Mieczysław Szyszko
"Ruchy rewolucyjne na wsi lubelskiej
w latach 1905 - 1907", Albin
Koprukowniak, Lublin 1967 :
[recenzja]
Rocznik Lubelski 12, 206
2 0 6 R E C E N Z J E , N O T Y I S P R A W O Z D A N I A
Albin K o p r u k o w n i a k : Ruchy rew olucyjne na w si lubelskiej w latach 1905— 1907. W y d aw n ictw o L ubelskie, L u b lin 1967, ss. 296.
Z agadnienie rew o lu cy jn y ch w y stą p ień polskich ro botników i chłopów w la tach 1905—1907 p rzyciąga uw agę histo ry k ó w z k ilk u pow odów . W y d arzen ia tych la t po raz pierw szy od czasu p o w sta n ia styczniow ego u k azały sens w alk i n aro d u polskiego o w yzw olenie n arodow e i społeczne. W la ta c h rew o lu cji uw idoczniły się w pełni now e siły społeczne oraz ich re p re z e n ta c je — p a rtie polityczne. A naliza w ystąpień robo tn ik ó w i chło p stw a w ze sta w ien iu z p ro g ram ow o-propagandow ym i hasłam i um ożliw ia o d tw orzenie rzeczyw istego o b raz u rew olucji, ja k rów nież po zw ala określić je j c h a ra k te r, cechy oraz m etody w alk i tej czy in n ej partii.
M onografia A lb in a K o p r u k o w n i a k a odpow iada n a w iększość zasygnalizo w anych tu kw estii. R am y te ry to ria ln e p racy ograniczone zostały do byłej gub ern i lubelskiej, częściowo siedleckiej, zaś an a liz ą objęto w zasadzie w y stą p ien ia lu d ności w iejskiej. T akie ujęcie tem aty czn e um ożliw iło A utorow i w n ik liw e i w szech stro n n e p rze d staw ie n ie w y stą p ień chłopskich, ich c h a ra k te ru , zasięgu i nasilenia. Na w nikliw ość an a liz y w zasadniczym sto p n iu w p ły n ęła b o g ata b az a źródłow a, ja k k o lw iek w y d aje się, że A u to r n a p o tk a ł n a pow ażne tru d n o ści w uzy sk an iu p e ł now artościow ego m a te ria łu stanow iącego bezpośredni ślad działalności PPS, a zw łaszcza SD K PiL. Z konieczności w ięc p ra sa p a rty jn a je s t n ie jed n o k ro tn ie p o d staw ow ym źródłem um ożliw iającym o d tw orzenie działalności poszczególnych p a r tii na in te resu ją cy m A u to ra teren ie. W zestaw ien iu z m a te ria łe m urzędow ym , głów nie pochodzącym z K an c ela rii G u b e rn a to ra L ubelskiego i Tym czasowego Ge- n e ra ł-G u b e rn a to ra L ubelskiego, pozw oliły dokonać niezbędnych u staleń . O m aw ia ne problem y p rzed staw io n e zostały n a tle w y d arzeń rozg ry w ający ch się n a in nych te re n a c h K ró lestw a Polskiego. Pozw oliło to n a w y k azan ie zarów no analogii ja k i specyfiki ruchów chłopskich n a te re n ie g u b ern i lubelskiej. P om ocnym i o k a zały się rów nież liczne o p rac o w a n ia w y k o rzy stan e przez A utora. W ykaz tych p rac podany został w bogatym zestaw ie bibliograficznym .
K ró tk i okres, ograniczony do la t 1905—1907, zadecydow ał — ja k stw ierd za zresztą A u to r w e w stęp ie — że k o n stru k c ja m onografii o p a rta zo stała n a zasadzie podziału rzeczowego. N ato m iast w ra m a c h problem ów , w yod ręb n io n y ch w p o szczególnych rozdziałach, przyjęto, w m ia rę m ożliw ości, chronologiczny układ analizow anych zagadnień.
W ychodząc z założenia, że zasadniczą p rzyczyną w y stą p ień chłopskich było n iekorzystne położenie m a te ria ln e te j gru p y ludności p rzedstaw iono w pierw szym rozdziale stosunki społeczno-ekonom iczne n a w si lub elsk iej w ok resie p oprzedza jącym w ybuch rew olucji. Z przytoczonych tu dan y ch w ynika, że 3/4 ludności g u bern i u trzy m y w ało się bezpośrednio lu b p o średnio z p rac y n a roli. Jednocześnie an a liz a stosunków w łasnościow ych w ykazuje, że p o n ad 53% pow ierzch n i ziem i s ta now iło w łasność obszarniczą, n a to m ia st do chłopów należało ok. 40% pow ierzchni ziemi. E lem entem , k tó ry o degrał pierw szo p lan o w ą rolę w w y stą p ien iach by ła lu d ność b ezro ln a guberni, o b liczana w 1904 r. n a p o n ad 121 tysięcy przy ciągłych te n d encjach w zrostu.
N iezadow olenie ja k ie rodziło się n a sk u te k w aru n k ó w bytow ych chłopów i ro botników rolnych pogłębiało się w w y n ik u ucisku narodow ego, p o lity k i w y n a ra d a w ia n ia i rusy fik acji, co u w idaczniało się w carsk iej polityce ośw iatow ej i szkolnej, a ta k że w yznaniow ej. T ak w ięc n a ra s ta ją c e sprzeczności pom iędzy w sią a dw orem , z jed n ej strony, oraz w sią a a d m in istra c ją zaborczą, z d rugiej, doprow adziły w k o n sekw encji do w y stą p ien ia za b u rzeń rozpoczętych m asow ym s tra jk ie m robotników
