Tragedya życia Wincentego Migurskiego, emissaryusza z czasów wyprawy Zaliwskiego. (1833-1863). (Ze źródeł archiwalnych)

(1)

(2)

trageûya życia Vincentego Pgnrskiego,

em issaryusza z czasów wyprawy Zaliwskiego.

(1 833 — 1863)

(z e źró d eł archiw alnych).

(D o k o ń czen ie). „ D łu g i p o b y t w P a n i o w c a c h z j e d n a ł mi p r z y c h y l n o ś ć m ł o d y c h W i ś n i o w s k i c h , bo o d s t a r e g o s a m e j d o ś w i a d c z a ł e m oz ię b ło ś c i. A l b i n a W i ś n i o w s k a j e g o c ó r k a w z n i e c i ł a w m ej d u s z y n i e w y g a s ł e u c z u c i e w y ż s z e j p r z y j a ź n i i r ó w n ą n a g r o d z i ł a m n i e w z a j e m n o ś c i ą . M yśl z ł ą c z e n i a się z n i ą n a z a w s z e , o p a n o w a w s z y c a l e m e j e s t e s t w o , u s u n ę ł a o d e m n i e w s z y s t k i e i n n e z a m ia r y , ta k d a l e c e , iż p o s t a n o w i ł e m o d s t ą p i ć o d n i e s z c z ę s n y c h t o w a r z y s t w , k t ó r e w ó w c z a s j u ż mi się z d a w a ł y s z k o d l i w e - m i— i p r a g n ą ł e m u k r y ć się p r z e d m e m i t o w a r z y s z a m i — o s i ą ś ć w Gali- c y i p o d o b c y m n a z w i s k i e m i w z a c isz u d o m o w e m d o ś w i a d c z a ć s z c z ę ś c ia , k t ó r e g o o d k o le b k i z a z d r o ś c i ł a m i f o r t u n a . P r z y s c h y ł k u 1 8 5 4 r. o b ja w i łe m A n t o n i e m u W i ś n i o w s k i e m u c h ę ć o ż e n i e n i a sie z j e g o s i o s t r ą A l b i n ą , a te n , w id z ą c s k ł o n n o ś ć sw e j s i o stry', n i e był p r z e c i w n a s z e m u ż y c z e n i u , t y l k o z w r a c a ł m i u w a g ę n a m o j e p o ł o ż e n i e i że w s k u t e k p r z y j a ź n i d la ic h d o m u n ie p o w i n i e n e m u n i e s z c z ę ś l i w i a ć k o c h a j ą c e j m n i e o s o b y — i ż e c a ł y m ó j p r o j e k t n a l e ż y z o s t a w i ć c z a s o w i , k t ó r y z ł a g o d z i m o ż e i s t n i e j ą c e p r z e s z k o . y . W k r ó t c e w o k o l i c a c h t a m e c z n y c h o ż e n i e n i e m o j e z A l b i n ą W i ś n i o w s k ą p o w s z e c h n i e b y ło g ł o s z o n e , t a k d a l e c e , że g d y w m c u S t y c z n iu 1835 r. b y łe m u K o z i c k i e g o w S i e k i e r n i c a c h , ż o n a t e g o ż g r z e c z n e w p r a w d z i e c z y n i ł a mi w y m ó w k i o d ł u g i e m z w ł ó c z e n i u z w i ą z k ó w m o ic h z p a n n ą W i ś n i o w s k ą . N ie ta iłe m p r z e d K o z i c k ą n a t u r a l n y c h p r z e s z k ó d , ż e j e s t e m o b c y w ś r ó d o b c y c h , ż e ż a d n y c h f u n d u s z ó w n a u t r z y m a n i e s i e b i e n i e m a m , ż e c a ła m o j a n a d z i e j a j e s t w m o je j familii, k t ó r a ż e m i e s z k a w P o l s c e n i e m o g ę ł a t w o z n i ą s k o m u n i k o w a ć się i z y s k a ć j a k i e g o zasiłku, c o b y mi p o d a ł s p o s ó b u s t a l e n i a b y t u . K o z ic k a przyr ż n ą w s z y u w a g i m o j e słu s z n e m i, z a n i e c h a ł a d a lsz e j r o z m o w y , a j a k r ó t k o z a b a w i w s z y , w r ó c i ł e m d o P a n i o w c ó w . P o m o im p o w r o c i e c a t y b y łe m z a ję ty , j a k b y p l a n y m o j e w y k o n a ć ; n a d e w s z y s t k o p o t r z e b n e m i b y t y p i e n i ą d z e •— m o g ł e m ich t y l k o o d r o

(3)

3 4 4 TRAGEDYA ŻYCIA WINCENTEGO MIGURSKIEGO. d z i c ó w m o ic h , w S a n d o m i e r z u m ie s z k a j ą c y c h , lu b o d w u j a m e g o , J a n a M a r c z e w s k i e g o , N a c z e l n i k a K o m o r y , w R a d o m i u z a m i e s z k a ł e g o d o s t a ć , n i e w a ż y ł e m się j e d n a k w e j ś ć z n im i w k o r e s p o n d e n c y ę , a ż e b y lis ty p r z e j ę t e n i e s k o m p r o m i t o w a ł y ic h, a r a z e m n i e o d k r y ł y m e g o p o b y t u . I n n e j p e w n e j o k a z y i n i e m ia łe m , a u m y ś l n e g o w y s ła ć c z ł o w i e k a n i e u w a ż a łe m b y ć d o b r e m , g d y ż o p r ó c z , iż b y m ó g ł z o s t a ć s c h w y t a n y m , za- p e w n e b y n a j e g o r ę c e p i e n i ę d z y n i e d a n o ; o w s z e m , m ó g ł b y m n ie ja k i w s t y d p o n i e ś ć z e s t r o n y A n t o n i e g o W i ś n i o w s k i e g o , g d y b y o n i e m a j ę - t n e m p o ł o ż e n i u m o i c h r o d z i c ó w d o w ie d z ia ł się. Z t e g o - w s z y s tk ie g o p o c z y t a ł e m z a n a j p r z y z w o i t s z y ś r o d e k — o s o b iś c ie u d a ć s ię do P o l s k i , b y ć u r o d z i c ó w i u w u ja , z jrsk a ć ic h b ł o g o s ł a w i e ń s t w o i w s p a r c i e i je ś lib y się u d a ł o w y j e d n a ć s o b i e p a s z p o r t p o d c u d z y m n a z w i s k i e m , w r ó c i ć d o G a łi c jd , o ż e n i ć s ię z A l b i n ą W i ś n i o w s k ą i ży ć s p o k o j n i e . P o p r z e d n i ą w s z a k ż e m y ś l ą m o j ą b y ło z a p o ś r e d n i c t w e m m o i c h r o d z i c ó w , w u j a i ich p r z y ja c ió ł , z d a ć s ię n a ł a s k ę t u t e j s z e g o R z ą d u i p r o s i ć o a m n e s t y ę . O b j a w i ł e m t e m o j e c h ę c i A n t o n i e m u W i ś n i o w s k i e m u , k t ó r y n ic p r z e c i w k o n im n i e m ia ł, o w s z e m , g d y t e n ż e W i ś n i o w s k i m a w P o l s c e w u j a M ik o ła ja S z a w d o w s k ie g o , w P u ł t u s k u m ie s z k a ć m a j ą c e g o , z k t ó r y m w i n t e r e s a c h m a j ą t k o w y c h p o r o z u m i e ć mi s ię w jr p a d a ło , m ia ł c h ę ć b y ć w P o ls c e , i o ilebjr się d a ł o b y ć m i d o g o d n e m , p r o s i ł R z ą d u G a lic y j s k i e g o o u d z i e l e n i e m u p a s z p o r t u n a r o k j e d e n . W r z e c z y s a m e j u z y s k a ł g o , le c z t y l k o n a s z e ś ć m ie s ię c y , le c z g d y d l a d o m o w y c h o k o l i c z n o ś c i w y j e c h a ć n i e m ó g ł, a r y s o p i s j e g o o s o b y , w p a s z p o r c i e z a m i e sz c z o n y , w ie l e do m n i e m ia ł p o d o b i e ń s t w a , z o b l i g o w a ł e m g o , a ż e b y m i p a s z p o r t t a k o w y o d s tą p ił, co on. t e ż w s k u t k u u s i h ^ c h m o i c h n a l e g a ń d o p e ł n ił; m im o to , p o w i e r z y ł mi p a p i e r y p r a w n e , m a j ą t k u ic h dot}mzące, d la w y l e g i t y m o w a n i a się, iż r z e c z y w i ś c i e j e s t e m W i ś n i o w s k i m , g d y b y m n i e w P o l s c e p r z y t r z y m a n o . O p r ó c z t e g o j a sa m w y j ą ł e m z p a p i e r ó w j e g o k ilk a p r y w a t n y c h lis tó w , m o g ą c y c h n a z w i s k o p r z y b r a n e W i ś n i o w s k i e g o p o t w i e r d z a ć , i te w s z y s t k i e p a p i e r y p r z y s o b i e z a c h o w a w s z y , n a u c z y ł e m się w s z e l k i c h s z c z e g ó ł ó w , ta k d a l e c e , ż e u w a ż a ł e m s i ę p e w n y m , iż w k a ż d y m z d a r z e n i u b ę d ę u m ia ł u s u n ą ć w s z e l a k i e w ą tp l iw o ś c i . T a k p r z y g o t o w a n y , o t r z y m a ł e m o d K o z ic k ie j d z i e w i ę ć d z i e s i ą t r u bli sr., k t ó r e o n a p r z y liś c ie s w y m n a d e s ł a w s z y , o b ja w iła , iż p i e n i ą d z e t e p o c h o d z ą o d ż y c z l i w y c h mi p rz y ja c ió ł i m o g ą mi s ię p r z y d a ć n a p o d r ó ż d o m o ic h r o d z i c ó w do P o ls k i. M a j ą c ju ż i p i e n i ą d z e , b y łe m g o t ó w d o p o d r ó ż y . A n t o n i W i ś n i o w s k i d a ł mi s w e j b ry c z k i i K a z i m i e r z a K w i a t k o , k t ó r y z o s t a w a ł w służ b ie u j e g o w u j a B ł a ż e w s k i e g o i p a s z p o r t e m p r z e z R z ą d G a li c y js k i w y d a n y m był o b ję ty , a k t ó r y n a d a l s z ą słu ż b ę do W i ś n i o w s k i e g o u g o d z i ł s ię . Co d o k o n i, t a k o w e sa m z a m o je p i e n i ą d z e k u p i ł e m j e s z c z e p o p r z e d n i o n a j a r m a r k u w M ie ln ic y , a ta k, w d n iu 18 M a r c a 1835 r. opn- ś c iłe m P a n i o w c e i k i e r u j ą c p o d r ó ż m o j ą d o S a n d o m i e r z a , p r z e j e ż d ż a ł e m p r z e z m ia sta : S k a ł ę , T a r n o p o l , H o r o s t k ó w , Z ł o c z e w , O l s z a n i c e , m i n ą ł e m L w ó w , z o b a w y a b y m n i e był p o z n a n y i b o c z n y m t r a k t e m p r z y b y ł e m d o L a s z k . T u d o w i e d z i a ł e m się o d U l a t o w s k i e j , że j e j m ą ż j e s t w a r e s z c i e w e L w o w i e , ż e w i e l u i n n j m h o b y w a te li, e m i s s a r y u s z ó w i e m i g r a n t ó w a r e s z t o w a n o , o p r ó c z p a r t y i R z e p n i o w s k i e j . I n n y c h bliż s z y c h s z c z e g ó ł ó w n ie u m ia ła mi p o w i e d z i e ć , a j a , k r ó t k o tu z a b a w i w s y ,

(4)

n i e o b j a w i a j ą c U la t o w s k i e j d o k ą d j a d ę , w d a l s z ą p u ś c i ł e m s ię p o d r ó ż , i j a d ą c p r z e z J a n ó w , j a w o r ó w , L e ż a j s k , R o z w a d ó w , p r z y b y ł e m d o C h w a - ło w ic n a g r a n i c ę G alicyi, d o n i k o g o n i e w s t ę p u j ą c i z n ik im z e z w i ą z k o w y c h n i e w id z ą c się, a d o L a s z k j e d y n i e d l a t e g o w s tą p iłe m , ż e m k o ło d w o r u p r z e j e ż d ż a ł i ż e d o ś w i a d c z y w s z y k i l k o m i e s i ę c z n e j g o ś c i n n o ś c i U l a t o w s k i e g o , n i e m o g ł e m ta k w i e l c e b y ć o b o ję tn jr m . W C h w a ł o w i c a c h u p o m n i a ł e m m e g o f u r m a n a K w i a t k ę , a ż e b y w k a ż d y m r a z ie , g d y o to p y t a n y m b ę d z ie , m ów ił: ż e j a j e s t e m A n t o n i W i ś n i o w s k i z P a n i o w i e c , i ż e u m n i e słu ż y . K w i a t k o p r z y r z e k ł m i b y ć p o s ł u s z n y m i z n a j ą c W i ś n i o w s k i e g o o d p i e r w s z e j m ł o d o ś c i , z a p e w n i ł , ż e b ę d z i e um ia ł z g r a b n i e r z e c z o p o w i a d a ć . W ta k i s p o s ó b p r z e b y ł e m g r a n i c ę g a l i c y j s k ą i p r z y b y w s z y w d n i u 2 0 M a r c a b. r. d o Z a w i c h o s t u w P o l s c e , m e l d o w a ł e m s i ę n a t a m e c z n e j k o m o r z e , o k a z a w s z y p r z y t e m p a r ę p i s t o l e t ó w , k t ó r e z s o b ą z P a n i o w - c ó w , c h c ą c l e p ie j u d a ć g a l i c y a n i n a , w zią łe m . K o m o r a w Z a w i c h o ś c i e p o p r z e j r z e n i u p a s z p o r t u i r z e c z y m o ic h , d o z w o l i ł a mi d a lsz e j p o d r ó ż y , a t a k t e g o ż s a m e g o d n i a w i e c z o r e m p r z y b y ł e m d o S a n d o m i e r z a , s t a n ą ł e m w d o m u z a j e z d n y m , tu z o s t a w i ł e m f u r m a n k ę , a s a m d o w i e d z i a w s z y się o m i e s z k a n i u r o d z i c ó w m o ic h , d o n ic h p o s z e d ł e m . Z a s t a ł e m t y l k o o jc a , którj*' z a t r w o ż o n y m o im p r z y b y c i e m , w y p y t y w a ł , z k ą d p r z y b y ł e m i c z y n i e m a m j a k i c h p o l i t y c z n y c h z a m i a r ó w ? P o w i e d z i a ł e m mu: że b y łe m w e F r a n c j o , ż e o d 18 3 3 r. d o m - c a M a r c a b a w i ł e m w G a l i c y i , że b e z i n t e r e s ó w p o l i t y c z n j m h p r z y b y w a m p o d n a z w i s k i e m A n t o n i e g o W i ś n i o w s k i e g o i z a r a z o k a z a ł e m m u p a s z p o r t , c o g o u s p o k o i ł o . W k r ó t c e n a d e s z ł a m a t k a m o j a z s i o s t r ą R a f a l i n ą i p o z w y k ł y c h r o z c z u l e n i a c h , — p o m i j a j ą c s z c z e g ó ł y n a l e ż e n i a d o t o w a r z y s t w p o l i t y c z n y c h , — o p o w i e d z i a ł e m o b e c n y m , że b a w i ę w G a li c y i w P a n i o w c a c h u W i ś n i o w s k i c h , ż e m a m z a m i a r ż e n i ć się z A l b i n ą W i ś n i o w s k ą , ż e p r z y b y ł e m p r o s i ć r o d z i c ó w o b ł o g o s ł a w i e ń s t w o , j a k r ó w n i e i o p i e n i ą d z e . R e s z t ę w i e c z o r u s p ę d z i l i ś m y n a o p o w i a d a n i u fa m ilijn jm h , ż a d n e g o z w ią z k u z p o l i t y c z n e m i i n t e r e s a m i n i e m a ją c y c h p r z e d m i o t ó w i z a n o c o w a ł e m u r o d z i c ó w m o ic h , b a w i ł e m u n i c h ta k o ż p r z e z c a ł y d z i e ń 27 M a rc a . R o d z i c e moi, m im o całej c h ę c i, n i e b y li w s t a n i e d o p o m o - ż e n i a mi; n i e b y l i p r z y f u n d u s z a c h , liczyli t y l k o n a p o m o c m o j e g o w u j a M a r c z e w s k i e g o z R a d o m i a , d o k ą d m a t k a m o j a c h c ia ła s a m a się u d a ć i p r z e d lo ż j- ć m u m o j e p o ło ż e n ie , a z y s k a n y z a s i ł e k — tw ie rd z iła , — ż e o d e ś l e mi p o c z t ą d o G alicyi. A t a k o b o j e r o d z i c e m o i k a z a l i m i w r a c a ć n a t y c h m i a s t cio G a l i c y i d la u n i k n i e n i a s c h w j ń a n i a ; m im o to o jc ie c m ó j, g d y m u w s p o m n i a ł e m o c h ę c i zj^s k a n ia a m n e s t y i , lu b j a k i e g o p a s z p o r t u n a p o b y t w G alicyi, ozn a jm ił: że a m n e s t j r ę z y s k a ć b a r d z o j e s t t r u d n o , a d o w y j e d n a n i a p a s z p o r t u ż a d n y c h n i e m a s p o s o b ó w , a n i p r z y ja c ió ł . W ta k i e m p o ł o ż e n i u w id z ą c m o j e i n t e r e s a , a r a z e m l ę k a j ą c się być w S a n d o m i e r z u p o z n a n y m , tu d z ie ż p o s t r z e g a j ą c c i ą g ły k ł o p o t i łz y r o d z i c ó w m o ic h , z m ej o b e c n o ś c i p ł y n ą c e , z a n i e c h a ł e m ju ż d a l s z y c h w y m a g a ń i p r z y r z e k ł e m z a r a z w r ó c i ć d o G a lic y i. J e d n a k ż e z a n o c o w a ł e m w ic h d o m u , a p a s z p o r t mój za p o ś r e d n i c t w e m o b e r ż y s t y , u k t ó r e g o k o n i e m o je s ta ły , o d e s ł a ł e m d o p o lic y i. N a s t ę p n e g o d n i a 28 M a r c a b. r. u d a ł e m s ię o s o b iś c ie d o b i u r a p o l i c y i i z j 's k a ł e m mój p a s z p o r t , p o c z e m , w r ó c i w s z y d o r o d z ic ó w , p o ż e g n a ł e m i c h p o d p o z o r e m , ż e j a d ę d o G a lic yi, i d l a l e g i t y m a c y i o jc a m e g o , g d y b y g o p o lic jm p y t a ł a , j a k i m m ia ł

(5)

3 4 6 TRAGEDYA ŹYCFA WINCENTEGO MIGURSKIEGO.

d o n i e g o i n t e r e s , n a p i s a ł e m k w i t im i e n i e m b r a t a m e g o , W a c ł a w a Mi- g u r s k i e g o , j a k o p o ż y c z y ł o d A n t o n i e g o W i ś n i o w s k i e g o 45 r s r . i t e n w r ę c e o jc u m e m u o d d a ł e m , a ż e b y t ło m a c z y ł się, ż e j a p r z y j e ż d ż a ł e m p o t e p i e n i ą d z e i ż e m i o n e w y lic z y ł. N i e b a w i ą c j u ż d łu ż ej, u d a ł e m s ię n i e d o G a lic y i, le c z d o R a d o m i a , d o w u j a m e g o , M a r c z e w s k i e g o , c h c ą c g o k o n i e c z n i e p r o s i ć o p i e n i ę ż n e w s p a r c i e , o w y j e d n a n i e a m n e - s ty i , lu b j a k o w e g o p a s z p o r t u . „ P r z e z c z a s m e g o p o b y t u w S a n d o m i e r z u , o p r ó c z r o d z i c ó w i s i o s t r y m e j, z n ik im n i e w i d z i a ł e m się, a w y j e c h a w s z y w d n i u 28 M a r c a b. r. z S a n d o m i e r z a , t e g o s a m e g o d n i a p r z e j e c h a ł e m p r z e z O p a t ó w , n i e w s t ę p u j ą c d o n i k o g o i z n ik im n i e w i d z ą c się , z a n o c o w a ł e m w j a k i e j ś k a r c z m i e p r z y t r a k c i e z O p a t o w a d o R a d o m i a le ż ą c e j. N a s t ę p n e g o d n i a 29 M a r c a b. r. p r z y b y ł e m n a n o c d o m ia s t e c z k a S k a r y s z e w a , g d z i e j a k o A n t o n i W i ś n i o w s k i , g a l i c j a n i n , z a p i s a ł e m n a z w i s k o m o j e w k s i ę d z e m e l d u n k o w e j i n i e m a j ą c t u n i k o g o ze z n a j o m y c h w d n i u 3 0 M a r c a u d a ł e m s i ę d o R a d o m i a , g d z i e p r z y b y w s z y o k o ł o g o d z i n y 10 z r a n a , s t a n ą ł e m w o b e r ż y . N a d m i e n i a m , że, w j e ż d ż a j ą c do R a d o m i a r o g a t k a m i S k a r y s z e w s k i e m i , n i e b y łe m p y t a n y k t o j e s t e m , a n i o p a s z p o r t . N ie m a j ą c n i k o g o o p r ó c z w u ja z e z n a j o m y c h w R a d o m i u , b e z ż a d n e j o b a w y p r z e c h a d z a ł e m się p o m i e ś c i e , p o w z i ą ł e m w i a d o m o ś ć o m i e s z k a n i u m eg o w u j a M a r c z e w s k i e g o , k t ó r y , ż e z n a j d o w a ł się p o d ó w c z a s w b i u rze , p o s t a n o w i ł e m z a n im o c z e k i w a ć ; j a k o ż m ię d z y g o d z i n ą 12 a i - s z ą z p o ł u d n i a d o s t r z e g ł e m , ż e M a r c z e w s k i p r z y b y ł d o s w e g o d o m u , u d a ł e m s ię ta m z a r a z i z a s t a w s z y g o n a p o d w ó r z u , o z n a j m i ł e m mu: ż e j e s t e m W i ś n i o w s k i , a g d y o n n i e m ó g ł m n i e s o b i e p rz j^ p o m n ie ć , r z e k łe m : p ó j d ź m y d o s t a n c y i , a t a m s ię bliżej p o z n a m y . M a r c z e w s k i . w p ro w a d z ił m n i e d o s w e g o m i e s z k a n i a i p o n i e w a ż o n j e s t k a w a l e r e m i o s o b n o m ie s z k a , p r z e t o n i k o g o prz}' n a s n ie by ło , a t a k s p y t a ł e m M a r c z e w s k i e g o : „ C z y ś m n i e w u j u n i e p o z n a ł ? “ O n z m i e s z a n y , p o z n a ł m ię z a p e w n e p o r y s a c h f a m i lijn y c h i z a p y t a ł : „ C z y j e s t e ś W a c ł a w ? J a o d p o wiedziałem ., ż e j e s t e m W i n c e n t j r M ig u r s k i; g d y d a l e j m n i e s p y t a ł : co tu ro b isz ? o d p o w i e d z i a ł e m : n i e c h w u j b ę d z i e s p o k o j n y , p r z y j e c h a ł e m z G a li c y i p o d n a z w i s k i e m W i ś n i o w s k i e g o i z a r a z p o k a z a ł e m m u p o s i a d a n y p r z e z e m n i e p a s z p o r t , k t ó r y g d y M a r c z e w s k i p r z e j r z a ł , z w r ó c i ł do r ą k m o ic h , p r z y c z e m r z e k ł: p r o s z ę cię n ie n a r u s z a j m o je j s p o k o j n o ś c i i m e g o p o d e s z ł e g o w i e k u i z a r a z się o d d a l , j e ś l i c h c e s z a b y m cię w o j e n n e m u n a c z e l n i k o w i n i e z a m e l d o w a ł , a n a w e t n i e r ę c z ę , czy w y c h o d z ą c o d e m n i e p r z y t r z y m a n y m n i e z o s t a n i e s z . J a o b u r z o n y t ą m e g o k u z y n a o z i ę b ł o ś c i ą , s c h w y c i ł e m m ój p a s z p o r t i d u m n i e w y m a w i a ł e m mu, ż e w ś r ó d o b c y c h m ił e g o d o z n a w a ł e m p r z y j ę c i a , ż e j e g o o b e j ś c i e się z e m n ą j e s t o s o b li w s z e , n i e l u d z k i e , i t a m d a l e j. Nic o n n a t e m o j e w y r z u t y n ie zw a ż a ł, a ja , w id z ą c g o n i e p o r u s z o n y m , o b o j ę t n i e p o ż e g n a ł e m i n ic w i ę c e j n ie m ó w i ą c , a n i z n i k i m n i e w id z ą c się, p o s z e d ł e m do o b e r ż y i n a t y c h m i a s t m i a łe m z a m i a r u d a ć s i ę d o G a lic y i. A t o l i p r z y b y w s z y n a t e ż s a m e r o g a t k i S k a r y s z e w s k i e , z a p y t a n y z o s t a ł e m d o k ą d j a d ę ? G d y o d p o w i e d z i a ł e m że d o G a lic y i, z a ż ą d a n o o d e m n i e p a s z p o r t u , o k a z a ł e m g o , le cz ż e n i e n i e b y ł p r z e z p o ł i c y ę , a n i W o j e n n e g o N a c z e l n i k a w i z o w a n y , o d e s ł a n o m n i e d o p o lic y i, k t ó r a p o ś w i a d c z y ł a mi

(6)

p a s z p o r t i g d y u d a ł e m się do W o j e n n e g o N a c z e l n i k a , tu z o s t a ł e m p r z y t r z y m a n y z p o w o d u , ż e j a k i e g o ś A n t o n i e g o W i ś n i o w s k i e g o R z ą d p o s z u k iw a ł, k t ó r y m ia ł b y ć w g u b e r n i i P o d o l s k i e j i w c z a s ie r e w o ł u c j d n a l e ż e ć do z a b u r z e ń . P o n i e w a ż n a l e ż y c i e b y łe m p r z e k o n a n y , ż e t e n A n t o n i W i ś n i o w s k i , k t ó r e g o j a r e p r e z e n t o w a ł e m , n i e b y ł z P o d o ł a i ty m , k t ó r e g o R z ą d p o s z u k iw a ł, p o c z y t a ł e m tę o k o l i c z n o ś ć z a p r o s t ą o m y ł k ę i s ą d z ą c , ż e p o ś c is łe m r o z t r z ą ś n i e n i u z n a l e z i o n j m h p rz y m n i e p a p i e r ó w , R z ą d u z n a m o j ą n i e w i n n o ś ć i z a r e s z t u u w o ln i, t r z y m a ł e m się z c a ły m u p o r e m p r z y te m , żem j e s t W i ś n i o w s k i g a l i c j a n i n , że n a P o d o l u n a w e t n i g d y n i e b y łe m i d o ż a d n y c h z a b u r z e ń n ie n a l e ż a ł e m . P o m im o ta k ic h o k o l i c z n o ś c i , d o w o d a m i p r z y m n i e z n a ł e z i o n e m i u s p r a w i e d l i w i o n y c h , o d e s ł a n o m n i e tu do W a r s z a w y , g d z i e i p r z e d b a d a j ą c ą m n i e t e r a z K o m i s y ą p o w t ó r z y ł e m t e w s z e lk ie k ł a m s t w a , j a k i e t y l k o o W i ś n i o w s k i m m o g ł e m p o w i e d z i e ć . W s z e l a k o g d y w z m y ś l e n i a c h m o ich s t r a c i ł e m r ó w n o w a g ę , b y łe m w p o t r z e b i e w y z n a ć : k t o rzecz3?wiście j e s t e m , a n a s t ę p n i e w s z e lk ie i n n e w i a d o m e m i o k o lic z n o ś c i. P r z e d ic h j e d n a k s z c z e g ó ł o w e m o p o w i e d z e n i e m , n i e m o g ą c ta k ł a t w o o d s t ą p i ć o d z a s a d t o w a r z y s t w , k t ó r e , d o b r o w o l n i e p r z y j ą w s z y , z a p r z j/s ię g ł e m , i n i e c h c ą c ich z d r a d z a ć lub z w i ą z k o w j m h k o m p r o m i t o w a ć , u m y ś l i ł e m p o z b a w ić s ię ż y c i a i d la t e g o , p o n i e w a ż k i e d y j e s z c z e w r o k u 18 3 3 b}dem u Z a m o y s k i e g o w D e r e w l a n a c h , t a m z o b a c z y w s z y się z M ic h a łe m O s t r o r o g ie m , c z ł o n k i e m t o w a r z y s t w a k a r b o n e r ó w , k t ó r y p r z y b r a c i e s w o i m w c y r k u l e C z a r t k o w s k i m m a m i e s z k a ć , d o s t a ł e m o d n i e g o d o ś ć z n a c z n ą d o z ę c z a r n e g o a r s z e n i k u i t e n s t a r a n n i e p r z y s o b ie z a c h o w a ł e m . G d y m n i e tu d o w i ę z i e n i a p r z y w i e z i o n o , a r s z e n i k t e n z n a j d o w a ł s ię w ś r ó d m a łej ilo ś c i p ie p rz u , k t ó r y z w jf k łe m u ż y w a ć d o p o k a r m u , lub n a p o j u ; w t e n .s p o s ó b , c h o c i a ż ś c iś le m n i e r e w i d o w a n o , n i e z w r ó c o n o n a t a k o w y u w a g i , a t a k p rz y m n i e p o z o s t a ł . O p r ó c z t e g o , w. p o c z ą t k u M a ja b. r. o s a d z o n y b ę d ą c t u w s t a n c j d , k t ó r e j o k n a n a p ó ł n o c w y c h o d z ą d o s t r z e g ł e m , że n i e z n a n y mi żj^d, w z r o s t u n i s k i e g o , l a t o k o ł o t r z y d z i e stu m ającjr, t w a r z y ś c ią g ł e j, z a r o s t u i w ł o s ó w b l o n d , u b r a n y b y ł w kaf t a n i s p o d n i e z a b r u d z o n e , d l a t e g o w ł a ś c i w e g o ich k o l o r u n i e p a m i ę t a m , n i e w i e m n a w e t czy b y ł y z s u k n a lu b p ł ó t n a , w o z ił d o f a b ry k i w c y t a d e l i b lis k o m o i c h o k i e n p i a s e k i w a p n o w o z e m w j e d n e g o k o n i a , k t ó r e g o m a ś c i n i e p o m n ę ; w id z ia łe m , ż e ż y d t e n , j e d z ą c ś n i a d a n i e p r z y m o im o k n i e , m ia ł w r ę k u s c y z o r y k ; p r o s i ł e m g o , żeby m i t a k o w y s p r z e dał, n a c o o n p r z y s ta ł, j a w jT z u c iłe m m u o k n e m p ó ł r u b l a , a o n r z u c i ł m i d o s t a n c y i ó w s e jrz o ry k ( t e n sa m , k t ó r y m i tu K o m i s y a o k a z u je ) . S c y z o r y k t e n d l a t e g o m n a b y ł , a ż e b y , j e ś l i k ie d jd c o łw ie k b ę d ę m i a ł z r ę c z n o ś ć p i s a n i a d o Galicyi, n ie z b y w a ł o mi s p o s o b u p r z y s p o s o b i e n i a s o b ie p ió r a . W s z e l a k o in a c z e j g o u ż y łe m , a l b o w ie m , g d j ' m im o w s z e l k i c h u p i e - r a ń m o ic h , w id z ia łe m k o n i e c z n o ś ć p r a w d y w y z n a n i a , a k t ó r ą c h c i a ł e m , j a k w y ż e j r z e k ł e m , z a ta ić , p r z e t o w d n iu 1 4 / 2 6 M a ja b. r. ( 1 8 3 4 ) o k o ł o g o d z i n y t r z e c i e j lu b c z w a r te j , w z i ą w s z y ó w a r s z e n i k , s tł u k łe m n a p r o c h i w s y p a w s z y d o s z k l a n k i w o d y , p o d p o z o r e m , ż e to j e s t p i e p r z , w y p i łe m . O w ą w o d ę p o d a ł mi d o z o r u j ą c y m n i e ż o ł n i e r z i w d o b r e j w i e r z e m y ś l a ł, ż e ó w p r o s z e k b y ł p i e p r z e m ; o c z e k i w a ł e m s k u t k u a r s z e n i k u , ale g d y t e n m im o u p ł y w u p r z e s z ł o p i ę t n a s t u g o d z i n n ie n a s t ę p o w a ł , u m y ś li łe m k o n i e c z n i e p r z e c i ą ć p a s m o ż y c ia m e g o p r z e d p r z y b y c i e m b a d a ć m n i e m a ją c e j K o m is y i; ja k o ż , m a ją c w m o je j s t a n c y i a t r a m e n t i p i ó r o ,

(7)

3 4 8 TRAGEDYA ŻYCIA WINCENTEGO MfGURSKIEGO.

n a p i s a ł e m o w ą m a ł ą k a r t e c z k ę n a p a p i e r z e , g d y ż g o w ś r ó d r z e c z y m o ic h z n a la z łe m , w y r a ż a j ą c s ię , ż e w o l ę „ z g i n ą ć n iż z d r a d z ić m o j e z a s a d y i z i o m k ó w — i ż e o s t a t n i e m e c h w il e p o ś w i ę c a m o j c z y ź n i e ' 1. T ę k a r t k ę p o ł o ż y ł e m n a s t o l e , a w z i ą w s z y ó w s c y z o r y k , o d ż y d a n a b y t y , z a d a ł e m s o b i e p ię ć r a n w ż y w o t , a s z ó s t ą , n a p r z e c i w s e r c a , s ą d z ą c , ż e r a n y te w y s t a r c z ą d o o d e b r a n i a m i ż y c ia . O c z e k i w a ł e m r y c h ł e g o k o ń c a , k t ó r y że s ię n i e zbliżał, a c i e r p i e n i a m o j e się w z m a g a ł y , to z d r a d z i ł o m o j ą ta j e m n i c ę , i z a r a z z r o b i o n o s t a r a n i a o p o w r ó c e n i e m n ie d o z d r o w i a za p o m o c ą ś r o d k ó w l e k a r s k i c h , p r z e z k t ó r e p i e r w i a s t k o w e o d z y s k a ł e m siły i, p r z e k o n a w s z y s i ę o b e z u ż y t e c z n o ś c i n i e t y l k o m e g o u p o r u , a l e n a w e t o n i e g o d n o ś c i z a m i a r ó w t o w a r z y s t w i z w i ą z k ó w , k t ó r y c h b y ł e m c z ł o n k ie m , a d o k t ó r y c h p r z e z n i e p o m y ś l n e o k o l i c z n o ś c i i p r z e z z ł y c h l u d z i w z b y t je s z c z e m ł o d y m i n i e d o ś w i a d c z o n y m w i e k u w c i ą g n i ę t y b y łe m , n a c o t a k o ż p i e r w i a s t k o w e m o j e w y c h o w a n i e m o c n o w p ły w a ło : w g r u n t o w n e m p r z e k o n a n i u , ż e c z y n i ł e m źle, i ż e d z i a ła łe m p r z e c i w d o b r u m o j e j o j c z y z n y , w y z n a ł e m c a ł ą m ą w i n ę , n i e s z c z ę d z ą c n i s i e b i e n i k o g o k o l w i e k ; i d l a t e g o w c a łe in m o j e m o b e c n e m z e z n a n i u , r z ą d z ą c się z u p e ł n ą i s z c z e r ą p r a w d ą , w y z n a j ę żal p r a w d z i w y z a t y l e m y c h p r z e k r o c z e ń i s z k o d l i w y c h z a m i a r ó w , ato li o p r ó c z g ł ę b o k i e g o ża lu , ś m i e m n a j p o k o r n i e j u p r a s z a ć o ł a s k a w e p r z e b a c z e n i e m i m e j w i n y , k t ó r a n i e z e s k ł o n n o ś c i d o z b r o d n i , a l e r a c z e j z p o d u s z c z e n i a g ł o s z o n y c h Z a - li w s k i e g o i L elew m la n a u k w y n ik ła ; p r z y r z e k a m , ż e o d t ą d b r z y d z i ć s i ę - b ę d ę ic h z a s a d a m i, j a k o d o o c z y w i s t e j d o p r o w a d z a j ą c e m i z g u b y , a z c a ł y c h sił m o i c h n i e p r z e s t a n ę s t a r a ć s ię b y ć w d z i ę c z n y m i w i e r n y m p o d d a n y m . . . „ N a r e s z c ie , k i e d y p r z y j ą ł e m z a s a d ę w mzystko R z ą d o w i p o w i e d z i e ć , c o k o l w i e k m i j e s t w i a d o m e m , p r z e t o z e z n a j ę : ż e k i e d y z n a n y t u b y ł e m j e s z c z e p o d n a z w i s k i e m W i ś n i o w s k i e g o i k i e d y n a m o c y p o s i a d a n y c h d o w o d ó w s p o d z i e w a ł e m s ię z y s k a ć w o l n o ś ć , to w d n i u 25 M a ja b. r. w id z ą c n a k o r y t a r z u s t o j ą c y k a ł a m a rz , u la łe m z n i e g o n i e c o a t r a m e n t u w e flasz k ę, w k t ó r e j bjd f o s fo r d o z a p a l a n i a c h e m i c z n y c h z a p a ł e k , n a s t ę p n i e p r z y s p o s o b i ł e m p i ó r o , i m a j ą c k a w a ł p a p i e r u , k t ó r y m s e r był o w i n i ę t y , o ile m o ż n a w y p r o s t o w a ł e m g o i n a p i s a ł e m lis t d o A l b i n y W i ś n i o w s k i e j te j t r e ś c i : „ M o ja s i o s t r o k o c h a n a . P o r a z t o p i e r w s z y „ w y j e c h a ł e m z a g r a n i c ę i n a n i e s z c z ę ś c i e , ż e c z w a r t e g o d n i a p o p r z y - „ b y c iu d o P o l s k i , g d y m o k a z y w a ł p a s z p o r t w R a d o m i u , w z i ę t o m n i e z a „ W i ś n i o w s k i e g o , r o d e m z P o d o l a w R o s y i ; z t a m t ą d p r z y w i e z i o n y d o „ W a r s z a w j r i o s a d z o n y w C y t a d e l i z o s t a ł e m . P r z y p o m i n a s z s o b i e za- „ p e w n e W a c ł a w a M i g u r s k i e g o , k t ó r y b aw ił k i l k a d n i u m n ie ; m ia łe m „ j a o d n i e g o r e w e r s n a 45 r u b li, z a o k a z a n i e m k t ó r e g o r o d z i c e j e g o „m ieli mi j e w y p ł a c i ć , b y ł e m w ię c u n ic h . Z t a m t ą d u d a ł e m s i ę w d r o g ę „ d o P u ł t u s k a , le c z n i e s z c z ę ś c i e s p r z y s i ę g ł o s ię n a m o j ą z g u b ę p o n i e - „ w a ż w d r o d z e p o w z i ą ł e m w i a d o m o ś ć , że wuj m ó j, M ik o ł a j S z a w ł o w - „ s k i n i e ż y j e . R z ą d t u t e j s z y n i e w ą t p i , że j e s t e m A n t o n i W i ś n i o w s k i , „idzie t y l k o o d o p e ł n i e n i e f o r m a l n o ś c i , k t ó r e z o d n i e s i e n i a s i ę t u t e j - „ s z e g o d o t a m e c z n e g o r z ą d u m o g ą bj^ć p r z e w l e k ł e . P a m i ę t a j że w ię c , „jeśli tam K o m i s y a z j e d z ie , p r z y ś p i e s z y ć . J a k k o l w i e k g r z e c z n i e się tu „ z e m n ą o b c h o d z ą , w s z e l a k o j a c i e r p i ę , a c i e r p i e n i a t e , g d y b ę d ą w y g ó r o w a n e , n ie z a w m d n ie ż y ć p r z e s t a n ę . W ta k im r a z ie , w ie s z j a k i k o g o „ k o c h a m , o ś w ia d c z je j i m i e n i e m m o im o s t a t n i e t c h n i e n i e , n ie c zy ń je

(8)

-„ d n a k t e g o , d o p ó k i s ię o m o im z g o n i e n i e u p e w n i s z . P a m i ę ć w a m sz a- „ n o w n i G a l i c y a n i e i G a lic y a n k i! P r o s z ę d o n i e ś ć mi o n a s z jm h i n t e r e s a c h p r a w n y c h c o do a d m i n i s t r a c j i P a n i o w i c i z a p o w i e d z e k o n o m o w i , „ a b y mi g o s p o d a r s t w o d o b r z e p r o w a d z i ł , pisz d o m n i e p o d a d r e s e m „ W - g o K a l i n o w s k i e g o , P l a c M a j o r a C y t a d e l i , a list m n i e d o jd z ie ; n a - „ r e s z c i e p r o ś o jc a , żeby p o d a ł p r o ś b ę d o J a ś n i e W i e l m o ż n e g o G e n e - „ r a ł a P a n k r a t i e w , W a r s z a w s k i e g o W o j e n n e g o G u b e r n a t o r a , o n a k a z „ r j ' c h l e g o m n i e u w o l n i e n i a i p r z y j m i j m o j e u ś c i ś n i e n i e " . P o d p i s a ł e m A n t o n i . P r z e z n a p i s a n i e t e g o lis tu m ia łe m n a c e lu o b j a ś n i ć W i ś n i o w s k ic h , j a k się m a j ą tło m a c z jm w r a z ie , g d j ' b y R z ą d G a li c y js k i c h c i a ł r z e c z s p r a w d z i ć , ł a t w o w i ę c b y ł o b y u d a ć , ż e A n t o n i W i ś n i o w s k i i s t o t n i e d o P o l s k i p o j e c h a ł , i g d y b y n a w e t t e n lis t m ój w p a d ł byl w r ę c e t u t e j s z e g o R z ą d u , n i e m ó g łb jr mi ż a d n e j p r z y n i e ś ć s z k o d y , o w s z e m n i ó s ł b y p r z e k o n a n i e , że p r a w d z i w i e j e s t e m A n t o n i m W i ś n i o w s k i m , G a- l i c y a n i n e m . P o n i e w a ż m i a ł e m p rzjf s o b ie la k , z a p a l iłe m ś w i e c ę i z a p i e c z ę t o w a ł e m list g u z i k i e m r o g o w y m i z a r a z p r z y w o ł a w s z y u s ł u g u j ą c e g o m i ż o ł n i e r z a z P o t o c k i e g o p u ł k u z n a z w i s k a A b r a m o w a , o d d a ł e m m u ó w lis t i z ł o t y c h d w a n a o p ł a c e n i e p o r t o r y i , z a l e c a j ą c , aż eb jr t a k o w y n a p o c z t ę z a n ió s ł , o d d a ł i k w i t p o c z t o w y z yskaw szj^, m n i e w r ę c z j d . Ż o ł n i e r z A b r a m ó w , n i e w c h o d z ą c c z y w o l n o m i j e s t k o r e s p o n d o w a ć , w p r o s t s p e ł n i ł m o j e p o l e c e n i a , k t ó r e s e r y ą m u u c z y n iłe m , a l b o w i e m s p o d z i e w a ł e m s ię , że p r o ś b ą n i e p o t r a f i ę g o z o b o w i ą z a ć i ż e o n m n ie m a ł, iż b ę d ą c m n i e d o p o s ł u g n a z n a c z o n y , k a ż d y m ó j r o z k a z s p e łn ić p o w i n i e n . G d y w k r ó t c e A b r a m ó w p o w r ó c i ł , w r ę c z y ł mi r e w e r s z p o c z t y i r e s z t y g r o s z y p i ę t n a ś c i e , k t ó r e j a m u n i e t y l k o z w r ó c i ł e m , a le d o d a łe m m u j e s z c z e z ł o t y j e d e n , n i b y z a j e g o c i ą g łe u słu g i, r e w e r s z a ś z p o c z t y z a r a z z n i s z c z y łe m i c i e s z y ł e m się w e w n ę t r z n i e , ż e t a k p o m y ś l n i e p o d s t ę p m ó j z o s t a ł u s k u t e c z n i o n y . J u ż o d t ą d z n ik im ż a d n j m h n i e m i a ł e m s t o s u n k ó w . W r e s z c i e o b j a ś n i a m , ż e n a b y t e g o o d ż y d a sc j?z o ry k a s t r z e g ą c y m n i e ż o ł n i e r z e n i e w id zieli, b o ta k o w j r s t a r a n n i e p rz y s o b i e u k r y w a ł e m . W te m m i e j s c u p r o s t u j ę m o j e z e z n a n i e i z a p e w n i a m , ż e o k o l i c z n o ś ć n a b y c i a p r z e z e m n i e n o ż a j e s t z m y ś l o n ą , a p r z y j ą w s z y z a s a d ę r z e t e l n ą r z ą d z i ć się p r a w d ą , p r z y z n a j ę , ż e n ó ż w m o w i e b ę d ą c y b y ł mój w ł a s n y , ż e g o z G a l i c y i z s o b ą p r z y w i o z ł e m , ż e m ie śc ił s i ę w b o c z n e j k i e s z e n i su r d u ta ', w k t ó r e j , ż e p ł ó t n o p o d a r t e b y ło , p r z e t o n ó ż w s u n ą ł się z a p o d s z e w k ę ; u w a ż a ł e m g o z a z g u b i o n y i p ó ź n i e j d o p i e r o j u ż tu w C j ita d e li w j m a l a z l e m g o ; w p r a w d z i e p o d o f i c e r Ż a n d a r m ó w C h m i e l e w s k i o d b jr w a ł ś c i s ł ą p r z y m n i e r e w i z y ę , l e c z n o ż a t e g o n i e d o s t r z e g ł i p ó ź n i e j u m n ie , a n i o n , a n i ż a d e n i n n y z d o z o r u j ą c j m h ż o ł n i e r z y g o n i e w id ział, a j a , n i e c h c ą c ich n a r a z i ć n a j a k ą b ą d ź k a r ę , w y m y ś li łe m c a łą o k o l i c z n o ś ć , j a k o b y m n ó ż od ż y d a tu w C j d a d e l i n a b y ł i t. d.

Uczeni psychiatrzy w badaniach swoich nad stanem ducho

wym i m oralnym więźniów, pod śledztwem będących i ciężką za

grożonych karą, określili stan ich przjignębienia i niedającą się

częstokroć uspraw iedliw ić sprzeczność w ich zeznaniach, bądź wy

mijających, to znów nacechowanjich wielom ów nością -— objawami

(9)

3 5 0 TRAGEDYA ŻYCIA WINCENTEGO MIGURSKIEGO.

ta k zwanej p s y c h o z j r w i ę z i e n n e j . O baw a wobec grożącej

k a r

3 i, nadzieja ulg w razach szczerego w yznania win, podsuw a czę

stokroć nieszczęśliwym, w samotności pozostaw ionym więźniom,

środki ratunku, polegające na usiłowaniach obudzenia ku sobie

w inkw irentach zaufania i w iary w praw dziw ość faktów, cz.ęsto-

kroć z rzeczyw istością niezgodnych.

W idocznie, pod w pływ em takiej psychozy więziennej, W in

centy M igurski zmienił nadspodziew anie tryb swego zachowania

się w cytadeli, i on, co w dniu 27 m aja 1835 r. po pierw szem ba

daniu, nie chcąc szczerością zeznań zdradzić swoich tow arzjiszów

niedoli em igracyjnej, targ nął się w niezw ykły sposób n a m łode

życie swoje, już po upływ ie trzech tygodni, mogąc korzystać z groź

nego stanu swego zdrow ia, dobrow olnie zgodził się złożyć naj-

szczegółowsze zeznanie, które, ja k widzieliśmy, pod względem do

kładności i obfitości faktów m usiało w ładze śledcze najzupełniej

zadowolnić.

Dla w yjaśnienia zmiany, w usposobieniu M igurkiego pod tym

w zględem ujawnionej, w ystarczy przytoczenie dwóch protokółów

urzędow ych śledczych z dni 27 Maja 1835 r., 17 C zerw ca t. r.

W pierw szym czytamy:

-„ K o m i s y a , p r z y b y w s z y n a m i e j s c e s w y c h p o s i e d z e ń w c y t a d e l i d la o d e b r a n i a o d W i n c e n t e g o M i g u r s k i e g o , p o d ś l e d z t w e m K o m i s y i b ę d ą c e g o , j e g o z e z n a n i a , k t ó r e , w e d ł u g z ł o ż o n e j p r z e z s i e b i e w d n i u w c z o r a j s z y m d e k l a r a c y i w ł a s n o r ę c z n i e n a p iś m ie p r z e d s t a w i ć z o b o w i ą z a ł się, p o w z i ę ł a w i a d o m o ś ć o d P l a c m a j o r a C y t a d e l i , ż e A n t o n i W i s z n i o w s k i ( w ł a ś c i w i e „ W i n c e n t y M ig u r s k i" n a z y w a j ą c y s ię ) w z a m i a r z e o d e b r a n i a s o b i e życia, dziś o g o d z i n i e ó s m e j r a n o z a d a ł s o b i e k ilk a r a n n o ż y k i e m w b r z u c h p i ż e , w e z w a n y n a t y c h m i a s t d o k t ó r , o p a t r z y ł j e g o r a n y . P o - c z e m t e n ż e P l a c m a j o r z ł o ż y ł K o m i s y i t e n s a m n o ż y k , k t ó r y m M ig u r s k i s o b i e r a n y p o z a d a w a ł , o r a z z ło ż y ł k a r t e c z k ę w ł a s n o r ę c z n ą M i g u r s k i e g o , n a s t ę p u j ą c e j o s n o w y : „ N ie m ó g ł b y m m ie ć a n i j e d n e j s p o k o j n e j chw ili, g d y b y m z d r a d z ił m y c h z io m k ó w . N a z w i s k a o b y w a t e l i s ą z m y ś l o n e . 12 r u b l i , b ę d ą c e u M a jo ra , p r z e z n a c z a m d l a c z ło w ie k a , k t ó r e g o r a c z c i e d o P a n i o w i c o d e s ł a ć w r a z z te m , c o m n i e n a l e ż a ło . 3 r u b l e w k s i ę g a r n i b ę d ą c e — d l a C h m i e l e w s k i e g o , z a k a w ę .

W . M

N a d r u g i e j s t r o n i e te j ż e k a r t e c z k i z n a j d u j ą s ię w y r a z y : „ P o O j c z y ź n i e o s t a t n i e m o j e t c h n i e n i e p o ś w i ę c a m A lbinie!"

W . M .

„ T a k n o ż y k , j a k o t e ż i k a r t e c z k ę , K o m i s s y a z a b r a w s z y , w d e p o z y c ie s w y m z a c h o w a ł a , a lu b o p r z y w o ł a n y d o k t ó r n ie b y ł w s t a n i e w t y m m o m e n c i e o z n a c z y ć s t o p n i a s ła b o ś c i M ig u r s k i e g o , d a ł j e d n a k o p i n i ę , iż b a d a n i e g o m o g ł o b y m ie ć z n a c z n y w p ły w n a p o w i ę k s z e n i e j e g o sła b o ści, d l a t e g o K o m i s s y a , o d r a c z a j ą c b a d a n i e M i g u r s k i e g o do n a s t ę p n y c h dni, i o d e b r a w s z y p ię ć a r k u s z y p a p i e r u b ia ł e g o , d l a M i g u r s k i e g o p r z e z n a c z o n e do n a p i s a n i a z e z n a n i a , n a k t ó r y c h o n n i c n i e n a pisał, n a t e m p r o t o k ó ł s w e g o dziś p o s i e d z e n i a u k o ń c z y ł a " .

(10)

D rugi protokół, we trzy tygodnie niespełna po powyższym

fakcie sporządzony, brzmiał jak następuje:

„ P o n i e w a ż W i n c e n t y M ig u r s k i, e m i s s a r y u s z r e w o l u c y j n y p o d n a z w i s k i e m A n t o n i e g o W i s z n i o w s k i e g o z G a l i c y i tu d o P o l s k i p r z y b y ł y , z a d a w s z j r s o b ie w d n i u 1 5 /2 7 M a ja r. b. s z e ś ć r a n , u s i ł o w a ł o d j ą ć s o b ie źjmie, a t e m s a m e m z a ta ić n i e t y l k o s w e r e w o l u c y j n e z a m i a r y , a le n a d t o z w i ą z k o w y c h , o c z e m w w ł a s n o r ę c z n e j s w o je j k a r t e c z c e , p r z e d z a d a n i e m s o b ie r a n n a p i s a n e j , a w a k t a c h K o m i s j i z n a j d u j ą c e j się , w y r a ź n i e m ó w i; g d y w s z a k ż e z a u ż y c i e m ś r o d k ó w l e k a r s k i c h , w m o w i e b ę d ą c y W i n c e n t y M i g u r s k i m a o c a l o n e ż y c i e , a w e d l e z d a n i a l e k a r z a s t a n j e g o z d r o w i a j e s t ta k i, iż m o ż n a p r z y s t ą p i ć d o r o z p o c z ę t e g o p r z e z K o m i s y ę dzieła , w t y m p r z e t o s t a n i e r z e c z y , s t a w i o n y z o s t a ł p r z e d K o- m i s y ę W i n c e n t y M ig u r s k i. O z n a j m i ł n a p r z ó d , iż s t a n j e g o z d r o w i a j e s t z u p e ł n y (?), a n a w e t d o m a g a ł s ię , iż b y b y ł b a d a n y , a m a ją c s o b i e p r z e z K o m i s y ę c z y n i o n e w s z e l k i e z o k o l i c z n o ś c i w y p ł y w a j ą c e u w a g i, o ś w i a d czył, ż e z c a łą s z c z e r o ś c i ą m ó w i ć b ę d z ie w s z y s t k o , c o k o l w i e k m u j e s t w i a d o m e e t c . “

T u nastąpiły zeznania, powyżej w całości przytoczone, a za

kończone dnia

11 Lipca 1835 r. N iew ątpliw ie, usposobify one przy

chylnie inkw irentów dla młodego więźnia i zjednafy mu pew ne

ulgi, których objawem charakterystycznym je st list, w aktach śled

czych będący, adresow any do siostry ukochanej Albiny, w nadziei,

że rąk tej ostatniej dojdzie...

W liście, tym którego niedom ów ień chybaby między w iersza

mi szukać należało, donosi Migurski, że je st zdrów i prosi by za

taić przed A lbiną o „dotychczasowej chorobie“, która mu pisać

do niej w zbraniała. Kończy nadzieją, że „w krótce będzie lepiej,

przyjadę do W as, czuwaj nad kochaną Albiną. Zaręcz jej, że w ię

cej nad nią, niż nad sobą cierpię“.

List napisać pozwolono, lecz pozostał niew ysłanym w aktach.

Tym czasow e akta śledcze przekazano K ancelaryi Nam iestnika,

feldm arszałka Paskiewicza, do opinii i postanow ienia o losie więźnia.

W dniu

2 Stycznia 1836 r. ks. Paskiew icz przesłał G uberna

torowi W ojennem u W arszaw skiem u odezwę, z wyłuszczeniem aktu

oskarżenia i osnow y w yroku, następującego brzmienia:

„ K a n c e l a r y a N a m i e s t n i k a J e g o C e s . K r ó l . M o śc i w K r ó l e s t w i e P o l s k i e m P a n u G u b e r n a t o r o w i W o j e n n e m u W a r s z a w s k i e m u . „ W p o c z ą t k u 1 8 3 5 r o k u a r e s z t o w a n o w m. R a d o m i u p o w s t a ń c z e g o e m i s s a r y u s z a , W i n c e n t e g o M ig u r s k ie g o , p r z y b y ł e g o t a m ż e z G a li c y i z a p a s z p o r t e m , w y d a n y m n a im i ę W i s z n i o w s k i e g o .

(11)

3 5 2 TRAGEDYA ŻYCIA WINCENTEGO MIGURSKIEGO. „ Z p r z e d s t a w i o n y c h mi a k t ś l e d c z y c h , s p o r z ą d z o n y c h p r z e z K o - m i s s y ę ś l e d c z ą p o d p rezyclenc} rą G e n e r a l - M a j o r a S t r o ż e n k o , o k a z u j e się: i ) ż e M ig u rs k i, 25 l e t n i , r o d e m z w o j e w ó d z t w a s a n d o m i e r s l u e g o , w e w s i L i p o w o d o w y b u c h u o s t a t n i e g o p o w s t a n i a p o l s k i e g o słu ż y ł j a k o p i s a r z w w o j e w ó d z k i e j K o m i s s y i K r a k o w s k i e j , n a s t ę p n i e , p o d c z a s p o w s t a n i a , w w o j s k u p o w s t a ń c z e m i z k o r p u s e m R y b i ń s k i e g o p r z e s z e d ł d o P r u s , a z t a m t ą d u d a ł się d o F r a n c y i , d o m i a s t a B e z a n ę o n , g d z i e p r z e b y w a ł d o m. L u t e g o 18 3 3 r o k u . W B e z a n ę o n i e n a l e ż a ł d o t o w a r z y s t w a m a s s o n ó w i z e m s t y n a r o d o w e j i z p o l e c e n i a t y c h t o w a r z y s t w u d a ł s ię w L u t y m 1 8 3 3 r. d o K r ó l e s t w a P o l s k i e g o w c h a r a k t e r z e em is- s a r y u s z a w c e l u w y w o ł a n i a tu n o w y ę h z a m i e s z e k , p r z y c z e m z ło ż y ł p r z y s i ę g ę , ż e w a lc z y ć b ę d z i e d o o s t a t n i e j k r o p l i k r w i w s p r a w i e O j c z y z n y i w o l n o ś c i n a r o d o w e j p r z e c i w d e s p o t o m , t y r a n o m i ic h u r z ę d n i k o m , że c e le m b u n t o w n i c z y c h K o m i t e t ó w i z w i ą z k ó w b y ło p r o w a d z e n i e w K r ó l , P o l s k i e m w o j n y p a r t y z a n c k i e j p o d w o d z ą Z a l i w s k i e g o , ż e p o p r z y b y c i u M i g u r s k i e g o d o G a li c y i, p r z y j ę t y m o n b y ł i p r o t e g o w a n y m p r z e z o b y w a t e l i t a m e c z n y c h , k t ó r z y o p a t r y w a l i g o p i e n i ę ż n e m i z a siłk am i, a w e w s i R z e p n i o w i e , n a l e ż ą c e j d o h r. D z i e d u s z y c k i e g o , z a s t a ł r e w o l u c y j n e z e b r a n i e z ł o ż o n e z k i l k u o só b ; ż e n a t e m z e b r a n i u u c h w a l o n o w s t r z y m a ć c z a s o w o d z i a ł a n i a p a r t y z a n c k i e i k r z e w i ć z w i ą z k i k a r b o n e r ó w i p r z y j a c i ó ł ludu, d o k t ó r y c h t e ż z a l i c z o n y m z o s ta ł; ż e w t y c h z w i ą z k a c h u c h w a l o n o : p o c z y t y w a ć w s z y s t k i c h p a n u j ą c y c h z a t y r a n ó w i d e s p o t ó w i n i e o s z c z ę d z a ć ich życia ;

że p r z y w s t ą p i e n i u d o z w i ą z k ó w w y k o n a ł p r z y s i ę g ę n a to, że j e ż e l i b y w p a d ł w r ę c e n i e p r z y j a c i e l a , n i e w}Ma ic h c z ł o n k ó w i w o s t a t e c z n o ś c i o d b i e r z e s o b i e życie;

że p o s t r a c e n i u w K r ó l e s t w i e P o l s k i e m k ilk u w i c h r z y c i e l i , n i k t s i ę iuż n i e o ś m i e l a w k r o c z y ć d o t e g o k r a ju , le c z p r z e k r a d a j ą się d o w r ó c o n y c h C e s a r s t w u g u b e r n i i . W e s z l i ta m : T y t u s i J ó z e f P j ^ s z y ń s c y do g u b . W o ł y ń s k i e j , g d z i e m i e s z k a j ą ic h ro d z ic e ; A d o l f P i e l e c h o w s k i — d o P o d o ls k i e j, A d a m M a s z k o w s k i —do K i j o w s k i e j i in n i, i że, w e d ł u g t w i e r d z e n i a M ig u r s k i e g o , o b e c n i e w K r ó l e s t w i e P o l s k i e m n i e m a j e s z c z e t a j n y c h k o m i t e t ó w lu b z w ią z k ó w ; że M ig u r s k i u k r y w a n y byl w G a li c y i p r z e z r ó ż n y c h o b y w a t e l i o d r. 1 8 3 3 p o M a r z e c 1885 i m i ę d z y in n e m i , w d o m u n i e j a k i e g o W i s z n i e w s k i e g o . Z a k o c h a w s z y s i ę w c ó r c e te g o ż , z a m ie rz y ! j ą p o ś l u b i ć i o s ią ś ć w G a lic y i p o d o b c e m n a z w i s k i e m i w t y m c e l u p o s t a n o w i ł u d a ć się do K r ó l e s t w a z a p a s z p o r t e m b r a t a s w e j n a r z e c z o n e j , A n t o n i e g o W i s z n i e w s k i e g o , p o d j e g o n a z w i s k i e m , d la w y j e d n a n i a o d r o d z i c ó w s w o i c h p i e n i ę ż n e g o zasiłku; że, w y n a j ą w s z y w t y m c e l u 18 l e t n i e g o f u r m a n a , S t e f a n a M a ł k o w s k i e g o , k t ó r e m u k a z a ł się n a z w a ć K a z i m i e r z e m K w i a t k o , 26 M a r c a p r z e j e c h a ł g r a n i c ę K r ó l e s t w a p r z e z u r z ą d c e l n y Z a w i c h o s t s k i i p r z y b y ł d o S a n d o m i e r z a , d o o j c a s w e g o , W a l e n t e g o M i g u r s k i e g o , le c z n i e o t r z y m a w s z y o d t e g o z a s i ł k u p i e n i ę ż n e g o , u d a ł się 2 8 M a r c a d o R a d o m i a , d o w u j a s w e g o , p i s a r z a t a m e c z n e g o u r z ę d u k o n s u m c y j n e g o , J a n a M a r c z e w s k i e g o , le c z i g d y p r z e z te g o ż p r z y j ę t y m n ie z o s t a ł , o d d a l ił s ię n a t y c h m i a s t w z a m i a r z e p o w r o t u d o Galicyi. P r z y w y je ź d z i e z R a d o m i a z a t r z y m a n y w s k u t e k p o d e j r z e n i a (g d y ż w ty m ż e c z a s ie p o s z u k i w a n y był

(12)

e m i g r a n t z g u b e r n i i P o d o l s k i e j , A n t o n i W i s z n i e w s k i ) , d o s t a w i o n y m z o s t a ł d o W a r s z a w y i p o d d a n y K o m i s y i ś le d c z e j. P r z y p i e r w i a s t k o w y c h b a d a n i a c h t w ie rd z ił M ig u rsk i: 1. Z e j e s t p o d d a n y m a u s t r y j a c k i m , A n t o n i m W i s z n i e w s k i m , le cz n a s t ę p n i e , z n a g l o n y d o w y z n a n i a p r a w d y , z a ż y ł w c e lu u k r y c i a d z i a ł a ń t a j n y c h K o m i t e t ó w , tr u c i z n y ; g d y t a n ie p o s k u t k o w a ł a , z a d a ł s o b ie s c y z o r y k i e m s z e ś ć r a n w b r z u c h i p i e r s i : 2. Ż e S t e f a n M a łk o w sk i, 2 0 le t n i , r o d e m z G a łi c jd , p r z y b y ł z Mi- g u r s k i m d o K r ó l e s t w a p o d n a z w i s k i e m K a z i m i e r z a K w i a t k o . 3. Ż e J a n N e p o m u c e n M a r c z e w s k i , 58 J e tn i w uj M i g u r s k i e g o , o d m ó w ił m u p i e n i ę ż n e j p o m o c y i r o z k a z a ł o d d a l ić s ię n a t y c h m i a s t . P r z y r e w i z y i m i e s z k a n i a M a r c z e w s k i e g o z n a l e z i o n o u t e g o ż l i s t y o d k ilk u z b i e g ł y c h z a g r a n i c ę p o w s t a ń c ó w , k t ó r y m p o s y ł a ł p i e n i ę ż n e zasiłki. 4. Ż e o j c i e c M i g u r s k i e g o , W a l e n t y , 7 4 ie tn i, p o z g ł o s z e n i u s ię d o ń t e g o ż e m is s a r y u s z a , dał m u k i l k a r u b li i r o z k a z a ł p o w r ó c i ć n a ty c h - . m i a s t d o G alicyi, z z a g r o ż e n i e m , ż e w r a z i e p r z e c i w n y m d o n i e s i e o n im w ł a d z y i n a k o n i e c 5. Ż e ż o n a W a l e n t e g o M ig u r s k i e g o i c ó r k a j e g o m ia ły t a k ż e w i d z e n i e z ty m ż e e m i s s a r y u s z e m p r o p o n u j ę J W . P a n u p o s t a n o w i ć c o n a s t ę p u j e : 1) e m i s s a r y u s z a W i n c e n t e g o M i g u r s k i e g o o d d a ć d o w o j s k a , j a k o s z e r e g o w c a , d o o d l e g t y c h g a r n i z o n ó w p u ł k ó w O r e n b u r s k i e g o o d d z i e l n e g o k o r p u s u , 2) w ł o ś c i a n i n a S t e f a n a M a ł k o w s k i e g o w y d a ć r z ą d o w i a u s t r y a c k i e - mu, w ra z ze ś c i ą g n i ę t e m i z t e g o ż p r o t o k ó ł a m i . J e d n o c z e ś n i e n a c z e l n i k w o j e n n y w o j e w ó d z t w a s a n d o m i e r s k i e g o o t r z y m u j e r o z k a z , o s a d z e n i a w u j a t e g o ż e m i s s a r y u s z a , J a n a N e p o m u c e n a M a r c z e w s k i e g o i o j c a j e g o , W a l e n t e g o M ig u r s k ie g o , n a o d w a c h u , n a p r z e c i ą g d w ó c h t y g o d n i . ( p o d .) N a m i e s t n i k G e n e r a ł F e l d m a r s z a ł e k k s i ą ż ę w a r s z a w s k i h r P a s k i e - w i c z E r y w a ń s k i . 2 i G r u d n i a 1 8 3 5 / 2 S t y c z n i a 1836. N. 6.

O faktach, w ydarzonych podczas pobytu na em igracja we

Francyi, jakoteż i po pow rocie do kraju, w G alicja, w P am iętni

kach z S yb iru Migurskiego niewiele znajdujenry w yjaśnień donio

słości histoitycznej. Zarys w yczerpujący pod tym w zględem znaj

duje się dopiero w zeznaniach jego piśmiennych, zredagowanjm h

w cjitadeli warszawskiej, które powjiżej podano.

Nie mniejsze niedom ów ienia znajdujemjr w pam iętnikach Mi

gurskiego z czasów pobytu jeg o na zesłaniu w Uralsku. Nie w cho

dząc w to, czy owe niedom ów ienia są rozmyślne,

c z j i

też spow o

dow ane niepam ięcią więźnia, można epizod sybirski uzupełnić do

kum entam i akt śledczjich, jeditym zwłaszcza, który nam odsłania

charakterystyczity szczegół interesow ania się władz berlińskich

(13)

3 5 4 TRAGEDYA ŻYCIA WINCENTEGO MIGURSKIEGO.

znaniami M igurskiegol). Na żądanie tychże władz, za pośredni

ctwem M inistra cesarsko-rosyjskiego G ołow ina, generała adjutanta

Cesarza Mikołaja I, przesłano w miesiącu Lipcu 1836 do komen-

datury batalionu liniowego O rem burskiego, w którym Migurski

niedaw no przedtem zaczął odbyw ać służbę żołnierską, kilkadzie

siąt sform ułow anych pytań do szczegółowego ich w yjaśnienia, p y

tań, rzucających znam ienne światło na stosunki poznańskie ówcze

sne i na w ybitniejsze osobistości społeczeństw a wielkopolskiego

z czasów polistopadow ych.

.

O tych w yjaśnieniach, udzielonych przez w ielom ów nego—jak

mieliśmy sposobność o tem się przekonać — M igurskiego, ani sło

w a w Pamiętnikach z S ybiru nie napom knięto...

Rozdział V Pam iętników zaczyma się od opisu deportacyi

w ięźnia na S yberyę, rozpoczętej w dniu 18 Stycznia 1836 z domu

kom endanta w arszaw skiego i doprow adzony jest do przybycia jego

po dw udziestocztero-dniowej podróży do O renburga. D alsze kartki

pam iętników zaw ierają opis tęsknotyr za ukochaną A lbiną, urywki

z jej listów, zakończone zapowiedzią możliwego jej przybycia do

Uralska, stosunki więźnia z otoczeniem, jak na ow e czasy i poło

żenie skazanego dosyć tolerancyjnie, gdyiż pozw olono mu miesz

kać z ludzkim i współ czuj ącym jego doli porucznikiem , a tylko

sypiać obowiązkowo w koszarach, wreszcie, Pam iętniki zaw ierają

rzew ny opis przybycia A lbiny W iszniewskiej koczem w iedeńskim

do U ralska i trudności, jakie należało usunąć, zanim pozyskano

zezwolenie na dopełnienie obrzędu ślubnego między kochającą się

parą. Ślub ten odbył się dnia 24 Czerwca 1837 przed miejscowym

proboszczem katolickim, poczem nastąpiła skrom na biesiada, na

którą zaproszeni zostali w spółw ygnańcy: Ignacy Prądzyński, T a

deusz Żabicki i Jan Złotkowski. Młoda p ara osiadła w U ralsku

w najętym domku i, pomimo prześladow ań, doznaw anych ze strony

m ieszkańców miejscowych, którzy z zawiścią spoglądali na wy

gnańców , żyjących wydącznie dla siebie i w kółku paru tow arzyszów

niedoli, tryb ich ży/cia w zględnie był znośnym.

Zanim we W rześniu 1838 roku Migurscy uszczęśliwieni zo

stali urodzeniem się córeczki, Michaliny, którą, niestety, już w Maju

następnego 1839 roku w skutek surow ości klim atu utracić mieli

') „Z p o w o d u z e z n a ń M igu rsk iego, C esarz M ikołaj I w liście do feld m P a sk ie w ic z a z roku 1834 pisał: „Z eznania M igu rsk iego są tak d o n io słe, (w ażny), że m p o le c ił j e b e z z w ło c z n ie p r z e sła ć M ettern ich ow i i rzą d o w i p ru skiem u. W o b e c ow ej ja sn o ści zezn a ń , b y ło b y d ziw n em , g d y b y oni n iczeg o n ie w y k r y li“ S z c z e r b â to w : Qen. fe ld m . P askiew icz. T om V, str. 121.

(14)

i, zanim zaszedł fakt niezwykły sym ulow anego sam obójstwa W in

centego Migurskiego, upianow anego na schyłku 1839 roku i w pro

wadzonego w w ykonanie w Listopadzie t. r., w którego trakcie

m niemany samobójca ukryw ał się pod łóżkiem swej małżonki i m u

siał być biernym świadkiem narodzin drugiej córeczki w Lutym

1840 i rychłej jej, bo po trzech tygodniach od chwili urodzenia,

śmierci; zanim te w szystkie fakta się w ydarzyły, konsul pruski

w W arszaw ie, N iederstem , w d. 5 Lipca 1836 r. zwrócił się do

m inistra G ołow ina z odezw ą francuzką treści następującej:

„ P a n i e g e n e r a l e ! Z m a r ł y ś. p. g u b e r n a t o r w o j e n n y w a r s z a w s k i , P a n k r a t i e w , z a k o m u n i k o w a ł mi n a ż ą d a n i e m o je , w n i e s i o n e z p o l e c e n i a m e g o r z ą d u , p r o t o k ó ł y ś le d c z e z z e z n a ń e m i s s a r y u s z a p o l s k i e g o , W i n c e n t e g o M ig u r s k ie g o , k t ó r y c h o d p i s y p o ś p i e s z y ł e m p r z e s ł a ć d ó B e r l i n a , w c e lu s p o ż y t k o w a n i a ic h w ś l e d z t w i e , k t ó r e s ię p r o w a d z i w s ą d z i e w y ż s z y m t a m e c z n y m ( K a m m e r g e r ic h t ) p r z e c i w k ilku o s o b n i k o m , p o d d a n y m p r u s k i m , p o d e j r z y w a n y m o w s p ó ł u d z i a ł w r u c h a c h r e w o l u c y j n y c h , w y d a r z o n y c h w K r ó l e s t w i e P o l s k i e m . T r y b u n a ł p o m i e n i o n y , r o z p o z n a w s z y o w e p r o t o k ó ł y u z n a ł z e z n a n i a M i g u r s k i e g o z a w y s o c e d o - . n i o s ł e d la ś l e d z t w a , k t ó r e p r o w a d z i , i m n i e m a , iż o s o b n i k ó w m ó g ł b y n i e w ą t p l i w i e d o s t a r c z y ć j e s z c z e w y j a ś n i e ń w i n n y c h k w e s t y a c h , b ę d ą c y c h p r z e d m i o t e m ś l e d z t w a . K w e s t y e te s ą w y ł u s z c z o n e w m e m o r y a l e ( s p e c i e s facti), k t ó r y m i z a l e c o n o z a k o m u n i k o w a ć R z ą d o w i C e s a r s k o K r ó l e w s k i e m u , z p r o ś b ą o z a w i a d o m i e n i e , c z y nic n i e s t o i n a p r z e s z k o d z ie z b a d a n i u p o m i e n i o n e g o M i g u r s k i e g o w p u n k t a c h , w m e m o r y a l e w y s z c z e g ó l n i o n y c h . P o z w a l a j ą c s o b ie z a ł ą c z y ć ó w d o k u m e n t d o u z n a n i a W a s z e j E x - c e l l e n c y i , b y ł b y m n i e s k o ń c z e n i e w d z i ę c z n y m z a s ł ó w k o o d p o w i e d z i i w y j a ś n i e n i a , cz y li w o b e c n e m p o ł o ż e n i u p o m i e n i o n e g o M ig u r s k i e g o z b a d a n i e g o m o g ł o b y b y ć d o p u s z c z o n e m i czyli w t a k i m w y p a d k u R z ą d j e g o C e s a r s k o - K r ó l e w s k i e j M o ś c i p r z y c h y l i ć b y s ię r a c z y ł d o p r o ś b y r z ą d u p r u s k i e g o ? ' C o się t y c z y p is m r e w o l u c y j n y c h , w z m i a n k o w a n y c h w m e m o r y a l e , z n a l e z i o n y c h w m i e s ią c u K w i e t n i u 1 8 3 4 r. p o d P o z n a n i e m i z g u b i o n y c h p r a w d o p o d o b n i e p r z e z j e d n e g o z e m i s s a r y u s z ó w , w i n i e n e m n a d m i e n i ć , ż e R z ą d k r ó l e w s k i p o ś p i e s z y z n a d e s ł a n i e m o r y g i n a ł ó w , k t ó r e ż y c z y ł b y so b ie , by b y ł y p r z e d s t a w i o n e M i g u r s k i e m u i u c z y n i to b e z w ło c z n ie , o ile R z ą d C e s a r s k o - K r ó l e w s k i r a c z y o ś w i a d c z y ć p r z y z w o l e n i e s w o j e n a z b a d a n i e M i g u r s k i e g o . P r o s z ę p r z y j ą ć etc. b L ip c a W a rsza w a --- 1836. N. 13ó7. 23 C zerw ca N ie d e rs t e m .

W yszczególnienie faktów do spraw y W incentego Migurskiego

(przekład z niemieckiego):

„ W ś l e d z t w i e w y p r o w a d z o n e m w t u t e j s z y m S ą d z i e k a m e r a l n y m p r z e c i w k o b a r o n o w i d e F i n k i w s p ó l n i k o m , o k a z a ł o s ię , ż e p o d d a n i

(15)

tu-3 tu-3 6 TRAGEDYA ŻYCIA WINCENTEGO MIGURSKIEGO. t e j s i b y li p o m o c n y m i w p r z e d s i ę w z i ę c i u r e w o ł u c y j n e m , k t ó r e w r o k u 1 8 3 3 p r z e c i w p r o w i n c y o m n i e g d y ś p o l s k i m z a m i e r z o n o , a k t ó r e to p r z e d s i ę w z i ę c i e w K r ó l e s t w i e P o l s k i e m w c z ę ś c i d o s k u tk u d o p r o w a d z o n o i ż e u t w o r z o n o w W i e l k i e m K s i ę s t w i e P o z n a ń s k i e m p o d w p ł y w e m p o ls k i c h e m i s s a r y u s z ó w s t o w a r z y s z e n i e k a r b o n e r ó w . D o o s ó b , k t ó r e o w e z a m a c h y w s p i e r a ć m ia ły , n a l e ż ą m i ę d z y i n n y m i: h r a b i a W ł o d z i m i e r z B r e z a i b y ł y r e f e r e n d a r y u s z P i o t r L a s k o w s k i . P i e r w s z y w r o k u 1 8 3 3 u c z ę s z c z a ł w L i p s k u n a U n i w e r s y t e t i, z d a j e s ię , ż e w s p i e r a ł e m i s s a r y u s z ó w , w r a c a j ą c j m h w p i e r w s z y c h m i e s ią c a c h r o k u 18 3 3 p r z e z L i p s k d o P o l s k i . L a s k o w s k i żył w o w y m c z a s ie w A l t e n b u r g u , g d z i e , j a k s a m w y- zn a l, m ia ł s t y c z n o ś ć z n i e k t ó r y m i e m i s s a r y u s z a m i , a m i a n o w i c i e : u ł a tw ił d a l s z ą p o d r ó ż D u c h i ń s k i e m u , p o l e c o n e m u m u p r z e z s w e g o b r a t a , z n a j d u j ą c e g o się w B e z a n ę o n . C o s ię t y c z e T o w a r z y s t w a k a r b o n a r ó w , 4 K w i e t n i a 18 3 4 r. z n a le z i o n o p o d w s i ą C h e ł m n o , n i e d a l e k o P o z n a n i a , p u g i l a r e s i w n im m i ę d z y i n n e m i z a ł ą c z o n e tu d o k u m e n t y , a m i a n o w i c i e : (folia o p u s z c z a j ą się) a ) p r o k l a m a c y ę d o n a r o d u r o s y j s k i e g o , b) p r o j e k t D n i e s t r z a ń s k i e g o w z g l ę d e m s t o s u n k ó w z w o j s k i e m w p r o w i n c y a c h , n i e g d y p o ls k i c h , c) o d e z w ę d o s z l a c h t y , d ) m e m o r y a ł p i s a n y c z ę ś c i ą r o s y j s k i e m i , c z ę ś c i ą p o l s k i e m i l it e r a m i , e) r e g u l a m i n z w i ą z k u k a r b o n a r ó w , f ) k o m e n t a r z d o k o d e k s u o p r a w a c h lu d z k ic h , g ) w i e r s z e , h) m e m o r y a ł , tjm z ą c y s ię o r g a n i z a c j a n o w e g o p o w s t a n i a i) k s ią ż e c z k ę , k ) k a w a ł e k b la s z k i z p o l s k im n a p i s e m . W c z a s ie g d y p u g i l a r e s , o k t ó r y m m o w a , z n a l e z i o n y z o s ta ł , z n a j d o w a ł s ię u S z c z a n i e c k i e g o , w ł a ś c ic ie l a w s i C h e ł m n o , n i e j a k i P l e n r y k D ł u g o s z e w s k i , k t ó r y , j a k s ię z d a j e , był w z w ią z k u z e z n a n y m e m is s a - r y u s z e m , M ic h a ł e m C h o d ź k o d o k t ó r e g o z a p e w n e ó w p u g i l a r e s n a l e żał. G d y W i n c e n t y M ig u r s k i, w e d ł u g z e z n a n i a , z ł o ż o n e g o p r z e d C e s a r s k o - K r ó l e w s k ą K o m i s j a ś l e d c z ą w W a r s z a w i e , p r z e j e ż d ż a ł p r z e z S a x o - n i ę i z n a j d o w a ł s ię p o d c z a s tej p o d r ó ż y w t o w a r z y s t w i e D u c h i ń s k i e g o , i g d y t e n ż e z M ic h a ł e m C h o d ź k o d o j e d n e g o t o w a r z y s t w a k a r b o n e r ó w n a l e ż e li , j e s t w ię c p o ż ą d a n e m , b y M ig u r s k i n a n a s t ę p u j ą c e p y t a n i a dał s z c z e g ó ł o w ą o d p o w i e d ź “ .