Vox P a tru m 6 / 1 9 8 6 / z . 1 0
OJCIEC BOBER JAKO FILOLOG I PATROLOG / 1 9 1 7 - 1 9 8 6 / D n ia 15 m arca 1 9 8 6 r . z m a r ł w K o le g iu m J e z u ic k i m w K r a k o w ie , w w ie k u 69 l a t , po k i l k u m i e s i ę c z n e j n i e u l e c z a l n e j c h o r o b i e O j c i e c A n d r z e j B o b e r , j e d e n z n a j b a r d z i e j z n a n y c h i z a s ł u ż o n y c h po I I w o j n i e ś w ia t o w e j p a t r o lo g ó w w P o l s c e . Z j e g o o d e j ś c i e m p a t r y s t y k a p o l s k a s t r a c i ł a sw eg o w n ik liw e g o i w s z e c h s t r o n n e g o b a d a o z a , w i e l o l e t n i e g o i d o ś w ia d c z o n e g o n a u c z y c i e l a o r a z g o r ą c e g o i p r z e k o n u j ą c e g o p o p u l a r y z a t o r a . U r o d z i ł s i ę 1 s t y o z n i a 1917 r . w S t a r e j W s i, g d z i e w c i e n i u w i e l k i e g o k l a s z t o r u 0 0 . J e z u it ó w u k o ń c z y ł s z k o ł ę lu d o w ą o r a z w p o b l i s k i m B r z o z o w ie r o z p o c z ą ł n au k ę w g im n azju m h u m a n is ty c z n y m . W m i ę d z y c z a s i e po IV k l a s i e w s t ą p i ł 3 0 V II 1 9 3 2 r . do m ie j s c o w e g o z a k o n u 0 0 . J e z u i t ó w . Tam o d b y ł d w u l e t n i n o w i c j a t , a n a s t ę p n i e u k o ń c z y ł o s t a t n i e 3 k l a s y s z k o ł y ś r e d n i e j w n e o k la s y c z n y m Pryw atnym Gimnazjum M ęskim 0 0 . J e z u it ó w w P iń s k u n a P o l e s i u , g d z i e l i V 1 9 3 8 z d a ł m a tu r ę z g r e k ą i ł a c i n ą na c z e l e . S w o je s e m in a r y j n e t r z y l e t n i e s t u d i a f i l o z o f i c z n e / 1 9 3 S - 1 9 4 1 / o d b y ł w K ra k o w ie i Nowym S ą c z u , g d z i e u z y s k a ł s t o p i e ń l i c e n c j a t a f i l o z o f i i , a n a s t ę p n i e c z t e r o l e t n i e s t u a i a t e o l o g i c z n e / 1 9 4 1 - 1 9 4 5 / w S t a r e j W s i, g d z i e z obawy p r z e d r o z p r o s z e n ie m k le r y k ó w p r z e z Niem ców o t r z y m a ł n i e c o w c z e ś n i e j / 2 4 X 1 9 4 3 / ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e z r ą k k s .b p a F r a n c i s z k a B a r d y . Tuż po u k o ń c z e n iu z a j ę ó s e m in a r y j n y c h r o z p o c z ą ł w 1945 r . s t u d i a z z a k r e s u f i l o l o g i i k l a s y c z n e j na U n i w e r s y t e c i e J a g i e l l o ń s k im , by w p r z y s z ł o ś c i z g o d n ie z p la n a m i w ła d z z a k o n n y c h z o s t a ó n a u c z y c ie l e m ł a c i n y 1 g r e k i . F i l o l o g i ę k l a s y c z n ą s t u d i o w a ł pod ok iem t a k i c h s ła w p r o f e s o r s k i c h , j a k : T .S in k o / h e l l e n l s t y k a / , S.Hammer / l a t y n i s t y k a / , J . S a f a r e w i c z /j ę z y k o z n a w s t w o o g ó l n e , g r a m a ty k a h i s
-396
to r y c z n a język ów k la s y c z n y c h , e p i g r a f i a / , S .S k im in a / r e t o r y k a k l a s y c z n a / , G .P rzy ch o ck i / t r a g e d i a a n ty c z n a , wpływ k u lt u r y a n ty c z n e j na k u lt u r ę e u r o p e j s k ą /, R .G a n s in ie c /r e l ig i o z n a w s t w o a n t y c z n e / , J .S c h n a y d e r /g r e c k a l i t e r a t u r a s y m p o ty c z n a /. Mając c i ą g l e na uwa dze z d o b y c ie n a le ż y t e g o p r z y g o to w a n ia do stu d ió w p a t r y s t y c z n y c h , którym p o s t a n o w ił s i ę p o ś w ię c i ć w p r z y s z ł o ś c i pod wpływem p r o f . T .S i n k i , u c z ę s z c z a ł ró w n ie ż na w i e l e dodatkow ych z a j ę ć , ja k : w ykła dy i prosem inarium z h i s t o r i i s t a r o ż y t n e j do p r o f . L .P io t r o w ic z a , w y k ła d y , ć w ic z e n ia i prosem in ariu m z a r c h e o l o g i i k la s y c z n e j do p r o f. S .J .G ą s io r o w s k ie g o , w ykłady z p o l o n i s t y k i do p r o f . S .P i g o n i a . Gdy z a ś pod k o n ie c stu d ió w każdy - t u d e n t m ia ł w ybrać do sz c z e g ó ło w e g o p r z e s t u d io w a n ia i m o n o g r a fic z n e g o op racow an ia j a k i ś dow olny f r a g ment z c a ł o k s z t a ł t u p r o b le m a ty k i f i l o l o g i i k l a s y c z n e j , o .B o b er z a j ą ł s i ę okresem Ojoów K o ś c io ł a i z d a ł z n ie g o egzam in u p r o f . T .S in k i / 1 3 X II 1 9 4 7 /, z którym p ó ź n ie j a ż do ś m ie r c i w ią z a ły go z a ż y łe s t o s u n k i . Iraw dopodobnie t e ż pod wpływem te g o P r o f e s o r a , u ty s k u ją c e
go c z ę s t o , że " k s ię ż a n ie c z y t a j ą Ojców", z r o d z i ł o s i ę w młodym, p o czą tk u ją cy m f i l o l o g u p o w o ła n ie p a t r y s t y c z n e .
P o d cza s stu d ió w u n iw e r s y t e c k ic h o .B o b e r wykazywał rów n ież d u że z d o ln o ś c i o r g a n iz a c y j n e . P r z e z dwa i p ó ł roku / 1 9 4 6 - 1 9 4 8 / był s e k r e ta r z e m K ółka F i l o l o g i c z n e g o stu d en tó w UJ, do k tó r e g o n a le ż a ło o r g a n iz o w a n ie z e b r a ń s a m o k s z ta łc e n io w y c h , w prow adzanie w ż y c ie f i l o l o g i c z n e nowo im m atrykulow anych k olegów i pom aganie sła b szy m w nau c e , o czym w p isem n ych sp ra w o zd a n ia ch inform ow ano R e k t o r a t . Dopóki j e s z c z e i s t n i a ł a w K rakow ie m ię d z y u c z e ln ia n a S o d a l i c j a Akademików, na z e b r a n ia c h s e k c j i a p o lo g e t y c z n e j w y g ł o s i ł on k i l k a r e fe r a tó w na tem at r e l i g i i a n ty c z n y c h i i c h s to su n k u do c h r z e ś c i j a ń s t w a . Co w ię c e j , z d o b y ta w c z e ś n ie j w n eo k la sy czn y m gim nazjum w P iń sk u z n a jo mość język ów k la s y c z n y c h p o z w o lił a mu na i c h n a u c z a n ie na J e z u ic kim W y d zia le F ilo z o f ic z n y m j u ż po drugim roku stu d ió w u n iw e r s y t e c k i c h .
S t u d ia u n iw e r s y t e c k ie u k o ń c z y ł dyplomem m a g is tr a f i l o z o f i i w z a k r e s i e f i l o l o g i i k la s y c z n e j uzyskanym w 1951 r . na p o d sta w ie pra cy o te m a ty c e p a t r y s t y c z n e j p t . "De d i v i t i b u s e t p a u p e r ib u s apud Gregorium N azianzenum ", p is a n e j pod k ie r u n k ie m p r o f . T .S in k i ; j e j z a ś r e c e n z e n te m b y ł p r o f . S.Hammer. Tak W s z e c h s tr o n n ie i d o g łę b n ie o d b y te s t u d i a f i l o l o g i c z n e owocowały p ó ź n ie j o b f i c i e w ż y c iu o.B obe- r a . N ie t y l k o mógł on p ły n n ie i bez z a s t a n o w ie n ia mówić i p is a ć po ł
- 397
cinie oraz osadzać wydarzenia patrystyczne w dobrze udokumentowa nym kontekście historycznym, ale potrafił, ku zdumieniu innych, cy tować z pamięci po grecku całe passusy z "Iliady" i "Odysei" Home ra, po łacinie obszerne fragmenty "Eneidy" Wergiliusza i całe pieś ni Horacego, czy wreszcie duże partie z "Pana Tadeusza" i innych dzieł Mickiewicza.
Po ukończeniu filologii klasycznej o.Bober miał wyjechać za granicę w celu odbycia specjalistycznych studiów patrystycznych. Gdy jednak ze względu na okoliczności zewnętrzne /czasy stalinow skie/ do takiego wyjazdu nie doszło, we wrześniu i952 r. zapisał się na Wydział Teologiczny UJ, gdzie zgłosił się do kierownika ka tedry patrologii i historii dogmatów ks.prof. E.Piórkowskiego na biennium z patrystyki. Przez dwa lata /1952-1954/ uczęszczał razem z ks. Sz.Pieszczochem i J.Sadusiem na jego seminarium patrystyczne. Ponieważ nie można było przenieść tytułu magistra z Wydziału Fi lozoficznego na Wydział Teologiczny, mimo iż praca filologiczna ml°ła charakter patrystyczny, młody Teolog napisał pod koniec i952 r. nową pracę magisterską pt. "Osiem błogosławieństw u Ojców Koś cioła" i uzyskał tytuł magistra teologii katolickiej. W między czasie pracował pod kierunkiem prof. E.Florkowskiego nad rozprawą doktorską pt. "Święty Augustyn w Polsce", którą obronił w auli Uni wersytetu Jagiellońskiego w obecności prorektora prof. M.Klimaszew skiego i dziekana Wydziału Teologicznego ks.prof. T.Kruszyńskiego i2 października 1954 roku . Recenzentem dysertacji był ks.prof. A.Usowicz, rigorosum zaś doktorskie składał wobec ks.prof. E.Flor kowskiego, ks.prof. A.Klawka, ks.prof. W.Smereki i ks.prof. A.Uso- wicza. Odbyte w ten sposób podwójne studia uniwersyteckie pod
kie-i Dyplom doktorskkie-i O.A.Bobera: Q.F.F.F.Q.S. Summkie-is auspkie-ickie-ikie-is serenls simae Reipublicae Polonorum nos Miecislaus Klimaszewski philoso- phiae dr, geographiae professor P.E.h.t. Universitatis Iagelloni- cae prorector, Thaddaeus Kruszyński S.Theologiae dr, historiae artis Christianae professor P.E. h.t. Ordinis Theologorum Decanus et Eugenius Florkowski S.Theologiae dr, historiae dogmatum et pa- trologiae professoris vicem gerens promotor rite constitutus in virum clarissimum ANDREAM BOBER oriundun Stara Wieś postąuam dissertatione s.t. "Św.Augustyn w Polsce" conscripta et examini- bus legitimis laudabilem S.Theologiae doctrinam probavit DOCTO- RIS S.THEOLOGIAE nomen et honores iura et privilegia contulimus in eiusąue rei fidem hasce litteras Universitatis sigillo sancien- das curavimus. Datum Cracoviae die XII mensis Octobris anno MCMLIV L.9/55, Nr Księgi promoc. 10739. Pieczęć Uniwersytetu Jagielloń skiego.
398
-runkiem ta k w ie lk i c h p o s t a c i ó w czesn ej n au k i p o l s k i e j rokow ały u z a sa d n io n e n a d z ie j e , że i c h A b solw en t b ę d z ie w p r z y s z ł o ś c i d obrze przygotowanym f i l o l o g i e m i p a tr o lo g ie m .
F i l o l o g i ę k la s y c z n ą tr a k to w a ł o .B o b e r ja k o podstawow e p r zy g o to w a n ie JT^narzędzie do odkryw ania m y ś li i n au k i Ojców K o ś c io ł a . J e ż e l i nawet p ó ź n ie j p r z y s z ło mu b r a ć u d z ia ł w f i lo l o g i c z n y m ż y c iu naukowym i wypowiadać s i ę w j e g o ram ach, t o m ia ł zaw sze na w z g lę d z ie a sp e k t p a t r y s t y c z n y .
Swą d z i a ł a l n o ś ć f i l o l o g i c z n ą u ja w n ia ł n a jp ie r w ja k o d łu g o l e t n i dydaktyk języków k la s y c z n y c h . Ponad 20 l a t u c z y ł j e z u i c k i c h k lery k ó w w K rakow ie g r e k i / 1 9 4 6 - i 9 6 5 / i ł a c i n y / i 9 4 6 - 1 9 6 8 / , a d z ia ł a l n o ś ć t ę r o z p o c z ą ł , ja k w sp o m in a liśm y , j u ż p o d cza s swych p ierw szych stu d ió w u n iw e r s y t e c k ic h . P rzez dwa l a t a / 1 9 4 9 - 1 9 5 0 / u c z y ł rów nież g r e k i b i b l i j n e j na J e z u ic k im W yd ziale T eo lo g iczn y m w W arszaw ie. Pod c z a s ćw ic z e ń język ow ych używ ał c z ę s t o , ja k o tym ś w ia d c z ą p o z o s t a w ion e k o n s p e k ty , ł a t w i e j s z y c h o r y g in a ln y c h te k s tó w p a tr y s ty c z n y c h , w k tó r y c h uw ypuklał sło w n ic tw o i sp o só b m y ś le n ia s t a r o ż y tn y c h ch r z e ś c i j a n . P od czas okresow ych ł a c i ń s k i c h mszy św . d la k lery k ó w w ygła s z a ł do n ic h ró w n ie ż h o m ilie po ł a c i n i e ; p r z e z p ew ien c z a s ta k że wy k ła d y z p a t r o l o g i i p r o w a d z ił w ję z y k u ła c i ń s k i m .
Jako n a u c z y c ie l język ów k la s y c z n y c h b r a ł ró w n ież u d z ia ł w zorganizow anym f i lo l o g ic z n y m ru chu naukowym. Od i9 5 2 r . n a le ż a ł ja k o jed y n y k s ią d z z Krakowa do P o ls k ie g o T ow arzystw a F i l o l o g i c z n e g o , z r z e s z a j ą c e g o p ro feso ró w g im n a z ja ln y c h i u n iw e r s y t e c k ic h . Tu t a j t o w 1953 r . z o s t a ł wybrany ja k o d e l e g a t p r z e z k ra k o w sk ie Koło PTF na ju b ile u s z o w y w alny z ja z d PTF, organ izow an y p r z e z P o lsk ą Aka dem ię Nauk. Po p r z e j ś c i u na em eryturę na z e b r a n ia c h k rak ow sk iego O d d ziału PTF d w u k rotn ie w i9 8 3 r . / 4 I I i 14 X I I / w y g ła s z a ł p r e le k c j e na tem at św iad ectw autorów p o g a ń sk ic h o C h r y s t u s ie i c h r z e ś c i j a ń s t w i e . W 1958 r . / 2 6 —31 X / b r a ł u d z ia ł w M iędzynarodow ej K onfe r e n c j i L e k s y k o g r a fic z n e j, p o św ię c o n e j narodowym słow nikom ła c i n y ś r e d n io w ie c z n e j , z o rg a n izo w a n ej w K rakow ie pod p a tro n a tem K om itetu Nauk o K u ltu r z e K la s y c z n e j p r z e z P racow n ie S ło w n ik a Ł acin y ś r e d n io w ie c z n e j , w 10 l a t p ó ź n ie j / i —3 IV 1 9 6 9 / w V Międzynarodowym Kon g r e s i e Ł acin y Żywej w A w in io n ie , a w r e s z c ie w 1973 r . /2 3 - 2 7 X / w m iędzynarodow ej k o n f e r e n c j i p o św ię c o n e j r e z u lt a to m i perspektywom le k s y k o g r a f i i ś r e d n io w ie c z n e j z o rg a n izo w a n ej w K rakow ie p r z e z P re zydium K o m isji F i l o l o g i i K la s y c z n e j PAN. T rzeba tu bowiem rów n ież d o d a ć, że 2 l i p c a 1971 r . z o s t a ł pow ołany u ch w ałą P rezydium O
ddzia399
-ł u P o l s k i e j A kadem ii Nauk w K rakow ie na c z -ło n k a K o m isji F i l o l o g i i K la s y c z n e j PAN /O d d z ia ł w K r a k o w ie /, c o go zo b o w ią zy w a ło do u c z e s tn ic t w a w comiesięcznych s p o t k a n ia c h . Na jednym z n ic h w i9 8 2 r . wy g ł o s i ł p r e le k c j ę "0 św . S e w ery n ie z Noricum / t 4 8 2 / w i5 0 0 r o c z n i c ę j e g o ś m ie r c i " , u k a zu ją c j e g o d z i a ł a l n o ś ć s p o ł e c z n ą , p o l i t y c z n ą , a d m in is t r a c y jn ą i r e l i g i j n ą . U d z ia ł i p r z y n a le ż n o ś ć do w yżej wymie n io n y c h o g ó ln ok rajow ych i n s t y t u c j i naukow ych, w k tó r y c h zaw sze wy s tę p o w a ł w k o l o r a t c e , św ia d c z ą d o b i t n i e o u zn a n iu f i l o l o g i c z n y c h w alorów o .B o b era p r z e z p o l s k i ś w ia t naukowy.
N ie można ró w n ie ż pom inąć m ilc z e n ie m d z i a ł a l n o ś c i o .B o b e r a w p o w s ta łe j w la t a c h p i ę ć d z i e s i ą t y c h za s ta r a n ie m k s . J .O ś w ię c im s k i e g o , S e k c j i J ęzy k a Ł a c iń s k ie g o przy K o m isji E p isk o p a tu do Spraw Nauki K a t o l i c k i e j , k t ó r e j p r z e z i 2 l a t - od w r z e ś n ia 1 9 7 i r . do 2 maja 1983 r . , t j . do ś m ie r c i j e j p r z e w o d n ic z ą c e g o k s . mgra W.Wój c i k a , b y ł w icep rzew o d n iczą cy m , a n a s t ę p n ie do w r z e ś n ia t e g o ż roku j e j p rzew od n iczącym . Na d o ro czn y ch s p o t k a n ia c h S e k c j i , k t ó r a od r . 1976 n azyw ała s i ę S e k c ją F i l o l o g i c z n ą , n i e w y g ła s z a ł w praw dzie r e fe r a tó w na żadne tem aty ję z y k o w e , a l e s t a r a j ą c s i ę b y ć na n ic h zaw s z e obecny /p o r a z o s t a t n i w 1984 r . w L u b l i n i e / , p a tro n o w a ł w s z y s t kim j e j pracom , z a b ie r a j ą c z a ś c z ę s t o g ł o s w d y s k u s j i , u d z i e l a ł d o ś w ia d czo n y ch rad i wskazówek d o ty c z ą c y c h d y d a k ty k i język ów k l a s y c zn y ch oraz u b o le w a ł nad szybkim za n ik a n iem ic h z n a jo m o śc i s z c z e g ó l n i e w śród m łodych duchow nych.
Warto tu ró w n ież p o d k r e ś l i ć , że o .B o b e r b y ł chyba o s t a tn im w sp ó łczesn y m n a u c z y c ie le m język ów k la s y c z n y c h w w y ższy ch sem in a r ia c h duchow nych, k tó r y p o t r a f i ł sw o b o d n ie , stosu n k ow o p ię k n i e i p ły n n ie mówić po ł a c i n i e , c o u in n y c h b u d z ił o ogromny sz a c u n e k , a naw et c ic h ą z a z d r o ś ć . N ie z n a ją c w p e ł n i c z y n n ie język ów n ow ożyt n y c h , p o s łu g iw a ł s i ę ł a c i n ą w rozm ow ie z cu d zo ziem ca m i, w o f i c j a l nych p rzem ó w ien ia ch do cudzoziem ców / n p . w 1975 r . w M e d io la n ie do r e k t o r a U n iw e r s y te tu G .L a z z a tie g o w im ie n iu z w ie d z a ją c y c h Włochy p a tr o lo g ó w p o l s k i c h / , w p row ad zen iu m iędzynarodow ych obrad i d y s k u s j i / n p . w 1971 r . na VI K o n g r e s ie M a rio lo g iczn y m w Z a g r z e b iu , w 1979 r . ńa V III K o n g r e s ie M a rio lo g iczn y m w S a r a g o s s ie , w 1976 r . na I I Międzynarodowym K o n g r e s ie J ó z e fo lo g ic z n y m w T o le d o , i c z ę s t o na a n a lo g ic z n y c h ob radach w K a l i s z u / , a naw et w o k o lic z n o ś c io w y c h h o m ilia c h / n p . w 1979 r . w K a p lic y Cudownego Obrazu M atki B ożej w C z ę sto c h o w ie p o d cza s d o ro czn eg o s p o t k a n ia S e k c j i F i l o l o g i c z n e j / .
-*00
k i e g o , p r z e k ła d a j ą c na z l e c e n i e sw o ich w ład z zakonnych do u ży tk u w ew nętrznego w i e l e dokumentów S t o l i c y A p o s t o l s k ie j i K u r ii Gene r a ln e j zarówno z ł a c i n y na ję z y k p o l s k i , j a k r ó w n ie ż n iem a ło pism z p o ls k ie g o na ł a c i n ę k ierow an ych do S t o l i c y A p o s t o l s k ie j i K u r ii G en era ln ej w R zym ie.
W łaściw e jed n a k o b l i c z e o .B o b era n a k r e ś l i ł a d o p ie r o j e g o d z ia ł a l n o ś ó p a t r y s t y c z n a , k t ó r ą można sc h a r a k te r y z o w a ć na t r z e c h p ła s z c z y z n a c h : j e g o p racy d y d a k ty c z n e j , naukowej i p o p u la r y z a c y j n e j.
Z a jęcio m dydaktycznym o .B o b er oddawał s i ę p r z e z 39 l a t , w tym p a t r o l o g i i u c z y ł 32 l a t a . Z a c z ą ł j e j n a u cza ć wraz z elem en tam i a r c h e o l o g i i c h r z e ś c i j a ń s k i e j pod k o n ie c swych stu d ió w p a tr y s ty c z n y c h j u ż w 1953 r . na J e z u ic k im W yd ziale T eo lo g iczn y m w Krakowie i War s z a w ie , i c z y n i ł t o do r . i 9 5 8 , k ie d y t o o d d a ł j ą w racającem u z F r a n c j i o .J .M .S z y m u s ia k o w i, by znów po i3 la t a c h p o d ją ć j ą na no wo i p ro w a d zić do r . i9 8 0 . Oprócz ty c h dwóch s z k ó ł j e z u i c k i c h d z ie l i ł s i ę on swą w ie d z ą o a n tyk u c h r z e ś c ij a ń s k im j e s z c z e w 8 innych in s t y t u c j a c h naukowych, a m ia n o w ic ie : w I n s t y t u c i e T eologiczn ym 00. P au lin ów na S k a łc e p r o w a d z ił w ykłady z p a t r o l o g i i /1 9 5 5 - 1 9 5 6 , 1968- 1 9 6 9 /, w Ś lą sk im Wyższym Sem inarium Duchownym w K rakow ie - z patro,- l o g i i / i 9 5 8 - 1 9 7 2 / h i s t o r i i dogmatu / 1 9 5 8 - 1 9 6 8 / o raz sem inarium pa t r y s t y c z n e / 1 9 6 0 - 1 9 6 8 / , w C zęstoch ow sk im Wyższym Sem inarium Duchow nym w K rakow ie - z p a t r o l o g i i / 1 9 6 2 - 1 9 7 2 / , h i s t o r i i K o ś c io ła s t a r o ż y tn e g o / 1 9 6 3 - 1 9 6 4 / o raz sem inarium p a t r y s t y c z n e / 1 9 6 9 - 1 9 7 4 /, w I n s t y t u c i e 0 0 .K arm elitów w K rakow ie - z p a t r o l o g i i /1 9 5 9 - 1 9 6 2 ,
1 9 6 8 - i 9 6 9 /, h i s t o r i i K o ś c io ła s t a r o ż y t n e g o /1 9 6 0 - 1 9 6 1 / oraz sem i narium p a t r y s t y c z n e / 1 9 5 9 - 1 9 6 0 / , w D ie c e z ja ln y m I n s t y t u c i e S z k o le n ia Soborow ego w C z ę sto c h o w ie - z p a t r o l o g i i / i 9 6 7 - 1 9 6 9 / , na Papies kim W yd ziale T eo lo g iczn y m w Krakowie w ykład m o n o g ra ficzn y z p a tr y - s t y k i / 1 9 6 9 - i 9 7 2 / . Do k a ż d e j z ty c h i n s t y t u c j i p r z e s y ł a ł co roku pisem ne sp raw ozd an ia zc sw ej d z i a ł a l n o ś c i d y d a k ty c z n e j z podaniem i l o ś c i g o d z in w ykładów , ć w ic z e ń i se m in a r ió w , wykazem obowiązkowych l e k t u r , se m in a r z y stó w , ic h prac i egzam inów .
Pow yższa w i e l o l e t n i a p ra k ty k a d y d a k ty czn a u r o b ił a mu o p in ię je d n e g o z n a jb a r d z ie j znanych wówczas w k r a ju p a tr o lo g ó w , do te g o s t o p n i a , że po w y je ź d z ie z P o ls k i o .J .M .S z y m u sia k a zaproponowano mu w 1971 r . z a j ę c i a przy k a t e d r z e p a t r o l o g i i I n s t y t u t u H i s t o r i i K o ś c io ła na K a to lic k im U n iw e r s y te c ie L u b elsk im , k tó r e ja k o adiunkt p r o w a d z ił do r . 1982; początk ow o d o j e ż d ż a ł , a od 1974 r . na prośbę wł&dz KUL—u z a m ie s z k a ł na s t a ł e w L u b li n ie . Na p o w ie r z o n e j s o b ie
- 4 0 1
k a te d r z e o p ró cz wykładu m o n o g r a fic z n e g o i p rosem in ariu m z p a t r y s t y - k i na k u r s i e w y ż sz y m ,u c z y ł p a t r o l o g i i na n iższy m k u r s i e t e o lo g ic z n y m d la ś w ie c k ic h oraz w L u b elsk im Wyższym Sem inarium Duchownym. Z a ję c i a na k u r s i e wyższym r o z p o c z ą ł 8 XI 1971 r . od w ykładu m o n o g r a fic z nego przew idyw anego na parę l a t p t . " P roblem atyka t e o l o g i c z n a w p a - t r y s t y c e o r i e n t a ln e j " / t j . s y r y j s k i e j , o r m ia ń s k ie j , k o p t y j s k i e j , e t i o p s k i e j i g r u z i ń s k i e j / , owocem c z e g o p o z o s t a ł o k . 100 s t r o n i c o wy sk r y p t o t e o l o g i i Ojców S y r y j s k ic h . O sta tn im z a ś j e g o wykładem m onograficznym na KUL-u b y ła " H i s t o r i o g r a f i a w cz e sn e g o c h r z e ś c i j a ń stw a" / 1 9 8 1 / . Na prosem inarium z a ś poświęconym . "Rozwojowi l i t u r g i i m sz a ln e j" i p rzew id zian ym ró w n ie ż na p arę l a t , a n a liz o w a ł t e k s t y p a t r y s t y c z n e d o ty c z ą c e l i t u r g i i m s z a ln e j , z e b r a n e w w ię k s z o ś c i p r z e z C .K irch a w " E n c h ir id io n fo n tiu m h i s t o r i a e e c c l e s i a s t i c a e a n - t lq u a e " . Na ć w ic z e n ia c h n a to m ia s t w prow adzał s łu c h a c z y w ducha po e z j i s y r y j s k i e j a n a li z u j ą c wybrane t e k s t y Efrema i C y r y llo n a s a w p r z e k ła d z ie k s . W.Kani o raz wydobywając d rogą p orów n an ia s p e c y f i c z ne c e c h y , sp o só b w ypow iadania s i ę i form u łow an ia t r e ś c i t e o l o g i c z nych p r z e z Ojców S y r y j s k ic h . Pod j e g o n a zw isk iem ja k o prom otora f i g u r u je t e ż 14 p rac m a g is t e r s k ic h z p a t r o l ó g i i na M fydziale T e o l o g i c z nym KUL. K ilkom a z n ic h k ie r o w a ł sam b e z p o ś r e d n io , in n e z a ś prowa dzone p r z e z p r o fe s o r ó w z W yższych Sem inariów we W łocław ku, P e l p l i n ie i Paradyżu t y l k o firm ow ał na W y d zia le^ .
2 Oto t y t u ł y ty c h p ra c: K a zim ierz Jasm an, Droga do d o s k o n a ło ś c i
c h r z e ś c i j a ń s k i e j u O rygenesa na p o d s ta w ie h o m i l i i do K s i ę g i J o - z u e g o , L u b lin 1977, s . I I I + 65; A ndrzej T o m k iel, Nauka o Duchu Sw. u św . G rzegorza z N a zja n zu , L u b lin 1 9 7 8 , ś . S 3 ; Jan B ab acz, Problem n ie r ó w n o ś c i s p o ł e c z n e j w d z i e l e św . Ambrożego "De N abu- th a e " , L u b lin i9 8 2 , ś . X + 58; J e r z y P a łu c k i , R e c e p c ja n au k i św . A ugustyna na łam ach "Ateneum K a p ła ń sk ie g o " w la t a c h 1 9 0 9 -1 9 8 0 ,
W łocławek — L u b lin 1 9 8 1 , s.X X II + 84; Bogdan W erra, M ic k ie w ic z
ja k o h is t o r y k ł a c i ń s k i e j p o e z j i s t a r o c h r z e ś c i j a ń s k i e j , P e l p l i n - L u b lin 1 9 8 1 , s . V II + 5 3 ; J e r z y M a lec, " P rzyjd ź K r ó le stw o Twoje" w i n t e r p r e t a c j i ł a c i ń s k i c h Ojców K o ś c i o ł a , L u b lin 1 9 8 2 , s . X + 69; T adeusz C z e le ń , A k tu a ln e w a lo ry t e o lo g ic z n o - d y d a k t y c z n e Ka t e c h e z C y ry la J e r o z o lim s k ie g o o Duchu Św iętym , L u b lin - P aradyż 1 9 8 2 , s . X II + 7 4 ; T adeusz L i p i ń s k i , Obraz d z ie jó w K o ś c io ł a u E u z e b iu sz a z C e z a r e i i S o k r a te s a S c h o la s t y k a , P aradyż - L u b lin 1 9 8 3 , s . IV + 53; K r z y s z t o f K o rcz , Prymat b isk u p a Rzymu w ś w i e t l e l i s t ó w św . G rzegorza W ie lk ie g o , P arad yż - Lublin: i9 8 3 , s . IX + 43 D a r iu sz Glama, S en s m ęczeń stw a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o w ed łu g autorów ep o k i p r z e śla d o w a ń , Paradyż - L u b lin 1 9 8 3 , s .X V I I I + 5 3 ; J ó z e f C zu jk o, S to su n ek c h r z e ś c i j a n i n a do choroby na p o d s ta w ie pism Ojców K o ś c io ła V I-V II w iek u , L u b lin - P aradyż 1 9 8 3 , s . X I I I + 51;
- *03
D z i e s i ą t ą w r e s z c ie i n s t y t u c j ą , w k t ó r e j o .B o b e r naw et po f o r malnym p r z e j ś c i u na em e r y tu r ę , w y k ła d a ł p a t r o l ó g i ę , b y ł I n s t y t u t T e o lo g ic z n y XX. M isjo n a rzy w K rakow ie, k s z t a ł c ą c y alumnów a ż 9 z g r o madzeń zakonnych / a l b e r t y n i , c y s t e r s i , k a n o n icy r e g u l a r n i , k a r m e lic i t r z e w ic z k o w i, m i c h a e l i c i , m is j o n a r z e , p i j a r z y , r e fo r m a c i i zmartwych w sta ń cy - razem 277 alum nów /. I tym razem bez oporów , mimo w ieku i naw ału p o d j ę t e j p r z e z s i e b i e p racy n au k ow ej, p o s p i e s z y ł ja k zaw sze z c h ę tn ą pomocą, gdy w d an ej c h w i l i z a b r a k ło fa ch o w ej s i ł y do p a - t r y s t y k i .
A ja k im b y ł p ro feso rem ? B ył t o n ie w ą t p l iw ie dydaktyk o ogrom n e j , r o z l e g ł e j w ie d z y , k tó r ą p rzek a zy w a ł z p a s j ą i ogniem , n ie k ie d y z drobnymi s z c z e g ó ł a m i , umysł r a c z e j a n a l i t y c z n y , którem u n ie k ie d y tru d n o b y ło o s y n t e z ę . Nazywano go n ie r z a d k o " e n c y k lo p e d ią chodzą c ą " , bo n ie d a ł s i ę z a s k o c z y ć żadnym naw et p o d s t ę p n ie postaw ionym p y ta n ie m . Na z a p y t a n ia gotów b y ł odpow iadać barw nie i in t e r e s u j ą c o ca ły m i g o d z in a m i, co s k r z ę t n i e p o t r a f i l i w yk orzystyw ać s t u d e n c i; z d r a d z a ł p rzy tym p r z y w ią z a n ie do sw ego zakonu p o d k r e ś la j ą c c z ę s t o w kład j e z u it ó w do badań p a t r y s t y c z n y c h . W s to su n k u do stu d e n tó w ,m i mo zachow yw ania d y s t a n s u , u m iał b yć b ardzo o jc o w s k i i k o l e ż e ń s k i .
J e ś l i c h o d z i o p r a cę naukową, t o p o d cza s w i e l o l e t n i e j d z i a ł a l n o ś c i na n iw ie p a t r y s t y c z n e j o .B o b e r s k u p i ł g łó w n ie swą uwagę i z a in t e r e s o w a n ia na h i s t o r i i p o l s k i e j p a t r y s t y k i . D o s t r z e g a ł bo wiem w y r a ź n ie , że o i l e in n e g a ł ę z i e t e o l o g i i mają j u ż choćby sk r ó towe z a r y sy sw o ic h d z ie j ó w w naszym k r a ju / n p . b i b l i s t y k a / , to n ie ma d otąd a n i h i s t o r i i , a n i b i b l i o g r a f i i p o l s k i e j p a t r y s t y k i . Wy p e ł n i e n i u t e j w ła ś n ie l u k i p o ś w i ę c i ł sw o je naukowe b a d a n ia . P rzeo r a ł p rzy tym p rzed e w sz y stk im b o g a te p iś m ie n n ic tw o t e o l o g i c z n e je z u itó w w naszym k r a ju i w ydobył na ś w i a t ł o d z ie n n e n a z w isk a , k tó r e w n io s ły o k r e ślo n y w kład do p o l s k i e j p a t r y s t y k i . L i c z y ł na t o , że i in n e zakony u c z y n ią p od ob n ie i o p r a c u ją sw ój w kład do p o ls k ic h badań p a t r y s t y c z n y c h , a l e n i e s t e t y n ik t t e g o wątku n i e c h c i a ł ju ż
W iesław Dyk, Godność osoby lu d z k i e j w ś w i e t l e p ism L a k ta n c ju sz a , P aradyż - L u b lin i 9 8 3 , s . X + 66; A nd rzej Bako, D ziejo w e p o sła n n ic tw o Rzymu w edług A u gu styn a i Leona W ie lk ie g o , P arad yż - L ublin 1 9 8 3 , s . X I I I + S i ; J a n u sz S u r ż y k ie w ic z , Ś m ierć ja k o dobro w u ję c i u św . C ypriana i Am brożego, Paradyż - L u b lin 1 9 8 3 , s . XXVII + 13 0 .
- 403
podejmować, mimo iż często swych uczniów do tego zachęcał. Dużym niewątpliwie osiągnięciem i owocem naukowej pracy o.Bobera jest jego pierwsza próba syntezy tej zaniedbanej dotąd rozległej dzie dziny w postaci obszernego artykułu pt. "Wkład nauki polskiej do badań nad antykiem chrześcijańskim" . Drobne przyczynki z tej m a terii ogłaszał później jeszcze kilkakrotnie ufając, że nagromadzeni sporej ich ilości, pozwoli komuś w przyszłości opracować całość.
Czynnikiem o dużej doniosłości dla historii polskiej patrysty ki jest jej bibliografia i uświadomienie sobie, co w dziedzinie poz nania Ojców zrobiono już w naszym kraju. Brak ten ujnwnił się jas krawo w 1970 r. /13-14 II/ podczas II sympozjum zorganizowanego w pałacu ks.kard. Karola Wojtyły w Krakowie przez Międzywydziałowy Zakład Badań nad Antykiem Chrześcijańskim KUL, gdzie zlecono o.Bo- berowi opracowanie bibliografii polskiej patrystyki. Miał on zorga nizować, rodzielió prace oraz przygotować wytyczne dla dobranych sobie współpracowników. Przedsięwzięcie miało być wykonane w ramach prac Międzywydziałowego Zakładu Badań nad Antykiem Chrześcijańskim KUL. Jego jednak konkretną realizację miano podjąć dopiero po ukaza nlu się "Słownika wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa" pod red. J .M.Szymusiaka i M.Starowieyskiego /ukazał się w 1971 r./, by nie powtarzać wykonanej tam już pracy. 0 opracowaniu bibliografii pol skiej patrystyki o.Bober myślał już wcześniej 1 na łamach swych an tologii umieścił szereg bibliografii przy poszczególnych pisarzach z uwypukleniem dorobku autorów polskich. Dziś po kilkudziesięciu la tach można z satysfakcją stwierdzić, że mamy już zarówno zarys dzie jów polskiej patrystyki w ujęciu J.M.Szymusiaka, jak również opra cowywaną etapami przez Cz.Mazura polską bibliografię patrystyczną*.
Trzeba tu również podkreślić niemałe zasługi o.Bobera w orga nizowaniu naukowego życia patrystycznego w Polsce. Należy sobie uś wiadomić, że w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, kiedy on
3 Por. STV 9/1971/ nr i, 21-50.
4 Por. J.M.Szymusiak, Zarys dziejów patrystyki, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, Lublin 1976, t.3, 67-103; J.Czerniatowicz - Cz.Mazur, Recepcja antyku chrżeścijańsklego w Polsce. Materiały bibliograficzne, t.Ł: XVI-XVIII w., cz.l: Autorzy i teksty, Lu blin 1978, cz.2: Problemy doktrynalne i historia wczesnego chrześ cijaństwa, Lublin 1983.
4 0 *
r o z p o c z y n a ł i k ontynuow ał sw o ją d z i a ł a l n o ś ć naukową, n i e b y ło w P o ls c e żad n ej i n s t y t u c j i , k tó r a by k oord yn ow ała i o r g a n iz o w a ła naukowe b a d a n ia p a t r y s t y c z n e w k r a j u . Gdy w ię c w i9 6 9 r . J .M .S z y - m usiak i L.M ałunow iczów na t w o r z y l i w L u b lin ie M iędzyw ydziałow y Za k ła d Badań nad A ntykiem C h r z e ś c ij a ń s k im , k tó r y z a c z ą ł g rom ad zić p a - tr o lo g ó w i o rg a n iz o w a ć p ie r w s z e o g ó ln o p o l s k i e sym p ozja p a tr y s ty c z n e on c a ł ą d u szą p r z y lg n ą ł do n ic h , z entuzjazm em na w ię k s z o ś c i sympo zjów w y g ła s z a ł r e f e r a t y , s ł u ż y ł ra d ą i pomocą o r a z p o z o sta w a ł p rzy j a c i e l e m Z akładu do k ońca sw ego ż y c i a . B r a ł ró w n ież u d z ia ł w orga n iz o w a n iu w 1977 r . S e k c j i P a t r y s t y c z n e j , będ ąc obecnym na w s z y s t k ic h j e j d o r o c z n y c h z ja z d a c h i t o c z ę s t o w c h a r a k te r z e p r e le g e n t a . Od r .1 9 8 3 do sw ej ś m ie r c i b y ł j e j w ic e p r e z e se m .Z entuzjazm em rów n i e ż o d n ió s ł s i ę do p o w s ta n ia i w ypracow ania m odelu p erio d y k u "Vox Patrum ", n a le ż ą c od p o c z ą tk u do z e s p o ł u r e d a k c y jn e g o i będąc odpo w ie d z ia ln y m z a j e g o dwa d z i a ł y : dokumenty i b i b l i o g r a f i ę .
N a jw ię k sz e jed n a k z a s ł u g i ma o .B o b e r ja k o p a t r o lo g w d z i e d z i n ie p o p u la r y z a c j i a n ty k u c h r z e ś c i j a ń s k i e g o w P o l s c e . Jego z a ś zna jo m o ść s z e r z y ł zarów no p r z e z swe p u b l i k a c j e , ja k i p r z e z bardzo c z ę s t o w y g ła sz a n e ró żn eg o r o d z a ju p r e l e k c j e .
P o p u la r y z a c ję pism Ojców K o ś c io ł a uw ażał on z a sw ój ś w ię ty o b o w ią zek , tym b a r d z i e j , że zm u szały do t e g o pow ojenne w aru n k i. Ja ko dobry o b se r w a to r d o s t r z e g a ł , ż e p rzy n ie d o s t a t e c z n e j i trudno d o s t ę p n e j i l o ś c i p rzek ład ów p a t r y s t y c z n y c h o r a z szy b k o z a n ik a ją c e j z n a jo m o śc i język ów k la s y c z n y c h , c o r a z t r u d n ie j b ę d z ie d o t r z e ć d c n au k i Ojców K o ś c io ł a n i e t y l k o o g ó ło w i s p o łe c z e ń s t w a p o ls k ie g o , a l e nawet stu d en to m t e o l o g i i . Jak z a ś żad n ej h i s t o r i i l i t e r a t u r y n ie można n a l e ż y c i e p o zn a ć b ez k o n ta k tu z j e j u tw oram i, ta k rów n i e ż n ie można z a z n a jo m ić s i ę ze s t a r o ż y t n ą l i t e r a t u r ą k o ś c i e ln ą c z y l i p a t r o l o g i ą b ez b e z p o ś r e d n ie g o k o n ta k tu z k on k retn ym i t e k s t a mi w c z e s n o c h r z e ś c ij a ń s k ic h p i s a r z y . Tę w ła ś n ie l i t e r a t u r ę w czesno c h r z e ś c i j a ń s k ą zd ecyd ow ał s i ę podawać s p o łe c z e ń s tw u p o ls k ie m u , a s z c z e g ó l n i e stu d en tom t e o l o g i i w o d p o w ied n io dobranym i opracowa nym w yborze w p o s t a c i a n t o l o g i i . I n i e z a l e ż n i e od w s z e lk i c h z a s ł u g d y d a k ty czn y ch i naukowych, o.B o.ber znany j e s t w P o ls c e przede w sz y stk im ja k o a u to r a n t o l o g i i p a t r y s t y c z n y c h . P ie r w sz a z n ic h " A n to lo g ia p a tr y s ty c z n a " /Kraków i 9 6 5 / z a w ie r a wybór te k s tó w Z p ie r w s z y c h ośm iu wieków c h r z e ś c i j a ń s t w a , a wśnpd n ic h po ra z pierw sZ y w ję z y k u p o ls k im o b sz e r n y wybór p o e z j i s t a r o c h r z e ś c i j a ń
405
-s k i e j . J e -s t t o n ie w ą t p l iw ie n a j p o p u l a r n ie j -s z a pow ojenna a n t o l o g i a p a t r y s t y c z n a , na k t ó r e j wychowały s i ę p o k o le n ia duchow nych, p r z y — j ę t a r ó w n ie ż p o z y ty w n ie p r z e z k r y ty k ę fachow ą^ . O.Bober p la n o w a ł i przygotow yw ał d r u g ie w ydanie t e j ż e a n t o l o g i i . W swym pierw szym w ydaniu n ie u m ie s z c z a ł przedruków p rzek ła d ó w j u ż i s t n i e j ą c y c h , a l e p o d cza s sw ej p ó ź n i e j s z e j p r a k ty k i d y d a k ty c z n e j z a u w a ż y ł, że w ie l e W yższych Sem inariów Duchownych n i e p o s ia d a naw et podstaw ow ych p r z e kładów pism Ojców K o ś c io ła / n p . POKu/. W zw ią zk u z tym w nowym wy d a n iu z a m ie r z a ł dodać: 1 / t e k s t y Ojców K o ś c io ł a cytow an ych w doku m entach sob orow ych , 2 / podstawowe t e k s t y dogm atyczne i h is t o r y c z n e p o m in ię te w pierw szym w ydaniu, 3 / s t a r o c h r z e ś c i j a ń s k i e t e k s t y l i t u r g i c z n e , 4 / podstawowe p a t r y s t y c z n e t e k s t y a s c e t y c z n e i m is ty c z n e 5 / dokumenty p o g a ń sk ie o c h r z e ś c i j a ń s t w i e . Aby z a ś w t e n sp o s ó b n ie r o z s z e r z y ć z b y t n io o b j ę t o ś c i t e j a n t o l o g i i , m ia ł z d o ty c h c z a s o w e j u sunąć dwa r o z d z i a ł y : A cta Martyrum i Muza c h r z e ś c i j a ń s k a , k t ó r e po r o z s z e r z e n i u p la n o w a ł wydać o d d z i e l n i e . Te o s t a t n i e p rzy g o to w y w ał p od czas prow adzonych na t e n tem at sem in ariów p a t r y s t y c z n y c h .
Drugą j e g o a n t o l o g i ą wydaną dwa l a t a p ó ź n ie j /Kraków i 9 6 7 / s ą " S tu d ia i t e k s t y p a t r y s t y c z n e " , z a w ie r a ją c e wybór te k s tó w a n g l o s a s k i c h , o c e n io n e p r z e z r e c e n z e n ta J . S t r z e l c z y k a , ja k o " p u b lik a c ja p io n ie r s k a na m niej w y ta r ty c h w p a t r y s t y c e ś c ie ż k a c h " ^ . I do t e j a n t o l o g i i p rzygotow yw ał I I tom, m ający z a w ie r a ć w w yborze p a t r y s t y k ę h is z p a ń s k ą , g a l i j s k ą , I t a l s k ą , a fr y k a ń s k ą ,, b iz a n t y ń s k ą i k o p t y j s k ą . D a ls z a a n t o l o g i a - t o wybór te k s tó w w c z e s n o c h r z e ś c ij a ń s k ic h d o t y c z ą c y sakram entów ś w ię t y c h , zaw arty w d z i e l e zbiorowym p t ; "Sakra menty w iary" /Kraków 1 9 6 9 /. J eg o d z ie łe m j e s t r ó w n ie ż p ie r w sz a w P o ls c e a druga na ś w i e c i e "Mała a n t o l o g i a p a t r y s t y c z n a o św . J ó z e f i e " , w y r o sła w a tm o s fe r z e wspom inanego j u ż Studium J ó z e f o l o - g ic z n e g o w K a lis z u . N a le ż y ta k ż e w spom nieć o r o z p o c z ę t e j p r z e z n ie g o nowej m onum entalnej k ilk u to m o w ej a n t o l o g i i , odm iennej w swych z a ło ż e n i a c h od p o p r z e d n ic h , bo w ysu w ającej na p la n p ie r w s z y t e k s t y
5 P o r . w y lic z o n e r e c e n z j e t e j a n t o l o g i i : "Vox Patrum" 4 / 1 9 8 4 / s . 3 0 - 3 1 , nr 1 0 0 .
6 " S tu d ia Ź ródłoznaw óze" 1 6 / 1 9 7 1 / 2 5 5 .
7 P o r . F . L . F i l a s , Ś w ię ty J ó z e f c z ło w ie k J e z u so w i n a j b l i ż s z y . Kra ków 1979, 3 9 3 -4 3 0 .
- 106
do h i s t o r i i K o ś c io ła z p ie r w sz e g o t y s i ą c l e c i a , a d o p ie r o na drugim p la n i e t e k s t y p a t r y s t y c z n e . Są w śród n ic h n i e t y l k o t e k s t y soborów i synodów, a l e ró w n ie ż t e k s t y d o ty c z ą c e ż y c i a c o d z ie n n e g o s t a r o ż y t nych c h r z e ś c i j a n ,w ponad 90% p r z e ło ż o n e p r z e z a u t o r a . Ma ona n o s i ć t y t u ł : " M illen iu m . P ie r w sz e t y s i ą c l e c i e c h r z e ś c i j a ń s t w a w ś w i e t l e te k s tó w źró d ło w y ch " " . P ierw szy j e j tom m ający b y ć w k o l e j n o ś c i p ią tym , z a w ie r a ją c y p ą t r y s t y k ę a n g lo s a s k ą i ir o s z k o c k ą o o b j ę t o ś c i 300 s t r o n m a sz y n o p isu , z ło ż o n y j u ż j e s t w W ydaw nictw ie Towarzystwa Naukowego KUL.
Obok pow yższych o .B o b e r p r z y g o to w a ł, ja k o tym p i s a ł w jednym z e spraw ozdań w 1968 r . do d y r e k to r a P ie c h n ik a , j e s z c z e dw ie a n to lo g i e c z e k a ją c e t y l k o na w y k o ń c z e n ie , a m ia n o w ic ie : a n t o l o g i ę te k s tó w autorów p o ls k ic h o O jcach K o ś c io ł a i i c h p o g lą d a c h ,o r a z a n t o l o g ię p t . "R egale sa cerd o tiu m " z a w ie r a ją c ą wybór dokumentów Ojców K oś c i o ł a i p a p ie ż y o k a p ła ń s t w ie .
Innym o ry g in a ln y m p o p u la ry za cy jn y m p r z e d s ię w z ię c ie m o.B<*bera j e s t z e b r a n ie , o p racow an ie i w w ię k s z o ś c i p r z e k ła d e n c y k li k , l i s t ó w 1 dokumentów p a p ie s k ic h d o ty c z ą c y c h Ojców K o ś c io ł a i n ie k t ó r y c h w a ż n ie js z y c h w ydarzeń s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j . K ażdy, k to go z n a ł b l i ż e j , może p o w ie d z ie ć , że b y ł on uczonym tr a k tu ją c y m s t u dium p a t r y s t y k l w ś c i s ły m p o w ią z a n iu z M a g isteriu m K o ś c i o ł a . W na w ią z a n iu do t e g o ja k o p ie r w sz y op racow ał i o p u b lik o w a ł k a t a l o g tych dokumentów , k t ó r e z a j e g ę z r e s z t ą s u g e s t i ą s ą p u b lik ow an e w p o sz c z e g ó ln y c h z e s z y t a c h "Vox Patrum" w d z i a l e : Dokumenty.
W ramach p o p u la r y z a c y jn e j d z i a ł a l n o ś c i o .B o b e r a n a le ż y rów n ie ż w ym ien ić o g ł o s z e n i e drukiem c y k lu te k s tó w Ojców K o ś c io ła na n a jw a ż n ie j s z e u r o c z y s t o ś c i P a ń sk ie na łam ach "Znaku" /1 9 T 4 - 1 9 7 5 / o raz 9 2 , oprócz w yżej om ówionych, p u b li k a c j e p a t r y s t y c z n e ^ .
Drugą form ą p o p u la r y z a c j i Ojców K o ś c io ł a p r z e z o .B o b e r a b yły c z ę s t o w y g ła sz a n e p r z e z n ie g o na ró żn y ch sym p ozjach i s p o tk a n ia c h r e f e r a t y . Przyjmował j e c h ę t n i e naw et na n ie k ie d y skom plikow ane
8 O b s z e r n ie js z e in fo r m a c jo podane p r z e z a u to r a na j e j tem at p o r . "Vox Patrum" 1 /1 9 8 i / 1 0 3 -1 0 5 .
9 P o r . "Vox Patrum" 2 / 1 9 8 2 / z . 3 , 3 2 2 -3 3 9 .
10 P o r . Wykaz drukowanych p r a c o .A n d rzej a B obera, "Vox Patrum"
407
-i p rzek ro jo w e tem aty o r a z w y g ła s z a ł j e z entuzjazm em s z c z e g ó l n -i e w g r o n ie p a tr o lo g ó w , ta k i ż u t a r ł o s i ę p o w ie d z e n ie , ż e n ie można s o b i e w y o b r a z ić sympozjum b ez o .B o b e r a . Z t e j j e g o b o g a te j d z i a ł a l n o ś c i p r e le k c y j n e j u d a ło ml s i ę n a l i c z y ć 28 ty tu łó w r e f e r a t ó w , j a k i e w y g ł o s i ł : na z e b r a n ia c h P o ls k i e g o T ow arzystw a T e o lo g ic z n e g o , k tó r e g o p r z e z s z e r e g l a t b y ł w ic e p r e z e se m * * , na z ja z d a c h J a s n o g ó r s k ie g o Studium M a r io lo g ic z n e g o , do k tó r e g o r ó w n ie ż n a le ż a ł * ^ , na sym pozjach naukowych org a n izo w a n y ch p r z e z p o w s ta ły w 1969 r . M ię d zyw yd ziałow y Z ak ład Badań nad A ntykiem C h r z e ś c ija ń s k im KUL*3, na d o ro czn y ch s p o t k a n ia c h p o w s ta łe j 3 XI 1977 r . w L u b lin ie S e k c j i P a t r y s t y c z n e j p rzy K o m isji E p isk o p a tu d / s N auki K a t o l i c k i e j * * , na m iędzynarodow ych sym p ozjach B alcan icu m w Poznaniu*^ o ra z p rzy i n
-11 Domowe c z y t a n i e Pism a św . na p r z e ło m ie IV 1 V w iek tf / 1 6 V 1 9 5 8 /- i^ e o /la d o i^ a n le &*&*** " p ie r w sz y c h w iek a ch c h r z e ś c i j a ń s t w a / 1 9 V 12 U d z ia ł Maryi w d z i e l e o d k u p ie n ia w nauce 0 0 .K o ś c io ł a / 1 9 I 1955
K raków /; K ró le w sk o ść N .M .P. u p ó ź n ie j s z y c h Ojców K o ś c io ł a / 1 0 V III 1960 C z ę sto c h o w a /; T e k st Łk 1, 2 6 -3 8 w ś w i e t l e T r a d y c j i. Czy z kom entarzy Ojców do eoen y z w ia sto w a n ia da s i ę udow odnić duchowe m a cierzy ń stw o N .M .P .? / i 3 IV 1961 W arszaw a/.
13 Wkład n au k i p o ls k ie j - do badań nad an tyk iem c h r z e ś c ij a ń s k im / i 4 I I 1970 Kraków - p a ła c k a r d . K .W o j t y ły /. P r e le k c j ę t ą p r e z e n t o w ał j e s z c z e p ó ź n ie j t r z y k r o t n i e : na z e b r a n iu Tow arzystw a J e z u sow ego X X .J ezu itó w / 6 V 1970 K raków /, we w ło c ła w sk im Sem inarium Duchownym / 2 4 XI 1 9 7 0 /, na z e b r a n iu K o m isji F i l o l o g i i K la s y c z n e j PAN / 1 5 X II i9T 0 K raków /; K o n cep cja p r z e k ła d u w s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j / 4 XI 1971 W ło cła w ek /; Ruch p rzek ład ow y w s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j / 4 XI 1971 W ło cła w ek /; S ta n obecny 1 p o tr z e b y p o l s k i e j p a t r y s t y k i / 1 3 I I 1974 Kraków - p a ła c k a r d . K.Woj t y ł y / ; P a tr y s t y c z n a l i t e r a t u r a h a g io g r a f ic z n a / 2 VI 1976 K raków /; K onw ersatorium : K o n cep cja t łu m a c z e n ia w " A n t o lo g ii l i
t e r a t u r y p a t r y s t y c z n e j " k s . M .M ic h a lsk ieg o / 2 5 I I 1971 L u b lin /; Pism a św . Jana C hryzostom a tłu m a czo n e p r z e z A .Z a łę s k ie g o w ś w ie t l e n a jn o w szy ch badań / l i I I I I 9 8 i L u b lin /; R od zin a K o ś c io łe m domowym w edług Ojców K o ś c io ł a / 2 5 XI 1983 L u b l i n / .
14 M odlitw a p a t r y s t y c z n a . P r z e g lą d b l b l i o g r a f i c z n o - k r y t y c z n y /1 9 IX 1978 T arnów /; P o c z ą t k i l i t e r a t u r y b e n e d y k ty ń s k ie j / 2 2 IX i9 8 0 W rocław /; Wujek ja k o tłu m a cz Ojców K o ś c io ł a / 1 4 IX 1983 L u b lin , K ongres T eologów P o l s k i c h / ; C z t e r d z i e ś c i l a t p a t r y s t v k i p o l s k i e j / 2 0 IX 1984 G d a ń sk -O liw a /.
15 Św. Sew eryn d z i a ł a c z s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y w Noricum / 1 9 V 1 9 8 2 /; G reck ie i ł a c i ń s k i e ź r ó d ła do h i s t o r i i s t a r o ż y t n e j T r a c j i / 2 0
- 4 0 8 nych o k a z j a c h ^ .
N ie można tu r ó w n ie ż pom inąć k i l k u j e g o a u d y c ji w R adiu wa tyk ań sk im na tem at Ojców K o ś c io ł a i ż y c i a p a t r y s t y c z n e g o w P o ls c e , n p . 25 V III 1971 o nowo pow stałym Z a k ła d z ie Badań nad A ntykiem C h r z e ś c ija ń s k im KUL.
N ie m ia ł s z c z ę ś c i a byó na żadnym za g ra n iczn y m sympozjum pa tr y s ty c z n y m . P rzygotow yw ał s i ę do w yjazd u na IV Międzynarodowy K ongres P a tr y s t y c z n y w O k s fo r d z ie / i 6 - 2 1 IX 1 9 6 3 /, a l e odmówiono mu p a s z p o r t u . Razem z k il k u n a s t u p a tr o lo g a m i i a r c h e o lo g a m i b r a ł t y l k o u d z ia ł w IX Międzynarodowym K o n g r e s ie A r c h e o lo g ii C h r z e ś c i j a ń s k i e j w Rzymie /2 1 - 2 8 IX 1 9 7 5 /. Po w y j e ź d z ie z P o ls k i o .J .M .S zy m u sia k a b y ł o d p o w ie d z ia ln y za d z i a ł " T e o lo g ia p a t r y s t y c z n a i p a t r o lo g ia " w R e d a k c ji E n cy k lo p ed ii K a t o l i c k i e j , g d z ie j e g o n azw isk o w id n ie j e w I I i *111 to m ie . Warto tu p rzy p o m n ieć, że j u ż p o d cza s w c z e ś n ie j s z y c h p rac nad E n cyklopedią gdy j e j red ak torem m ia ł być k s .p r o f .E u g e n i u s z D ąb row sk i, b r a ł u d z ia ł w z j e ź d z i e j e j 34 redaktorów w L u b lin ie / 2 9 - 3 0 IX i 9 5 5 / z a s tę p u ją c
o d p o w ie d z ia ln e g o w ówczas z a d z i a ł " P a tr y sty k a " k s . p r o f . E u gen iu sza P ió r k o w s k ie g o .
C z ę sto w r e s z c ie ja k o s p e c j a l i s t a p i s a ł r e c e n z j e p rac m a g iste r s k i c h o r a z r e c e n z j e w ydaw nicze p u b l i k a c j i p a t r y s t y c z n y c h . B rał u d z ia ł w r e d a k c j i l e k c j i p a t r y s t y c z n y c h b r e w ia r z a w ję z y k u polskim o ra z p r z e w id z ia n y b y ł na r e c e n z e n t a i c h p o ls k ie g o p r z e k ła d u .
C a ła w yżej sch a r a k te r y z o w a n a d z i a ł a l n o ś ć f i l o l o g i c z n o - p a t r y s - ty c z n a o .A n d r z e ja B obera ś w ia d c z y ,j a k b ardzo b o g a ta b y ła ^ego o so b ow ość, przypom niane z a ś sk rótow o f a k t y p o zw o lą chyba na s t w ie r d z e n i e , że z a p i s a ł s i ę on z ło t y m i z g ło s k a m i na k a r t a c h p o l s k i e j p a tr y s - t y k i . W dowód u z n a n ia d la j e g o w i e l o l e t n i e j p racy d y d a k ty c z n e j
16 S t a r o c h r z e ś c ij a ń s k ie p ie lg r z y m k i i i c h l i t e r a c k i e pom niki: I t i - n e r a r ia i P e r e g r in a t io n e s / l i I I 1970 Kraków, Tow arzystw o NaukO' we X X .J e z u itó w /; Nauka Ojców K o ś c io ła o św. J ó z e f i e / 8 IV 1970 K a l i s z , d n i s k u p ie n ia j ó z e f o lo g ó w /; R e f le k s j e nad nowym doborem i układem c z y t a ń Ojców K o ś c io ł a w zreformowanym b r ew ia rzu /2 4 XI 1970 W łocław ek, p o s i e d z e n ie D ie c e z j a l n e j Rady P a s t o r a l n e j / . R e fe r a t t e n p o w tó r z y ł n a s tę p n e g o d n ia d l a p r o fe s o r ó w i alumnów Seminarium Duchownego; Obecna s y t u a c j a w p a t r y s t y c e św ia to w ej i p o l s k i e j / 2 4 XI 1970 W łocław ek, d l a p r o fe so r ó w i alumnów S e minarium D uchow nego/. .
- 409
i z n o jn e g o n ie k ie d y p io n i e r s k i e g o tr u d u w p o p u la ry zo w a n iu m y ś li Ojców K o ś c io ł a ,p a t r o lo g o w ie p o ls c y z ł o ż y l i mu w h o ł d z i e 20 I I I 1986 r . K s ię g ę Pamiątkową z ło ż o n ą z ponad 30 przyczynków nauko w y c h ^ . 0 O jcach K o ś c io ł a n i e t y l k o u c z y ł , a l e n im i ż y ł , z ło ż o n y z a ś c ię ż k ą n i e u l e c z a l n ą chorobą do n ic h s i ę n ie u s t a n n i e m o d l i ł . P racą p a t r y s t y c z n ą in t e r e s o w a ł s i ę do k o ń c a . Powiadam iany o z e b r a n iu r e d a k c j i "Vox Patrum" o d p is y w a ł 20 XI 1985 r . : "Już 2 4 - t y d z ie ń l e ż ę w K l i n i c e P u lm o n o lo g ic z n e j , a w ła ś c i w i e l e c z e n i e z a c z ę ł o s i ę d o p ie r o w czo ra j / . . . / J e ste m gotów na w s z y s t k o , c z y w rócę do domu, cz y w p ro st na R akow lce. O c z y w iś c ie c i e r p i ę n i e z m i e r n i e , że ta k n a g le z o s t a łe m wyrwany z c o d z ie n n e g o rytm u p r a c y , k t ó r e j ml t u n i e b raku j e . W ie sz , że u c z ę w m iędzyzakonnym sem in ariu m u K s ię ż y M isjo n a rzy / . . . / J e ż e l i t e n l i s t d o j d z i e na c z a s , zmówcie w m ojej i n t e n c j i "Pod Twoją obronę" i w ezw anie " U zd row ien ie c h o r y c h " . J e ż e l i m i ł o s i e r d z i e Boże d ź w ig n ie mnie z ł o ż a s z p i t a l n e g o , będę s t a r a ł s i ę n a d r o b ić s t r a t y . Sprawa A lta n e r a l e ż y mi b ard zo na s e r c u ^ b ez j a k ic h k o lw ie k na w et im pulsów z e w n ę tr z n y c h . To j e s t r z e c z w i e l k i e j d o n i o s ł o ś c i , j e d nakże w k l i n i c e n ie m o ż liw a do z r o b i e n i a . W s z y s tk ic h bard zo s e r d e c z n i e pozdraw iam , b io r ę duchowo u d z i a ł w waszym z e b r a n iu . Mam t e r a z dużo c z a s u na m o d litw ę , w ię c i w Waszych in t e n c j a c h będę k o ł a t a ł do n ie b a . Z Bogiem , B r a c ia n a j d r o ż s i" .
B i b l i o g r a f i a u z u p e łn ia ją c a ^ "
2 0 5 . B r a u li o , b isk u p S a r a g o ss y / + 6 5 i / , RTK 2 9 / 1 9 8 2 / z . 4 , 1 2 9 -1 4 8 . 2 0 6 . A lfo n s Bonhome - d o m in ik a ń sk i p r e k u r so r ekumenizmu, "W Drodze"
1 / 1 9 3 7 / i 9 8 5 / s . 9 2 - 9 6 .
2 0 7 . A sc e z a - u c z ło w ie c z e n ie cz y o d c z ło w ie c z e n ie w ś w i e t l e ź r ó d e ł w czesn eg o c h r z e ś c i j a ń s t w a , w: A s c e z a , o d c z ło w ie c z e n ie ozy u c z ło w i e c z e n i e . P raca z b i ó r , r e d . W .Słom ka, L u b lin 1985 1 0 7
-1 2 3 . .
2 0 8 . S y tu a c j a J e z u itó w na p o łu d n io w o -w sc h o d n ic h o b sz a r a c h R zeczp o sp o l i t e j w d o b ie buntu k o z a c k ie g o / l 6 4 8 - i 6 6 5 / . Na p o d s ta w ie s p r a w ozd an ia o .J a n a Żuchow icza SJ z r . 1 6 6 5 , Kraków 1 9 8 6 .
17 18
J e s t n ią 6 -7 z e s z y t "Vox Patrum" 1 9 8 4 , s s . 5 1 2 .
p o r . "Vox Patrum" 5 / 1 9 8 5 / z . 8 - 9 , 5 0 9 - 5 1 0 . 0 j e j w r ę c z e n iu W zw iązk u z fa k tem , że o s t a t n i e w yd an ia " P a t r o lo g i i" B .A lta n e r a - A .S tu ib o r a p o m ija ły w i e l e danych Ojców K o ś c io ł a o p ry m a cie rzym skim , N ajśw . M a rii P a n n ie i zak on ach s t a r o ż y t n y c h , za w a rty ch w p o p r z e d n ic h w y d a n ia ch , o .B o b e r przygotow yw ał d l a "Vox Patrum" d ok ład n ą i c h r e c e n z j ę , k t ó r ą c h c i a ł o p u b lik o w a ć zanim uk aże s i e j e j p o l s k i p r z e k ła d .
410
209. Rodzina Kościołem domowym według św. Jana Chryzostoma, "Vox Patrum" 5/1985/ z.8-9,193-200.
210. List papieża Pawła VI do biskupa Worcelli Albina Mensy w 1800 rocznicę śmierci św.Euzebiusza, założyciela Kośoioła w Wor celli /Wstęp, przekład, komentarz/, "Vox Patrum" 6/1986/ z.10, T-16.
211. Kto jest autorem pierwszych polskich artykułów patrystycznych? "Vox Patrum" 6/1986/ z.10,111-115.
212. Autorzy pogańscy o chrześcijaństwie! Galen, Ammianus Mareelll- nus,/Wstęp, przekład, komentarz/, "Vox Patrum"6/1986/ z.10, 311-332.
213. Recenzja:W.Den Boer, Scriptorum paganorum I-IV saec.de Chris tianie testimonia, Leiden 1965, J.E.Brill, "Vox Patrum*6/1986/ z.10,355-358.
214. Sw.Hilary, Do Konstancjusza - fragmenty /Wstęp, przekład,ko mentarz/, "Śląskie Studia Historyczno-Teologtczne"1985/w druku/ 215. Millenium. Pierwsze tysiąclecie chrześcijaństwa w świetle doku mentów, t.5;Anglosasi i Iroszkocl, Wydawnictwo TNKUL /w druku/. 216. Antologia średniowieczna. Wybór tekstów żródłowyoh do historii Kościoła powszechnego w średniowieczu, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy /w druku/.
Ks. Stanisław Longosz
