnice w uziar-nieniu urobku, na korzyść narzędzi dyskowych.
Analiza uziarnienia urobku odspojonego od calizny organem dyskowym wykazała „grubsze” uziarnienie niż przy próbach z pojedynczymi dyskami. Potwierdza to frak-cja klasy < 0,5 mm, wynosząca 20%, oraz procentowy udział klasy > 5mm, wyno-szący 48% całej populacji ziaren. Analizowano również udział klasy < 0,1 mm, co reprezentuje udział „frakcji wdychanych”, powstających przy urabianiu. Ilość tej frak-cji przy urabianiu organem dyskowym wyniosła poniżej 2%, co jest w pełni zadowa-lającym wynikiem.
Podsumowanie
Przeprowadzone badania organów uzbrojonych w narzędzia dyskowe symetryczne i niesymetryczne o średnicy Ø140 umożliwiły wstępną identyfikację obciążenia i pa-rametrów kinematycznych organów nowego typu, a także weryfikację konstrukcji węzłów łożyskowych zastosowanych narzędzi dyskowych.
Urabianie organem dyskowym próbek piaskowca i dolomitu potwierdziły zalety zastosowania narzędzi dyskowych do skał zwięzłych, czego dowodem są otrzymane wartości mocy napędu organu zarejestrowane podczas poszczególnych prób. Mak-symalne zapotrzebowanie na moc nie przekroczyło wartości 25 kW.
Dominującą składową siły oporu urabiania dla organu dyskowego jest siła posu-wu (podłużna). Wartość tej siły, podobnie jak wartości momentu oporu urabiania organem, zależne były głównie od prędkości posuwu próbki, która determinowała bezpośrednio głębokość skrawania. Wzrost prędkości posuwu próbki nie przekładał się jednak na proporcjonalny wzrost sił oporów urabiania organem.
Nie zaobserwowano znaczącej różnicy w charakterze procesu urabiania w przy-padku urabiania organem zbrojonym w narzędzia dyskowe symetryczne i niesyme-tryczne.
Podczas badań zaobserwowano odkręcanie się pokryw dysków. Odkręcenie po-krywy spowodowało zablokowanie dysku oraz jego nierównomierne i znaczne zuży-cie śzuży-cierne. Pokrywy łożysk należy zabezpieczyć za pomocą miejscowego spawu lub wkrętem, tak by mocowanie było pewne, co zapobiegnie blokowaniu dysków w uchwytach. Analiza uziarnienia wykazała korzystną granulację urobku przy zasto-sowaniu dysków. Analizując różnicę między granulacją urobku między pojedynczymi dyskami a organami oraz odpowiadające im głębokości skrawania, można spodzie-wać się znacznie większego uziarnienia podczas badań dołowych z większymi głę-bokościami. Spodziewane zapylenie, szkodliwe dla zdrowia ludzkiego, zostało osza-cowane jako niskie, jednak wymagane jest przeprowadzenie badań zapylenia w wa-runkach dołowych.
Analiza wizualna zużycia dysków oraz stanu węzłów łożyskowych świadczy na korzyść badanego rozwiązania. Zaobserwowane zużycie ścierne uchwytów wynika z niepoprawnego ich pozycjonowania i wymaga zweryfikowania konstrukcji organu.
Zaproponowane rozwiązanie organu wraz z narzędziami dyskowymi pozwala na efektywne urabianie skał trudno urabialnych, bez konieczności stosowania zrasza-nia. Wyniki badań stanowiskowych przemawiają na korzyść przedmiotowego roz-wiązania i po wprowadzeniu podanych modyfikacji zaleca się przeprowadzenie kon-trolnych badań stanowiskowych, a następnie serii badań dołowych.
Bibliografia
[1] Krauze K., Bołoz Ł. i inni, Sprawozdanie z realizacji projektu „Opracowanie, wykonanie i badania modelu organu do mechanicznego urabiania rud miedzi”, projekt PBS1/B6/0/2012.
[2] Krauze K., Bołoz Ł., Stopka G., Wydro T., 2014, Wykorzystanie nowych narzędzi skra-wających do urabiania skał trudno urabialnych, [w:] Mechanizacja, automatyzacja i robotyzacja w górnictwie, red. Krauze K., Lędziny.
[3] Krauze K., 2000, Urabianie skał kombajnami ścianowymi, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.
[4] Krauze K., Bołoz Ł., Wydro T., Tomach T., 2014, Ocena urabialności piaskowca i dolo-mitu na podstawie badań laboratoryjnych i dołowych, [w:] Mechanizacja, automatyzacja i robotyzacja w górnictwie, red. Krauze K., Lędziny.
[5] Krauze K. i inni, Projekt wynalazczy. Polska, nr PL-208688, Górniczy uchwyt dyskowy, 14.04.2006.
[6] Krauze K. i inni, Wzór użytkowy. Polska, nr PL-65549, Uchwyt dysku urabiającego, 14.04.2006.
