R O C Z N I K I T E O L O G IC Z N O -K A N O N IC Z N E T o m X X I I I , z e s z y t 1 — 1976
KS. KAZIMIERZ ROMANIUK
JE Z U S HISTORII A CHRYSTUS WIARY R E F L E K S J E M E T O D O L O G IC Z N E
A rty k u ł n in iejszy nie m a na celu ani przypom inania już ponad stu letnich dziejów problem u Jezusa historii i C hrystusa w iary, ani nie za m ierza definityw nie w yjaśnić tego problem u. P rzedm iotem naszego zainteresow ania je st jedynie strona metodologiczna ponawiäflych ciągle prób dotarcia do Jezusa historycznego. Podjęcie tego problem u w ydaje się być w sk az a® m. in. dljjfego, że nie dochodzi on praw ie wcale do gło su w polskiej lite ra tu rz e egzegetyczno-teologicznej j trrimo iż od1 dłuższego czasu jest przedm iotem bardzo w nikliw ych studiów -za granicą *.
i Oto wybór najważniejszych, nowszych opracowań: D. G. A. C a l v e r t . A n Exam ination of the C riteria for D istinguishing the A uthentic W ords of Jesus. N TS 18:1971/72 s. 209-218; G. D e l l i n g . G eprägte Jesus — T radition im Ur christentum . W: Studien zum N T und zu m heilenist. Judentum . Göttingen 1970 s. 160-175; B. G e r h a r d s s o n . T radition and Transm ission in Early C hristia nity. Lund 1964; D. G r e e n w o o d . R hetorical Criticism and Formgeschichte. Some M ethodological Considerations. JBL 89 : 1970 s. 418-426; E. G i i t t g e - m a n n s. O ffene Fragen zur Form geschichte des Evangeliums. 2. Aufl. München 1971; H. J e l l o u s c h e k . Zur christoloqischen Bedeutung der Frage nach dem historischen Jesus. ThQ 152:1972 s. 112-123; J. J e r e m i a s . Kennzeichen der ipsissim a v o x Jesu: A bba. Göttingen 1966 s. 145-152; E. K ä s e m a n n . Das P ro blem des historischen Jesus. ZThK 51:1954 s. 125-153; t e n ż e . Sackgassen im. S treit um den historischen Jesus. G otting«! 1964 s. 31-68; Exegetische Versuche und Besinnungen II; K. K e r t e l g e . D er geschichtliche Jesus und das Christus bekenntnis der ersten Gem einden. BuL 13:1972 s. 77-88; R. K i e f f e r. Essais de m ethodologie neotestam entaire. Lund 1972; F. M u s s n e r. Wege zu m S clbst- bew usstsein Jesu. BZ 12 :1968 s. 161-172; F. N e u g e b a u e r . G eistsprüche und Jesuslogien. ZNW 53 :1962 s. 218-228; H. R i e s e n f e l d . The Gospel Tradition and Its Beginnigs. A S tu d y in the L im its of the Formgeschichte. StEv 1959 s. 43-65. TU 73; J. M. R o b i n s o n . The D ism antling and Reassem bling of the Categories of N ew T estam ent Scholarship. „Interpretation” 25:1971 s. 63-77; J. R o 1 o f f . Das K erygm a und der irdische Jesus. H istorische M otive in den Jesus — E rzählun gen der Evangelien. Göttingen 1970; H. S c h ü r m a n n . Evangelienschrift und kirchliche U nterweisung. Die. r e p r ä s e n ta tiv Funktion der Schrift nach LSfp, 1-4. W: Traditionsgeschichtliche Untersuchungen zu den synoptischen Evangelien. Düs- jftldorf 1968 s. 251-271; R. H. S t e i n . The Proper M ethodology for A scertaining
40 j | 5 . K A Z IM IE R Z RO M A N IU K
1. UWAGI WSTĘPNE
a) Wszystko, co w iem y|zarów n o o Jezusie historii, jak i o C hrystusie w iary, przekazały nam Ewangelie, a po części także inne księgi Pism a św. Nowego Testam entu 2. Ewangelie są więc najw ażniejszym gjf- żeby nie powiedzieć jedynym — źródłem naszej wiedzy o Jezusie. One to — dokładnie ich t e k s t 3 — stanow ią przedm iot różnorodnych analiz, m ają cych na celu dotarcie do historycznej postaci Jezusa, a ściślej mówiąc — do autentycznie Jezusow ych S ó w (ipsissima verba) 4 i najbardziej a u te n tycznych relacji o czynach Jezusa (ipsissim a facta) *.
p iiij: pomiędzy dostępną nam dziś ostateczną postacią tek stu Ew an gelii a słowami i czynami Jezusa istnieje w iele ogniw pośrednich, speł niających funkcje swoistych generatorów bardlzo specyficznych prze mian. Jedne z tych przem ian dokonyw ały się na płaszczyźnie w ydarzeń historycznych, ir p e zaś w sferze form alno-literackiej, czyli w ram ach określonych przem ian samego przekazu Dobrej N ow iny o Jezusie C hry- siBfflil
b) Na p ła sz c z j|n ie przem ian historycznych, czyli w ram ach ziemskiej działalności Jeffisaj:zw ykło się ostatnio w yodrębniać nie dw a okresy a Marcan Redaction H istory. NovTest 13:1971 s. 181-198; G. S t r e c k e r . Die historische und theljjibgrtscfie Problem atik der Jesusfrage. EvTh 29 : 1969 s. 453-476; P. S t u h l m a c h Hr. K ritische Marginalien zum gegem oärtigen Stand der Frage nach Jesus. W: Fides et, Comm unicatiß (Festschrift für M. Doerne). Tübingen 1970 y. 341-361; W. O. W a l k e r . The Q uest for the H istorical Jesus: A Discussion of M ethodology. ATR 51 s. 38-56.
2 Zob. E. T r o c m e. Jesus, vu par ses tem oins. Neuchätel—Paris 1971 s. 28 nn.
3 Zob. E. G i i t t g e m a n n s . „Text” und „G eschichte” als Grundkategorien der generativen Poeti/cj;J>,L.mguistica Biblica” 11 : 1972 s. 2-12; S. J. S c h m i d t . „Text” und J ^Geschichte” als Fundierungskategorien. W: B eiträge zur T extlingui stik. Mönchen 1971 s. 31-52.
4 Por. J e r e m i a s , jw. s. 145-152; F. C. G r a n t . The A u th en ticity of Je sus Sayings. W: N eutestam entliche. Studien für R. Bultmann. Berlin 1954 s. 137- -143; N. P e r r i n . Was lehrte Jesus wirklich? R ekonstruction und Deutung. Göt tingen 1972; W. W i e f e l . V atersprüche und H errenw orte. Ein B eitrag zur Frage der Bewahrung m ündlicher Tradilionssätze. NovTest 11 : 1969 s. 105-120; T. S o i - r o n. Die Logia Jesu. Eine literarkritische und Uterargeschichtliche Untersuchung rum synoptischen Problem . Münster 1916.
5 Por. R. P e s c h . Jesu ureigene Taten? Freiburg i. Br. 1970; t e n ż e . Zur theologischen Bedeutung der „M achttaten” Jesu. ThQ 152 : 1972 s. 177-184; F. M u s s n e r . Die W under Jesu. München s. 1967; t e n ż e . Ipsissim a facta Jesu? ThRv 63 : 1972 s. 177-184.
j e z u s H i s T O R h J j Ch r y s t u s w i a r y 41
(przed zm artw ychw staniem i po zm artw ychw staniu Jezusa), lecz trzy: 1. T ry u m f początków galilejskiej działalności Jezusa (Zeit des Angebotes — galiläiseher F rühling — określenie E. M ussnera); 2. K ryzys galilejski (galiläische K ris# ;1-!— Zeit der A b leh n u n g )6, 3. Po zm artw ychw staniu (nachösterliche Zeit d er U rkirche). Słow a wypow iadane przez samego Jezu sa na każdym z ty ch etapów są przekazyw ane przez uczniów, jako najbliższych słuchaczy pouczeń i św iadków czynów J e z u s a 7. R elacje o ^ y c h św iadków przechodzą więc przez łańcuch przem ian — od Jezusa do ostatnich redaktorów Ew angelii — lub inaczej: odi najpierw otniej- szych ujęć do złożoiych — teologicznie i form alnie — s tru k tu r Ew an gelii jak o określonych dzieł literackich.
c) Nie należy zapominać o tym , że procesem przekazyw ania D obrej N ow iny o Jezusie kierow ały k onkretne zam iary, zw ane inaczej m oty wami. D okładniejsze określenie ty ch m otyw ów jest jed n y m z naczelnych zadań w m ozolnym tru d zie poszukiw ania jak najw ierniejszego obrazu Jezusa h is to rii8.
Nie wchodząc n a ra z ia p r szczdjfóły, z pew nością stw ierdzić można, że jed n y m z m otyw ów n adających odpow iedni kształt trad y cji ew angelij- nej było silne pow iązanie poszczególnych trad en tó w owego przekazu z osobą Jezusa C hrystusa. Tym , co m ówili lub pisali w tedy o Jezusie, bardzo zależało na jak najpozytyw niejszym przedstaw ieniu osoby ich M istrza. Byli z N im pow iązani nie ty lk o w spólnotą przekonań, lecz także nićm i bardlzo szczerego uczucia i podziwu.
P Ä a ty m niecGupim iennego potraktow ania dom agają się przekazy słów (LogienÜberlieferung), innego zaś opisy czynów Jezusa (T atüber lieferung).
2. SŁOWA JEZUSA
Słow ne pouczenia Jezusa, przebyw szy drogę od wypowiedzenia ich przez Z baw icielą aż do ostatecznego u trw alen ia w Ewangeliach, m ogły być poddane różnym zniekształceniom z racji następujących:
« Zob. F. M u s 5 n e r. Gab es eine „galiläische K rise”? W: O rientierung an Jesus. Zur Theologie der Syn optiker. Freiburg i. Br. 1973 s. 238-252.
7 Zob. H. S c h ü r m a n n . Die vorösterlichen Anfänge der Logientradition. W: Traditionsgeschichtʧhe U ntersuchungen zu den synoptischen Evangelien. Düs seldorf 1968.
8 Zob. t e n ż e . W ie h at Jesus seinen Tod bestanden und verstanden? Eine m ethodenkritische Begtfftirae. W: Orientierung an Jesus s. 325-363.
42 K S . K lg Ż IM IE R Z R O M A N IU K
a) Mogły być po p S H u źle zrozum iane już przez pierw szych słucha czy^ "a ich k o le n i relatorzy ie^T mogli |S |H |viadom ie zniekształcić|p?zę- kazyw ane przez siebie prawdy.
b) Mogło też dojść, od pierw szych słuchaczy pouczeń Jezusa poczy nając, do zupełnie świadom ych przekształceń albo w celu rzekom o jaś niejszego sform ułow ania przekazyw anej nauki, albo w celu wzbogacenia jej o pewne rzekomo nieodzowne refleksje in terp re tacy jn e ®.
ć) Z pewnością nie bez w pływ u n a pew ne odkształcenia w procesie przekazyw ania nauki Jezusa było to w szystko, co apostołowie przeżyli przez W ielki Tydzień, głównie fakt zm artw ychw stania Jezusa 1#.
d) P ew ną rolę odegrało rów nież użycie niektórych słów Jijzusa w li tu rg ii w czesnochrześcijańskiej.
e) Jednym z elem entów form ujących dość istotnie proces i jjjp ć t r a dycji były najróżnorodniejsze potrzeby poszczególnych K ościołów n . Z potrzeb owych można tu w ym ienić specyficzne lokalne problem y mo ralne, potrzeby m isyjne, polemiki z innow iercam i, chęć um ocnienia w w ierze nowo ochrzczonych itp. Nie bez znaczenia by ł też sam skład etniczny poszczególnych społeczności chrześcijańskich, N ikt dziś nie le |® p s l ||f różnić, jakie istnieją“ pomiędzy ujęciem judaistycznym i hel lenistycznym tf§ sam ej trad y c ji WćzesnOęhi^eśjcjijańskiej, chociażby ze względu na koniifferiiść posługiwania się innym językiem 12.
f) Wreszcie oddzielnego dzieła dokonał sam czas — podświadome » W związku z zabiegami tego rodzaju j u Ä ' samym źródle Q zob. P. H o f f m a n n . Studien zur Theologie der L ogienquelle. Münster 1972 s. 28 nn.; S. S c h u l z . D i& Jbpnidiquelle der EvangMfisten. Zürich 1972 s. 38; D. L i i h r -m a n n. Die Reddbtjśów der Logienquelle. Neukirchen 1969 s. 102 nn.; J. J e r e m i a s . Zur HypotM ke einer xchriftUche^& ogieiafuelle Q. ZNW 29 : 1930 s. 147-149. 10 w związku z tym istnieje szczegćjaie bogata liieratura. Zob. np. E. S c h w e i z e r . Die Jünger Jesu und die Wpchösterliche Kirche. W: H. Hüls t o w, K. M a t - t h i a e. Der historische Jesus und der kerygm atische Christus. 2. A ufl. Berlin 1962 s. 455-467; E. F a s c h e r . Die O sterberichte und das Problem einer biblischen H ermeneutik. Tamże j» 200-208; H. C o n z e l m a n n . Jesus von N azareth und der Glaube an den Auf erstandenen. Tamże s. 188-199; E. B r u n n e r . W ahre und fal sche Begründung des Osterglaubens. Tamże s. 181-187; H. S c h ü r m a n n . Die vorösterlichen Anfänge der Logientradition. V ersuch eines form geschichtlichen Zu gangs zu Leben Jesu. Tamże s. 331-341.
11 Zob. M. D i b e l i u s . Die Form geschichte des E vangelium s. 4 A u fl.S B js bingen 1961 s. 307 nn.; W. K 1 a 11. Hermann Gunkel. Zu seiner Theologie der R e ligionsgeschichte und zur E ntstehunf^jg/^form oesO U chtliche Methode. Göttingen 1969 s. 144-148; K. K o c h . Was ist Formqeschichte? Neue Wege der B ibelexegese. 2. Aufl. Neukirchen 1967 s. 34-48.
12 Zob. H. T y e n. Der Stil der jüdiscm -hellenistischen Homilie. Göttingen 1955 s. 85-121; S. M a y b a u m. Die älteglem Phasen in der Entwicklung der jü d i schen Predigt. Berlin 1901.
J E Z U S r t l S T O f t n A C H R Y S T f f W IA R Y 43
zniekształcenie tek stu ‘wskütelfi w ielokrotnego przepisyw ania — i kolejni przepisyw acze, zm ieniający tek st dla w łasnych, określonych potrzeb 13. Nie n a le z y je d n a k zapominać, iż obok tak w ielu czynników m ogących w pływ ać n a zniekształcenie przekazu D obrej Nowiny, istn iały ró w n iff elem eńty g w a ran tu jące niezm ienność tego przekazu. Oto niektóre z nich:
a) F a k t j ś i po zm artw ychw staniu Jezusa pozostało p rzy życiu w ielu ludzi, k tó rzy jeszcze nie tak; daw no słyszeli na w łasne uszy słowa Jezusa i czuli się n iejak o odpow iedzialni za ich dalszy przekaz w postaci jak najw iern iejszej u .
b) C hrześcijaństw o rodziło się i rozw ijało w środow isku — chodzi o środow isko głów nie palestyńskie — k tó re z n a tu ry sw ej troszczyło się z # s | | o w ierne przekazyw anie tr a d y c ji1S.
c) S zacunek lub w ręcz podziw dla Jezusa i Jego pouczeń. Taka po- sljjw a raczej w yklucza ew entualność jakichkolw iek m odyfikacji słów w ypow iedzianych przez Jezusa. Fałszerstw o in plus w yklucza z jednej stro n y sam a postaw a Jezusa, nie dom agająca się żadnych retuszy, z d ru giej zaś b ra k jakichkolw iek podstaw do posądzania naocznych św iad ków o tego rodzaju p ro c e d e r16.
d) F ak t nieuznaw ania przez Kościół pierw otny innego nauczyciela oprócz Jezusa. M am y tu do czynienia z tzw . k ry te riu m wyłączności, o czym dokładniej za chwilę.
e) P oczątki każdej społeczności religijnej ch arak tery zu ją się w ogóle d uchem specyficznego konserw atyzm u, co potw ierdzają aż nazbyt w y raźnie ta k często spotykane w listach pasterskich zachęty do w iernego przechow yw ania depozytu w iary 17.
W następstw ie tego społeczność pow ielkanocna przekazuje sobie pou czenia Jezu sa także m ało zrozum iałe, niejasne lub w pew nym sensie już nieaktualne.
13 Zob. K. R o m a n i u k . W prow adzenie do k r y ty k i tekstu Starego i Nowego T estam entu. Poznań 1975 s. 101-117; H. W e i n r i e h . Tem pus. Besprochene und erzäh lte W elt. Stuttgart 1964; G. M ü l l e r . Die Bedeutung der Z eit in der Er zählkunst. Bonn 1947; t e n ż e . Erzählzeit und erzäahlte Zeit. W: F estschrift P. Kluckholm , H. Schneider. Tübingen 1948 s. 195-212.
14 Por. M. B a r t h . Der Augenzeuge. Eine Untersuchung über die W ahr- WM, mung dies Menschensohnes durch die Apostel. Zollikon—Zürich 1946 s. 28 nn.; H .: ..B r o x . Zeuge :0 id p f t cfcygWitfw« Ze«lEifej:— Terminologie. 1961 (bibliogl£fiä)i
15 Zob. G e r h a r d s s o n , jw.
l« ä t h u r m a n n . D ie<}vorösterliehet Anfänge der L ogioktraditionüi. 39-65. 17 1 C y p r i a n i . La dottrina de „depositum ” nelle lettere P a s® a !i. W: StudiorW n Paulinorum Congressus Internationalis Cathomeus 1961. RoHae 1963 s. 127-142.
44 K S I K A Z I M I E R Z R O M A N I U K
3. CZYNY B j g p S A
Pomiędzy -tfuktami, które się zdarzały w życiu Jezusa (historische E re ig m śe ), a rfelacjami ty ch faktów jZapisanych w Ew angeliach (erzählte EreiilllSM) IllMieje rów nież dosc długa droga i w iele możliwości poważ nych ( J h y l e ń m iędzy literackim obrazem fa k tu a sam ym faktem 18. Oto niektćff# speśi*<|d; czynników m ogących powodować owe odkształcenia.
a) Opjtymałiiie pozytyw ny stosunek naocznych św iadków do osoby i działalntS H Jezusa, co mogło podświadom ie zakłócać obiektyw ność ich relacji. Zależało im bowiem na tym , b y ukazać osobę Jezusa w ja k n a j korzystniejszym św ietle 19.
b) Jeden z ewangelistów zaznacza wręcz, żęgfelacjonuje tylko to z ży cia Jezusa i tylko w täki-SpÖs6b, żeby tvzbadtić w śród jak najliczniej szych rzesz słuchaczy najżyw szą w iarę (J 20, 31). T ak więc relacje ew an- gelijne, zw łS jjllm o cudow nych czynach Jezusa, nie m ają ięfjpSSferu ani reportażyfjani protokołów urzędowych, | B l l ą opisami o specyficz nych tendencjach.
W yłania si^HHęc konieczność znalezienia ■ Ä 6 | ) w , przy których można by dotrzeć do pierw otnej postaciJząEęgyjjo czynów, jak i słów Jezusa.
4. KRYTERIA HISTORYCZNOŚCI SŁÓW I CZJjNÓW JEZUSA
W dotychczasowych próbach dotarcia do Jezusa historii kryteriom historyczności pogwięcono stosunkowo najwięcjjjj uwagi. W w yniku dłu gich i szczegółowych dociekań zdołano w ypracow ać w iele w skazań — k ryteriów 20. Oto kilka spośród najw ażniejszych:
is Zob. R. K o s e l l e c k , W. D. S t e m p e l . G eschichte — Ereignis und Erzählung. M ü fh c j|jl9 7 3 s. 2 8 nn.; K. K e r t e l g e . Die Ü berlieferung der Wun der Jesu und die Ffflpe nach dem historischen Jesus. W: Rückfrage nach Jesus. Freiburg i. Br. 1974|j|. 174-193. Quaestiones disputatae f f e f
19 Por. H. J. H e l d . Ü berlieferung und A u ^ S ^ n g im M atthäusevangelium . G Aufl. Neukirchen—Vluyn 1970 s. 155-278.
20 Zob. Caraert, jw. s. 209-219; F. H a h n . M ethodologische Ü berlegung zur Rückfrage nach j j | | | | W : Rückfrage nach Jesus s. 32-52; H. K. M c A r t h u r . Ba sic Issues. A Spplpilji of R ecent G ospel Researches. W :||ri Search of the H istorical Jesus. London 1970 s. 139-144.
J E Z U S H I S T O R I I A C M M I S T p S ! W IA R Y 4 5
a) K ry te riu m autentycznego środow iska. W m yśl tego k ry teriu m tek st p re te n d u jący do odtw arzania sy tu acji z czasów życia i działalności Jezusa m usi ukazyw ać znane ze źródeł pozabiblijnych stosunki społecz n e (np. ugrupow ania polityczne, ich w zajem ne relacje, zależność od w ładz rzym skich), relig ijn e (np. P raw o, in sty tu c ja szabatu, św iątynia i spraw ow any w n iej kult), g eograficznilitp. K ry te riu m powyższe d aje się stosow ać przy b adaniu zarów no logiów, ja k i czynów Jezusa.
b) K ry te riu m niesprzeczności m iędzy czynam i a słowam i Jezu sa. K ry te riu m powyższe dom aga się absolutnej korelatyw ności m iędzy po stępow aniem a nau k ą Jezusa: zachow anie się Jezusa, Jego życiowe po staw y m a ją być żyw ym obrazem głoszonej przez Niego nauki.
c) K ry te riu m wielorakiego poświadczenia („K riteriu m vielfacher B e zeugung” albo „Q uerschnittsbew eis” , lub „K onvergenzbew eis”) 21. W św ietle tego k ry te riu m dużym praw dopodobieństw em oryginalności cie szy się logion lub re la cja o czynach Jezusa zn ajdująca równoczesne po tw ierdzenie w źródłach M i Q, w tra d y c ji Janow ej — ew entualnie tak że P aw iow ej — oraz w m ateriale redakcyjnym jak najw iększej liczby au to rów Nowego T estam entu. K ry te riu m to zyskuje na w artości, gdy te n sam m ateria ł o dnajdujem y nie tylko wgiróżnych w arstw ach, lecz także w odm iennych form ach różnych tradycji.
d) K ry te riu m w yłączności (A ussonderungskriterium ). S form ułow ane po raz pierw szy przez E. K ä se m a n n a 22, k ry teriu m to za najbardziej bliskie auten ty czn ej sytu acji z życia Jezusa uw aża te relacje, które n ie d ają się w yprow adzić w prost z żadnej trad y c ji ani judaistycznej, a n i chrześcijańskiej. W zastosow aniu do słów Jezusa (Logienüberlieferung) k ry te riu m to przejaw ia się m iędzy innym i — może |B p ściśle jako A us- sosenderuSSiprinzip, lecz jako D iffei^jizprinzip — [.łs|j||śtęp u ją cy ch ele m entach literacko-treściow ych Ewangelii:
21 Por. W. G. K ü m m e l . Die\Theot<}§ie des Neuen T estam ents rujffo. seiner ffattpflBMjjäfli Jesu* — Paulus — Johannes. G Ä in g e n 1969 s. 24; A. B r u n n e i l K rU iriu m cW K onvergenz. W: Erkenntnistheorie. Köln 1946's. 77 n.; H. M ü h l e n. K onvergenz als S tru ktu rprin zip eines kom m enden universalen K onzils aller C hri sten. „ökum enische Rundschau” 21:1972 s. 289-315; H. S c h ü r m a n n . Jesu | | i i | | | | i f o d . Exegetische Besinnungen und A usblick. Freiburg i. Br. 1975 s. 25.
22 Das P roblem des historischen Jesus s. 125-153. Zob. R. B u l t m a n n . Die- GeschggMe d er Synoptischen Tradition. 8 Aufl. Göttingen 1970 s. 132 nn., 222; M. L e h m a n n . Synoptische Q uellenanalyse und die Frage nach dem historischen Jesus. Berlin 1970 s. 178-186.; W związku z dalszym precyzowaniem tego kryterium zob. N. P e r r i n . R ediscovering the Teaching of Jesus. Lottpon 1967 s. 39-43r G. E b e 1 i n g. Das W esen des christlichen Glaubens. Tübingen 199j| P od d ap w llifflpliw ośf; w artość tego!fcrijiteiiuriii J. J e r e m i a s . N eutestam entliche Theo logie. Bd. 1. Gütersloh 1971 s. 14; H a h n , jw. s.11-77.
-46 K S . K f J jf f lä tE R Z R O M A N IU K
aa)W swcästyrh radykalizm ie w przedstaw ianiu woli Bożej, którą j f i u s jako W m a nnik Boga ma w y p e łń » .
bb) W obecności — w logiach Jezusa —akcentów już niezrozum iałych «Bido p ew n e® stopnia nieaktualnych — w życiu Kościoła pierw otnego p o zm artw ychw staniu Jezusa.
cc) W braku widocznych wpływów — treściow ych i form alnych — ze s tro n y niew ątpliw ie późniejszej katechezy w czesnochrześcijańskiej, przy równoczesnym braku dostosowania poszczególnych pouczeń Jezusa do sytuacji, zwłaszcza społeczno-religijnej, gm iny popaschalnej.
dd) W specyficzności lub w jednorazowości sytuacji, w jakich Jezus ■znajdował s il niekiedy podczas swego ziemskiego życia w zględem Izraela.
ee)g lp niesprecyzow aniu i w sv§|istej enigm atyczności form uł chry- stologiS pc-soterS logiöiH ych **.
If) W « p a c h Ijgjisa, gdy w ich n a jb a rd z iÄ pierw otnej postaci w y stę p u ją Następujące formy:
— wezwajme do pokuty i n a w itsS H a (H g ||Ig |p — form uły objawffihiowe (Ich-ABbrte)
— a u to ry ||ty w n e p o leJln ia i n akafir (Befehls — und M achtw orte) — groźby, przestrogi (W eh-W orte^D rohsprliche)
— deiwizy m ^drosciow f (Sprich^forte) — porów nania
— form uły polemiczMgj (Streitgespräche).
W zastjjj^owaniu do cjfejów Jezusa (Tatüberlieferung) w spom niane przed chw ilą k ry teriu m wyłączności jako spraw dzian autentycznych postaw Jezusa m usi uwzględniać otoczenie, z którym Jezus sty k ał się na co dzień. Za tło, na którym zarysow uje się w yraźnie odrębność róż nych postaw Jezusapśłużą analogiczne postaw y p r z y w ó |f |p i narodu ży dowskiego lub przełożonych gmin wczesnochrześcijańskich. Przykłado wo rodzaj postaw ukazuje stosunek do celników i grzeszników, do czy sty ch i nieczystych, do P raw a i k u ltu św iątynnego, do krew nych i n aj bliższej rodziny itp.
e) K ryterium odw rotnej kontroli (K riterium d er G edfhkontrolle) 24. K ry te riu m powyższe stosuje się w przypadku w stępnego przypuszczenia,
że m am y dlo czynienia; z logionam i-relacjam i o czynach Jezusa nie pier *3 Zob. w związkujgż tym F. H a h n . M ethodenproblem e e§ff|jj Christologie des NT. F iS E ® : 1970 nr 2 s. 3-41; J. E r n s t . Anfänge der Christologie. Stuttgart 1972. SBS 57; W. M a r x s e n . Av.fangsprobleme der Christm ogie. 4. A ufl. Gü tersloh !Üfe69; F. M u s s n e r. ChristolMfiwche Homologese und evang(Ę&che Vita
Jesu. "W: B. W e l t e (Hrsg.).;' Zur Virüh^schiakte der Christfiłpgie. Freiburg 1970 s. 59-73.
Zob. Ch. B u r c h a r d . Jeśtfs. W: Der (e(etA Pauly. §:|uttgart |S ||| s. 1346. Krytycznie oceniäjlo kryterium M. L e h m a n n (jw. s. 178n |.
3 E Z U S H IS T O R II A ĆBRMŚpfjfliS W IA R Y 47
w otnym i, lecz w ypracow anym i w tórnie przez społeczność wczgsno- chrześcijańską. O to głów ne znam iona te j anonim ow ej ijjwórdzośiiji:
aa) Obecność problem atyki m isyjno-kerygm atycznej.
bb) A luzje do tru d n o ści w ynikających z prześladow ania Kościoła, cc) W idoczne w pływ y litu rg ii i życia sakram entalnej© pierw otnej gm iny.
dd) Obecność problem atyki naw iązującej do organizacji hiejjirchicz- n ej i dyscypliny pierw otnego Kościoła.
ee) P ró b y pew nego w yjaśnienia lub teologicznego zinterpretow ania m ało zrozum iałych logiów lub relacji o czynach Jezusa,
ff) N iekiedy pew ne ten d en cje rejudaizujące.
gg) Specyficznie pow ielkanocna soteriołogia^posługująca się nowym i ty tu ła m i n a określenie Jezusa (np. Eonrip, a.riieiśuióę &v9pdmoo) i l i j Ä i!
jające szczególnie tem aty mękils| zm artw ychw stania.
hh) Do najczęściej spotykanych form literackich nauczania gm iny należą:
— kazania m isyjne (M islionspredigt)
4 | anam neza, czyli reflek sy jn e naw iązyw ania do czynów i słów Jezusa
— pareneza, czyli zbiory pouczeń m oralnych, dostosow anych do rö|§ nych stanów społecznych
H i ! pouczenia udzielane przjf • okazji spraw ow ania chrztu ( T a u f k & i chese — T aufunterricht)
— m ow y apologetyczn® — listy
— opow iadania b u d u ją B .
*
N iektóre spośród zebra§i#ych tu uw ag od daw na już stanow ią przed m iot d y sk u sji pom iędzy poszczególnym i uczonymi, a niekiedy poświęć® się im całe zjazdy w ielu egzegetów 2S. P ew ne z przypom nianych tu za łożeń m etodologicznych zyskały sobie praw o powszechnego obyw atel stw a, in n e — np. A ussonderungskriterium — budzą coraz większe za strzeżenia i stw arzają potrzebę dość radykalnych m odyfikacji. Stosow a ni« ty ch narzędzi m etodologicznych — aczkolwiek ciągle jeszcze niedo skonałych — utw ierdza egzegetów coraz bardziej w przekonaniu, że
25 IJd en z takich kongresów — Tagurtgg äüf d a^ eh p rach igen kallg|!śjćiijen NeutesiarH«ntler -±* m ia | miejśę$;|w 4&edń|u w dniach 3-8 IV 1973. W ygioszor|j tam referaty głów ne zostały- opublikowane w prący pt.: Rückfrage nach Jesus (Hrsg. K. ii Kertplgftj- W nigzyclf jirozważaniajc}) szc^pgqlpiej pomocnym ogjjjlgjp się art. F. Mussnera (M ethodologie der Frage ÄfSKikem historischen Jesus. Tamże s. 118-147).
48 K S . K A Z I M I E R Z R O M A N IU K
istnieje jednak całkiem realna możliwość dotarcia do historycznego J e zusa, to jest do JFidgo oryginalnych słów (ipssisima verba) i do Jego w łasnych czynów |ureigeine T a te n )26.
LE JESUS DE L’HISTOIRE ET LE CHRIST DE LA FOI R eflexions methodologiques
Resumó
Certains principeiiim lthodologiques du Probleme „Jesus der Geschichte und Christus des Glaubens” constituent le them e principal de cette etude. Apres quel ques remarques d’irttföduction sur l’4vangiles comme source unique g ę tout ce que nous pouvons savoir de JesusEpires avoir discem e trois periodes dam le temps de 1’activite terrestre de Jśsus enseignant par i^ f e p a r ä Ä j e t Ä 1 ses Ä e s , on constate plusieures deformations ainsi des paroles que des j ä ij iiif d u Christ Sauveur. On dresse, en fin, une liste des regies qui peuvent aider iig le n g e r les ipsissim a verba et les ureigene Taten du Signeur.
26 Jednakże nadal nie brak uczonych, którzy tę mfjpiyitta! bardziej lub mniej wyraźnie wykluczają. Zob. w związku z tym W. S c h m i t h a l s . Jesus Christus in der Verkündigung der Kirche. Neukirchen—Vluyn 1972 s. 60-79; S t r e c k e r , jw. s. 453-476.
