Ruch robotniczy w Galicji w latach 1890-1900

WALENTYNA NAJDUS

Ruch robotniczy

w Galicji ш latach 1980—1900

W ostatnim 1 dziesięcioleciu XIX w. ruch robotniczy w A ustrii i Galicji wszedł w now y okres rozwoju. I chociaż ruch strajkow y w Galicji pod względem swego zakresu i nasilenia odzwierciedlał zacofanie tego kraju, to jednak sześciodniowy strajk w łókniarzy w pow. 'bialskim i żywieckim, strajk stolarzy w e Lwowie w 1890 r., introligatorów w Krakowie w 1891 r„ w ystąpienie budow lanych Lwowa w 1891 r., powszechna akcja drukarzy o zbiorowy cennik i uporczywy siedmiotygodniiowy strajk tkaczy żydow­ skich w Kołomyi w 1892 r. dowiodły, że tu także zaostrzająca się walka klasowa w ym iata ze środowiska robotniczego niedobitki ideologii solida- rystycznej.

Wyrazem poziomu świadomości klasowej był pierwszy obchód majowy w 1890 r. W Białej wiec pierwszomajowy nie odbył się z powodu głośnych zaburzeń 23 kwietnia, krw aw o stłum ionych przez w o jsk o 2. W Krakowie zapowiedziane zgromadzenie publiczne zakazane zostało przez policję. We Lwowie decyzja obchodu przyjęta została 23 m arca 1890 na publicz­ nym zgromadzeniu robotniczym w sali „Gwiazdy“. Na tym zebraniu, a n a­ stępnie n a dw utysięcznym w iecu pierwszomajowym n a podwórzu ra tu ­ sza 3, robotnicy lwowscy zaaprobowali platform ę polityczną, któ ra prócz czołowego hasła ośmiogodzinnego 'dnia pracy, zaw ierała żądanie zniesie­ n ia arm ii stałej oraz postulat powszechnego i bezpośredniego głosowania. Zebrani uchwalili protest przeciwko projektowi wprowadzenia· szkół w y­ znaniowych, domagali się wolnej od ingerencji kościoła, bezpłatnej nauki, 1 W ykaz sk ró tó w u ży w a n y ch w p rzy p isa ch do nin iejszeg o a rty k u łu (por. ta k ż e w y k az sk ró tó w d la całego rco z n ik a „P rz e g lą d u H isto ry cz n eg o ”):

C G IA U SSR = L w iw sk ij f ilia l C e n traln o g o d erżaw nogo istoriczeskogo arc h iw u U R SR (C en tra ln y j Gos. Isto ricz esk ij A re h iw U SSR f. Lwów). IB M dÄ = H a u s-, H o f- u n d S ta a ts a rc h iv in W ien, In fo rm a tio n s b u re a u M ini ­

ste riu m des Ä u ssern .

M dÄ = H a u s-, H of- u n d S ta a ts a rc h iv in W ien, M in isteriu m des Ä ussern. S G K r. = S taro stw o G ro d z k ie K rakow .

2 Z ap o w ied zian o w iec. R o botnicy u rz ą d z ili sp o n ta n ic zn ą d e m o n stra c ję uliczną, po drodze dem olow ano szynki.

3 „R o b o tn ik ” n r 1, L w ów , 1 k w ie tn ia 1890, S p ra w o zd a n ie z ogólnego zebrania

ro b o tn ik ó w ; n r 6 z 15 m a ja 1890, P ie rw sze s k u tk i 1 M aja u nas. D a s z y ń s k i p o d ­

no si liczbę u cz estn ik ó w w iec u pierw szo m ajo w eg o do 4 tys. [K r ó tk a h isto ria ro z w o ­

ju p a rtii so c ja listy c zn e j w G alicji (od 1 m a ja 1890 do 1 m a ja 1894). Z d o d a tk ie m d z ie ­ jó w tz w . „n ie za w is ły c h ” lw o w sk ic h , n a p isa ł Ż egota, L w ó w 1894]. P ochody uliczne

b y ły w zb ro n io n e sp e cja ln y m i ro zp o rzą d zen iam i m in is tra sp ra w w e w n ę trz n y c h i n a ­ m ie stn ik a K. B adeniego. P ie rw szy m a j w e L w o w ie. N ak ład em J. O birk a, L w ów 1890

PRZEG LĄ D HISTO R Y CZN Y Т о ш L II I — z e sz y t 1

R U C H R O B O T N IC Z Y W G A L IC J I 1890— 1900 ₈₇

zmniejszenia liczby św iąt religijnych. Masowy ruch robotniczy przekreślił faktycznie ustaw y w yjątkow e przeciwko socjalistom. P rojekt analogicz­ nego do Niemiec ustaw odaw stw a antysocjalistycznego przed pięciu laty został w A ustrii ipogrzebany w komisji parlam entarnej. D ekret przeciw­ ko anarchistom (jako takich nieraz kwalifikowano socjalistów) wygasł 1 sierpnia 1890 w raz z rozporządzeniem o stanie wyjątkowym . N iefortun­ na próba pow rotu do tego. rodzaju ustaw y podjęta w czerwcu 1891 r. do­ wiodła jedynie, że była to już taktyka przestarzała, która n ie mogła liczyć n a poparcie ani w parlam encie, and ty m bardziej w opinii publicznej.

Władze adm inistracyjne usiłowały początkowo utrzym ać dotychczaso­ wą tak ty k ę — świadczyły o ty m pierwszomajowe pogotowie wojskowe, udzielenie w kw ietniu 1890 r. starostom praw a w prowadzenia sądów do­

raźnych w razie zaburzeń naw et bez konsultacji z władzą nadrzędną, roz­ praw y karne o „tajne stow arzyszenia“ oraz liczne spraw y prasow e — lecz procesy socjalistów z reguły kończyły się uniewinnieniem. Starano się więc omijać postępowanie sądowe, szerzej stosując doraźne zarządzenia policyjne, szczególnie w ydalanie „obcokrajowców podejrzanych o knowa­ nia socjalistyczne“ 4. Odstawiano ich zw ykle nad granicę pruską lub też pozwalano opuścić kraj w dowolnie obranym kierunku, zdarzało się jed­ nak, że poddanych rosyjskich w ydaw ano w ręce władz carskich 5. W 'razie aresztowania Polaka pochodzącego z zaboru rosyjskiego lub pruskiego za­ sięgano opinii u odnośnych w ład z, mocarstw ościennych6, przy czym na­ wiązano bezpośredni kontakt m iędzy dyrekcjam i policji w Wiedniu i Ber­ linie, a od 1894 r. także innych większych ośrodków m iejskich obu sprzy­ mierzonych monarchii. Dyrekcja policji w K rakowie zasięgała bezpośred­ nich inform acji u władz rosyjskich, oczywiście n a zasadzie wzajemności 7. Obowiązywał w tej spraw ie trak tat z kw ietnia 1884 r .8.

Okres ustaw w yjątkow ych przetrw ała prowadzona przez Józefa Da­ niluka „Praca“. W 1890 r. wkroczyła ona w 13 rok .istn ien iaя. W czeirwcu 1891 r. na II Kongresie austriackiej socjaldemokracji Diamand stwierdził,

4 P o u fn eg o p o uczenia tego ro d z a ju u d zielił n a m ie s tn ik o m p re z y d e n t R ady M i­ n istró w , a zarazem m in iste r s p ra w w e w n ę trz n y c h T aa ffe, a z ko lei n a m ie s tn ik B ad en i d y re k to ro m p o lic ji K ra k o w a L w ow a i S tarostem . P o w o ły w an o się na § 2 u sta w y 1871 r. W AP K r. S G K r 491, D yr. Pol. 66/pró890, 307/pr/890.

5 G łośna b y ła sp ra w a w y d a le n ia w czerw cu 1890 r. J. K assyusza. W m yśl po le­ ce n ia M SW i n a m ie s tn ik a odstaw iono go ze L w o w a do g ran ic y z a w ia d a m ia ją c o ty m u p rze d n io ro sy jsk ą stra ż g ra n ic z n ą i ro sy jsk ie poselstw o w W iedniu. P o d o b n y los m ian o zgotow ać w szy stk im w y d alo n y m ze S z w a jc a rii w zw iązk u z w y p ad k ie m z bom bą, k tó ra w y b u ch ła w Z u ry c h u , gd y b y u d a li się, ta k ja k K assyusz, do G a ­ licji, a b y li p o d d an y m i ro sy jsk im i. W y d an y w ręce ż a n d a rm ó w ro sy jsk ic h Ignacy K o m a r rzu c ił się pod pociąg. W A P K r. S G K r 223, D yr. Pol. 237/pr/889, 324/pr/889, 351/pr/889, 369/pr/890, 389/pr/890. Zob. ta k ż e S G K r. 537. IB M dÄ 1554/4/1890, 1067/4/1891, 1264/4/1891.

6 IB M dÄ 811/4/1893, E in sic h tsa k t d er polit. S ek tio n Ref. I m it. B e ric h t des kk. G e n e ra l C onsuls in W a rsc h a u vom 26 M ärz 1893 n r 4 ü b e r ein G esp räch m it G e­ n e ra l v o n B rock.

7 W A P K r. S G K r 537, D yr. Pol. 340/pr/1886 — D y re k cja P o licji k ra k o w sk ie j do “W iednia — in fo rm a c je z W arszaw y.

8 T am że 29/4/1894 i 1895, S o zialisten im In la n d e , S ozialisten im A uslande. M dÄ X X V II 64. V o rgehen w eg en A n arch isten .

0 W ty m ż e czasie p ism a so cjalisty c zn e w y d a w a n e w W iedniu u trz y m y w a ły się od 2 do 5 la t: „D er S o z ia list” 1877— 1879, „Die Z u k u n ft” 1879—1884, „ W a h rh e it” 1881— 1885, „G le ic h h e it” 1886— 1889.

W A L E N T Y N A N A JD U S

że 45% wszystkich num erów „Pracy“ uległo ko n fiskacie10. Mimo to roz­ legały się zarzuty, że jej ofensywność polityczna uległa osłabieniu.

1 m arca 1890, a więc gdy w ygasały ustaw y w yjątkow e, ukazał się we Lwowie n r 1 nowego polskiego organu socjalistycznego pn. „Robot­ n ik“. Wydawcą był Juliusz Obirek, odpowiedzialnym redaktorem — Anto­ ni Mańkowski. Do kom itetu redakcyjnego należeli ponadto Juliusz Baar, K arol Nacher i Kazimierz Tabaczkowski. Pod naciskiem policji „Robot­ nik “ po n r 1 stracił drukarnię; po w ydaniu tr-zech num erów w Wiedniu powrócił do Lwowa, jednakże trudności wydawnicze udało się przełamać dopiero po pięciu miesiącach. K om itety redakcyjne pism socjalistycznych spełniały w Galicji podobnie jak w A ustrii funkcje ośrodka skupiającego aktywistów, a zarazem instancji reprezentującej ich na zew nątrz, organi­ zowały zgromadzenia publiczne.

W odróżnieniu od polskich partii robotniczych w Królestwie, ich od­ powiednik w Galicji w yrastał od razu jako jeden z odłamów wielonarodo­ wej partii ogólnoaustriackiej, nieco opóźniony w rozwoju w stosunku do socjaldemokracji uprzemysłowionych krajów A ustrii i Czech. Na I Kon­ gresie austriackiej socjaldemokracji reprezentow ał socjalistów galicyjskich lwowianin, d ru karz zatrudniony w W iedniu —- Telz. P otraktow ał on w swym w ystąpieniu galicyjską socjaldemokrację jako część składową kształtującej się socjaldemokratycznej partii Austrii, zresztą część słabszą

(wir sind eine schwache Partei), pracującą wśród klasy robotniczej skła­

dającej się przeważnie z proletariatu rolnego i czeladników zatrudnionych w rzemiośle и . W związku z tym. Telz zastrzegł się, że specyfika galicyj­ ska może zmusić jego tow arzyszy do w prowadzenia pew nych zmian do deklaracji programowej kongresu. W odpowiedzi W iktor A dler wskazał na niewłaściwość jednostronnego przeredagowania wspólnego programu, do­ dając, że raczej taktyka może być dopasowana do potrzeb poszczególnych narodowości.

P rzyjęta ostatecznie praw ie jednom yślnie deklaracja programowa, w części pierwszej w duchu marksistowskim analizowała sprzeczności kla­ sowe społeczeństwa burżuazyjnego, charakteryzow ała położenie proleta­ riatu, stw ierdzała klasowy charakter państwa, podkreślała, że społeczny charakter w ytw arzania prowadzi do uspołecznienia środków produkcji, wreszcie wskazywała, że zadanie partii robotniczej polega n a uświadam ia­ niu i ©rgmizacji proletariatu, na tym, by go „duchowo i fizycznie zrobić zdolnym do w alki“. W ram ach tej ostatniej w ytycznej mieściła się reali­ zacja postulatów bieżących, wymienionych w części drugiej.

Postulaty sformułowane zostały w sposób nie budzący wątpliwości co do ich przejściowego charakteru. Tak hasło powszechnego praw a w ybor­ czego uzupełniono twierdzeniem, że parlam entaryzm jest jedną z form pa­ now ania klasowego, a dem okratyczna ordynacja wyborcza może być w y­ korzystana jedynie jako środek agitacji i organizacji. Żądanie ustawodaw­ stw a pracy poprzedzono tezą o postępującym zubożeniu klasy robotniczej, które w ustroju kapitalistycznym może być jedynie ham owane i to w łaśnie przy pomocy ustaw odaw stw a ochronnego. Toteż deklaracja uzależniała realizację tego postulatu od osiągnięcia rzeezywistęj wolności koalicji.

10 V e rh a n d lu n g e n des II. österr. sozialdem . P arteitages a b g eh a lten z u W ien

a m 28, 29. u n d 30. J u n i 1891, W ien 1891, p rze m ó w ien ie D iam an d a, s. 37.

11 V erh a n d lu n g e n des P arteitages d er österr. S o zia ld em o kra tie in H a in fe ld 130—

R U C H R O H O T N IC Z Y W G A L IC J I 1890— 1900

Zapewnienie masom ludowym szkoły bezwyznaniowej kom entowała jako pierw szy krok, zm ierzający do oddzielenia państw a od kościoła. W ustępie końcowym podkreślała, że partia robotnicza reprezentuje w każdej kon­ kretnej sytuacji politycznej i ekonomicznej, klasowy interes proletariatu, przeciwstawia się wszelkim próbom zaciem nienia i zatarcia sprzeczności klasowych, wszelkim wysiłkom zm ierzającym do w ykorzystania robotni­ ków w interesie obozu rządzącego.

Socjaliści galicyjscy uznali program hainfeldzki 12 i usiłowali popula­ ryzować jego założenia (aczkolwiek cenzura n ie dała na razie opublikować go w języku polskim). Nie oznacza to, by ich poglądy były skrystalizowane i jednolite. Podczas gdy program hainfeldzki odrzucił lassalowskie kon­ cepcje państwa, parlam entaryzm u, podzielał je „Robotnik“ I3, a k u lt • Lassalle’a nadal zasłaniał w Galicji M arksa 14.

Socjaldemokraci w zaborze austriackim posiadali więc w 1890 r. m arksi­ stowski w zasadzie program partyjny, w łasną prasę i skupione wokół niej grono aktyw u, n ie m ieli natom iast jeszcze organizacji partyjnej, a na dobrą spraw ę naw et organizacji masowej.

W tych w arunkach zgłoszono n a zgromadzeniu pierwszomajowym w 1890 r. wniosek o utw orzeniu ogólnego robotniczego stowarzyszenia zapomogowego, sięgnięto więc po formę najprostszą mającą wieloletnią tradycję i wzbudzającą najm niej podejrzeń ze strony władz 15. W toku reali­ zacji zwyciężyła jednak koncepcja „towarzystwa kształcącego“, ułatw ia­ jąca pracę polityczno-programową ie. Do zakresu działania stowarzyszeń zakładanych pod nazwą „Siła“, m iała należeć organizacja wykładów i od­ czytów, prowadzenie biblioteki i czytelni, akcja wydawnicza. Funkcje sa­ mopomocowe sprowadzono do udzielania zasiłków bezrobotnym i podró­ żującym, połączonego z pośrednictw em pracy lr. Faktyczne „Siły“ odgry­ wały znacznie większą rolę, niż można by sądzić n a podstawie statutu. Stały się one oparciem organizacyjnym socjaldemokracji galicyjskiej, służyły do mobilizacji mas do akcji politycznych, przede w szystkim do walki o powszechne prawo głosowania.

Pierwsze stowarzyszenie tego ty p u założono w e Lwowie 15 lutego 1891. Przewodniczącym został Józef Hudec. W tym że roku w Stanisławowie

12 N a m ie stn ik w p iśm ie z 6 w rz e śn ia 1892 p o w o łu ją c się n a re s k ry p t MSW z 20 sie rp n ia tegoż ro k u poleca sta ro sto m zw rócić sp e c ja ln ą u w ag ę na p ro g ra m , p r o je k t o rg an iz ac y jn y i in n e u ch w a ły -kongresu hain feld zk ieg o . „§§ 285 i 286 u. k. mogą. pod pew n y m i w a ru n k a m i do starczy ć d o stateczn ej p o d sta w y do d z isła n ia p rz e ­ ciw w p ro w a d z e n iu w życie uchw alonego p ro je k tu ” (CG IA USSR, f.146, op. 4, n r 3737, k. 42—43). W ym ienione p a ra g ra fy d otyczyły ta jn y c h stow arzyszeń. D as S tra 'g e s e tz vom 27. M ai 1852, N r 117 R G B l. sa m t d en d asselb e erg ä n zen d e n u n d e r lä u te n d e n G esetzen u n d V e ro rd n u n g e n t. I, W ien 1912, s. 503.

13 „R o b o tn ik ” n r 6 z 15 m a ja 1890 (art. w yżej cytow any).

14 O p o p u la rn o śc i L a ss a lle ’a św iadczy chociażby u c h w a ła w ie c u p ie rw sz o m a jo ­ w ego w e L w ow ie o w y sła n iu w ieńca n a gró b L a ss a lle ’a i u rz ą d z e n ie ak a d em ii k u jego^czci 30 sie rp n ia 1890 w rocznicę śm ierci. Zob. „ R o b o tn ik ” n r 1 z 1 lu te g o 1891,,

P rzegląd całoroczny.

15 U siłow ano w ięc zrealizo w ać p ro je k t z 1879—1880. „ P ra c a ” n r 7 z 1 k w ie tn ia 1879, N asze s to s u n k i i śro d k i zaradcze; n r 10 z 5 czerw ca 1879, W sp ra w ie p ro je k tu

T o w a rzy stw a W za je m n e j Pom ocy.

16 T o w arzy stw a K ształc ąc e m ia ły za sobą tra d y c ję T o w arzy stw a Postępow ego, a n a s tę p n ie O gniska d ru k a rz y i św ieżo założonej C zytelni N auk o w ej w e Lw ow ie.

11 W A P K r. S G K r 59, 260, 305 — a k ta sto w a rz y sze n ia robotniczego „ S iła ” ; A ZHP, A rc h iw u m J ę d rz e ja M oraczew skiego, d. 71 I, n r 279, p ro to k ó ły ze b ra ń i po­ siedzeń w y d zia łu „ S iły ” lw o w sk ie j. „P r. e d ś w it” n r 14 z 3 p a ź d z ie rn ik a 1891, k o resp o n d e n cje pt. Z G alicji, Z k r a ju i o kra ju .

90 W A L E N T Y N A N A JD U S

utworzono stow arzyszenie „Praca“, powiązane z pismem Daniluka o te j­ że nazwie.

W połowie listopada 1890 r. „Praca“ i „Robotnik“ do dotychczasowych podtytułów („Praca. Dwutygodnik poświęcony sprawom klas pracują­ cych“, „Robotnik. Czasopismo polityczne i społeczne“) dodały: „Organ partii robotniczej“. Redakcja powiadomiła czytelników, że „liczne grono towarzyszy robotników z różnych gałęzi pracy p-о długich i gruntownych naradach pryw atnych, związało się w p artię robotniczą so cjald em o k ra­ tyczną“ 18. Rzeczywiście m iało to miejsce n a zebraniu poufnym, po uprzed­ nich naradach w węższym gronie 19. A więc podw aliny legalnej partii za­ łożono w sposób konspiracyjny, rezygnując z pro jek tu piastowanego w r. 1881 — zorganizowania p artii n a ma&owym zgromadzeniu obesłanym przez delegatów ze w szystkich ośrodków, w których istniały już grupy działaczy socjalistycznych 20. By uniknąć zarzutu, że tw orzy się ta jn e sto­ warzyszenie, n ie założono dołowych organizacji partyjnych, a funkcje kie­ rownicze przekazano, podobnie jak to zrobiła socjaldemokracja austria­ cka, zgodnie zresztą z dotychczasową praktyką, redakcjom obu pism socja­ listycznych, a więc instytucjom od daw na zalegalizowanym. Łącznie miały one tworzyć Zarząd Partyjny.

Józef Daniluk dotychczasowy właściciel i redaktor „Pracy“ m usiał się zgodzić n a ograniczenie swych upraw nień na rzecz kom itetu redakcyjnego, do którego powołano wraz z nim studenta Ignacego Daszyńskiego, szewca Piotra Elia-siewiicza, zecera Józefa Hudeca 'i stolarza Neubauera. Nie zdo­ łano jednakże zapewnić zgodnej współpracy. Większość redakcji utrzy- • mywała, że Daniluk nie liczy się ze zdaniem zespołu, cm zaś -twierdził, że usiłują go -usunąć od kierow nictw a pisma. D aniluka popierał Eldasiewicz. Podejrzenia ich n ie były bezpodstawne. Założenie „Robotnika“ miało na celu poderw anie monopolu „Pracy“, narzucenie pism u D aniluka kom itetu redakcyjnego m iało go podporządkować większości nowego kierownictwa.

Skład kom itetu redakcyjnego „Robotnika“ częściowo zmieniono. Obok

dotychczasowych redaktorów -robotników — Mańkowskiego, Obirka

i Baara, wprowadzono dwóch inteligentów — Górzyckiego i Smekcwskie- go. W zespole tym ujaw niły -się rozbieżności o podłożu ideologicznym. 14 listopada n a zgromadzeniu ludowym, zwołanym w związku z kam panią o powszechne praw o głosowania Smokowski w ystąpił przeciwko jej ogól- nopąństw ow em u intem acjonalistycznem u charakterow i, przy czym „zaczął wyciągać n a w ierzch w ew nętrzne spraw y kom itetu“. W rezultacie usunię­ to go z kom itetu redakcyjnego i z p a r tii21.

Z inicjatyw y posła Romamowicza, Smokowski założył dw utygodnik „Robotnik Polski“, subsydiowany przez pracodawców 22. Pismo to w ydało od 15 lutego do 15 m aja 7 num erów -poświęconych -popularyzacji zasady: „Nim staliśm y się robotnikam i — byliśm y już Polakam i“, agitując za

18 „R o b o tn ik ” n r 18 z 15 lis to p a d a 1890; „ P ra c a ” n r 19 z 22 lis to p a d a 1890. 10 O p isu je tę ak c ję I. D a s z y ń s k i w P a m ią tn ik a c h (t. I, K ra k ó w 1925, s. 67—68).

20 „ P ra c a ” n r 8 z 20 czerw ca 1881, W w a ż n e j spraw ie; n r 13 z 7 p a ź d z ie rn ik a 1881, P artia robotnicza, je j o rganizacja i zadania.

21 „ R o b o tn ik ” n r 18 z 15 lis to p a d a 1890, S p ra w o zd a n ie ze zg ro m a d ze n ia lu d o ­

wego. 14 listopada; n r 20 z 15 g ru d n ia 1890, Z g ro m a d zen ie ludow e.

22 „ P rz e d św it” (n r 3 z 18 lip c a 1891, K o resp o n d e n cja z K r a k o w a ) tw ie rd z i, że w y d a w a li go m a jstro w ie z in ic ja ty w y p csła R om anow icza. N a II Z jeździe S. D. A u strii D iam an d w sk az ał, że w y k o rz y sta li oni u su n ię te g o z p a r tii S m okow skiego.

B U C H R O B O T N IC Z Y W G A L IC J I 1890— 1900 ₉₁

stwarzenieon narodowej „partii robotniczej polskiej“, k tó ra by wyłączyła ze swego grona Ukraińców i trzym ała się zdała od Niemców austriackich, natom iast stosowała zasadę sciłidatmośei narodowej odnośnie do innych klas społeczeństwa polskiego — „synów rzymsko-katolickiego kościoła“. W num erze 7 i ostatnim redaktorzy oznajmili: „My ani przywódcami robot­ ników nie byliśmy, ani im n a takow ych nigdyśmy się n ie narzucali“ 23. Było Φο przyznanie się do poniesionej klęski. Zwalczając krajow ą odmianę narodowego socjalizmu w jej prym ityw nie reakcyjnym wydaniu, gali­ cyjscy działacze sccjal-demcfcratyczni zaatakow ali także em igracyjną „Pobudkę“, która docierała nielegalnie do Galicji 24. Stanowczo w ystępuje „Robotnik“ przeciwko sugestiom „Pobudki“ utw orzenia polskiej p artii socjalistycznej. Stwierdza, że wyzysk i ucisk są udziałem proletariatu na całym śwdeeie, a więc i w alka proletariatu i polityczna jego organizacja pow inna mieć 'charakter międzynarodowy. Podkreśla, że zgodnie z tą zasa­ dą socjaldemokracja galicyjska przyjęła program partii niem ieeko-austria- ckiej i czeskiej.

Walka z socjalizmem narodowym i z solidaryzmem klasowym, zmusiła galicyjską prasę robotniczą do w yjaśnienia swego stanow iska w kwestii n aro d o w ej25. W 1891 r. n a lamach prasy socjalistycznej zarysowały się dwie koncepcje programowe. „P raca“ liczyła się z potrzebą i możliwością zjednoczenia ziem polskich. Umożliwiłoby ono rcizwój gospodarczy i co za tym idzie społeczny scalonego kraju. Ale w walce z trzem a mocarstwami „zwycięstwo jest nieprawdopodobnym, a ofiary bezowocnymi, dopomóc nam mogą jedynie zaś, albo kom binacje polityczne, albo jakiś ogólny p rze­ w rót społeczny“. Trzeba więc przygotować masy ludowe n a taką ewen­ tualność, zm ierzając do „uobywaitelnienia wszystkich mieszkańców“ 2(i. W tej koncepcji uderza traktow anie kw estii przyszłości ziem polskich jako spraw y wszystkich Polaków, nadzieja, iż kw estię narodową rozwiąże prze­ w rót społeczny (niekoniecznie socjalistyczny, ew entualnie dem okratycz­ ny), wreszcie przypuszczenie, iż można ją rozstrzygnąć przy sprzyjającym układzie sił politycznych, naw et bez zmiain istniejącego ustroju.

Drugie stanowisko usuwało z program u p artii kw estię narodową: „So­ cjalizm n ie dąży do zagłady narodowości, ale jej n ie staw ia n a swoim sztandarze “ 27. „R obotnik“ negował, by odbudowanie Polski było możli­ we oraz by mogło ono być korzystne dla mas ludow ych 2S. „Tak samo z Polski kapitalistycznej nic nie zyskamy, jak nie m am y w szlachecko- -kapitaliśtycznej Galicji - - “. Jednocześnie oświadczał, że uważa za słusz­ ną w alkę z uciskiem narodow ym i gotów udzielić poparcia każdem u jej przejawowi, „byleby pod tą m aską nie k ry ły się interesy szlacheckie,

ka-23 „R o b o tn ik P o lsk i” n r 7 z 15 k w ie tn ia 189.1, a rt. w stępny.

24 R e sk ry p te m MSW z 4 m a ja 1889 „ P o b u d k a ” por b aw io n a b y ła d e b itu w A u ­ strii. Z ak az jej ro zp o w sze ch n ian ia w zn a w ia n o p rzy k a ż d y m n u m erze w drodze o rzeczenia o k o n fisk ac ie (W A PK r. S G K r 509 — „ P o b u d k a ”. P o r. ta k ż e S G K r 510 P o lsk ie o rg an iz ac je so cjalisty czn e oraz C G IA U SSR, f. 146, cip. 4, n r 3736, k. 14— 30 — „ P o b u d k a ”).

25 „ R o b o tn ik ” n r 2 z 15 lutego 1891, S olidarność robotnicza.

20 „ P ra c a ” n r 4 z 27 lu teg o 1891, R o b o tn ik P o lski, p o le m ik a z n r 1 p ism a o ty m ­ że ty tu le. K o n sek w e n tn ie „ P r a c a ” in te re s u je się całością ziem p o lskich; w n rz e 5 z 12 m a rc a 1890 p u b lik u je a rty k u ły : O zn a ki re w o lu c yjn e g o ru c n u w W a rsza w ie i R o b o tn ic y w P oznaniu.

27 „R o b o tn ik ” n r 2 z 15 lu teg o 1891, S o lidarność robotnicza. 28 „R o b o tn ik ” n r 3 z 1 m a rc a 1891, P artia ka p ita listyc zn a .

92

pitalistyczne“. Możliwość rozstrzygnięcia kw estii narodow ej widział w socjalizmie, gdy w raz ze zniesieniem wszelkiego ucisku zniknie ucisk narodowy. W alka z uciskiem społecznym nierozdzielnie się łączy z w alką z uciskiem narodow ym Я9.

Niejednolitość poglądów w kw estii narodowej spowodowała w ahania w stosunku do obchodu setnej rocznicy 3 maja.

W 1890 r. „Robotnik“ — podobnie jak i „Praca“ — odniósł się nega­ tyw nie do propozycji udziału w obchodzie 3 m aja.30. W 1891 r. natom iast zapowiedział, że towarzysze Polacy pomogą uczcić „ten drobny co praw da krok postępow y“ 31. Rzeczywiście w pochodzie trzeciom ajow ym w ystąpiła kolum na robotników niosąc tablicę z napisem : „1 Maj 1891. Powszechne, rów ne i bezpośrednie prawo głosu“. Na w spólnym wiecu w im ieniu socjal­ dem okratów przem aw iał Hudec 32.

„Robotnik Polski“ dostrzegł w tym „zwycięstwo narodowej idei“ 33. Jest to wniosek zbyt daleko idący. Bądź co bądź jednak socjaliści rzeczy­ wiście odstąpili od bezwzględnie negatywnego stosunku do łącznej m ani­ festacji „wszystkich stanów “, a wzywając robotników Polaków do udziału w obchodzie narodowym w yodrębnili ich z wielonarodowej rzeszy robot­ ników lwowskich. Jest to tym bardziej zastanawiające, że dotąd niepo­ dzielnie panowała w galicyjskiej socjaldemokracji zasada łączenia robot­ ników bez różnicy narodowości we wspólnej organizacji i akcjach poli­ tycznych. Uchwalono założenie we Lwowie 1 stycznia 1892 specjalnego pisma dla robotników żydowskich w ich języku ojczystym („Der A rbei­ te r“), lecz odrębnego stow arzyszenia dla nich nie stworzono. Uwzględ­ niając potrzeby tow arzyszy Żydów, „Siła“ lwowska obok odczytów w ję­ zyku polskim, urządzanych z reguły w niedzielę, wprowadziła w sobotę dodatkowo odczyty w języku żydow skim 35.

Realizacja internacjonalistycznych założeń organizacyjnych doprowa­ dziła do sfinalizow ania połączenia galicyjskiej S. D. z austriacką.

Na II kongres S. D. A ustrii udali się w czerwcu 1891 r. ze Lwowa, Da­ niluk, Daszyński, Diamand, Mańkowski, z Krakowa Englisch, z Tarnopola Mecha, z Przemyśla nadesłano na zjazd pismo powitalne.

Na kongresie w Wiedniu uznano socjaledmokrację Galicji za część składową S. D. Austrii usunięto niebezpieczne na dłuższą metę współist­ nienie dwóch rów noupraw nionych instancji kierowniczych (funkcje ko­ m itetu partyjnego spełniać m iała odtąd jedynie redakcja „Pracy“).

W dyskusji nad charakterem partii Mańkowski ostro w ystąpił przeciwko obecnym na zjeździe tzw. narodowym socjalistom czeskim, potępił ich po­ stu lat budowy partii jako zespołu organizacji narodowych 35. Szczegół ten potw ierdza ówczesną internacjonalistyczną pozycję większości socjalistów polskich w zaborze austriackim . Wreszcie w ostrej dyskusji, czy nadal na­

29 „R o b o tn ik ” n r 3 z 1 m a rc a 1891, a rt. P rogram p o lsk ie j n a ro d o w o -so c ja ln e j p artii. 39 „ P ra c a ” n r 7 i 8, 10 z 10 i 25 k w ie tn ia i 26 m a ja 1891, 2 e g o t a (I. D a ­ s z y ń s k i ) , B lagierom g a lic y jsk ie j prasy; „R o b o tn ik ” n r 3 z 1 k w ie tn ia 1890, D zień

pierw szeg o m aja.

31 „R o b o tn ik ” n r 4 z 15 k w ie tn ia 1891, N asi patrioci.

32 W 1894 so cjaliści galicy jscy w zię li u d ział w obchodzie stu lec ia p o w sta n ia K ościuszki p o d k re śla ją c jego tre ść lu d o w ą.

33 „R o b o tn ik P o lsk i” n r 7 z 15 m a ja 1891: zob. ta k ż e n r 6 z 1 m a ja 1891, N a ­

sze św ięto .

34 „ P rz e d św it” n r 23 i 26 z 5 i 26 g ru d n ia 1891, K o resp o n d e n cja ze L w o w a . 35 V e rh a n d lu n g e n des II. österr. sozialdem . P arteitages a b g eh a lten z u W ie n am

R U C H R O B O T N IC Z Y W G A L IC J I 1890— 1900 9 3

leży obchodzić 1 m aja przez w strzym anie się od pracy, delegacja galicyj­ ska wraz z większością zjazdu poparła dotychczasową taktykę pierwszo­ majowego strajk u politycznego36.

Po upływ ie roku galicyjska socjaldemokracja na specjalnie zwołanym zgromadzeniu partyjnym w e Lwowie, w związku z dyskusją n a kongresie berlińskim niemieckiej S. D. raz jeszcze stwierdziła, że 1 m aja obchodzić będzie „przez zastaw ienie pracy, zgromadzenia i zabaw y“ 37.

Skład delegacji galicyjskiej, n a kongresie w iedeńskim świadczył o aktyw izacji ośrodków poza lwowskich. Po kongresie na poufnym ze­ b ran iu 21 lipca 1891 socjaliści krakowscy zdecydowali powołać kom itet redakcyjny nowego dw utygodnika, a także założyć miejscową „Siłę“. 2 sierpnia odbyło się zebranie inauguracyjne tego stowarzyszenia 33, a 20 gru­ dnia ustalono skład redakcji, będącej zarazem krakowskim komitetem partyj­ nym. Weszli do niego: A. Bieńkowski, St. Borowiecki, J. Englisz, Sz. Kurow­ ski, J. Kusiba. 1 stycznia 1892 ukazał się n r 1 „Naprzodu”.

Zorganizowano „Siły“ w Białej, Mielcu, Nowym Sączu, Podgórzu, Przemyślu, Tarnow ie i Zagórzu. We wschodniej połaci k raju założono „Siłę“ w Stryju, a „Pracę“ w Kołomyi. Powstała więc sieć organizacji form alnie lokalnych, faktycznie centralnie kierowanych. W styczniu 1892 r. „Siły“ lwowska i krakow ska liczyły po 100 członków, podgór­ ska — 150, „Praca“ stanisław owska — 200 39.

Rozwój organizacji robotniczych w płynął n a rozm ach akcji politycz­ nej. Obchód 1 m ajowy 1891 r. zgromadził n a wiecu we Lwowie (według sprawozdań partyjnych) 5000 osób wobec 2000 w 1890 r. W strzym ali się od pracy robotnicy w Białej, Nowym Sączu i Stanisławowie. Masowo w zięli udział w obchodzie pracownicy w arsztatów kolejowych. W 1892 r. do obchodu 1 majowego prócz robotników Lwowa, Białej (mimo zeszło­ rocznego lokautu), Stanisławowa włączyli się pracujący Krakowa, Podgó­ rza, Przemyśla i S try ja (w Nowym Sączu, Tarnow ie i Kołomyi zgromadzeń zabroniono)40.

Ożywienie polityczne i rozwój placówek socjalistycznych stworzyły w arunki zespolenia organizacyjnego w skali krajowe]. I Galicyjski Kon­ gres P arty jn y obradow ał we Lwowie od 31 stycznia do 4 lutego 1892. Re­ prezentow ane n a nim były organizacje robotnicze Lwowa, Krakowa, Pod­ górza, Białej, Kołomyi, Nowego Sącza, Stanisławowa, Tarnowa oraz re­ dakcje „P racy“, „Robotnika“ i „Naprzodu“. W prezydium zasiedli: Mań­ kowski i Daniluk ze Lwowa oraz Kurowski z Krakowa. Salę przybrano portretam i Karola Marksa i Ferdynanda Lassalle’a, Ludwika W aryńskiego i Feliksa Daszyńskiego 41. O Limanowskim, sztandarowym

przedstawicie-36 T am że, s, 96— 102.

37 „S iła” n r 16 z 25 lis to p a d a 1892.

38 N a przew odniczącego o b ran o d r u k a rz a Sz. K u row skiego, p o n ad to do w y­ działu pow ołano: c u k ie rn ik a , d ru k a rz a , in tro lig a to ra , k am ie n ia rz a , k raw ca , m a larza , m u ra rz a , to k a rz a , ślu sarza , sto la rz a — sk ła d z a rz ą d u d a w a ł c h a ra k te ry sty c z n y p rz e ­ k ró j zaw odow y całej o rg an izacji. J a k p o d a je „N a p rz ó d ” w n r 17 z 1 w rz eśn ia 1892 n a 1000 członków było 306 m u ra rz y , 199 sto larzy , 130 szew ców , 66 k ra w c ó w itd.

30 A Z H P, P P S D 23/1/1, p ro to k ó ł z I Z ja zd u G alicy jsk iej P a r tii S o c ja ld e m o k ra ­ ty czn ej, 1—4 lu teg o 1892.

40 O siąg n ięcia te p o d k re ślił W ik to r A d l e r , V e rh a n d lu n g e n des III. österr.

sozialdem . P a rteita g es a b g eh a lten z u W ie n a m 5, 6, 7, 8. u n d 9. J u n i 1892, W ien

1892, s. 60.

41 W a ry ń sk i w lu ty m 1889 r. u m a rł w S zlisselb u rg u , w K ra k o w ie i L w ow ie urząd zo n o p o ra n k i n a jego cześć, a w n r 19 „ P ra c y ” z 14 p a ź d z ie rn ik a 1891 po św

ię-94 W A L E N T Y N A N 'A JD U S

lu „narodowych socjalistów“, wspom niano podczas obrad raz tylko i to raczej z dezaprobatą 42.

Pierw szym problemem, któ ry rozstrzygnąć m iał zjazd, był charakter nowo powstałej partii. Uznano program hadinfeldzki, opublikowany po raz pierwszy w języku polskim w „Naprzodzie“ w toku kam panii przedzja- zdowej 43. Odrzucono tezę, że należy zmierzać do złagodzenia w alki kla­ sowej. Broniąc samodzielnej polityki proletariatu, zdecydowano, że socjal­ dem okracja n ie może zawierać bloków politycznych z innym i partiam i (uchwałę tę powtórzono n a II i III kongresie). Stwierdzono, że do likwida­ cji obecnego ustroju doprowadzi tylko ruch masowy. Ustalono bieżące po­ stu laty polityczne partii, przyjm ując platform ę ogólnoaustriacką : żądanie powszechnego praw a głosowania i rozbudowy ustaw odaw stw a socjalnego. W ten sposób wraz z zasadniczym trzonem austriackiej S. D. odgrodzono się zarówno od pozycji reform istów „um iarkow anych“ jak ii -amarchizują- cych „radykałów “.

Przyjęto nazwę .„Socjalno-demiokratycznej partii w Galicji“ opuszcza­ jąc dotychczas używ any przym iotnik „robotnicza“, aczkolwiek nie tylko zachowano go w nazwie partii austriackiej, ale wręcz przywiązywano doń specjalne znaczenie44. Zm ieniając nazwę otw ierano w stęp do partii dla inteligencji, szczególnie dla lewicowych studentów, w znacznej części w y­ chowanków konspiracji patriotyczniej. Nowa nazw a stw ierdzała, że partia ma charakter terytorialny, krajow y (S. D. w Galicji), a nie narodowy. Decyzja ta łatwo· socjalistom n ie przyszła. Była ona zgodna z dotychczaso­ wą linią „Pracy“ i „Robotnika“, ale założony przed miesiącem „Naprzód“ reprezentow ał odm ienne stanowisko. W programowym artykule w stęp­ nym głosił: „Mamy swój odrębny polski św iat refootniczy, z odrębnym i interesami, z odrębnym i ideałami politycznymi, społecznymi i narodowy­ mi ... My dążym do zorganizowania tego świata w silną, świadomą p artię polityczną“. Nazywa ją „Naprzód“ : „robotnicza partia polska“. P artia ta „musi pozostawać w najściślejszym sojuszu i związku z p artią socjalno- -dem ekratyczną austriacką“ 45 — określenie to n ie pokryw a się z lansowa­ ną przez „Robotnika“ koncepcją: S. D. Galicji — częścią S. D. Austrii.

W yłania się przy ty m problem wzajemnego stosunku socjalistów pol­ skich trzech zaborów. Przed pół rekiem, na M iędzynarodowym Soejali-ccno m u a r ty k u ł w stę p n y z d u m ą p o d k re śla ją c , że b y ł k o resp o n d e n tem tego p ism a F elik s D aszy ń sk i z m a rł 9 k w ie tn ia 1890 w M e ra n ie do o sta tn ie j ch w ili in w ig ilo w a ­ ny przez p o lic ję a u s tria c k ą . IB M dÄ 999/4/1 P ism o D y re k c ji P o lic ji w W iedniu z 14 k w ie tn ia 1890; C G IA U SSR, f. 46, op. 4, n r 37/9, a k ta o F. D aszyńskim .

42 H udec w sp o m n ia ł o odczycie L im an o w sk ieg o w „G w ieździe” : „K u rato rz y z a b ro n ili m u b a ła m u c ić ro b o tn ik ó w i on za m ilk ł” , „ P ra c a ” n r 3 z 14 lu te g o 1892. S y m p a ty z u ją c y z L im a n o w sk im „ N a p rz ó d ” w sw ym sp ra w o z d a n iu z K on g resu szczegół te n pom inął.

43 „N a p rz ó d ” n r 1 z 1 sty czn ia 1892, Z asa d y .program u h a in fe ld -k ie g o k o m e n ­ to w an o w d u ch u m a rk sisto w sk im . C h a ra k te ry sty c z n y pod ty m w zgledem je s t a r ty ­ k u ł w n r 13 „S iły ” z 14 p a ź d z ie rn ik a 1892, U p a ń stw o w io n a blaga, k tó ry dew edzi, że p ań stw o w spółczesne re p re z e n tu je in te re sy b u rżu a zji, w iec w ted y , gdy sam o w y ­ s tę p u je ja k o w łaściciel je s t ta k ż e k a p ita lis tą , „p o siad a je d y n ie cechy m o n o p o listy ” ' W tv c h w a ru n k a c h u p a ń s tw o w ie n ie je st p rz e ja w e m k o n c e n tra c ji k a p ita łó w , n a to ­ m ia st n ie sta n o w i fa z y p rze jścio w e j do socjalizm u.

44 N a k o n g resie w ied eń sk im w 1901 r. z o b u rze n iem odrzucono p ro p o -y e ję u s u ­ nięcia p rz y m io tn ik a „ ro b o tn icza” z n a 7w y p a r tii w zw ią zk u ze z m ian ą s ta tu tu so c jal- -d e m o k ra c ji a u s tria c k ie j. P ro to k o ll ü b e r die V erh a n d lu n g e n d"s G esam tparteitages

der so zia ld em o kr. A rb e ite r p a rte i in Ö sterreich, W ien 1901, s. 98, 124, 188— 198 i in

B U C H R O B O T N IC Z Y W Q A L IC J I 1890— 1900 _{9 5}

stycznym Kongresie w Brukseli, Daszyński, delegat robotników lwow­ skich, oraz em igrant Stanisław Mendelscn, posiadający także m andat lwowski, wraiz z czterema innym i delegatam i polskimi, utw orzyli wspólną reprezentację polską i złożyli znane oświadczenie, zapowiadające jednolite w ystępow anie socjalistów polskich trzech zab o ró w 46. Rzecz jasna, że 0 współpracy trójzaborow ej mogła być mewa tylko w tedy, gdyby w Ga­ licji utworzono p artię polską, a nie wielonarodową.

W toku kam panii przed I kongresem krajow ym „Naprzód“ wystąpi! przeciw obrońcom wspólnej organizacji partyjnej, niezależnej od przyna­ leżności narodowej. „W mawiano w nas, że jesteśm y p artią galicyjską. Na takie określenie w żaden sposób zgodzić się nie możemy“. Tylko u tw o rze­ n ie partii polskiej pozwoli „stworzyć możność stosunków, porozumienia 1 współdziałania z ruchem socjalistycznym w innych zaborach polskich“ 47. Podczas kongresu lwowskiego Daszyński oświadczył: „Z uchwał kongresu brukselskiego widać, że socjalizm bardzo dobrze mieścić się może w ra­ m ach narodowościowych. ... My tak samo jak szlachta, a prawdopodobnie

i prędzej będziemy walczyć o niepodległość Polski, ale wychodząc z p rz e ­ wodniej zasady socjalizmu“ 48.

Uczestnicy kongresu n ie podjęli jednakże dyskusji w spraw ie narodo­ wej, a stanow isko Daszyńskiego, M okłowskiego49 i redakcji „Naprzodu“ napotkało na stanowczą opozycję starych działaczy robotniczych. A. M ań­ kowski oświadczył, że „kongres nie jest wyłącznie kongresem robotników polskich, lecz kongresem galicyjskiej partii socjaldem okratycznej30.

W toku dyskusji w yłoniła się spraw a przynależności organizacyjnej socjalistów ukraińskich. Przew idyw ano bowiem, że proces w yodrębnienia się elementów klasowo proletariackich z ogólnodemckra-tyeznego obozu doprowadzi do w ystąpienia ze stronnictw a radykałów lewicy socjalistycz­ nej. Daszyński sugerow ał potrzebę stw orzenia odrębnej ' socjaldem okra­ 46 „ P ra c a ” n r 17 z 14 w rz e śn ia *1891, M ię d zy n a ro d o w y S o c ja listy c z n y K ongres

w B ru kseli; F. P e r l ( R e s ) , D iie je ru c h u so cja listyczn eg o w zaborze r o s y js k im do p o w sta n ia P P S, W a rsza w a 1958, s. 466.

47 „N a p rz ó d ” n r 3 z 1 lu teg o 1892, P ie w szy ko n g res p a rtii so c ja ln o -d e m o k ra -

ty c z n e j w G alicji.

48 „N a p rz ó d ” n r 4 z 15 lu teg o 1892, P ie rw szy ko n g res so c ja ld e m o k ra ty c zn e j

p a rtii w G alicji (na p o d sta w ie protokółu).

48 S tu d e n ta p o lite c h n ik i lw o w sk iej, K azim ierza M okłowskiegio, tr a k t u je W. F e l d m a n ja k o czołow ego in s p ira to ra n are d o w e g o k ie ru n k u w szcja liz m ie g a li­ cy jsk im (D zieje p o lsk ie j m y ś li p o lity c zn e j, 1864—1914, W arszaw a 1.933, s. 230).

50 „ P r a c a ” n r 3 z 14 lu teg o 1892, N a sz ko n g res (na p o d sta w ie proto k ó łu ). „N a­ p rz ó d ” w sw ym sp ra w o z d a n iu z k o n g resu ośw iadczenie to opuścił. W naszej lite r a ­ tu rz e h isto ry c zn e j p o w ta rz a się ra z po ra z tw ie rd z en ie , że o środek in sp ira c y jn y k ie ­ ru n k u n aro d c w c -sccjalisty cz n eg o zn a jd o w a ł się za g ran ic ą, a u ch w a ły zjaz d u lo n ­ dyńskiego nie zn a la zły p o p a rc ia w k r a ju , p rzy c-y m u w zg lęd n ia się w y łąc zn ie zabór ro sy jsk i z jego szczególnie zao strzo n ą w a lk ą k la so w ą. N ależy je d n a k w ziąć pod uw agę zab ó r p ru sk i, gdzie socjalizm ro z w ija ł się w atm o sferze o strej w a lk i n a ro ­ dow ej i za co fan ą G alicję z jej sto sunkow o sła b y m ru ch e m klasow o p r-le ta ria c k im , a in te n sy w n y m a n ty fe u d a ln y m d em o k ra ty cz n y m , szczególnie zaś K ra k ó w ściśle po­ w iązany ze Ś ląsk iem C ieszyńskim , w k tó ry m a tm o sfe rę z a tru w a ła w a lk a n aro d o w a czesko-niem iecka, u pośledzenie ro b o tn ik a polskiego, w reszcie zak o rzen io n e w p ły ­ w y stojałcw szczyzny w n a w pół ro botniczym , n a w pół chłopskim środow isku. N a ­ to m iast w S ta n isła w o w ie i B uczaczu, gdzie p o lsk ie k a d ry so c jalisty c ne zw rac ać się m u siały do u k ra iń sk ic h m as, w w ielo n aro d o w y m Lw ow ie, w p o g ran ic zn y m pod w zględem etn o g ra fic z n y m P rz em y ślu , g ó ro w ały te n d e n c je in te rn a c jo m lis v tc z n e . P ra w id ło w o ścią jest, iż czołow ym i re p re z e n ta n ta m i k ie ru n k u n a rc d o w o -so c ja li- śtycznego na p ie rw sz y m e ta p ie b y li m łodzi inteligenci, częstokroć w y ch o w an k o w ie k o n sp ira c ji p atrio ty cz n ej.

96 W A L E N T Y N A N A JD Ü S

tycznej organizacji ukraińskiej, z w łasnym kom itetem party jn y m i w ła ­ snym pismem. Rezolucja powzięta w tej spraw ie miała charakter kom­ promisowy. Nowo pow stała p artia m iała mieć ch arak ter te ry to rialn y in ter- nacjcnalistyczny, tym niem niej zalecano utworzyć w Galicji Wschodniej kom itet ukraiński „którego zadaniem m a być agitacja i organizacja wśród miejskich i wiejskich tow arzyszy Rusinów“ 51. Natomiast d la towarzyszy Żydów odpowiednika n a razie nie przewidywano.

Dyskusja nad ew entualnym terenem pracy socjalistów ukraińskich doprowadziła do problem u pracy socjalistów n a wsi. Kongres położył na­ cisk n a konieczność pracy wśród proletariatu wiejskiego i sproletaryzo- wanych elementów n a wsi. Bogaczy wiejskich uznano za elem ent reakcyj­ ny, drobną własność chłopską za czynnik uwsteczniający, stąd tendencja do traktow ania ogółu chłopów — posiadaczy jako czynnika zachowawcze­ go. Praktycznie socjaliści do pracy na wsi nie przystąpili, wniosek o zało­ żenie pisma dla robotników rolnych n ie przeszedł, uchwalono w ydać na razie broszurę.

Drobnomieszczaństwo oceniono jako elem ent chwiejny, który od rady­ kalizmu przerzuca się do klerykalizm u z tym , że poszczególne jednostki z tej w arstw y znaleźć się mogą w obozie socjalistycznym. Inteligencję pracującą potraktow ano jako- część proletariatu („proletariat inteli­ gencji“) 52.

Ogłaszając „Pracę“, „Robotnika“ i „Naprzód“ własnością partii, zjazd pozostawił komitetom redakcyjnym szeroki zakres działania, powołując jednocześnie, zgodnie z uchw ałą II kongresu S. D. Austrii, nowe instancje kierownicze w postaci kom itetów agitacyjnych dla Zachodniej i Wschod­ niej Galicji. Instancji nadrzędnej n a razie nie utworzono, mimo że zjazd deklarow ał jedność p a rtii Reprezentować ją m iały w spólne kongresy partyjne.

Po III kongresie ogólno austriackim obradującym w czencwu 1892 r. w Wiedniu przystąpiono do rozbudowy właściwej organizacji partyjnej, składającej się z mężów zaufania reprezentujących poszczególne ośrodki oraz z w ybieranych przez nich kom itetów powiatowych (dzielnicowych) i okręgow ych5S. K om itety redakcyjne podporządkowane zostały kierow­ nictwom krajow ym z ogólnoaustniackim wiedeńskim n a czele 5i. Jednakże 6t „ N a p rz ó d ” n r 4 z 15 lu teg o 1892. To sfo rm u ło w a n ie je st odpow iedzią n a p ró ­ bę o g ran ic e n ia z a k re su d z ia ła n ia so c jalistó w u k ra iń sk ic h w y łąc zn ie do w si (w nio­ sek J. Z e tte rb a u m a z K ołom yi), co z kolei D a n ilu k odczuł ja k o p ró b ę d y sk ry m in a ­ c ji to w arz y szy U k raiń có w .

62 Do p ro le ta ria tu zaliczano w szy stk ich lu d z i p rac v , n ie ty lk o fizycznej, lecz ta k ż e um y sło w ej, p o zbaw ionych śro d k ó w p ro d u k cji. Z e g o t a (I. D a s z y ń s k i ) , O p artiach p o lity c zn y c h w G alicji, L w ów 1891, s. 23.

53 D o ty c h c z a s'so c ja ld e m o k ra c i sta n o w ili lu źn ą rzesze czy te ln ik ó w pism p a r ty j­ nych i członków sto w arzy szeń m asow ych, w re z u lta c ie nie sposób było u sta lić licz­ by członków p a rtii w G alicji. P ro to ko ll ü b er die V e rh a n d lu n g e n des I. G e w e r k ­

sc h a ftsk o n g resses a b g eh a lten v o m 24. bis 27.XII.1893 in W ien , W ien 1901, s. 10,

p rzem ó w ien ie R egera.

54 W zw ią zk u ze stw o rze n iem w łaściw eg o zrę b u o rg an iz ac y jn eg o p a r tii p o li­ ty czn ej, sprecy zo w an o w a ru n k i p rzy n a leż n o ści do so c ja l-d e m o k ra c ji. J e ś li n a II k o n g re sie z 1891 r. je d y n y m w a ru n k ie m było u zn a n ie p ro g ra m u h ain feld zk ieg o , na I I I k o n g resie zadecydow ano, że „członkiem p a r tii je s t k ażd y , k to w y z n a je p ro g ra m p a rtii, k to d ziała w celu ro zp o w szech n ien ia tego p ro g ra m u , k to p a rtię w e d łu g m oż­ ności p o p ie ra m a te ria ln ie , m o raln ie, a n ie sp la m ił się żad n y m niegodnym czynem . C złonek p a r tii nie m oże należeć do ża d n ej b u rż u a z y jn e i polity czn ej p a r tii a n i też d ziałać w jej in te re s a c h ”, „N ap rzó d ” n r 12 z 15 m a ja 1892.

B U C H R O B O T N IC Z Y W G A L IC J I 1890— 1900 ₉₇

Daszyński bronił nadal szczególnych upraw nień kom itetów redakcyjnych w Galicji, wbrew stanow isku większości kongresu, która tę ferm ę uważała za przeżytą i niebezpieczną dla zwartości partii.

W ystąpił także Daszyński z propozycją utw orzenia odrębnych stow a­ rzyszeń robotniczych dla mniejszości narodowych, choćby naw et z tego powodu partia była potraktow ana jako narodowa. W znanej deklaracji, przystosowując do w arunków austriacko-galicyjskich w ytyczne reprezen­ tacji polskiej w Brukseli, zm ierzał on konsekw entnie do przekształcenia p artii galicyjskiej w narodow ą socjalistyczną partię polską i rozluźnienia więzów łączących ją z p artią austriacką n a rzecz ściślejszego powiązania z socjalistam i polskimi w pozostałych dwóch zab o rach 55.

Wydelegowanie na. kongres brukselski studenta Daszyńskiego, zwolen­ nika narodowego kierunku w ruchu socjalistycznym 56, upoważnienie go do wygłoszenia w Wiedniu oświadczenia rozchodzącego się z treścią uchwał lwowskich, świadczyło o osłabieniu pozycji internacjonalistów w p artii mimo chwilowego zwycięstwa na I kongresie krajowym.

Przejście do scentralizowanej organizacji w Galicji, podobanie jak i w A ustrii nie odbywało się bezboleśnie. Różnorodne elem enty opozycyj­ ne łącząc się przybrały nazwę „niezależnych“. W dyskusji przedkongre­ sowej i na III oigólnoaustriackim kongresie zarzucali cni kierow nictw u partyjnem u, że kładąc nacisk n a w alkę o powszechne praw o głosowania

i

ustaw odaw stw o socjalne, przekształca partię rew olucyjną w partię „re­ wolucyjną“, reform istyczną, dbając nade wszystko o legalność, a kw estię społeczną zam ierza rozstrzygnąć w debatach parlam entarnych. Przeciw­ nicy zarzucali niezależnym niedocenienie postulatów częściowych, nie­ um iejętność przystosow ania się do zmienionych w arunków politycznych, tendencje anarchistyczne 57.

Delegat z K rakowa n a III kongresie Fraenkel, wskazał, że „niezależni“ z W iednia udzielają daleko idącej pomocy i poparcia „niezależnym“ ze L w ow a58. Przywódcą tych ostatnich był młody i am bitny student Ernest Breiter. Do nich przyłączył się Józef Daniluk w raz z „Pracą“, a w ślad za nim P io tr Eliasiewicz. Przybrali oni nazwę partii robotniczej akcentując, że tak ą partią n ie są już socjaldemokraci.

W ówczesnej literaturze p artyjn ej i późniejszych wspomnieniach przywódców galicyjskich socjalnej demokracji, w ystępuje tendencja do zbagatelizowania secesji lwowskiej, sprowadzenia jej do osobistych am bi­ cji B reitera i D aniluka 59. Nie wolno przeoczyć podtekstu politycznego za­ targu: droga radykała mieszczańskiego B reitera m usiała się rozejść z

ro-55 Zob. F. P e r l , op. cit., s. 470 n.

50 B yły dw ie k a n d y d a tu ry : I. D aszyńskiego i H. D iam an d a. P oczątkow o zdaw ało się, że szanse D iam an d a p rz e w a ż a ją . IB M dÄ 1529/4/1891, 1993/4/1891. P ism a D y re k cji P o licji ze L w ow a 27 lip c a 1891 i 12 sie rp n ia 1891 1 in fo rm a c je p rz e sła n e przez n a ­ m ie stn ik a do M SW 14, 18 i 19 sie rp n ia 1891. P or. ta k ż e W A P K r. S G K r 46 — M iędzyn. K o ngres ro b o tn . w B ru k se li 1891.

57 V e rh a n d lu n g e n des III. österr. so zia ld em o kr. P arteitages, d y sk u sja n a d t a k ­ ty k ą p a r ti i po re fe ra c ie W. A d lera , s. 72— 116.

58 T am że, sp ra w o z d a n ie złożone przez F ra e n k la z ro zw o ju p rą s y p a rty jn e ; w G alicji, s. 156— 157.

59 W sposób stro n n ic zy i p ły tk i p rz e d sta w ia w a lk ę z opozycją I. D a s z y ń s k i w d o d a tk u do b ro sz u ry K r ó tk a h istoria ro z w o ju p a rtii so c ja listy c zn e j w G alicji. W sw ych P a m ię tn ik a c h D aszyński n ie cofa się p rze d in sy n u a c ją , że za n ie za leż n y m i s ta ła p o lic ja (t. I, K ra k ó w 1925, s. 80— 81).

W A L E N T Y N A N A JD U S

botaiczą partią klasową, podczas gdy postępowanie D aniluka świadczyło 0 nieprzystosow aniu starego działacza robotniczego do nowych w arun­ k ó w 00. Niechęć do linii politycznej kierow nictw a wiedeńskiego zbliżała starych aktywistów do separatystów , przeciw stawiała ich tendencjom centralistycznym . Ich chałupnictwo organizacyjne kojarzyło się z w pły­ wami anarchistycznych i pokrew nych im narodnickich koncepcji zaczerp­ niętych u rad y k ałó w 61. Starzy działacze robotniczy w e Lwowie, podobnie,

jak i w Wiedniu, zarzucali kierow nictw u tendencje legalistyczne, zbytnią w iarę w zbaw ienne skutki reform y ordynacji wyborczej ®2. Burzyli się szewcy idąc za popularnym w tym środowisku Eliasiewiczem. Wokół Daniluka skupiała się znaczna część członków „Sdły“ lwowskiej. Z trudem udało się pozbawić go przewodnictwa tej organizacji. W Stanisławowie założono „Siłę“ równolegle do stow arzyszenia „Praca“, będącego pod wpływami Daniluka. W m arcu 1892 r. w ydano w e Lwowie nowy d w u ty ­ godnik pt. „Siła“, podkreślając jego więź z organizacją o tejże nazwie i u si­ łując przejąć prenum eratorów pisma Daniluka. 30 stycznia 1893 czasopismo „Siła“ zostało zawieszone w raz z „Robotnikiem “ 03. Zaatakowano stow a­ rzyszenie „Siła“. Zam knięto ogólnopaństwowy związek kolejarzy. Wzno­ wiono procesy socjalistów. Rektorzy zabronili studentom udziału w s to ­ w arzyszeniach i zgrom adzeniach socjalistycznych, w ydalili wielu z nich

80 U rn a n ie p rzez k o n g res lw o w sk i „ P ra c y ” za w łasność p a rtii pociągnęło za sobą n o w ą z m ian ę w k ie ro w n ic tw ie pism a. O bok D a n ilu k a ja k o w sp ó łw y d aw e a fig u ro ­ w ać m ia ł H udec, a o rg a n iz a c ji lw ow skiej polecono m ia n o w ać re d a k to ra n aczeln e­ go. Do n ow ych p o rz ą d k ó w D a n ilu k je d n a k ż e n ie zdołał się p rzystosow ać, z kolei k o m ite t a g ita c y jn y G a lic ji W schodniej n ie ch c ia ł d łużej to le ro w a ć fro n d u ją ce g o w ydaw cy. W n rz e 4 „ P ra c y ” z 29 lu teg o 1892, w 4 ty g o d n ie zaled w ie po kongresie, D an ilu k o p u b lik o w a ł lis t ad re so w a n y „Do członków k o m itetó w re d a k c y jn y c h na rę c e p a n a (!) M ań k o w sk ieg o ” , w k tó ry m oznajm ił, że z k o m ite tu w y stę p u je , a „ P r a ­ c ę ” za m ie rz a n a d a l p ro w a d zić ta k , ja k p ro w a d z ił ją d o tą d przez la t 15.

81 B ra k je d n o lite j oceny p olitycznego podłoża sp o ru z D an ilu k iem . O n sa m z a ­ przecza, b y chodziło o różnice ta k ty cz n e. T o w arzy sze za rzu ca li m u a n a rch iz m , zw łaszcza w sp ra w a c h o rg an iz ac y jn y ch . N a o d w ró t in fo rm a c ja p o lic y jn a zaliczała re d a k to ra „ P ra c y ” do „ u m ia rk o w a n y c h ” : w e il dieses B la tt bei V e rb r e itu n g so zia li­

stisch e r G ru n d sä tze u n d d er V e rfe c h tu n g d er A rb e ite rin te re sse n die ih n e n erw ü n sc h te S ch ä rfe a n d e n T ag z u legen v e rm ie d , d o d ając , że p oczątkow o zw rócono się do

D a n ilu k a d e r „Praca” eine stä rkere F ä rb u n g z u v e rle ih e n i dopiero, gdy o k azało się, że n ie sk ło n n y je s t do u stę p stw i u s iłu je u trz y m y w a ć w e w ła s n y m rę k u k ie ­ ro w n ictw o ty m p ism em , założono „R o b o tn ik a ”. D ie S o zia ld em o k ra tisc h e u n d a n a r ­ ch istisch e B ew egung im J a h r e 1890. XB M dÄ 1020/4/1891 (pofna ro czn a in fo rm a c ja w ied e ń sk ie j D y re k c ji P olicji). D aszy ń sk i d o w c d h ł, że n a kon cep cje p ro g ra m o w e „n iez ale żn y c h ” lw o w sk ich w y w a r li w p ły w ra d y k a ło w ie u k ra iń sc y p rze n o szą c do n ic h poglądy D ragom anow a. I. D a s z y ń s k i , K ilk a slo w o p ro je kc ie p ro g ra m u n a ­

szy c h n ie za w isły c h , „ S iła ” n r 12 z 28 listo p a d a 1892. O w ięzi D a n ilu k a z s e p a ra ty ­

sta m i por. W A P K r. S G K r 187, D yr. P ol. 338/pr/1889, ta m ż e 531, D yr. Pol. 268/pr/1888 — in fo rm a c je D y re k c ji P o lsk ie j w W ied n iu i w P ra d ze . W. N a j d u s, P o czą tki so­

cja listyczn eg o ru c h u robotniczego w G alicji, Z p w n r 1, 1960, s. 33.

82 „W -ogóle „ s ta rz y ” s a rk a li m ocno n a m o ją ro b o tę p a r ty jn ą n a oczach policji 1 całego sp o łe cz eń stw a” — I. D a s z y ń s k i , P a m ię tn ik i t. I, s. 86.

03 N am iestn ictw o o znajm iło, że „ S iła ” now o sąd eck a n ie je s t stow arzyszeniem k u ltu ra ln o -o ś w ia to w y m , a polity czn y m , i zarządziło, b y w ty m k ie ru n k u zm ieniono s ta tu t. G roziło to d eleg a liz acją, bo w ładze z re g u ły o d m a w iały a p rc b a ty statutów· o rg a n iz a c ji politycznych, a w k aż d y m raz ie p o ciągnęłoby za so b ą w y łąc ze n ie z lic z­ by członkó-w k o b ie t i m łodzieży, k tó ry m u sta w o d a w stw o a u s tria c k ie z a b ra n ia ło n ależ en ia do sto w a rz y sz e ń p o lity czn y ch . N ie w ą tp io n o , że gd y b y a ta k się pow iódł n a m ie stn ic tw o w y stą p iło b y p rze ciw k o w szy stk im „S iłom ”, p o n iew aż m ia ły one w zasadzie -ten sam sta tu t. „ P ra c a ” w K ołom yi i „ S iła ” w S try ju sam e się ro z w ią ­ zały n a sk u te k p rz e śla d o w a n ia członków .

K U C H B O B O T N IC Z Y W G A L IC J I 1890—1900 ₉₉

z wyższych uczelni. Wreszcie rozwiązano II kongres socjałno-dem okra- tycznj p artii w Galicji m otyw ując, że zapraszający nie znają osobiście w szystkich uczestników (kongres kontynuow ał obrady w lokalu redakcji „N aprzodu“). Ofensywa reakcji odsunęła na drugi plan spory w ew nątrz­ partyjne. Secesja rozpadła się już latem 1892 r. Odszedł D aniluk, pozosta­ w iając „niezależnym “ „P racę“, która jednakże, skom prom itow ana w alką z partią, niezdolna już była do ż y c ia 64, sam zaś założył nowe pismo „M łot“, usiłując odzyskać stracone zaufanie. S tarzy działacze w racali do partii, lub wycofywali się z aktyw nego życia politycznego.

Opozycja przegrała w skali cgółncaustriaiclkiej. Próba odegrania się na terenie międzynarodowym n ie powiodła się. Na kongres zurychski (1893) „niezależnych“ mimo ich protestów n ie dopuszczono. Zwycięstwo Adlera, wspierającego Daszyńskiego, umacniało pozycję tego ostatniego. Zjazd paryski pośrednio udzielił poparcia jego linii, a Utworzenie PPS w K róle­ stw ie staw iało n a gruncie realnym plany współpracy z b ratn ią organizacją zaboru rosyjskiego.

Oparciem Daszyńskiego stał się Kraków, gdzie w lutym 1893 r. objął on redakcję „Naprzodu“. Walka z opozycją zahamowała rozwój organiza­ cji lwowskiej 6r\ W miejsce dwóch zawieszonych organów prasowych, uka­ zujących się n a przem ian oo tydzień, w ydaw ano odtąd jeden tylko dw u­ tygodnik pt. „Nowy Robotnik“ . N atom iast organizacja krakow ska okrze­ pła, przekształciła w 1895 r. „Naprzód“ w tygoidnik, rozszerzyła zakres swego oddziaływania n a robotników polskich Śląska Cieszyńskiego6B.

Nie przypadkow o najbardziej podatne n a atak i młodych okazały się zasady organizacyjne. W w arunkach 'trójzaborowych tragicznie kolidowało ze sobą dążenie do zacieśnienia więzów łączących cały p ro letariat polski z dążeniem do zapewnienia maksym alnej zwartości siłom socjaldemokra­ cji niezależnie od przynależności narodowej n a określonym terenie w ak tu ­ alnych granicach państwowych.

W zagadnieniach 'polityki bieżącej większość galicyjskiej S. D. sku­ tecznie opierała się n a razie próbom rew izji dotychczasowej taktyki. W trw ającej jeszcze dyskusji, czy należy 1 m aja powstrzymać się od pra­ cy, na II kongresie krajow ym i n a IV ogólnoaustriackim odrzucono zarów­ no wniosek, by ograniczyć się do popołudniowych zgromadzeń publicz­ nych bez strajku, jak i przełożenie obchodu n a najbliższą niedzielę ®7.

Pod w pływ em zaostrzających się w alk klasowych w k raju i pod w ra­ żeniem kwietniowego strajk u powszechnego w Belgii, zdecydowana w ięk­ szość p artii żądała podjęcia ofensyw y politycznej w walce o powszechne praw o głosowania. Pod tym hasłem odbył się obchód 1 m aja 1893. Kam­ pania wiecowa n ie zadowalała już aktyw u robotniczego. Na konferencji p artyjnej w październiku 1893 r. i n a IV kongresie ogólnoaustriackim w m arcu 1894 r. delegacja galicyjska w ypowiedziała się za strajkiem p o ­

el O sw ej d ec y zji o d stą p ie n ia „ P ra c y ” „ n iez ale żn y m ” k o m u n ik u je D an ilu k

w n rz e 13 z 27 sie rp n ia 1892, b y ł to je d n a k o sta tn i n u m e r tego p ism a.

65 W lista c h do D ia m a n d a z 20 m a ja 1895 i 27 m a rc a 1896 tr a k t u je D aszyński o rg an iz ac ję lw o w sk ą ja k o p ro w in c jo n a ln ą o zatęch łej atm osferze. P o d k re śla w ięź K ra k o w a z Z achodem . B ib lio te k a A k a d e m ii N au k U SR R w e L w ow ie, d ział rę k o p i­ sów, A rch. D ia m a n d a 32 I n r 31.

66 Jed n o cz eśn ie d ziała ln o ść K o m ite tu G alicji W schodniej ro zciąg n ięto n a B u ­ kow inę. Ś lą sk i B u k o w in a b y ły po ra z p ie rw sz y re p re z e n to w a n e n a I II k o n g resie k ra jo w y m w sie rp n iu 1894 r.

67 V e rh a n d lu n g e n des I V österr. so zia ld em o kr. P arteitages abgeh a lten zu W ien

100 W A L E N T Y N A N-AJDUS

litycznym®8. Na III kongresie krajow ym zalecono organizacjom p a rty j­ nym wzmóc agitację za powszechnym praw em głosowania, przenieść ją do mniejszych m iast i miasteczek, a w m iarę możności na wieś, przygoto­ w ując m asy do strajku powszechnego ®9. Uchwała ta została przyjęta, jak stw ierdza Daszyński, pod naciskiem szerokich kół zorganizowanych- ro­ botników 70.

Walka o reform ę wyborczą zaogniała się w atm osferze masowych strajków ekonomicznych i pierwszomajowych strajków politycznych. 1 m aja 1894 i 1895 r. strajk powszechny objął Kraków i Lwów, a częścio­ wo Białą, Nowy Sącz, Kołomyję, Przemyśl, Stanisławów i Stryj. Po potęż­ nym strajku górników śląskich w 1890 r., w m aju 1894 r. ponownie stanęli oni do walki. 9 m aja w O straw ie i Falkenau żandarm i urządzili m asakrę 71. S trajk górników na Śląsku pow tórzył się w lutym 1896 r. W Galicji gór­ nicy zastrajkow ali w kopalni hr. Potockiego w Sierszy, a w 1897 r. w za­ głębiu naftow ym i węglowym — w Borysławiu, Drohobyczu i Jaw orz­ nie — po raz pierw szy wzięli udział w obchodzie 1 maja. Większe w alki strajkow e stoczyli w 1893 r. budowlani we Lwowie i Krakowie, robotnicy zatrudnieni przy budowie w ystaw y ogólnokrajowej we Lwowie, w 1894 r. ceglarze w Krakowie i Lwowie, w 1895 r. budowlani w Przemyślu, Stani­ sławowie i W innikach, w 1896 r. drukarze w e Lwowie. Ponadto strajk o ­ wali: garbarze, introligatorzy, młynarze, piekarze, stolarze, szczotkarze, zatrudnieni przy budowie nasypów к-olejowych i robotnicy fabryki sody w Szczakowej. Większość akcji strajkow ych zakończyła się zwycięstwem.

Na I O'gôlnoaustriackim kongresie partyjnym starły się w spraw ie sto­ sunku do akcji strajkow ej poglądy tak różne, jak propozycja utworzenia funduszu strajkowego i pogląd, że -ruch strajkow y może doprowadzić do rozproszenia sił 72. Tro-ska o legalizm ruchu potęgowała niechęć do w ystą­ pień żywiołowych, podczas których n ie trudno było o starcie z żandarme­ rią i wojskiem. Na tym gruncie w yrastała tendencja otoczenia ruchu stra j­ kowego barierą przepisów i ograniczeń. Tak pow stały „regulam iny stra j­ kow e“ 73, zm ierzające do przekazania decyzji o strajk u instancjom cen­ 68 D aszy ń sk i n ie u strz e g ł się od o p o rtu n isty czn eg o ak c en tu , a m ia n o w icie z a ­ rz u c ił o g ó ln o a u stria c k ie m u k ie ro w n ic tw u p a rty jn e m u , że nie w y stą p iło w o b ro n :e p ro je k tu re fo rm y w yborczej T aaffego. C hciał w ięc zaan g ażo w ać a u to ry te t p a r tii ro b o tn iczej d la p o p a rc ia re fo rm y u siłu ją c e j zachow ać sy stem k u ria ln y , w y b o ry p o ­ śred n ie, pozbaw ić p ra w a głosu an a lfa b e tó w . T am że, s. 86.

60 R ezolucja g a lic y jsk a b y ła w tre ś c i sw ej b a rd z ie j sta n o w cz a niż a u stria c k a , z a p ro p o n o w a n a przez W. A d lera . P odczas g d y ta m ta p o d k reśla ła , że p a r tia d o p ro ­ w ad z o n a do ostateczności b ęd z ie zm uszona użyć s k ra jn e g o śro d k a — s tr a jk u p o w ­ szechnego, re z o lu c ja lw o w sk a p o lecała ak ty w isto m p a rty jn y m w y ja ś n ia ć ludności, że „ a g ita c ja je s t ty lk o p rze jścio w y m śro d k ie m w a lk i o p o w szechne g ło so w an ie” , w ra z ie oporu p a rla m e n tu p a r tia „ogłosi s tr a jk m aso w y i p rze p ro w a d z i go z całą b ez w g lęd n ą k o n se k w e n c ją ”.

70 „W szyscy tzw . p rzy w ó d cy ro b o tn ic zy w A u strii m ogą su m ien n ie zaśw iadczyć, że ru c h te n p rz e ró sł ich siły i zm usił ich n ie ja k o do p o d d a n ia się w y ra ź n e j w oli se tek ty sięcy zo rg an izo w an y ch to w a rz y sz y ”. I. D a s z y ń s k i , K r ó tk a h istoria ro z­

w o ju p a r tii so c ja listy c zn e j, s. 24.

71 „N ow y R o b o tn ik ” n r 10 z 25 m a ja 1894, W y p a d k i w O stra w ie i F alken a u . 72 Z bliżo n ą pozycję z a ją ł A dler, tr a k tu ją c s tr a j k ja k o śro d e k ostateczny, p rzy ty m b ard z o niep ew n y , d a ją c y się zastosow ać je d y n ie w sp e cja ln y ch w y p ad k a ch a k c ji ekonom icznych. V e rh a n d lu n g e n des P arteitages der österr. S o zia ld em o kra tie

in H a in fe ld , s. 83, 84.

73 Zob. p ro to k ó ły k o n g re só w zaw odow ych oraz J. D e u t s c h , G eschichte der